Τα παιδικά του Νότη Μαυρουδή: Όλιβερ Τουίστ (1997)

Το 1997 από το Θίασο '81 ανέβηκε στη σκηνή του Θεάτρου Ριάλτο η παιδική παράσταση "Όλιβερ Τουίστ", η οποία προβλήθηκε και στην τηλεόραση της ΕΤ1 και βασίστηκε σε ελληνική προσαρμογή του αγγλικού κειμένου από την ηθοποιό Νανά Νικολάου, η οποία και το σκηνοθέτησε. Το έργο είχε τη μορφή μιούζικαλ με μουσική του Νότη Μαυρουδή και χορογραφίες της Ρεγγίνας Καπετανάκη. Η ίδια παράσταση μάλιστα παίχτηκε ξανά αρκετές φορές τα επόμενα χρόνια. 

Φυσικά πρόκειται για θεατρική προσαρμογή του ομώνυμου κλασικού αριστουργήματος το μεγάλου Άγγλου μυθιστοριογράφου Καρόλου Ντίκενς (Charles Dickens, 1812-1870) που γράφτηκε το 1837 και δημοσιεύτηκε την επόμενη χρονιά, για να αποδειχθεί σε ένα από τα διασημότερα και δημοφιλέστερα αναγνώσματα της νεότερης εποχής. Στο έργο αυτό μάλιστα βασίστηκε και η σπουδαία ομώνυμη ταινία του David Lean, παραγωγής 1948, με πρωταγωνιστή την Άλεκ Γκίνες, αλλά και η νεότερη εκδοχή (2005) του Ρομάν Πολάνσκι. Το βασικό και απόλυτα αισιόδοξο μήνυμα του έργου, μέσα από τις εξαντλητικές περιπέτειες του μικρού Όλιβερ, είναι ο θρίαμβος του καλού που πάντα στο τέλος επικρατεί απέναντι σε όλες τις αντιξοότητες της ζωής.

Ο Νότης Μαυρουδής έγραψε τη μουσική και τα τραγούδια της όμορφης αυτής παράστασης πάνω σε στίχους της Νανάς Νικολάου, με οργανικά και χορωδιακά μέρη που ερμηνεύει ο θίασος, καθώς και σόλο τραγούδια που αποδίδουν ηθοποιοί του θιάσου, όπως οι: Β. Χαραλαμπόπουλος, Δ. Μάριζας, Τ. Αντωνιάδης, Μ. Καρατζά, Α. Αυγέρης, Γ. Γεωργιάδης κ.ά.

Τα παιδικά του Νότη Μαυρουδή: Λούνα Παρκ (1998)

Το "Λούνα Παρκ" είναι ένας ακόμη "παιδικός" δίσκος του Νότη Μαυρουδή με ανάμικτο υλικό από πρωτότυπα αλλά και παλαιότερα τραγούδια του, έτσι που μάλλον καταχρηστικά η συγκεκριμένη έκδοση να κατατάσσεται στην παιδική κατηγορία. Το πιο άμεσα παιδικό στοιχείο της είναι κυρίως η συμμετοχή της υπέροχης παιδικής χορωδίας Τυπάλδου. 

Από την άλλη βέβαια, θα μπορούσε κανείς να το δει αυτό και με θετικό μάτι επισημαίνοντας τη σοβαρότητα που δίνει ο σπουδαίος συνθέτης στο τραγούδι για παιδιά, μακριά από τους ψευτοπαιδικούς ήχους των Ζουζουνιών και των πλαστικών ηρώων του εισαγόμενου εμπορικού συρμού.

Ο δίσκος περιλαμβάνει συνολικά δεκαέξι τραγούδια βασισμένα σε στίχους των Τάσου Σαμαρτζή, Νανάς Νικολάου, Άκου Δασκαλόπουλου, Γιάννη Πανουτσόπουλου, Άλκη Χριστοφέλλη, Μποστ και Οδυσσέα Ελύτη. Η δομή του ακολουθεί την κυκλική μορφή, καθώς ξεκινάει και κλείνει μ' ένα σύντομο μοτίβο από το ομώνυμο τραγούδι. Το συνηθίζει ο Μαυρουδής στους "παιδικούς" του δίσκους να συμπεριλαμβάνει μαζί με τα πρωτότυπα τραγούδια και υλικό από παλιότερους δίσκους του, ιδιαίτερα από τη δισκογραφική του περίοδο 1984-1993. Το ενοποιητικό στοιχείο που δίνει την απαραίτητη ομοιογένεια στο υλικό είναι η θαυμάσια ερμηνεία του από το κορυφαίο παιδικό χορωδιακό σύνολο της χώρας μας, την Παιδική Χορωδία του Δημήτρη Τυπάλδου. Ενισχυτική του όλου εγχειρήματος - προς την εμπορική κατεύθυνση εννοώ - είναι η συμμετοχή του Γιώργου Νταλάρα, ενώ σε αρκετά τραγούδια έχουμε υπέροχες σόλο ερμηνείες από παιδιά της χορωδίας.

Τα παιδικά του Νότη Μαυρουδή: Χάρτινο καράβι (1995)

Η πρώτη επαφή του Νότη Μαυρουδή με το παιδικό τραγούδι σημειώθηκε το 1990, όταν το τραγούδι του "Παλιάτσος" σε στίχους της ηθοποιού Μέλπως Ζαρόκωστα έλαβε μέρος στο διεθνή διαγωνισμό παιδικού τραγουδιού της Λισαβόνας, όπου μάλιστα απέσπασε το πρώτο βραβείο. 

Το τραγούδι λοιπόν αυτό αποτέλεσε τη βάση του πρώτου ολοκληρωμένου παιδικού του δίσκου που ήρθε πέντε χρόνια αργότερα με τίτλο "Χάρτινο καράβι" εγκαινιάζοντας έτσι τη γόνιμη συνεργασία του με την υπέροχη παιδική χορωδία του Δημήτρη Τυπάλδου, ενώ θα ακολουθήσει μια θαυμάσια σειρά παιδικών δίσκων, όπως: "Όλιβερ Τουίστ" (1997), "Λούνα Παρκ" (1998), "Μουσικό Ανθολόγιο" (2003) και "Κλόουν" (2009). Μάλιστα το 1998 έλαβε μέρος και στην πολυσυμμετοχική ειδική έκδοση του Υπουργείου Παιδείας "Μελοποιημένα Ποιήματα", η οποία ήταν βασισμένη σε κείμενα από βιβλία του Δημοτικού.

Το "Χάρτινο καράβι" λοιπόν περιλαμβάνει πρωτότυπα, αλλά και γνωστά τραγούδια του Μαυρουδή, κατάλληλα διασκευασμένα για παιδική χορωδία. Ο συνθέτης συνεργάστηκε με διάφορους στιχουργούς, όπως η ηθοποιός Νανά Νικολάου, η οποία έγραψε και το ομώνυμο τραγούδι του δίσκου, και φυσικά η Μέλπω Ζαρόκωστα που έγραψε τον "Παλιάτσο". Επίσης στίχους έγραψαν και γνωστοί συνεργάτες του συνθέτη από παλιότερες δουλειές του, όπως ο Άλκης Αλκαίος (εδώ έχουμε μια διασκευή του εμβληματικού "Πρωινού" του), ο Θάνος Φουργιώτης, ο Τάσος Σαμαρτζής κ.ά. 

Όλα τα τραγούδια ερμηνεύει πολύ όμορφα το κορυφαίο παιδικό χορωδιακό σχήμα του τόπου μας, η Παιδική Χορωδία Δημήτρη Τυπάλδου. Τη γενική μουσική επιμέλεια του υλικού έχει ο ίδιος ο συνθέτης, ο οποίος συνοδεύει με την κιθάρα του.

Η Μαρία Φαραντούρη στη Legend: Μύθοι γυναικών (2008)

Ολοκληρώνοντας σήμερα το ευρύ αυτό αφιέρωμα στη δισκογραφική συνεργασία της Μαρίας Φαραντούρη με την εταιρεία Legend θα σταθούμε σε μια σπουδαία έκδοση σε διπλό ψηφιακό δίσκο με τίτλο "Μύθοι γυναικών" που περιλαμβάνει διαχρονικό μουσικό και ποιητικό υλικό με θεματικό κέντρο τη γυναίκα ανά τους αιώνες. 

Πρόκειται για μια ζωντανή ηχογράφηση μεγάλης συναυλίας που πραγματοποιήθηκε στο Θέατρο Παλλάς με πρωταγωνίστριες επί σκηνής τη μεγάλη ερμηνεύτρια και τη σημαντική ηθοποιό του κλασικού θεάτρου Λυδία Κονιόρδου.

Η παράσταση αυτή βασίστηκε σε εμβληματικά κείμενα που διατρέχουν το χρόνο, από την ομηρική Οδύσσεια, τη Σαπφώ και τις κλασικές ηρωίδες των τραγικών μας ποιητών Σοφοκλή και Ευριπίδη (Αντιγόνη, Ηλέκτρα κ.ά.) ως τις γυναικείες μορφές του δημοτικού μας τραγουδιού κι από εκεί ως τις γυναίκες των μεγάλων νεότερων ποιητών, όπως ο Μπρεχτ, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Νίκος Γκάτσος και ο Ιάκωβος Καμπανέλλης. Μέσα από τα επιλεγμένα αυτά κείμενα που απαγγέλλει με απόλυτα θεατρική εκφραστικότητα η Λυδία Κονιόρδου αναδεικνύεται το πολυδιάστατο πρόσωπο της γυναίκας, άλλοτε ως μάνας στοργικής ή χαροκαμένης, άλλοτε ως ερωμένης, κόρης, συζύγου ή αγωνίστριας μέχρι και μετανάστριας ή πρόσφυγα, αυτής της τραγικής φιγούρας που έχει ήδη επανέλθει δραματικά στη σημερινή πραγματικότητα.

Κι όλα αυτά εμπλουτισμένα με μια πλημμυρίδα μουσικών θεμάτων και μεγάλων τραγουδιών γραμμένων από σημαντικούς Έλληνες συνθέτες, όπως ο Βασίλης Τσιτσάνης, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Θάνος Μικρούτσικος, η Ελένη Καραΐνδρου, αλλά και ο Τούρκος τροβαδούρος Ζιλφί Λιβανελί. Τη μουσική επιμέλεια του υλικού υπογράφει η Ρωσίδα πιανίστρια Ιρίνα Βαλεντίνοβα και συμμετέχουν εκλεκτοί μουσικοί, όπως ο Δημήτρης Τσάκας στα πνευστά, η Όλγα Αρτικοπούλου στο βιολοντσέλο, ο Κώστας Κωνσταντίνου στο κοντραμπάσο, ο Δημήτρης Μαρινάκης στα κρουστά και ο Κωνσταντίνος Ζαριδάκης στο μπουζούκι.

Η Μαρία Φαραντούρη στη Legend / Μίκη Θεοδωράκη: Οδύσσεια (2007)

Με την έκδοση του κύκλου τραγουδιών "Οδύσσεια" το 2007 από τη Legend ο Μίκης Θεοδωράκης ολοκληρώνει μια μυθική πορεία εβδομήντα χρόνων στο ελληνικό τραγούδια από το 1937, όταν μόλις δώδεκα χρονών έγραψε το πρώτο του τραγούδι εμπνευσμένος τότε από τους παλιούς μας ποιητές που γνώριζε μέσα από τα σχολικά αναγνωστικά. Και είναι σημαδιακό ότι το κλείσιμο αυτού του δημιουργικού κύκλου συνδέθηκε με την πιο εμβληματική ερμηνεύτρια του έργου του, τη Μαρία Φαραντούρη, η οποία στάθηκε πιστή συνοδοιπόρος του για μισό σχεδόν αιώνα ερμηνεύοντας εκατοντάδες μεγάλα τραγούδια του είτε στο στούντιο, είτε και στις αμέτρητες συναυλίες που έδωσαν από κοινού σε κάθε γωνιά του πλανήτη στις αρχές της δεκαετίας του '70.

