Ένας χρόνος... πόνος βουβός, ένας χρόνος... ένοχη σιωπή!

Αποφράδα ημέρα η σημερινή. 28 Φεβρουαρίου 2023: Η μεγάλη τραγωδία των Τεμπών. Η μεγαλύτερη από πολλές άλλες που προηγήθηκαν στον ίδιο μοιραίο τόπο, όπου στις 4 Οκτωβρίου 1999 βρήκαν τραγικό θάνατο έξι φίλαθλοι του ΠΑΟΚ από σύγκρουση του λεωφορείου που τους μετέφερε με φορτηγάκι, ενώ στις 13 Απριλίου 2003 μια μαθητική εκδρομή από το Μακροχώρι Ημαθίας κατέληξε σε τραγωδία στον ίδιο χώρο, όταν φορτηγό που μετέφερε πλάκες νοβοπάν συγκρούστηκε πλαγιομετωπικά με το λεωφορείο των μαθητών, για να βρουν τραγικό θάνατο 21 συνολικά παιδιά!

Στις 28 Φερβουαρίου 2023 η όμορφη κοιλάδα των Τεμπών ξαναβάφτηκε στο αίμα 57 ανθρώπων που ταξίδευαν αμέριμνοι για τη Θεσσαλονίκη με το τρένο της γραμμής, το οποίο συγκρούστηκε με άλλη αμαξοστοιχία που κινούνταν αντίστροφα πάνω στην ίδια γραμμή, παρόλο που το δίκτυο εδώ και κάμποσα χρόνια διαθέτει διπλή παράλληλη γραμμή μεταξύ Αθήνας και Θεσσαλονίκης. 

Δυστυχώς οι τραγικοί γονείς και στενοί συγγενείς αυτών των αθώων θυμάτων από κείνη τη μοιραία βραδιά βιώνουν διπλό το πένθος και τον προσωπικό τους πόνο αναζητώντας μάταια ως τώρα να αποκαλυφθούν οι αληθινοί ένοχοι αυτής της προδιαγεγραμμένης τραγωδίας. Ο τόπος του δυστυχήματος με απίστευτη σπουδή έχει ήδη μπαζωθεί, για να εξαφανίσει τυχόν ενοχοποιητικά ευρήματα. Ο αρμόδιος υπουργός που αρχικά παραιτήθηκε αναλαμβάνοντας την ευθύνη δε χρειάστηκε πολύ χρόνο να "καθαρίσει" τη συνείδησή του και να ζητήσει την επανεκλογή του, πράγμα που συνέβη με πανηγυρικό τρόπο. Μια εικονική εξεταστική επιτροπή που ανέλαβε να διερευνήσει "τυχόν" πολιτικές ευθύνες ήδη ...ολοκλήρωσε το έργο της μέσα στη γενική κατακραυγή για την εξόφθαλμη προσπάθεια συγκάλυψης των πραγματικών ενόχων. Η δικαστική διερεύνηση συνεχίζεται με τρόπο που έχει προκαλέσει σοβαρές αντιδράσεις από τους συγγενείς των νεκρών.

Τον τελευταίο καιρό παρακολουθούμε συγκλονισμένοι το γενναίο αγώνα που δίνει η Μαρία Καρυστιανού (που έχασε την εικοσάχρονη κόρη της) ως επρόσωπος όλων των γονέων των θυμάτων της τραγωδίας στην απεγνωσμένη της προσπάθεια να χυθεί φως στη σκοτεινή αυτή υπόθεση, μέσα από τις συγκλονιστικές της ομιλίες τόσο στην Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής στις 24 Ιανουαρίου 2024, όσο και στο Ευρωκοινοβούλιο στις 14 Φεβρουαρίου 2024, ενώ παράλληλα έχει στηθεί ειδική ηλεκτρονική πλατφόρμα για συγκέντρωση υπογραφών με αίτημα την άρση της βουλευτικής ασυλίας για ευθεία απόδοση ποινικών ευθυνών σε πολιτικά πρόσωπα πριν από την έσχατη λύση της προσφυγής στα ευρωπαϊκά δικαστήρια, ενόψει της διαφαινόμενης συγκάλυψης των κύριων υπευθύνων της τραγωδίας.