Η "Οδύσσεια" είναι ένας πολύ ενδιαφέρων κύκλος μελοποιημένων ποιημάτων του Κώστα Καρτελιά που, παρά την ευθεία αναφορά του στο ομώνυμο ομηρικό έπος, περιλαμβάνει στίχους βαθιά λυρικής και ανθρώπινης ευαισθησίας σαν ένα εσωτερικό ταξίδι αναζήτησης της ανθρώπινης επαφής και επικοινωνίας μέσα από τα σύγχρονα αδιέξοδα, τις διαψεύσεις, τις ερωτικές ανησυχίες, τη μοναξιά. Ο ποιητής σημειώνει χαρακτηριστικά στο εσώφυλλου του δίσκου: "Πιστεύω πως ο Οδυσσέας είναι κάπου εδώ κοντά, ότι αυτή τη στιγμή ξαπλώνει στο διπλανό διαμέρισμα πάνω στα μεταξωτά με μια θεά, ίδια η Καλυψώ, ή τα πίνει σ' ένα μπαρ στην Ομόνοια με κάποια Κίρκη. Ίσως και μόλις να τον ξέβρασε η θάλασσα σε κάποια ακτή, παρέα με άλλους λαθρομετανάστες. Ή και να είναι αυτό ο ίδιος ο ραψωδός, ο Μίκης Θεοδωράκης, που διηγείται τις περιπέτειές μας μ' αυτά τα τραγούδια. Μπορεί να 'μαι εγώ, μπορεί εσύ. Έτσι κι αλλιώς η Οδύσσεια συνεχίζεται...".

Ο Μίκης αντιμετώπισε το υλικό αυτό με ιδιαίτερη ευαισθησία και μας δίνει όμορφες λυρικές μελωδίες που μοιάζουν να πηγάζουν από τις παιδικές του μνήμες, από το μελωδικό κόσμο του "ελαφρού" τραγουδιού του Μεσοπολέμου ή ακόμη και της δημοτικής μας παράδοσης. Η ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη, απόλυτα εκφραστική και λυρική, δίνει στο έργο την ιδεώδη του απόδοση, έστω κι αν δεν πέρασε στο κοινό και παραμένει αδικαιολόγητα στην αφάνεια. Ο ίδιος ο συνθέτης αποδίδει με τον πολύ ιδιαίτερο δικό του τρόπο το αργό ζεϊμπέκικο "Στον Κάτω Κόσμο" στην τελευταία πιθανότατα δισκογραφική καταγραφή της φωνής του.

Την ενορχήστρωση των τραγουδιών υπογράφει η ρωσικής καταγωγής πιανίστρια Ιρίνα Βαλεντίνοβα, ενώ συμμετέχουν εκλεκτοί μουσικοί, όπως η Βιβή Γκίκα στο μαντολίνο, ο Γιάννης Σπάθας στην ηλεκτρική κιθάρα, ο Δημήτρης Τσάκας στο σαξόφωνο, ο Αντώνης Ανδρέου στο τρομπόνι, ο Σωκράτης Άνθης στην τρομπέτα, ο Γιώργος Καλούδης στο βιολοντσέλο και άλλοι.

Η Μαρία Φαραντούρη στη Legend: Maria Farantouri Sings Gershwin (2007)

To 2007 στάθηκε η πιο παραγωγική χρονιά της Μαρίας Φαραντούρη για τη Legend, αφού μέσα στην ίδια χρονιά κυκλοφόρησαν τρεις προσωπικοί της δίσκοι για λογαριασμό της εταιρείας, ένας με πρωτότυπο υλικό σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη ("Οδύσσεια") και δύο με επανεκτελέσεις παλιότερου υλικού, ελληνικού και ξένου.

Είναι η χρονιά που η μεγάλη ερμηνεύτρια, έχοντας ήδη αποδείξει ότι μπορούσε με την ίδια ευκολία να μεταπηδά από το ένα είδος τραγουδιού στο άλλο (ελαφρό, δημοτικό, ρεμπέτικο, έντεχνο), αποφασίζει να δοκιμάσει τις δυνάμεις και στο αγγλόφωνο ρεπερτόριο επιλέγοντας τραγούδια ενός από τους πιο εμβληματικούς μουσικούς του 20ου αιώνα, του σημαντικού αμερικανού (ρωσοεβραϊκής καταγωγής) συνθέτη George Gershwin (1898-1937), ο οποίος στο σύντομο βίο του κατάφερε να αφήσει ένα πολυσήμαντο έργο που ισορροπεί ανάμεσα στο λόγιο και το λαϊκό ύφος με έντονα στοιχεία τζαζ. Το όνομά του καταγράφεται στις ξεχωριστές σελίδες της λόγιας μουσικής του αιώνα χάρις σε μια σειρά εξαιρετικά δημοφιλών έργων, όπως η "Θλιμμένη Ραψωδία" (Rhapsody in Blue), το συμφωνικό ποίημα "Ένας Αμερικανός στο Παρίσι" (που αργότερα έντυσε μουσικά το ομώνυμο μιούζικαλ του Μινέλλι), ένα όμορφο Κοντσέρτο για Πιάνο και η φολκ όπερα "Porgy and Bess", μαζί φυσικά με μια πλούσια σοδειά υπέροχων τραγουδιών.

Mια επιλογή λοιπόν από τα δημοφιλή τραγούδια του μεγάλου συνθέτη σε στίχους του αδελφού του Ira Gershwin και κάποιες άριες από τη μοναδική του όπερα αποτελεί το περιεχόμενο αυτού του πολύ ενδιαφέροντος δίσκου της Μαρίας Φαραντούρη που τραγουδά στην αγγλική γλώσσα σε μεγάλη συναυλία της στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 22 Φεβρουαρίου 2006. Μαζί της η σπουδαία Ορχήστρα των Χρωμάτων υπό την καθοδήγηση του Μίλτου Λογιάδη. Συμμετέχει επίσης ο βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος (ή Χριστογιάννης για το διεθνές κοινό). Ένας υπέροχος συνδυασμός λαϊκής και λόγιας μουσικής σε υψηλής ποιότητας απόδοση τόσο σε επίπεδο ερμηνείας, όσο και σε επίπεδο ορχηστρικής συνοδείας.

Η Μαρία Φαραντούρη στη Legend / Μίκη Θεοδωράκη: Ερημιά (2006)

Μια από τις τελευταίες πρωτότυπες δουλειές του μεγάλου Μίκη Θεοδωράκη με καινούργια τραγούδια είναι αυτή που κυκλοφόρησε το 2006 (επανεκδόθηκε το 2010) με τίτλο "Ερημιά" από τη Legend. Κι αν πολύ παλιότερα, το 1958, ο μεγάλος του συνοδοιπόρος στο μουσικό τους ταξίδι Μάνος Χατζιδάκις είχε παρουσιάσει τη δική του "Ερημιά", έργο σε μορφή μπαλέτου που αποτύπωνε μια ερημιά ψυχική και συναισθηματική, η ερημιά του Μίκη μοιάζει περισσότερο σαν μια "έρημη χώρα", σαν μια μελαγχολική εικόνα ενός ερειπωμένου τοπίου από την κυριαρχία της ηχητικής βαρβαρότητας που απαιτεί ένα φωτεινό σημάδι για το καινούργιο ξεκίνημα. 

Τουλάχιστον αυτή μοιάζει να είναι η πρόθεση των δημιουργών του δίσκου, οι οποίοι χωρίς αμφιβολία αποτελούν μια ασφαλή εγγύηση: Συνθέτης ο Μίκης Θεοδωράκης. Στιχουργός ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Ενορχηστρωτής ο Σταύρος Ξαρχάκος και ερμηνευτές η Μαρία Φαραντούρη και ο Μανώλης Μητσιάς! Μια "εθνική Ελλάδος", όπως πανηγυρικά τονίζει ο κορυφαίος στιχουργός. Πέντε δυνατές φωνές του ελληνικού τραγουδιού μαζεμένες σε έναν κύκλο τραγουδιών, όπως τον παλιό "καλό" καιρό! Τι πιο σπουδαίο θα μπορούσε κανείς να ευχηθεί!

Ο δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα καλογραμμένα λαϊκά τραγούδια που ακολουθούν τους γνώριμους λαϊκούς δρόμους, αλλά και τη μελωδική γραμμή της λαϊκής μπαλάντας. Ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο οποίος εκείνο τον καιρό βρέθηκε συχνά δίπλα στον μεγάλο συνθέτη διευθύνοντας με τον δικό του, τόσο ιδαίτερο, τρόπο αρκετά έργα του, όπως ο "Επιτάφιος" (2004) και οι "Μπαλάντες" (2007), δίνοντας μάλιστα μια εντελώς καινούργια οπτική στα εμβληματικά αυτά έργα κι έχοντας το προνόμιο να διευθύνει τη σπουδαία Κρατική Ορχήστρα Ελληνικής Μουσικής (ΚΟΕΜ), καταφέρνει να ντύσει με τα πιο όμορφα λαϊκά χρώματα αυτά τα απλά τραγούδια και να τους δώσει μιαν ουσιαστική υπόσταση που ενισχύεται αποφασιστικά και από τις σπουδαίες ερμηνείες των δύο εκλεκτών τραγουδιστών.

Εντάξει, δεν πρόκειται για μεγάλα τραγούδια κι ούτε κομίζουν κάτι πραγματικά καινούργιο στο ελληνικό τραγούδι ή στον ακαταμάχητο μύθο του μεγάλου συνθέτη, παρά τους διθυραμβικούς τόνους που διαβάζουμε στο εσώκλειστο σημείωμα. Πάντως, για την άνυδρη εποχή μας αυτά τα τραγούδια στάθηκαν κάτι παραπάνω από μια μικρή όαση κι απ' αυτήν την άποψη προκαλούν για μια φορά ακόμη το θαυμασμό μας για τον ανεξάντλητο δημιουργό, που πρόσφατα είχε γιορτάσει τα 80α του γενέθλια!

Η Μαρία Φαραντούρη στη Legend / Ζιλφί Λιβανελί: Η μνήμη του νερού (2005)

Η μακροχρόνια φιλία και συνεργασία της Μαρίας Φαραντούρη με τον Τούρκο τροβαδούρο Ζιλφί Λιβανελί επισφραγίστηκε με δύο ολοκληρωμένες ηχογραφήσεις που κυκλοφόρησαν με διαφορά σχεδόν 25 χρόνων μεταξύ τους. Η πρώτη, με τίτλο "Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδάει Λιβανελί", εκδόθηκε το 1982 κι αποτέλεσε μια σημαντική δισκογραφική στιγμή της μεγάλης ερμηνεύτριας. Η δεύτερη που μας ενδιαφέρει σήμερα, κυκλοφόρησε το 2005 από τη Legend με τίτλο "Η μνήμη του νερού"  και περιλαμβάνει καινούργιο υλικό, αλλά και κάποια μέρη από την παλιά συνεργασία τους σε νέα εκτέλεση. 

Πρόκειται για ένδεκα τραγούδια του σπουδαίου αυτού Τούρκου δημιουργού που έχουν τα ίδια ηχοχρωματικά χαρακτηριστικά με τα παλιά του τραγούδια κι ακούγοντάς τα νιώθει κανείς ότι δεν πέρασε ούτε μια μέρα από το 1982, όταν πρωτοακούσαμε εκείνα τα όμορφα τραγούδια που είχε ντύσει ιδανικά με τους ωραίους του στίχους ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Τούτη τη φορά το ρόλο αυτό ανέλαβε η καλή στιχουργός Αγαθή Δημητρούκα, η σύντροφος και κληρονόμος του Νίκου Γκάτσου που μας έχει δώσει καλά στιχουργικά δείγματα κατά καιρούς με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι ή του Ηλία Λιούγκου ή ακόμη και των Χάνομαι Γιατί Ρεμβάζω. Το όμορφο "Τραγούδι του καβαλάρη" βασίζεται σε ποίημα του F.G. Lorca.

Η ηχογράφηση έγινε ζωντανά στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με την παρουσία του ίδιου του συνθέτη που συμμετέχει και στην ερμηνεία κάποιων τραγουδιών. Η ενορχήστρωση κυριαρχείται από χρωματισμούς παραδοσιακών οργάνων με τον σπουδαίο Τούρκο μουσικό Χαλίλ Καραντουμάν να έχει τον πρώτο λόγο με το κανονάκι του, ενώ υπάρχει και η διακριτική παρουσία συμφωνικών ηχοχρωμάτων που αποδίδει η Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Βόλου υπό τη διεύθυνση του Συμεών Κόγκαν πλαισιωμένη από σπουδαίους σολίστες από την Ελλάδα, την Τουρκία, τη Γερμανία και την Αργεντινή. Την ενορχήστρωση υπογράφει ο αξιόλογος Γερμανός πιανίστας Henning Schmiedt, σταθερός συνεργάτης της Μαρίας Φαραντούρη αλλά και του Μίκη Θεοδωράκη επί σειρά ετών.

Η Μαρία Φαραντούρη στη Legend: Τραγούδια Θεοδωράκη-Χατζιδάκι με τον Γιάννη Βακαρέλη (2004)

Το 2004 η Μαρία Φαραντούρη μας δίνει δύο δίσκους για λογαριασμό της Legend. Ο ένας περιλαμβάνει υλικό από ζωντανή ηχογράφηση στο Ηρώδειο με τραγούδια αποκλειστικά του Μίκη Θεοδωράκη. Ο δεύτερος αποτελεί την πρώτη ηχογράφηση της ερμηνεύτριας για τη Legend που πραγματοποιήθηκε σε στούντιο και ακριβώς σ' αυτό το δίσκο με τον λιτό περιγραφικό τίτλο "Μαρία Φαραντούρη - Γιάννης Βακαρέλης σε τραγούδια Θεοδωράκη - Χατζιδάκι" θέλω να σταθούμε σήμερα.

Πρόκειται λοιπόν για ένα ακόμη αφιέρωμα της κορυφαίας ερμηνεύτριας στους δυο μεγάλους μέντορες της μυθικής της καριέρας, τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Μάνο Χατζιδάκι, δυο συνθέτες που έχουν πλουτίσει το προσωπικό της ρεπερτόριο με μοναδικής ομορφιάς αριστουργήματα. Κυρίως ο Μίκης βέβαια, πλάι στον οποίο άλλωστε έκανε τα πρώτα της μουσικά βήματα στα μέσα της δεκαετίας του '60 και συμπορεύτηκε μαζί του ως το τέλος του βίου του, ενώ κι ο Μάνος της αφιέρωσε σημαντικές δημιουργίες του από τα μέσα του '70 και εξής.

Ο δίσκος περιλαμβάνει 18 τραγούδια μοιρασμένα ισοδύναμα στους δυο συνθέτες. Το πρώτο μέρος είναι αφιερωμένο στον Μάνο Χατζιδάκι με εννιά κλασικά τραγούδια του που μπορεί να τα μάθαμε και να τα αγαπήσαμε με άλλες φωνές, αλλά η Φαραντούρη τους δίνει μια καινούργια φρεσκάδα ανανεώνοντας το ενδιαφέρον του ακροατή. 

Το δεύτερο μέρος είναι αφιερωμένο στον Μίκη Θεοδωράκη με εννιά σπουδαία τραγούδια ανθολογημένα από το μεγαλειώδες έργο του δύο δεκαετιών, από τον "Επιτάφιο" (1960) ως τα "Λυρικά" (1978). Αρκετά από αυτά τα τραγούδια τα είχε τραγουδήσει πάλι η ίδια η Φαραντούρη στις επίσημες δισκογραφικές τους εκδόσεις ("Ένας όμηρος", "Μυθιστόρημα").

Το υλικό αποδίδεται σε μεταγραφή για φωνή και πιάνο, πράγμα που συμβάλλει αποφασιστικά να αναδειχθούν ανάγλυφα η εκφραστική δύναμη της ερμηνεύτριας, αλλά και η ακαταμάχητη γοητεία των μεγάλων αυτών μελωδιών. Στο πιάνο τη συνοδεύει ο διαπρεπής Θεσσαλονικιός πιανίστας Γιάννης Βακαρέλης. Εξαιρετική ψηφιακή ηχογράφηση που πραγματοποιήθηκε στο υπερσύγχρονο ηχογραφικό κέντρο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Ένας υπέροχος δίσκος!

Η Μαρία Φαραντούρη στη Legend: Η ποίηση στο ελληνικό τραγούδι (2003)

Από τη σημαντική παρακαταθήκη της μελοποιημένης ποίησης που κοσμεί το θησαυροφυλάκιο του έντεχνου λαϊκού τραγουδιού μας αντλήθηκε το περιεχόμενο της 3ης κατά σειρά δισκογραφικής κατάθεσης της Μαρίας Φαραντούρη για λογαριασμό της Legend που κυκλοφόρησε το 2003 σε διπλό ψηφιακό δίσκο. 

Πρόκειται για ζωντανή ηχογράφηση που πραγματοποιήθηκε στο Ηρώδειο ενταγμένη στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών με τη συμμετοχή της Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ υπό τη διεύθυνση του γνωστού αρχιμουσικού Ανδρέα Πυλαρινού. 

Η έκδοση μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε μερικές εκλεκτές στιγμές μελοποιημένης ποίησης που αποτελεί ένα πολύ ξεχωριστό και πολυσήμαντο κομμάτι του νεότερου μουσικού μας πολιτισμού, μοναδικό ίσως σε παγκόσμιο επίπεδο, αν λάβει κανείς υπόψιν του τον όγκο και την ποιότητα του μελοποιημένου υλικού που έφερε δυναμικά στα χείλη και του πιο απλού ακροατή κι έκανε οικείους στίχους υψηλής ποίησης, έτσι που σε κάποιες περιπτώσεις να ακούγονται ακόμη και σε στιγμές απλής διασκέδασης ή και ξεφαντώματος! Ε, δεν είναι δα και τόσο συνηθισμένο αυτό το φαινόμενο!

Η Μαρία Φαραντούρη βέβαια είχε εξοικειωθεί με το είδος αυτό από την αρχή της μεγαλειώδους της καριέρας και μοιάζει απολύτως φυσιολογική η απόφασή της να ηχογραφήσει έναν δίσκο αφιερωμένο στη μελοποιημένη ποίηση. Μαζί λοιπόν με τον μουσικό της σύμβουλο Γιώργο Παπαδάκη διαμόρφωσαν ένα πρόγραμμα που καταγράφει τη συμπόρευση ποίησης και μουσικής από την αρχαιότητα ακόμη, με ποιητές όπως η Σαπφώ, ο Ηράκλειτος, ο Επίκουρος και ο Σείκιλος, στον οποίο αποδίδεται το μουσικό θέμα "Επιτάφιος" που αποτελεί ένα σπανιότατο δείγμα αρχαιοελληνικής μουσικής σημειογραφίας, και μέσα από ένα πέρασμα από το δημοτικό μας τραγούδι φτάνει ως τους νεότερους ποιητές μας, τον Ανδρέα Κάλβο, τον Γεώργιο Βιζυηνό, τον Κ.Π. Καβάφη, τον Γιώργο Σεφέρη, τον Γιάννη Ρίτσο, τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Νίκο Καββαδία και φυσικά τον Νίκο Γκάτσο. Ακριβό υλικό με βαριές υπογραφές μεγάλων μας μουσικών, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Θάνος Μικρούτσικος. Διευκρινίζω ότι το τραγούδι "Η πόλις" (ποίηση Καβάφη) αποτελεί τη μοναδική περίπτωση που ο Μίκης Θεοδωράκης προσέγγισε την ποίηση του μεγάλου Αλεξανδρινού ενσωματώνοντας αρχικά το συγκεκριμένο θέμα στην 3η Συμφωνία του, πριν το αυτονομήσει και του δώσει τη μορφή τραγουδιού που ακούμε εδώ.

Η Μαρία Φαραντούρη αποδίδει με απόλυτη σιγουρία και τη γνωστή πια εκφραστική της δύναμη το επιλεγμένο υλικό. Μαζί της οι Άβατον, ο Ζαχαρίας Καρούνης, η Μυρσίνη Κατσιναβάκη και αδελφές Ελένη και Σουλτάνα Βουγιουκλή. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκαν ο Γιώργος Παπαδάκης, ο Γιάννης Σαμπροβαλάκης, ο Θωμάς Κοντογεώργης, ο Γιώργος Δεσποτίδης και ο Λευτέρης Καλκάνης. 

Η Μαρία Φαραντούρη στη Legend: Του φεγγαριού τα πάθη (2002)

Ο δεύτερος δίσκος της γόνιμης συνεργασίας της Μαρίας Φαραντούρη με τη δισκογραφική εταιρεία Legend ήρθε το 2002 με ένα εξαιρετικό αφιέρωμα στον μεγάλο Ισπανό ποιητή Federico Garcia Lorca (1898-1936), ιδιαίτερα δημοφιλή στο ελληνικό κοινό, κυρίως μέσα από τις αμέτρητες μελοποιήσεις του έργου του. 

Τίτλος της έκδοσης: "Του φεγγαριού τα πάθη". Το περιεχόμενό της προήλθε από μεγάλη συναυλία της ερμηνεύτριας στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 1996, η οποία ήταν αφιερωμένη στον ποιητή με αφορμή την επικείμενη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή του και 60 χρόνων από τον μαρτυρικό του θάνατο από το φασιστικό καθεστώς Φράνκο. 

Πρόκεται για μια σπουδαία ηχογράφηση που περιλαμβάνει τρεις μικρές ενότητες με ποίηση του Λόρκα. Οι δυο από αυτές βασίζονται σε δύο εμβληματικούς κύκλους τραγουδιών του Μάνου Χατζιδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη, τον "Ματωμένο Γάμο" στη μνημειώδη ελληνική απόδοση του Νίκου Γκάτσου που μελοποίησε ο Μάνος Χατζιδάκις το 1948 κι έγινε ευρύτερα γνωστός με την πρώτη του ηχογράφηση το 1965 από τον Λάκη Παππά, και το "Romancero Gitano" του Μίκη Θεοδωράκη με ελληνική απόδοση του Οδυσσέα Ελύτη που μελοποιήθηκε το 1967 και είχε για πρώτη ερμηνεύτρια πάλι τη Μαρία Φαραντούρη και μάλιστα σε διπλή εκτέλεση, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει εκείνη με τη συνοδεία κλασικής κιθάρας από τον John Williams (1971), ενώ αργότερα είχαμε και τη γλυκύτατη εκτέλεση της Αρλέτας (1978), για τη φωνή της οποίας προορίζονταν αρχικά αυτά τα τραγούδια. 

Η τρίτη ενότητα που έχει τοποθετηθεί στο δίσκο ανάμεσα στις δυο προηγούμενες, περιλαμβάνει ένα μικρό απάνθισμα λαϊκών ισπανικών τραγουδιών που εναρμόνισε ο ίδιος ο ποιητής προσθέτοντας δικούς του στίχους. Θυμίζω ότι μια πιο εκτεταμένη ηχογράφηση τέτοιων ισπανικών λαϊκών τραγουδιών με ποίηση του Λόρκα μας είχε δώσει το 1983 ο Νίκος Μαμαγκάκης με τη φωνή της Νένας Βενετσάνου ("Του έρωτα και του πάθους").

Η καινούργια εκτέλεση αυτών των εμβληματικών τραγουδιών από τη Μαρία Φαραντούρη, ζωντανά ηχογραφημένη στον υψηλής ακουστικής ακρίβειας χώρο του ΜΜΑ, έχει το μέγα πλεονέκτημα της μουσικής επιμέλειας και διεύθυνσης ορχήστρας από τον σπουδαίο κουβανέζο συνθέτη και κιθαριστή Leo Brouwer που διευθύνει την Ορχήστρα της Κόρνοβα. Μαζί του συνεργάστηκαν οι Έλληνες συνθέτες Περικλής Κούκος και Σάββας Ζάννας. Σόλο κιθάρα παίζει ο Κώστας Κοτσιώλης, ενώ συμμετέχει η Χορωδία Fons Musicalis υπό τη διεύθυνση του Κωστή Κωνσταντάρα. Η έκδοση κοσμείται από ζωγραφικούς πίνακες του Γιάννη Ψυχοπαίδη.

Η Μαρία Φαραντούρη στη Legend: Ένας αιώνας ελληνικό τραγούδι (2001)

Ξεκινάμε σήμερα ένα μεγάλο αφιέρωμα στην κορυφαία ερμηνεύτρια Μαρία Φαραντούρη που επικεντρώνεται στη δεκάχρονη συνεργασία της, κατά το διάστημα 2001-2010, με τη δισκογραφική εταιρεία Legend, μια εξαιρετικά παραγωγική συνεργασία που απέφερε συνολικά 15 δίσκους με καινούργιες εκτελέσεις σημαντικών στιγμών από το ελληνικό και το διεθνές ρεπερτόριο, αλλά και με πρωτότυπο υλικό και καινούργια τραγούδια.