• Δίνω εδώ το σύνδεσμο για την ομιλία της Μαρίας Καρυστιανού στην ελληνική Βουλή.
• Κι εδώ το σύνδεσμο για τη μνημειώδη ομιλία της στο Ευρωκοινοβούλιο. 

Ιδού η αλφαβητική καταγραφή των τραγικών θυμάτων:

1) Ο Ιορδάνης Αδαμάκης ήταν 22χρονος ποδοσφαιριστής και είχε καταγωγή από τη Νέα Πέραμο Καβάλας. Είχε δοκιμαστεί σε ένα καμπ ποδοσφαιριστών στην Ιταλία, λίγο πριν υπογράψει στον ΑΟΚ το καλοκαίρι του 2018. Με τον ΑΟΚ κατέκτησε το πρωτάθλημα της Γ’ Εθνικής το 2019. Τη σεζόν 2019-2020 αγωνίστηκε ως δανεικός στον Νέστο Χρυσούπολης. Επέστρεψε στον ΑΟΚ πριν μετακομίσει στη Ρόδο το 2022. Στην τελευταία μεταγραφική περίοδο έφτασε κοντά στην επιστροφή του στους «Αργοναύτες» της Καβάλας, όμως τελικά υπέγραψε στον Θεσπρωτό, της Super League 2, και τον Γενάρη μεταγράφηκε στον ΑΟ Υπάτου.

2) Η Αναστασία Αδαμίδη ήταν 24 χρονών και είχε καταγωγή από την Πάφο της Κύπρου. Η Αναστασία είχε αποφοιτήσει από την Οδοντιατρική Σχολή του ΑΠΘ και ήταν μεταπτυχιακή φοιτήτρια Προσθετικής Οδοντιατρικής στο ίδιο πανεπιστήμιο. Η Αναστασία είχε πάει να δει τον σύντροφό της στην Αθήνα και επέστρεφε στη Θεσσαλονίκη για να συνεχίσει τις σπουδές της.

3) Ο Δημήτρης Ασλανίδης ήταν 26 ετών και καταγόταν από τη Θεσσαλονίκη. Είχε ταξιδέψει μαζί με τον φίλο του τον Σωτήρη Καραγεωργίου στην Αθήνα για να δουν τις συντρόφους τους. Ο Δημήτρης δούλευε στην εστίαση σε ξενοδοχείο στην Ισπανία και εκεί είχε γνωρίσει τη σύντροφό του, ενώ αναμένονταν να φύγει και πάλι τον Απρίλιο για τη χώρα της Ιβηρικής. Ο Δημήτρης ήταν φίλαθλος του Άρη.

4) Ο Βάιος Βλάχος ήταν 34 χρονών και καταγόταν από την Καρδίτσα. Ο Βάιος ήταν γεωτεχνικός μηχανικός και απόφοιτος  του ΑΠΘ. Εργαζόταν σε μελέτες αποκατάστασης και έργων, ώστε να βελτιωθεί η ασφάλεια διαφόρων υποδομών και μάλιστα είχε κάνει μέρος της πρακτικής του στις σήραγγες των Τεμπών. Ο Βάιος ταξίδευε με τη σύντροφό του, η οποία νοσηλεύεται σε κρίσιμη κατάσταση, και τη σκυλίτσα τους, την Τάβι, η οποία επέζησε από το δυστύχημα.

5) Ο Σπύρος Βούλγαρης ήταν 35 χρονών και είχε καταγωγή από το Λιανοκλάδι, αλλά διέμενε στην Αθήνα. Ήταν ο ένας εκ των δύο μηχανοδηγών της εμπορικής αμαξοστοιχίας που κατέβαινε από τη Θεσσαλονίκη. Ο Σπύρος φέρεται να είχε δώσει κατατακτήριες εξετάσεις και να είχε περάσει στο τμήμα Πληροφορικής στη Λαμία.