Με τίτλο "Ένας αιώνας ελληνικό τραγούδι" κυκλοφόρησε το 2001 από τη Legend ο πρώτος δίσκος αυτής της γόνιμης συνεργασίας. Όπως υποδηλώνει εύγλωττα και ο τίτλος της, η συγκεκριμένη έκδοση αποτελεί ένα πανόραμα του ελληνικού τραγουδιού με μια αναδρομή σε ολόκληρο τον 20ο αιώνα, μέσα στον οποίο αναπτύχθηκαν όλα τα μεγάλα ρεύματα, από το παραδοσιακό και το ελαφρό, μέχρι το ρεμπέτικο, το λαϊκό και το έντεχνο. Η επιλογή των τραγουδιών έγινε από την τραγουδίστρια και τον μουσικολόγο και συνθέτη Γιώργο Παπαδάκη με κριτήριο την καταξίωση τους στο χρόνο και την ιστορία. 

Ο πρώτος δίσκος ανθολογεί υλικό από το χώρο του παραδοσιακού, του "ελαφρού" και του ρεμπέτικου τραγουδιού με μεγάλες υπογραφές: Διονύσιος Λαυράγκας, Νίκος Χατζηαποστόλου, Αττίκ, Χρήστος Χαιρόπουλος, Κώστας Γιαννίδης, Μάρκος Βαμβακάρης, Βασίλης Τσιτσάνης, Μανώλης Χιώτης. Ο δεύτερος επικεντρώνεται στο πεδίο του λεγόμενου "έντεχνου" τραγουδιού: Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Χατζιδάκις, Σταύρος Ξαρχάκος, Θάνος Μικρούτσικος, Μάνος Λοΐζος και Διονύσης Σαββόπουλος. Φυσικά τη μερίδα του λέοντος καταλαμβάνει ο Μίκης Θεοδωράκης που διαχρονικά στάθηκε έτσι κι αλλιώς ο μεγάλος αιμοδότης του ακαταμάχητου ρεπερτορίου της ερμηνεύτριας.

Η Φαραντούρη δείχνει αξιοθαύμαστη προσαρμοστικότητα σε ένα τόσο ετερόκλητο υλικό προσφέροντας ένα απολαυστικό ακρόαμα. Έχει μαζί της βέβαια και τη σπουδαία Ορχήστρα των Χρωμάτων που διευθύνει ο Μίλτος Λογιάδης. Στην ερμηνεία των τραγουδιών συμμετέχουν επίσης ο Βασίλης Γισδάκης, ο Μανώλης Παπαδάκης και ο Δημήτρης Ψαριανός. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκαν ο Κώστας Κλάβας, ο Γιάννης Σαμπροβαλάκης και ο Κώστας Κριτσωτάκης. Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2001 στο Ηρώδειο, όπου και έγινε η ζωντανή παρουσίαση του συγκεκριμένου προγράμματος. Στη συναυλία είχαν ακουστεί κι άλλα τραγούδια, αλλά η έκδοση περιορίστηκε σε 28 από αυτά, μοιρασμένα σε δύο ψηφιακούς δίσκους.

Οι γυναίκες του Μάνου Χατζιδάκι / Σαβίνα Γιαννάτου: Πάω να πω στο σύννεφο (2002)

Την ίδια χρονιά (2002) που παρουσίασε η Αλίκη Καγιαλόγλου τη δική της πρόταση για μια σύγχρονη ερμηνεία των κλασικών τραγουδιών του Μάνου Χατζιδάκι, είχαμε κι άλλη μια παράλληλη πρόταση, αυτή τη φορά από μια παλιά "γνώριμη" του συνθέτη, τη σπουδαία ερμηνεύτρια Σαβίνα Γιαννάτου, η οποία είκοσι χρόνια παλιότερα είχε ήδη ερμηνεύσει σε δεύτερη εκτέλεση τον κύκλο "Το '62 του Μάνου Χατζιδάκι" με μουσική επιμέλεια της Λένας Πλάτωνος.

Από τη Lyra λοιπόν μας έρχεται αυτή η εξαιρετική έκδοση με τίτλο "Πάω να πω στο σύννεφο" παρμένο από το τραγούδι "Το πουλί" που πρωτοακούστηκε στην ιστορική μουσική παράσταση "Οδός ονείρων" (1962). Δεκατρείς ακριβές μελωδικές στιγμές του μεγάλου συνθέτη αποδίδονται εδώ με κατανυκτική εκφραστικότητα από τη Σαβίνα Γιαννάτου με τη λιτή συνοδεία ενός απλού κουαρτέτου οργάνων που περιλαμβάνει πιάνο, βιολί, βιολοντσέλο και κλαρινέτο. Η Δήμητρα Τρυπάνη επιμελήθηκε με σεβασμό και γνώση την όμορφη οργανική συνοδεία. Σολίστ οι: Ευγενία Καρλαύτη (πιάνο), Τάσος Μισυρλής (βιολοντσέλο), Διονύσης Βερβιτσιώτης (βιολί), Μαρίνος Γαλατσινός (κλαρινέτο). Παρουσιάζει ενδιαφέρον επίσης ότι τέσσερα τραγούδια του δίσκου ("Έφυγε το τρένο", "Χάρτινο το φεγγαράκι", "Κάπου υπάρχει η αγάπη μου", "Το μαντολίνο") είχαν επιλεγεί και στον παλιό δίσκο της Σαβίνας Γιαννάτου με τη Λένα Πλάτωνος κι έτσι μπορεί κανείς να συγκρίνει τις διαφορές ύφους των δύο εκτελέσεων, αλλά και την εκφραστική εξέλιξη της ερμηνεύτριας μετά από δύο δεκαετίες.

Η Σαβίνα Γιαννάτου επισημαίνει μεταξύ άλλων στο ένθετο της έκδοσης: "Λέξεις και νοήματα που επαναλαμβάνονται σε τραγούδια που έχουν ειπωθεί και ξαναειπωθεί. Ένας κόσμος που γίνεται πραγματικός ή ψεύτικος ανάλογα με την επιθυμία μας. Τραγούδησα τους στίχους άλλοτε παίρνοντας τους όπως ακριβώς είχαν, άλλοτε υπολογίζοντας το πότε και με ποια αφορμή γράφτηκαν. Είχα να αποστασιοποιηθώ από το "τυπικό" της ερμηνείας των πρώτων εκτελέσεων και ταυτόχρονα να "ακούσω" μέσα από αυτές. Η ίδια λογική ακολουθήθηκε και στην ενορχηστρωτική γραμμή του δίσκου. Η Δήμητρα Τρυπάνη, μία νέα μουσικός και συνθέτης από τη Θεσσαλονίκη που εμφανίζεται στη δισκογραφία για πρώτη φορά, άλλοτε σεβάστηκε παλιότερες ενορχηστρώσεις άλλοτε αποστασιοποιήθηκε τελείως από αυτές κλείνοντας καμιά φορά το μάτι στον ακροατή. Οι επεμβάσεις της άλλοτε διακριτικές άλλοτε πιο έντονες, δίνουν σε κάποια κομμάτια ένα άλλο φως...".

Τέλος, να αναφέρω ότι το όμορφο εξώφυλλο του δίσκου σχεδίασε ένας συνήθης ύποπτος του συγκεκριμένου πεδίου: Ο ζωγράφος Γιώργος Σταθόπουλος!

Οι γυναίκες του Μάνου Χατζιδάκι: Η Αλίκη Καγιαλόγλου τραγουδάει Χατζιδάκι (2002)

Η Αλίκη Καγιαλόγλου ξεπήδησε μέσα από τη σπουδαία Χορωδία Τρικάλων της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου στα τέλη της δεκαετίας του '70 με το δίσκο "Πόλεμος και ειρήνη" (1979), ενώ στη συνέχεια κατάφερε ν' ακολουθήσει μια πολύ ξεχωριστή προσωπική πορεία στο ελληνικό τραγούδι με την ισχυρή υποστήριξη αρχικά του Μίκη Θεοδωράκη. 

Η πρώτη της συνάντηση με τον Μάνο Χατζιδάκι ήρθε το 1988 με το άλμπουμ "Είδωλα" (διασκευασμένα ξένα τραγούδια υπό τη διεύθυνση του συνθέτη) και εδραιώθηκε το 1993 με το δίσκο "Αντικατοπτρισμοί" που υπήρξε και η τελευταία εν ζωή ηχογράφηση του μεγάλου συνθέτη.

Το 1999 η Αλίκη Καγιαλόγλου ηχογράφησε έναν προσωπικό δίσκο αποκλειστικά με τραγούδια του συνθέτη. Τίτλος του δίσκου: "Η Αλίκη Καγιαλόγλου τραγουδάει Μάνο Χατζιδάκι". Ο δίσκος περιλαμβάνει δεκαπέντε αγαπημένα τραγούδια του συνθέτη από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '60, σχεδόν όλα παρμένα από τον ελληνικό κινηματογράφο. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι αρκετά από αυτά ανήκουν στην υποτιμημένη κατηγορία των ανάλαφρων τραγουδιών που γράφτηκαν για τη φωνή της Αλίκης Βουγιουκλάκη ("Το γκρίζο γατί", "Θάλασσα πλατιά", "Έχω ένα μυστικό", "Ο γλάρος", "Μες σ' αυτή τη βάρκα", "Σ' αγαπώ"), τα οποία η Καγιαλόγλου ερμηνεύει με πολύ εκφραστικό και απέριττο τρόπο δικαιώνοντας την άποψη του συνθέτη ότι «...ακόμη κι αυτά τα τραγούδια που τα νομίζετε ‘εύκολα’, έχουνε κάτι μέσα τους που θα πρέπει ν’ αποκαλύψετε ή να προσέξετε. Δεν γράφτηκαν έτσι, για να σας διευκολύνουν…». Και ασφαλώς είναι αξιοσημείωτο ότι κανένα από τα επιλεγμένα τραγούδια δεν έχει στίχους του Νίκου Γκάτσου!

Άλλωστε η ερμηνεύτρια επέλεξε να αποδώσει αυτά τα τραγούδια στη λιτή φόρμα του lied, με συνοδεία δηλαδή μόνο πιάνου, το οποίο παίζει ο μαέστρος Μίλτος Λογιάδης. Η απογυμνωμένη αυτή εκδοχή των τραγουδιών οδηγεί σε εξαιρετικό αποτέλεσμα που αναδεικνύει την απαράμιλλη εκφραστική δύναμη της Αλίκης Καγιαλόγλου, αλλά και την ακαταμάχητη γοητεία των μελωδιών του συνθέτη.

Σημειώνω ότι η πρώτη έκδοση του δίσκου έγινε το 2002 με προσωπική παραγωγή της ερμηνεύτριας υπό την ετικέτα Συν Αθηνά και χείρα κίνει, ενώ την επόμενη χρονιά (2003) ο δίσκος επανεκδόθηκε από τη δισκογραφική εταιρεία Eros Music.

Μάνος Χατζιδάκις: Η Νένα Βενετσάνου τραγουδά Μάνο Χατζιδάκι (1998)

Η γαλλοθρεμμένη εκλεκτή ερμηνεύτρια και τραγουδοποιός Νένα Βενετσάνου ξεκίνησε την καριέρα της από τις αρχές της δεκαετίας του '80 και είχε την τύχη πολύ νωρίς να συναντηθεί με τον Μάνο Χατζιδάκι στον κύκλο τραγουδιών "Οι μπαλάντες της Οδού Αθηνάς" (1983). Στη συνέχεια ανέπτυξε μια δυναμική πορεία στο ελληνικό τραγούδι με τη διπλή ιδιότητα της ερμηνεύτριας και της δημιουργού μέσα από ενδιαφέρουσες συνεργασίες με εκλεκτούς συνθέτες, όπως ο Νίκος Μαμαγκάκης, ο Μιχάλης Τερζής, η Angelique Ionatos, ο Νίκος Κυπουργός, ο Γιώργος Σταυριανός και άλλοι, αλλά και μέσα από μια σειρά αξιόλογων προσωπικών της δίσκων.

Κι έτσι φτάνουμε στο 1998, όταν ξαναβρίσκει στο δρόμο της τον Μάνο Χατζιδάκι, έστω κι αν εκείνος είχε ήδη φύγει από τη ζωή. Από τον Σείριο λοιπόν που μας κληροδότησε ο συνθέτης εκδόθηκε ο δίσκος "Η Νένα Βενετσάνου τραγουδά Μάνο Χατζιδάκι" με ένα εξαίσιο απάνθισμα 23 τραγουδιών παρμένων από συγκεκριμένα θεατρικά και κινηματογραφικά έργα που ανήκουν στη βαριά κληρονομιά του μεγάλου δημιουργού. Πρόκειται για ένα πολύ προσεκτικά επιλεγμένο υλικό, κατάλληλο για τα ερμηνευτικά χαρακτηριστικά της Βενετσάνου, που μπορούμε να το διαχωρίσουμε σε δυο ενότητες, μία με τραγούδια για φωνή και πλήρη ορχήστρα κι άλλη μία με τραγούδια για φωνή και μικρούς οργανικούς συνδυασμούς δύο ή τριών οργάνων.

Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οκτώ τραγούδια από τον κύκλο "Μυθολογία" (1965) σε στίχους Νίκου Γκάτσου που ενορχήστρωσε ο Τάσος Καρακατσάνης, καθώς και τρία τραγούδια σε στίχους του συνθέτη και του Νίκου Γκάτσου από το soundtrack της ταινίας του Παντελή Βούλγαρη "Ήσυχες μέρες του Αυγούστου" (1992) που ενορχήστρωσε ο Μάνος Χατζιδάκις.

Στη δεύτερη κατηγορία έχουμε πέντε τραγούδια από την "Οδό Ονείρων" (1962) για πιάνο, κοντραμπάσο και φυσαρμόνικα που ενορχήστρωσε ο Θόδωρος Κοτεπάνος, δυο τραγούδια για κλασική κιθάρα που εναρμόνισε ο Νίκος Μαμαγκάκης με την Έλενα Παπανδρέου στην κιθάρα παρμένα από τα θεατρικά έργα "Λεωφορείον ο Πόθος" (1948) και "Απόψε αυτοσχεδιάζουμε" (1961) και πέντε τραγούδια από τον "Ματωμένο Γάμο" (1948) του Lorca σε ελληνική απόδοση Νίκου Γκάτσου που ενορχήστρωσε ο συνθέτης για πιάνο και βιολοντσέλο.

Η Νένα Βενετσάνου αποδίδει με απόλυτη εκφραστικότητα, σχεδόν μυσταγωγικά, το υπέροχο αυτό υλικό που ηχογραφήθηκε σε διαφορετικές χρονικές στιγμές κατά το διάστημα 1991-1997.

Οι γυναίκες του Μάνου Χατζιδάκι / Δήμητρα Γαλάνη: Χορός με τη σκιά μου (1998)

Η Δήμητρα Γαλάνη, από τις ωραιότερες γυναικείες φωνές που ανέδειξε η γόνιμη δεκαετία του '70, είχε την τύχη να βρεθεί κοντά στον Μάνο Χατζιδάκι από τα πρώτα της βήματα στο ελληνικό τραγούδι συμμετέχοντας σε τρεις κύκλους τραγουδιών του συνθέτη κατά το διάστημα 1970-1976 ("Επιστροφή", "Της γης το χρυσάφι", "Αθανασία"). Αργότερα στην προσωπική της δισκογραφία επέστρεφε πάντα στον μεγάλο συνθέτη, ώσπου το 1998 ηχογράφησε έναν εξολοκλήρου χατζιδακικό δίσκο με τίτλο "Χορός με τη σκιά μου" με υλικό κυρίως από ζωντανές ηχογραφήσεις.

Συγκεκριμένα, από τα δεκατρία μέρη του δίσκου τα δέκα πρώτα προέρχονται από ζωντανές ηχογραφήσεις στον Σείριο (1987) και στο Ηρώδειο (1998). Το εναρκτήριο κομμάτι που έδωσε και τον τίτλο στην έκδοση είναι παρμένο από τον εμβληματικό ορχηστρικό δίσκο "Το χαμόγελο της Τζοκόντας" (1965), εδώ με στίχους του συνθέτη. Ακολουθούν δύο μέρη από τον αμερικάνικο δίσκο "Reflections" (1968/1970), επίσης το "Χασάπικο 40" από το δίσκο "Της γης το χρυσάφι" (που πρώτη το είχε ερμηνεύσει πάλι η Δήμητρα Γαλάνη), ένα τραγούδι από την "Πορνογραφία" ("Έλα σε μένα") και τέσσερα τραγούδια απ' τον "Μεγάλο Ερωτικό" ("Σ' αγαπώ", "Κέλομαί σε Γογγύλα", "Πέρα στο θολό ποτάμι", "Τα λιανοτράγουδα"). Στο τραγούδι "Τα λιανοτράγουδα" συμμετέχει και η Ελευθερία Αρβανιτάκη. Ζωντανά ηχογραφημένο είναι επίσης το αριστουργηματικό τραγούδι "Μην τον ρωτάς τον ουρανό", ενορχηστρωμένο από τον Νίκο Κυπουργό, που ακούγεται σε δίγλωσση απόδοση (ελληνική και αγγλική) με τη συμμετοχή και του Άλκίνοου Ιωαννίδη σε μια συναρπαστική ερμηνευτική απογείωση.

Ωστόσο το κύριο ενδιαφέρον του δίσκου εντοπίζεται στα τρία τελευταία κομμάτια που τον συμπληρώνουν, τα μόνα ηχογραφημένα στο στούντιο. Πρόκειται για τρία υπέροχα τραγούδια που βασίζονται σε μελωδίες του συνθέτη από το ανέκδοτο soundtrack "The 300 Spartans" (1961), τις οποίες ενορχήστρωσε επιδέξια ο Νίκος Κυπουργός. Η Λίνα Νικολακοπούλου έβαλε πολύ εμπνευσμένους στίχους κι έτσι προέκυψαν τρία καινούργια τραγούδια ("Η εποχή της αγάπης", "Η σκάλα τ' ουρανού", "Οριζόντια εικόνα") που έδωσαν την ευκαιρία στη Δήμητρα Γαλάνη να καταθέσει εξαίσιες ερμηνείες.

Οι γυναίκες του Μάνου Χατζιδάκι: Η Σόνια Θεοδωρίδου συναντά τον Χατζιδάκι (1997)

Το αδιαμφισβήτητο χάρισμα του Μάνου Χατζιδάκι να γράφει όμορφα τραγούδια που διασπούν τα στεγανά του χρόνου κι έχουν ήδη γίνει κλασικά, δεν αναλώθηκε μόνο σε απλά και εύπεπτα τραγούδια που έγιναν σουξέ μέσα από τον παλιό ελληνικό κινηματογράφο ή και από σημαντικές φωνές που τα τραγούδησαν κατά καιρούς, αλλά συχνά διοχετεύτηκε και σε πιο σύνθετες και απαιτητικές φόρμες, προπάντων στα πρώτα δημιουργικά του χρόνια, όταν η γραφή του είχε έντονα ένα λόγιο ύφος και τα έργα αυτής της κατηγορίας ευτύχησαν να ερμηνευτούν από σημαντικούς καλλιτέχνες του λόγιου χώρου, υψίφωνους ή βαρύτονους.

Έχουμε λοιπόν σήμερα ένα τέτοιο δίσκο με ερμηνεύτρια την αξιόλογη σύγχρονη Ελληνίδα σοπράνο Σόνια Θεοδωρίδου που επιλέγει και μας προσφέρει εδώ ένα απάνθισμα εκλεκτών τραγουδιών του Μάνου Χατζιδάκι εναρμομισμένων σε μορφή lied, δηλαδή για φωνή και πιάνο, συνοδευόμενη από τον διάσημο Θεσσαλονικιό πιανίστα Γιάννη Βακαρέλη, νυν καλλιτεχνικό διευθυντή του Μεγάρου Μουσικής. Τίτλος της έκδοσης: Η Σόνια Θεοδωρίδου συναντά τον Μάνο Χατζιδάκι.

Συγκεκριμένα, περιλαμβάνονται τραγούδια από τρεις σημαντικούς κύκλους, δηλαδή, κατά χρονολογική σειρά, τα πρωτόλεια "Δυο Ναυτικά Τραγούδια", έργο αρ.2 γραμμένο το 1946 πάνω σε ποίηση Μίλτου Σαχτούρη, ο περίφημος "Κύκλος του CNS", έργο αρ. 8 του 1954 με πολλαπλές έκτοτε εκτελέσεις (Γιώργος Μούτσιος, Φλέρυ Νταντωνάκη, Σπύρος Σακκάς), πάνω σε ποίηση του συνθέτη, και μια ευρεία επιλογή από τον "Μεγάλο Ερωτικό", έργο 30 του 1972, σε μεταγραφή της πιανίστριας Ιρίνα Καρπούχινα. Επιπλέον περιλαμβάνεται κι ένας μικρός κύκλος έξι γνωστών τραγουδιών του συνθέτη που διασκεύασε κατάλληλα ο ο Νίκος Κυπουργός. 

Όλα είναι υπέροχα σ' αυτό το δίσκο. Τα τραγούδια, η ερμηνεία, το πιάνο. Όσο κι αν έχουν ακουστεί αυτά τα τραγούδια στις αμέτρητες εκτελέσεις τους στο παρελθόν, ποτέ δε νιώθει κανείς ότι έχουν κορεσθεί και πάντα φανερώνουν την ακαταμάχητη δύναμη που κρύβουν μέσα τους, ώστε εύκολα να κερδίζουν κατά κράτος τη μάχη με το χρόνο. Η έκδοση φέρει τη σφραγίδα των έγκυρων εκδόσεων του Σείριου και είναι εξαιρετικά επιμελημένη με πολυσέλιδο ένθετο φυλλάδιο που κοσμείται από πίνακες του μεγάλου ζωγράφου και φίλου του συνθέτη Γιάννη Μόραλη. Η υψηλής ηχητικής ακρίβειας ψηφιακή ηχογράφηση (DDD) διάρκειας 65 λεπτών πραγματοποιήθηκε στο υπερσύγχρονο κέντρο ηχογραφήσεων του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών το καλοκαίρι του 1997.

Οι γυναίκες του Μάνου Χατζιδάκι / Λένα Πλάτωνος: Το '62 του Μάνου Χατζιδάκι (1983)

Από τα αγαπημένα "παιδιά" του Μάνου Χατζιδάκι η Λένα Πλάτωνος αξιώθηκε να είναι από τους ελάχιστους εκλεκτούς που "πείραξαν" τα τραγούδια του έχοντας την αμέριστη στήριξή του. Κι αυτό είναι σίγουρα ένας τίτλος τιμής για τη νεαρή - τότε - καλλιτέχνιδα που λίγο νωρίτερα μας είχε χαρίσει τα υπέροχα τραγούδια της "Λιλιπούπολης", του "Σαμποτάζ" και κυρίως του "Καρυωτάκη" της. Σκεφτείτε ότι πιο παλιά ο Χατζιδάκις είχε αποκηρύξει με συνοπτικές διαδικασίες και χωρίς καμιά διάθεση αναθεώρησης μερικές πολύ αξιόλογες δουλειές πάνω στα τραγούδια του που υπέγραψαν συνθέτες, όπως ο Δήμος Μούτσης ("Επιστροφή", 1970) ή ο Γιάννης Σπανός ("Της γης το χρυσάφι", 1971)!

Το 1983 λοιπόν κυκλοφόρησε ο δίσκος "Το '62 του Μάνου Χατζιδάκι" με την πλήρη μουσική εποπτεία κι ευθύνη της Λένας Πλάτωνος, η οποία διασκεύασε, ενορχήστρωσε κι έπαιξε στο synthesizer δώδεκα κλασικά τραγούδια του συνθέτη, ερμηνευμένα σε δεύτερη εκτέλεση από την υπέροχη Σαβίνα Γιαννάτου, στενή και διαχρονική συνεργάτιδά της, η οποία μάλιστα είκοσι χρόνια αργότερα θα ηχογραφήσει ακόμη ένα δίσκο ("Πάω να πω στο σύννεφο", 2002) πάλι με τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι. Πρόκειται για θαυμάσια δουλειά με ιδιαίτερο ηχητικό χρώμα, απόλυτα υποβλητικό και ποιητικό, που φωτίζει ξανά κι από νέες οπτικές αυτά τα χιλιοακουσμένα και χιλιοτραγουδισμένα τραγούδια. Η Σαβίνα Γιαννάτου τα αποδίδει εξαιρετικά. 