6) Ο Ιωάννης Βουτσινάς ήταν 48 ετών και ζούσε μόνιμα στην Κατερίνη. Ο Γιάννης είχε κατέβει στην Αθήνα για να δει συγγενικά του πρόσωπα και επέστρεφε το μοιραίο βράδυ στην Κατερίνη. Αφήνει πίσω του δύο παιδιά.

7) Η Έλενα Δουρμίκα ήταν 35 ετών και ζούσε στη Βέροια. Υπηρετούσε ως ΕΠΟΠ στον 1ο Λόχο Διαβιβάσεων και ήταν μητέρα δύο μικρών παιδιών. Η Έλενα είχε ταξιδέψει στην Αθήνα για υπηρεσιακούς λόγους και, καθώς έχασε το μεσημεριανό τρένο, πήρε το βραδινό για να επιστρέψει στην οικογένειά της.

8) Η Μαρία Εγούτ ήταν 55 ετών, είχε καταγωγή από το Νευροκόπι Δράμας, αλλά ζούσε στη Θεσσαλονίκη. Εργαζόταν ως διοικητική υπάλληλος στο νοσοκομείο «ΑΧΕΠΑ» και ήταν γενική γραμματέας του Συλλόγου Ποντίων ΑΧΕΠΑ «Πεδάνιος Διοσκουρίδης». Αφήνει πίσω της τον γιο της, ηθοποιό και σκηνοθέτη, Θοδωρή Ελευθεριάδη, τον οποίο είχε πάει να επισκεφθεί στην Αθήνα το τριήμερο της Αποκριάς.

9) Η Δήμητρα-Ευαγγελία Καπετάνιου ήταν 24 ετών και καταγόταν από τη Θεσσαλονίκη. Ήταν απόφοιτος του τμήματος Νηπιαγωγών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και μεταπτυχιακή φοιτήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η Δήμητρα επέστρεφε σπίτι της αφού είχε παρακολουθήσει τα μαθήματα του μεταπτυχιακού της.

10) Ο Σωτήρης Καραγεωργίου ήταν 28 ετών, είχε καταγωγή από τη Μελίκη Ημαθίας, αλλά ζούσε στη Θεσσαλονίκη. Ο Σωτήρης είχε σπουδάσει στο Πειραματικό Δημόσιο ΙΕΚ Θέρμης και ταξίδεψε με τον φίλο του, τον Δημήτρη, στην Αθήνα για το τριήμερο της αποκριάς. Ήταν φίλαθλος του ΠΑΟΚ και ανιψιός του δημοσιογράφου Χρήστου Ζαμπούνη.

11) Ο Νικήτας Καραθεοδώρου ήταν 23 ετών και είχε καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη. Ήταν πυροσβέστης στο 2ο ΠΣ Αθηνών και σπουδαστής ψυχολογίας. Ο Νικήτας ταξίδευε μαζί με τη σύντροφό του, την Κέλλυ, και πήγαιναν στη Θεσσαλονίκη για να δουν δικούς τους ανθρώπους.

12) Η Βάια Μπλέκα-Καρακώστα ήταν 42 ετών και ζούσε στη Λάρισα. Εργαζόταν στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο Λάρισας και είχε δύο παιδιά. Η Βάια επέβαινε στην επιβατική αμαξοστοιχία με προορισμό τη Θεσσαλονίκη με σκοπό να μεταβεί στο αεροδρόμιο της πόλης και να ταξιδέψει στις ΗΠΑ, όπου εργάζεται ο στρατιωτικός σύζυγός της.

13) Ο Ιωάννης Καρασάββας ήταν 27 ετών, καταγόταν από τη Θεσσαλονίκη, όπου και διέμενε. Ο Γιάννης ήταν φοιτητής επί πτυχίω στο ΠΑΜΑΚ, αλλά τα τελευταία χρόνια είχε ερωτευθεί την ψυχολογία και είχε ξεκινήσει μαθήματα σαν σύμβουλος ψυχικής υγείας στην Αθήνα. Αυτός ήταν και ο λόγος που είχε επισκεφθεί την πρωτεύουσα. Επέστρεφε στο σπίτι του.

14) Ο Ιωάννης Καριώτης ήταν 63 ετών με καταγωγή από το χωριό Συκάμινο του δήμου Ωρωπού. Ήταν εργαζόμενος της Hellenic Train και συγκεκριμένα ελεγκτής εισιτηρίων. Σε λίγο καιρό θα έβγαινε στη σύνταξη. Ήταν πατέρας δύο παιδιών.

15) Η Αθηνά Κατσάρα ήταν 34 ετών και ζούσε στην Κατερίνη. Ήταν μητέρα ενός δίχρονου αγοριού. Η Αθηνά ταξίδευε με τον σύντροφό της, Νίκο, ο οποίος τραυματίστηκε στη σύγκρουση.

16) Η Χρυσούλα Κουκαριώτη ήταν 55 ετών, καταγόταν από την Αδριανή Δράμας και ζούσε στη Θεσσαλονίκη. Είχε μία κόρη  - ήταν μονογονεϊκή οικογένεια. Είχε ταξιδέψει στην Αθήνα μαζί με την αδελφή της για την κηδεία μίας ξαδέλφης της και επέστρεφε με τη μοιραία αμαξοστοιχία. Καθόταν στο πρώτο βαγόνι, δίπλα στην αδελφή της.

17) Η Ευαγγελία Ντος Σάντος Σίλβα - Κουκαριώτη ήταν 63 ετών, καταγόταν από την Αδριανή Δράμας, αλλά ζούσε στη Γερμανία. Ήταν εργαζόμενη σε εργοστάσιο, μητέρα δύο παιδιών και είχε ένα εγγόνι. Είχε ταξιδέψει στην Αθήνα μαζί με την αδελφή της για την κηδεία μίας ξαδέλφης της και επέστρεφε με τη μοιραία αμαξοστοιχία. Καθόταν στο πρώτο βαγόνι, δίπλα στην αδελφή της.

18) Ο Ιονέλ Κουλέλα (Ionel Culea) ήταν 34 χρονών και είχε καταγωγή από τη Βραΐλα, πόλη της Ρουμανίας. Ο Ιονέλ ζούσε στην Κατερίνη και εργαζόταν στον κατασκευαστικό κλάδο. Είχε πάει στην Αθήνα για να βγάλει δίπλωμα και να δει ένα αυτοκίνητο. Δεν κατάφερε να βρει εισιτήριο με το προηγούμενο τρένο και έτσι πήρε το βραδινό.

19) Ο Αναστάσιος Κουτσόπουλος ήταν 21 χρονών με καταγωγή από την Καρδίτσα. Σπούδαζε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στο τμήμα Γεωπονίας. Το τελευταίο μήνυμα προς τη μητέρα του φέρεται να ήταν «Μαμά θα αργήσω, κοιμήσου…», λόγω της καθυστέρησης της αμαξοστοιχίας που είχε σημειωθεί λίγη ώρα πριν το μοιραίο.

20) Ο Γιώργος Κουτσούμπας ήταν 59 ετών και καταγόταν από την Αμαλιάδα, αλλά ζούσε στη Θεσσαλονίκη. Ήταν ο οδηγός της επιβατικής αμαξοστοιχίας και αφήνει πίσω τους τρεις κόρες.