Μένω μόνο με μια μικρή απορία για το δίσκο αυτό: Πώς προέκυψε ο τίτλος; Το 1962 βέβαια ο Μάνος Χατζιδάκις βρισκόταν στο απόγειο της δημιουργικής του ακμής. Εκείνη τη χρονιά παρουσίασε τη μυθική του "Οδό Ονείρων", καθώς και τις έξοχες "Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη". Αλλά και τα αμέσως προηγούμενα χρόνια, καθώς και τα επόμενα, ήταν γεμάτα από ισάξια αριστουργήματα! Κι ούτε βέβαια το υλικό του δίσκου αντλήθηκε από τραγούδια της συγκεκριμένης χρονιάς. Γιατί λοιπόν το 1962;

Οι γυναίκες του Μάνου Χατζιδάκι: Η εποχή της Μελισσάνθης (1980)

Άλλη μια μεγάλη ερμηνεύτρια που συνεργάστηκε με τον Μάνο Χατζιδάκι σε μια σειρά εμβληματικών έργων που αποτελούν σταθμούς στην ελληνική δισκογραφία, ήταν βέβαια και η Μαρία Φαραντούρη, μια ερμηνεύτρια που κουβαλούσε τη βαριά προίκα των μεγάλων τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά που εκτιμούσε ιδιαίτερα ο Μάνος Χατζιδάκις και ήδη την είχε αξιοποιήσει ως βασική του ερμηνεύτρια στα "Παράλογα" το 1976, ενώ δέκα χρόνια αργότερα θα της γράψει έναν εξολοκλήρου προσωπικό κύκλο τραγουδιών με τίτλο "Σκοτεινή μητέρα" (1986). Στο ενδιάμεσο όμως είχαν άλλη μια μεγάλη συνάντηση, με την οποία θ' ασχοληθούμε σήμερα.

Το 1980 λοιπόν κυκλοφόρησε το έργο του Μάνου Χατζιδάκι "Η εποχή της Μελισσάνθης" με αριθμό καταλόγου 37, που επισημαίνεται από τον συνθέτη ως καντάτα για ώριμη γυναικεία φωνή, δύο νεανικές ανδρικές φωνές, μικτή και παιδική χορωδία με συνοδεία ορχήστρας δωματίου και στρατιωτική μπάντα με βασικό όργανο το μπουζούκι πάνω σε ένα νοητό αυτοβιογραφικό σενάριο που αναπτύσσεται σε ποίηση του ιδίου.

Η Μελισσάνθη είναι μια από αυτές τις πολυσήμαντες γυναικείες μορφές, άλλοτε υπαρκτές οντότητες που ανάγονται σε σύμβολα κι άλλοτε δημιουργήματα της γόνιμης φαντασίας του, που διατρέχουν το έργο του μεγάλου δημιουργού. Το συγκεκριμένο έργο κυριαρχείται από αυτή την πολυσημία και αναπτύσσεται μορφολογικά ως μια σπουδή στο μπουζούκι με ατέρμονες αναφορές στη μεταπολεμική πορεία του ελληνισμού μέσα από την αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης μοίρας που ποτέ δεν ευοδώνεται, όπως εξηγεί και ο συνθέτης με σχετικό σημείωμα: «Η εποχή της Μελισσάνθης τελείωσε. Σήμερα ζω για πάντα το χαμό της. Κι ο κόσμος μας δεν πάει να γίνει καλύτερος. Με όλα όμως αυτά, δε θέλω να δώσω ιστορικές διαστάσεις στη Μελισσάνθη και στην εποχή της. Επιθυμώ να καταγράψω μόνο την προσωπική μου περιπέτεια και συμμετοχή στην πρόσφατη ιστορία του κόσμου, έτσι καθώς την έζησα μέσ’ από το σπίτι μου και μέσα από την πόλη που εξακολουθώ να ζω».

Η αλήθεια είναι ότι το θέμα ξεκίνησε ν' απασχολεί τον συνθέτη από τα νεανικά του χρόνια, αμέσως μετά τον πόλεμο, ενώ μια πρώτη μορφοποίησή του άρχισε να σχηματοποιείται είκοσι χρόνια αργότερα, στα μέσα της δεκαετίας του '60, όταν έγραψε και το ποίημα "Μελισσάνθη" για την πρώτη "Μυθολογία" του, αλλά και πάλι το έργο έμεινε ημιτελές σαν τα περίφημα σχεδιάσματα των "Ελεύθερων Πολιορκημένων" του Σολωμού. Το ξανάπιασε στα χρόνια της Αμερικής και πέρασε ολόκληρη η δεκαετία του '70, ώσπου να πάρει την οριστική του μορφή, όπως αυτή καταγράφεται στην έκδοση του 1980, αφού πρώτα παρουσιάστηκε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά υπό την αιγίδα του Τρίτου Προγράμματος που τότε διηύθυνε ο συνθέτης. 

Το έργο περιλαμβάνει οργανικά και τραγουδιστικά μέρη. Ανάμεσά τους και τρία αριστουργηματικά τραγούδια γραμμένα πάνω στους κλασικούς λαϊκούς ρυθμούς του χασάπικου και του ζεϊμπέκικου ("Το πρόσωπο της νύχτας", "Μητέρα κι αδερφή", "Η λησμονημένη") που ερμηνεύει με συγκλονιστικό τρόπο η Μαρία Φαραντούρη. Η ιστορική και συναισθηματική μνήμη ενεργοποιούνται με εμβατηριακούς ρυθμούς της μπάντας, αλλά και φευγαλέους εκκλησιαστικούς ύμνους ("Αι γενεαί πάσαι"), ενώ στο φινάλε του τραγουδιού "Η λησμονημένη", λίγο πριν σβήσει ο ήχος της ορχήστρας, ξαφνικά περνάει μια μικρή ανάσα των πνευστών με το θέμα του "εθνικού ύμνου"!

Στο δίσκο, όπως και στη ζωντανή παρουσίαση του έργου, τα φωνητικά μέρη ερμήνευσαν, εκτός φυσικά από τη Μαρία Φαραντούρη, οι νεοφώτιστοι τραγουδιστές Βασίλης Λέκκας και ο Γιώργος Μιχαλισλής.. Συμμετείχε επίσης η Χορωδία του Τρίτου Προγράμματος υπό τη διεύθυνση του Αντώνη Κοντογεωργίου και η Παιδική Χορωδία "Ροτόντα" Θεσσαλονίκης υπό τη διεύθυνση του Σωκράτη Τουμπεκτσή. Την ενορχήστρωση βέβαια και τη διεύθυνση της ορχήστρας ανέλαβε ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις, ενώ μπουζούκι έπαιξαν ο Χρήστος Ψαρρός και ο Βασίλης Ηλιάδης. Το εξώφυλλο του δίσκου σχεδίασε ο Γιώργος Σταθόπουλος.

Οι γυναίκες του Μάνου Χατζιδάκι / Φλέρυ Νταντωνάκη: Οι γειτονιές του φεγγαριού (1977)

Στο μεγαλύτερο διάστημα της χουντικής επταετίας ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν εγκατεστημένος στη Νέα Υόρκη, όπου είχε μεγάλες διεθνείς συνεργασίες, αν και η δισκογραφική του παραγωγή ήταν περιορισμένη ("Blue", "Reflections"). Ωστόσο εκεί γνώρισε και τη δεύτερη μεγάλη του ερμηνευτική Μούσα μετά τη Νάνα Μούσχουρη: Τη Φλέρυ Νταντωνάκη. Μαζί της στο σπίτι του έκανε πολλές πρόβες έργων του και κάμποσες πρόχειρες ηχογραφήσεις, μεταξύ των οποίων τον "Κύκλο του CNS" και τα "Λειτουργικά" που εκδόθηκαν αργότερα σε δίσκο.

Το 1972 ο συνθέτης επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα και ηχογραφεί αμέσως το εμβληματικό του έργο "Ο Μεγάλος Ερωτικός" με βασική ερμηνεύτρια τη Φλέρυ. Παράλληλα με τον σπουδαίο αυτό ποιητικό κύκλο γίνεται κι άλλη μια ηχογράφηση με την ίδια ερμηνεύτρια πάνω σε γνωστά τραγούδια του συνθέτη ενορχηστρωμένα εκ νέου. Το υλικό αυτό αποτέλεσε αργότερα τη βάση του δίσκου "Οι γειτονιές του φεγγαριού" που κυκλοφόρησε το 1977 με οκτώ συνολικά τραγούδια σε δεύτερη εκτέλεση, ενορχηστρωμένα από τον συνθέτη και κιθαριστή Βασίλη Τενίδη, στα οποία προστέθηκε ως επίλογος ο εξαίσιος "Χορός του μεσημεριού", ένα οργανικό θέμα σε ρυθμό χασάπικου με διακριτικό βοκαλισμό, το οποίο είχε γραφτεί το 1973 για την ταινία The Pedestrian (Ο Οδοιπόρος) του Maximilian Schell. 

Λόγω της περιορισμένης διάρκειας του συγκεκριμένου υλικού ο δίσκος είχε και μια ενδιαφέρουσα προσθήκη, έναν σύντομο κύκλο πέντε τραγουδιών με τίτλο "Χωρίον ο Πόθος" σε πρώτη εκτέλεση με την εκφραστικότατη φωνή του Ευτύχιου Χατζηττοφή πάνω σε στίχους με σουρρεαλιστική διάθεση της Αγαθής Δημητρούκα (σε πρώτη εμφάνιση), του Μίνου Αργυράκη και του Μάνου Χατζιδάκι. Το τελευταίο τραγούδι του κύκλου ("Επιστροφή") αρχικά είχε γραφτεί για το θεατρικό έργο "Επιστροφή στις Μυκήνες" (1973) του Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα. Επισημαίνω πάντως ότι αργότερα, στην ψηφιακή εποχή, ο κύκλος αυτός αποσπάστηκε από το δίσκο κι ενσωματώθηκε στον "Μεγάλο Ερωτικό".

Οι γυναίκες του Μάνου Χατζιδάκι: 12+1 Τραγούδια με την Αρλέτα (1969)

Στα χρόνια της ακμής του Νέου Κύματος, στο δεύτερο μισό δηλαδή της δεκαετίας του '60, ο Μάνος Χατζιδάκις βρισκόταν εγκατεστημένος στη Νέα Υόρκη, όπου γνώριζε τη διεθνή καταξίωση με σημαντικές κινηματογραφικές και θεατρικές συνεργασίες. Πίσω στην πατρίδα του ωστόσο δεν είχε πάψει να βρίσκεται στην επικαιρότητα μέσα από κυκλοφορίες δίσκων με δικά του τραγούδια, συνήθως όμως σε δεύτερες ή - λίγο αργότερα - και σε πρώτες εκτελέσεις ("Επιστροφή", "Της γης το χρυσάφι"), αλλά  χωρίς τη δική του άμεση παρουσία στην επιμέλεια αυτών των ηχογραφήσεων.

Το 1969 λοιπόν η μεγάλη παρέα των αγαπημένων νεοκυματικών τραγουδιστών (Γιώργος Ζωγράφος, Αρλέτα, Καίτη Χωματά, Πόπη Αστεριάδη) ηχογράφησε σε δεύτερη εκτέλεση μια ωραία ανθολογία τραγουδιών του συνθέτη με τίτλο "Το Νέο Κύμα τραγουδά Χατζιδάκι". Την ίδια χρονιά και παράλληλα μ' αυτόν το δίσκο η Αρλέτα ηχογράφησε τον 4ο προσωπικό της δίσκο επιλέγοντας αποκλειστικά τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι. Τίτλος του δίσκου: "12+1 Τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι με την Αρλέτα". Έχουν επιλεγεί δεκατρία κοσμαγάπητα τραγούδια του συνθέτη ανθολογημένα αποκλειστικά από το θέατρο ("Τριαντάφυλλο στο στήθος", "Λεωφορείον ο Πόθος", "Καπετάν Μιχάλης", Ο κύκλος με την κιμωλία", "Οδός ονείρων", "Ορφέας και Ευρυδίκη", "Ματωμένος γάμος") ή τον κινηματογράφο ("Ελλάς, η χώρα των ονείρων", "Μανταλένα"). 

Την όμορφη προσαρμογή της ορχήστρας στο οικείο νεοκυματικό ύφος επιμελήθηκε ο συνθέτης Γιώργος Κοντογιώργος, ενώ η ερμηνεία της Αρλέτας, η οποία σχεδίασε και το λιτό εξώφυλλο του δίσκου, είναι εξαιρετικά εκφραστική δίδοντας στο ετερόκλητο αυτό υλικό θαυμαστή ομοιογένεια.