21) Ο Γεώργιος Κυριακίδης ήταν 67 ετών, γέννημα θρέμμα Θεσσαλονικιός, από το Κορδελιό. Ήταν πατέρας δύο παιδιών και είχε επτά εγγόνια. Τη δεκαετία του '80 είχε ταξιδέψει στις ΗΠΑ, αλλά επέστρεψε στην πόλη του τη δεκαετία του '90. Είχε κατεβεί στην Αθήνα για κάποιες δουλειές και για να συναντήσει συγγενικά του πρόσωπα.

22) Ο Βασίλειος-Κυριάκος Κώττας ήταν 51 ετών από τη Θεσσαλονίκη. Διατηρούσε μαζί με τον αδελφό του οικογενειακή επιχείρηση και για αυτόν τον λόγο συχνά μετέβαινε στην Αθήνα, καθώς και για να δει τη σύντροφό του. Είχε έναν ανιψιό και την ώρα της σύγκρουσης βρισκόταν στο κυλικείο.

23) Η Κλαούντια - Αλεξάνδρα Λάτα ήταν 20 ετών και είχε καταγωγή από τη Λάρισα. Ήταν φοιτήτρια του Ιατρικού Τμήματος της Στρατιωτικής Σχολής Αξιωματικών Σωμάτων στη Θεσσαλονίκη. Η Κλαούντια ταξίδευε με τον σύντροφό της. Ήταν μαζί στο κυλικείο και λίγα δευτερόλεπτα πριν τη σύγκρουση του ζήτησε να πάει να βρει θέσεις για να κάτσουν στο πίσω μέρος της αμαξοστοιχίας. Εκείνος πήγε και έτσι σώθηκε...

24) Ο Δημήτρης Μασσαλής ήταν 30 ετών και καταγόταν από την Αθήνα, όπου και ζούσε. Ήταν ο δεύτερος μηχανοδηγός της εμπορικής αμαξοστοιχίας. Ο Δημήτρης ήταν τελειόφοιτος της σχολής μηχανοδηγών της ΤΡΑΙΝΟΣΕ και πτυχιούχος του ΤΕΙ Πειραιά στο τμήμα Μηχανολογίας. 

25) Η Ιφιγένεια Μήτσκα ήταν 22 ετών και καταγόταν από τα  Γιαννιτσά Πέλλας. Ήταν απόφοιτος της Ανώτερης Σχολής Τουριστικής Εκπαίδευσης Ρόδου. Η Ιφιγένεια ταξίδευε με τον σύντροφό της, ο οποίος τραυματίστηκε ελαφρώς στο δυστύχημα.

26) Ο Μοχάμεντ - Εντρίζ Μία ήταν 33 χρονών, υπήκοος Μπαγκλαντές, και διέμενε στη Θεσσαλονίκη. Ο Μοχάμεντ ήταν μικροπωλητής και επισκεπτόταν συχνά την Αθήνα λόγω δουλειάς. Ζούσε στην Ελλάδα εδώ και περίπου 15 χρόνια και βρισκόταν στο δεύτερο βαγόνι τη στιγμή της σύγκρουσης.

27) Η Μαρία Μίαρη ήταν 55 χρονών, καταγόταν από τους Βιταλάδες Κέρκυρας και ήταν εργαζόμενη της Hellenic Train. Η Μαρία εργαζόταν στον δεύτερο βαγόνι και, ενώ είχε ολοκληρώσει τη βάρδιά της, κλήθηκε να επιστρέψει ξανά σε υπηρεσία και να δουλέψει υπερωριακά λόγω ελλείψεως προσωπικού.

28) Η Μαίρη Μουρτζάκη 51 ετών και ήταν από το Αντισκάρι της Μεσαράς, στην Κρήτη, αλλά τα τελευταία χρόνια ζούσε στη Θεσσαλονίκη. Η Μαίρη ήταν εργαζόμενη στη Hellenic Train και δούλευε στο κυλικείο της αμαξοστοιχίας. Ήταν μητέρα δύο παιδιών, αλλά και γιαγιά.