Οι γυναίκες του Μάνου Χατζιδάκι: Η Νάνα Μούσχουρη τραγουδά Χατζιδάκι (1961/1972)

Ο μακρύς περίπατος του μεγάλου συνθέτη Μάνου Χατζιδάκι στο ολάνθιστο περιβόλι του ελληνικού τραγουδιού κράτησε σχεδόν 50 χρόνια ξεκινώντας ήδη από τα χρόνια τηε γερμανικής κατοχής και φτάνοντας ως την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα. Η διαδρομή αυτή πλούτισε αυτό το περιβόλι με ευωδιαστούς ανθούς που παραμένουν εκεί και για πάντα ακμαίοι και μυρωδάτοι. Τραγούδια που αγαπήθηκαν πολύ από τον κόσμο, μελωδίες θεσπέσιες που κόσμισαν τον ελληνικό κινηματογράφο και το θέατρο, συνθέσεις πολύπλοκες και οραματικές που περιμένουν ακόμη να τις ανακαλύψουμε και να αναμετρήσουμε το πραγματικό μέγεθος του ευφυούς αυτού δημιουργού!

Τα τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι, άλλοτε απλά ή επιτηδευμένα απλοϊκά κι εύληπτα για το κακομαθημένο αφτί του αμύητου ακροατή κι άλλοτε πολύπλοκα και απαιτητικά για το πιο προχωρημένο μουσικόφιλο κοινό, διατρέχουν με χαρακτηριστική ευκολία και άνεση όλες τις δοκιμασμένες φόρμες του είδους κι έτσι, χωρίς καμία αναστολή, ο συνθέτης μπορούσε να γράψει ένα χασάπικο ή ένα ζεϊμπέκικο, αλλά κι ένα τραγούδι με αναφορές στη λόγια δυτική παράδοση. Ο ίδιος συχνά έγραφε και στίχους στα τραγούδια του, αλλά βεβαίως μνημειώδης υπήρξε η συνεργασία του με τον κορυφαίο στιχουργό-ποιητή Νίκο Γκάτσο, όπως έχουμε αναλυτικά παρουσιάσει παλιότερα στο Δισκοβόλο.

Σε τούτο το αφιέρωμα που ξεκινά σήμερα θα ήθελα να φωτίσω λίγο παραπάνω τις συνεργασίες του Μάνου Χατζιδάκι με γυναίκες ερμηνεύτριες, στις οποίες κατά καιρούς είχε εμπιστευτεί τα τραγούδια του. Και είναι πολλές οι ερμηνεύτριες αυτές και κατά κανόνα οι κορυφαίες στην εποχή τους. Ιδού μερικά ονόματα: Νάνα Μούσχουρη, Αρλέτα, Φλέρυ Νταντωνάκη, Δήμητρα Γαλάνη, Μαρία Φαραντούρη, Νένα Βενετσάνου, Σαβίνα Γιαννάτου, Αλίκη Καγιαλόγλου, Σόνια Θεοδωρίδου και πολλές άλλες ακόμη.

Η πρώτη μεγάλη λοιπόν "γυναικεία" συνεργασία του Μάνου Χατζιδάκι ήταν με τη Νάνα Μούσχουρη, μια συνεργασία άλλωστε που συνέβαλε απόλυτα στη μεγάλη διεθνή καριέρα της ερμηνεύτριας. Η Μούσχουρη υπήρξε σχεδόν η αποκλειστική ερμηνεύτρια του συνθέτη κατά την 5/ετία 1958-1962. Οι δυο τους μάλιστα κέρδισαν το πρώτο βραβείο στους δυο πρώτους διαγωνισμούς στο Φεστιβάλ Τραγουδιού το 1959 και το 1960. Η Μούσχουρη άλλωστε υπήρξε και η πρώτη ιστορικά ερμηνεύτρια του "Επιτάφιου" του Μίκη Θεοδωράκη που ενορχήστρωσε ο Μάνος Χατζιδάκις. Οι ηχογραφήσεις τους εκείνη την περίοδο ήταν αλλεπάλληλες και όλες για τις 45 στροφές. 

Το 1961 λοιπόν έγινε μια πρώτη ανθολόγηση αυτών των σκόρπιων ηχογραφήσεων για την έκδοση ενός δίσκου 33 στροφών με τίτλο "Η Νάνα Μούσχουρη τραγουδά Μάνο Χατζιδάκι" που κυκλοφόρησε από τη Fidelity. Η έκδοση αυτή αρχικά περιλάμβανε δέκα τραγούδια ηχογραφημένα στο διάστημα 1958-1961, αλλά στην επανέκδοσή του το 1967 προστέθηκαν άλλα δύο τραγούδια, ένα στο τέλος κάθε πλευράς του βινυλίου, κι έτσι σ' αυτή την εμπλουτσιμένη μορφή ο δίσκος γνώρισε αρκετές επανεκδόσεις τα επόμενα χρόνια. Αρκετά από τα τραγούδια αυτά είχαν γραφτεί για τον ελληνικό κινηματογράφο, όπως: Ιλισσός (για την ταινία "Ο δράκος", 1956), Τα παιδιά του Πειραιά και Προδοσία ("Ποτέ την Κυριακή", 1960), Κάπου υπάρχει η αγάπη μου ("Ραντεβού στην Κέρκυρα", 1959), Πίσω απ' τις τριανταφυλλιές ("Αγάπη και θύελλα", 1961), ενώ κάποια άλλα για το θέατρο, όπως: Χάρτινο το φεγγαράκι (για την παράσταση "Λεωφορείον ο Πόθος", 1949), Τραγούδι της Ευρυδίκης ("Ορφέας και Ευρυδίκη", 1961).

Μετά το 1962 η συνεργασία του Μάνου Χατζιδάκι με τη Νάνα Μούσχουρη διακόπηκε απότομα για δέκα ολόκληρα χρόνια, ώσπου ξαναβρέθηκαν στο δίσκο "Σπίτι μου, σπιτάκι μου" (1972), την ίδια χρονιά που η Philips έδωσε στην κυκλοφορία και μια δεύτερη ανθολογία της παλιάς τους συνεργασία με τίτλο "Η Νάνα Μούσχουρη τραγουδά Μάνο Χατζιδάκι αρ.2". Κι αυτή η συλλογή περιλαμβάνει δώδεκα πασίγνωστα τραγούδια του συνθέτη από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '60, όλα ερμηνευμένα φυσικά από τη Νάνα, άλλα σε πρώτη και άλλα σε δεύτερη εκτέλεση.

Οι λαϊκές μπαλάντες του Σταύρου Κουγιουμτζή (1970-2007)

Με τη χθεσινή παρουσίαση του δίσκου "Μπορεί να 'ναι αγέρας" (2007) ολοκληρώσαμε την επισκόπηση της δισκογραφίας του σπουδαίου λαϊκού συνθέτη Σταύρου Κουγιουμτζή (1932-2005), μιας δισκογραφίας που αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη για τον νεότερο μουσικό μας πολιτισμό μέσα από τα διακόσια περίπου στιβαρά λαϊκά τραγούδια που μας χάρισε σ' αυτά τα σαράντα χρόνια ενασχόλησής του με το τραγούδι από το ξεκίνημα της δεκαετίας του '60. Η λαμπρή αυτή διαδρομή καρποφόρησε με δεκάδες σκόρπια τραγούδια για τις 45 στροφές, κυρίως στην πρώτη δημιουργική του περίοδο (1961-1975), και με δεκατρείς συνολικά μεγάλους δίσκους τραγουδιών, καθώς κι έναν ακόμη με μελοποιημένους θρησκευτικούς ύμνους.

Από το 1969 και μετά ο Σταύρος Κουγιουμτζής εντάχθηκε στη δισκογραφική εταιρεία Minos, όπου και παρέμεινε - με μια μικρή παρένθεση (1979-1985) - ως το τέλος της ζωής του ηχογραφώντας τις πιο σημαντικές δουλειές του και γνωρίζοντας τεράστιες επιτυχίες, κυρίως με τη φωνή του Γιώργου Νταλάρα που υπήρξε σχεδόν ισόβιος συνοδοιπόρος του στο τραγούδι. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα μισά περίπου τραγούδια του τα έγραψε σε δικούς του στίχους, αλλά είχε και μεγάλες συνεργασίες με πολλούς εκλεκτούς στιχουργούς, όπως ο Άκος Δασκαλόπουλος, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο Μάνος Ελευθερίου, η Σώτια Τσώτου, ο Μιχάλης Μπουρμπούλης, ο Γιάννης Λογοθέτης, ο Λάκης Τεάζης, ενώ αρκετές φορές προσέφυγε και στον ποιητικό λόγο με θαυμάσια αποτελέσματα (Κώστας Βάρναλης, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Γιώργος Θέμελης, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ντίνος Χριστιανόπουλος, Μίλτος Σαχτούρης, Τάσος Κόρφης).

Αν κάτι διακρίνει τα τραγούδια του Σταύρου Κουγιουμτζή, καθιστώντας ιδιαίτερα αναγνωρίσιμο το προσωπικό του ύφος, είναι οι στιβαρές και δωρικές μελωδίες του και οι στέρεοι λαϊκοί ρυθμοί που στις περισσότερες περιπτώσεις μας έδωσαν μεγάλα και χιλιοτραγουδισμένα τραγούδια, έστω κι αν πάντα τη δόξα έκλεβαν οι ερμηνευτές του, ενώ ο ίδιος παρέμενε μόνιμα στη σκιά αυτών των επιτυχιών είτε από την παροιμιώδη του σεμνότητα, είτε και από τον τρόπο λειτουργίας του δισκογραφικού κατεστημένου, το οποίο κάποια στιγμή τον απογοήτευσε τόσο, ώστε αποφάσισε να αποσυρθεί από το προσκήνιο για μακρό διάστημα (1986-1998). 

Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι σε κάθε κύκλο τραγουδιών του φρόντιζε πάντα να ενσωματώνει και κάποια τραγούδια ιδιαίτερης μελωδικής και λυρικής φόρτισης σε ένα ύφος λαϊκής τρυφερής μπαλάντας. Κι ακριβώς αυτή την πλευρά της συνθετικής ευφυίας του Σταύρου Κουγιουμτζή προσπάθησα να καταγράψω με την παρούσα συλλογή που περιλαμβάνει 25 τέτοιες μελωδικές στιγμές του συνθέτη αντλημένες από τους δεκατρείς δίσκους τραγουδιών του, οι οποίοι κατά χρονολογική σειρά είναι οι εξής: 

Νάτανε το '21 (1970), Όταν ανθίζουν πασχαλιές (1971), Ηλιοσκόπιο (1973), Μικρές πολιτείες (1974), Στα ψηλά τα παραθύρια (1975), Λαϊκές Κυριακές (1976), Τραγούδια του καιρού μας (1977), Όταν σε περιμένω (1979), Μικραίνει ο κόσμος (1982), Τα νυχτέρια μας (1985), Τρελοί και άγγελοι (1986), Έβρεχε ο κόσμος (2000), Μπορεί να 'ναι αγέρας (2007). 

Τη μερίδα του λέοντος ερμηνευτικά καταλαμβάνει φυσικά ο Γιώργος Νταλάρας με επτά τραγούδια κι ακολουθεί η Αιμιλία Κουγιουμτζή με έξι. Συμμετέχουν επίσης η Βίκυ Μοσχολιού, η Χαρούλα Αλεξίου, ο Δημήτρης Μητροπάνος, ο Αντώνης Καλογιάννης, η Άννα Βίσση και η Μαρία Κουγιουμτζή.

Σταύρος και Μαρία Κουγιουμτζή: Μπορεί να 'ναι αγέρας (2007)

Ο Σταύρος Κουγιουμτζής έφυγε από τη ζωή στις 12 Μαρτίου 2005 έχοντας δώσει στην ελληνική μουσική μια στιβαρή παρακαταθήκη με δεκατρείς συνολικά ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών και μερικές δεκάδες σκόρπια τραγούδια για τις 45 στροφές. Ο τελευταίος εν ζωή ολοκληρωμένος δίσκος του με τίτλο "Έβρεχε ο κόσμος" είχε κυκλοφορήσει από τη Minos το 2000, όταν ο συνθέτης αποφάσισε να δώσει τη σκυτάλη στην κόρη του Μαρία Κουγιουμτζή. 

Φαίνεται λοιπόν ότι μετά το δίσκο αυτό που η συμμετοχή της κόρης του περιορίζονταν στο μισό υλικό, ο συνθέτης σχεδίαζε μια εξολοκλήρου προσωπική δουλειά για κείνη, αλλά πρόλαβε να ετοιμάσει μόλις πέντε καινούργια τραγούδια, τρία σε στίχους του παλιού συνεργάτη του Μιχάλη Μπουρμπούλη ("Να μ' αγαπάς και να με ταξιδεύεις", "Τα δώρα της αγάπης", "Μπορεί να 'ναι αγέρας"), ένα σε στίχους του Φίλιππου Γράψα ("Όταν ξέρεις ν' αγαπάς") κι άλλο ένα ("Η μπαλάντα της Μαρίας Πολυδούρη") σε δικούς του στίχους. Με βάση αυτό το υλικό λοιπόν το 2007 η Minos εξέδωσε έναν μεταθανάτιο δίσκο με τραγούδια του συνθέτη ερμηνευμένα αποκλειστικά από τη Μαρία Κουγιουμτζή. Τίτλος του δίσκου: "Μπορεί να 'ναι αγέρας" (παρμένος απ' το ομώνυμο τραγούδι). 

Το υπόλοιπο μέρος του δίσκους συμπληρώθηκε με επανεκτελέσεις. Χρησιμοποιήθηκαν συνολικά έξι τραγούδια από τον προηγούμενο δίσκο ("Πώς να σου πω", "Έβρεχε ο κόσμος", "Οδός ερωτευμένων", "Αυτός ο κόσμος", "Μη μου λες" και "Βαλσάκι"). Τρία από αυτά τα είχε ερμηνεύσει πάλι η Μαρία Κουγιουμτζή, αλλά εδώ η φωνή της ηχογραφήθηκε εκ νέου πάνω στην ίδια ενορχήστρωση. Το τραγούδι "Αυτός ο κόσμος" το είχε ερμηνεύσει ο Γιώργος Νταλάρας, ενώ το τραγούδι "Μη μου λες" εδώ εμφανίζεται με νέο τίτλο "Πες το μόνο" και με καινούργιους στίχους που έγραψε ο Φίλιππος Γράψας. Σε επανεκτέλεση επίσης ακούγεται το παλιό τραγούδι "Εσένανε θα διάλεγα" με στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου που είχε ερμηνεύσει πρώτη η Χαρούλα Αλεξίου στο δίσκο "Λαϊκές Κυριακές" (1976).

Την ενορχήστρωση των νέων τραγουδιών υπογράφει ο ίδιος ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ενώ τα υπόλοιπα επιμελήθηκαν οι Γιώργος Ζαχαρίου, Κώστας Ματσίγκος και Θανάσης Μπιλιλής.

Σταύρος Κουγιουμτζής: Έβρεχε ο κόσμος (2000)

Λίγο πριν φύγει από τον μάταιο αυτόν κόσμο ο Σταύρος Κουγιουμτζής πρόλαβε να "προικίσει" την κόρη του Μαρία Κουγιουμτζή με τη θαυμάσια παρακαταθήκη του δίσκου "Έβρεχε ο κόσμος". Αυτό υπήρξε και το κύκνειο άσμα του καλού συνθέτη. Και, παρόλο που ο δίσκος δεν κατάφερε να ξεχωρίσει μέσα στον ορυμαγδό των εκατοντάδων κυκλοφοριών εκείνης της εποχής, πρόκειται για καλό δίσκο που έχει όλα τα γνωστά χαρακτηριστικά της συνθετικής προσωπικότητας του Κουγιουμτζή, με μερικές όμορφες μελωδίες, όπως το ομότιτλο τραγούδι ή το νοσταλγικό βαλσάκι "Πώς να σου πω", του οποίου η θαυμάσια οργανική εκδοχή αποτελεί τον καλύτερο επίλογο του δίσκου. 

Σε στιχουργικό επίπεδο ο συνθέτης υπογράφει τα μισά τραγούδια του δίσκου, σε μερικά από τα οποία δείχνει και μια ασυνήθιστη παιγνιώδη διάθεση. Ο Λάζαρος Ανδρέου υπογράφει ένα τραγούδι και ο άγνωστος Αντώνης Τσαγρής* άλλα τρία.

Υπάρχει επίσης κι ένα μελοποιημένο ποίημα του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη με τίτλο "Στη φυλακή με κλείσανε", ένα ποίημα που έχει μελοποιηθεί και από άλλους συνθέτες και συγκεκριμένα: Από τον Χρήστο Νικολόπουλο ("Νταλίκες", 1983), από τον παλιό ρεμπέτη Τάκη Μπίνη ("Ούτε που ρώτησα", 1990 με τον Μανώλη Λιδάκη) και από τον Ορφέα Περίδη ("Τι θα πει ζωή", 2003). Θυμίζω πως στο παρελθόν ο Κουγιουμτζής είχε μελοποιήσει άλλο ένα ποίημα του Λαπαθιώτη στο δίσκο "Τραγούδια του καιρού μας" (1977).  

Η νεοφώτιστη στο χώρο του τραγουδιού Μαρία Κουγιουμτζή ερμηνεύει πολύ όμορφα τα τραγούδια με ένα φωνητικό ηχόχρωμα που θυμίζει αρκετά τη φωνή της μητέρας της Αιμιλίας. Συμμετέχει επίσης και ο Γιώργος Νταλάρας με τρία τραγούδια, καθώς και ο νεαρός τραγουδιστής Γιώργος Χριστοδούλου με άλλα δύο. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Γιώργος Ζαχαρίου.

Σταύρος Κουγιουμτζής, Δημήτρης Μητροπάνος: Τα νυχτέρια μας (1985)

Ο σπουδαίος λαϊκός τραγουδιστής Δημήτρης Μητροπάνος μπαίνοντας στη δεκαετία του '80 κατάφερε να έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα σειρά με αξιόλογες συνεργασίες, μέσα από τις οποίες προσπάθησε να στήσει ένα ποιοτικότερο προφίλ από εκείνο που είχαν διαμορφώσει τα μεγάλα λαϊκά σουξέ της προηγούμενης δεκαετίας. Πρώτα με τα "Συναξάρια" (1981) του Γιώργου Χατζηνάσιου κι έπειτα με τα "Πικροσάββατα" (1984) του Μίκη Θεοδωράκη άρχισε να χτίζει την εικόνα ενός σοβαρού λαϊκού ερμηνευτή με διείσδυση και στο χώρο του λεγόμενου "έντεχνου" λαϊκού τραγουδιού, όπως έδειχνε στο ξεκίνημα της καριέρας του ("Άγιος Φεβρουάριος", "Ο δρόμος για τα Κύθηρα"). 

Κι εκεί πάνω έρχεται και η συνεργασία του με τον Σταύρο Κουγιουμτζή μέσα από τον κύκλο λαϊκών τραγουδιών "Τα νυχτέρια μας" που εκδόθηκε από τη Philips το 1985. Με το δίσκο αυτόν ο συνθέτης επανέρχεται στο καθαρόαιμο λαϊκό τραγούδι μετά την πολύ ενδιαφέρουσα παρένθεση του ποιητικού κύκλου "Μικραίνει ο κόσμος" (1982). Αρωγός του σ' αυτήν τη δουλειά στάθηκε ο στιχουργός Λάκης Τεάζης, που υπογράφει τους στίχους όλων των τραγουδιών με απλή θεματολογία αντλημένη από την καθημερινότητα και την ερωτική αναζήτηση. 

Πρόκειται για δώδεκα λαϊκά τραγούδια γραμμένα πάνω στη στέρεη μελωδική γραμμή του συνθέτη με ρυθμούς ζεϊμπέκικου ("Οι άντρες π' αγαπάνε") ή και καρσιλαμά ("Ο κατηφές", "Γυναίκα σκάρτη"), αλλά και με θαυμάσιες λυρικές νησίδες, όπως τα τρυφερά "Παράπονό μου", "Δε με θέλεις", "Αν μ' αγαπάς", "Αγάπη βουρκωμένη" και "Πόσα χρόνια". Μεγαλύτερη επιτυχία του δίσκου πάντως αναδείχθηκε το πολύ όμορφο "Είσαι ωραία σαν αμαρτία". 

Ο Δημήτρης Μητροπάνος ερμηνεύει πολύ πειστικά το υλικό που του εμπιστεύθηκε ο συνθέτης, το οποίο άλλωστε μοιάζει γραμμένο πάνω στη φωνή του. Ασφαλώς δεν είναι από τους κορυφαίους δίσκους του Κουγιουμτζή κι ούτε γνώρισε την αναμενόμενη εμπορική απήχηση, αλλά πάντως έχει πολλές καλές στιγμές, καθώς μάλιστα ένα χρόνο μετά ο σεμνός δημιουργός, αφού ηχογραφήσει το δίσκο "Τρελοί και άγγελοι", θα αποσυρθεί από το προσκήνιο για πολλά χρόνια.

Σε δεύτερη γραφή / Σταύρος Κουγιουμτζής: Ο πρώτος ήλιος (2019)

Ιδού μια πρόσφατη, αν και μάλλον άγνωστη, επανεκτέλεση τραγουδιών του Σταύρου Κουγιουμτζή με ανάλογα χαρακτηριστικά σαν κι αυτά που είδαμε στο δίσκο "Λόγια της καρδιάς" (2001). Έχουμε λοιπόν μια ανθολογία δώδεκα μεγάλων τραγουδιών του συνθέτη με τίτλο "Ο πρώτος ήλιος" που πάλι ερμηνεύονται χορωδιακά με πρωταγωνίστρια όμως μια πρώτη φωνή, αυτή της καινούργιας ερμηνεύτριας Σοφίας Μάνου. 

Η βασική διαφορά των δύο δίσκων εντοπίζεται στην παρουσία συμφωνικής συνοδείας των τραγουδιών στην καινούργια έκδοση. Πρόκειται για την Παιδική Νεανική Συμφωνική Ορχήστρα "Νίνα Πατρίκου" και την Ορχήστρα "Κανών". Μαζί τους η Παιδική Χορωδία του Κέντρου Εκκλησιαστικής Διακονίας Οινοφύτων, η Νεανική Χορωδία "Επτάχορδη Λύρα" Αγίου Ευθυμίου Κερατσινίου (διευθύνει η Χρυσούλα Τσιμούρη), η Παιδική και Νεανική Χορωδία του Δήμου Διονύσου και η Νεανική Χορωδία "Χορωδία της Καρδιάς" (διευθύνει ο Ηλίας Λιαμής). Κι όλα αυτά υπό την αιγίδα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών με το Ίδρυμα Βυζαντινής και Παραδοσιακής Μουσικής. Συνολικά συμμετέχουν κάπου 250 παιδιά! Τη συμφωνική προσαρμογή της ορχηστρικής συνοδείας επιμελήθηκε η πιανίστρια Μαρία Κοτζάστρατη, ενώ μπουζούκι παίζει ο Παναγιώτης Στεργίου.

Η πρωτότυπη αυτή έκδοση καταφέρνει να μεταδώσει εύκολα στον ακροατή την ειλικρίνεια και την αυθεντική ευαισθησία της ερμηνεύτριας που αποδίδει τα καθαγιασμένα αυτά τραγούδια με συγκινητική εκφραστικότητα. Και φυσικά δεν μπορώ να μην εκφράσω τη θετική μου έκπληξη για την υπέροχη αυτή εκδοτική πρωτοβουλία της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Μάλιστα ο ίδιος ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος σημειώνει στο ένθετο της έκδοσης: "...Η φύση ενέπνευσε πολλούς μουσουργούς. Δημιουργήθηκαν μεγαλειώδη έργα της παγκόσμιας μουσικής. Επίσης οι ανθρώπινες σχέσεις, τα συναισθήματα, η βιοπάλη, η ξενιτιά. Μουσικές εμπνεύσεις όπως και του αειμνήστου Στ. Κουγιουμτζή, ο οποίος στα τραγούδια του υπήρξε ανθρωποκεντρικός και απόλυτα συναισθηματικός. Η έμπνευσή του έλαβε αφορμές από την καθημερινότητα του ίδιου και των συνανθρώπων του. Γι΄ αυτό αγαπήθηκε και τραγουδήθηκε. Εμείς, το Ίδρυμα Βυζαντινής και Παραδοσιακής Μουσικής της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, εμπνευσθήκαμε από τα τραγούδια αυτά και ξεκινήσαμε την προσπάθεια να συνδέσουμε το πρόσφατο μουσικό παρελθόν με το παρών, με την συμμετοχή των παιδιών. Ορχήστρα παιδική, χορωδία παιδική και ακροατήριο όλοι εμείς. Μικροί και μεγάλοι σε ένα μουσικό ταξίδι με πολλές επιστροφές γεμάτο εμπειρίες συναισθημάτων, εμπειρίες ζωής. Αυτός είναι ο πρώτος ήλιος".  

Ομολογώ πως δεν περίμενα μια τέτοια κίνηση από τη μεριά της εκκλησίας και πάντως βασίζομαι σ' αυτήν την αρχή προσδοκώντας και άλλες ανάλογες πρωτοβουλίες.