29) Η Φραντσέσκα Μπέζα ήταν 20 χρονών με καταγωγή από το Πανόραμα Θεσσαλονίκης. Ήταν φοιτήτρια του τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών & Ανατολικών Σπουδών και λάτρης της μουσικής, καθώς είχε κάνει σπουδές στο Δημοτικό Ωδείο Πυλαίας-Χορτιάτη. Επέστρεφε από ταξίδι μαζί με τη φίλη της.

30) Ο Παβλίνο Μπόζο (Pavlini Bozo) ήταν 61 χρόνων και καταγόταν από την πόλη Λούσνια της Αλβανίας. Ζούσε τα τελευταία 30 χρόνια στη Θεσσαλονίκη και ήταν εργαζόμενος στη Hellenic Train, στο κυλικείο αμαξοστοιχιών, για οκτώ χρόνια. Αφήνει πίσω του δύο γιους και τη δίχρονη εγγονή του. 

31) Ο Ευάγγελος Μπουρνάζης ήταν 54 χρονών και ζούσε στο Κορδελιό Θεσσαλονίκης με τον γιο του, Παναγιώτη. Ο Βαγγέλης ήταν συνταξιούχος αστυνομικός, υπηρετώντας στην Τροχαία Λιτής. Είχε κατεβεί στην Αθήνα μαζί με τον Παναγιώτη για να δει τον μεγάλο του γιο και το εγγόνι του.

32) Ο Παναγιώτης Μπουρνάζης ήταν 15 χρονών και ζούσε με τον πατέρα του στο Κορδελιό Θεσσαλονίκης. Ο Παναγιώτης ήταν μαθητής στο 1ο Γυμνάσιο Ελευθερίου Κορδελιού και καλαθοσφαιριστής στον Πρωτέα Θεσσαλονίκης.

33) Ο Νίκος Ναλμπάντης ήταν 28 ετών με καταγωγή από την Έδεσσα. Ζούσε στη Θεσσαλονίκη τα τελευταία χρόνια και συγκεκριμένα στο Κορδελιό. Ήταν συνοδηγός στην επιβατική αμαξοστοιχία και το καλοκαίρι θα παντρευόταν τη σύντροφό του. Ο Νίκος είχε αγωνιστεί για πολλά χρόνια στα τμήματα υποδομής του ποδοσφαιρικού τμήματος του ΑΣ Ιωνικού Ιωνίας.

34) Ο Δημήτρης Οικού ήταν 29 ετών και καταγόταν από την Αλεξανδρούπολη. Ήταν εργαζόμενος στη Hellenic Train και για αυτόν τον λόγο ζούσε στη Θεσσαλονίκη. Τη μοιραία νύχτα ο Δημήτρης γυρνούσε ως επιβάτης στην επιβατική αμαξοστοιχία 62, καθώς είχε τελειώσει η υπηρεσία του.

35) Η Αναστασία Παπαγγελή ήταν 19 χρονών και είχε καταγωγή από τα Λυκούρια Καλαβρύτων, στην Αχαΐα. Ήταν φοιτήτρια της Γεωπονικής Σχολής του ΑΠΘ. Η Αναστασία είχε πάει να δει την οικογένειά της για το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας και βρισκόταν στο τρίτο βαγόνι της αμαξοστοιχίας κατά τη σύγκρουση.

36) Ο Γεώργιος Παπάζογλου ήταν 22χρονών από τη Θεσσαλονίκη. Ήταν φοιτητής στο τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ, ενώ ο πατέρας του, Λυσίμαχος, είναι καθηγητής Κτηνιατρικής του πανεπιστημίου. Ο Γιώργος λίγο πριν τη σύγκρουση είχε πάει στο κυλικείο για να πάρει ένα μπουκάλι νερό.

37) Ο Κυπριανός (Κύπρος) Παπαϊωάννου ήταν 23 ετών με καταγωγή από την Κύπρο. Σπούδαζε στο τμήμα Νομικής του ΑΠΘ και είχε υπηρετήσει ως καταδρομέας. Ο Κυπριανός σχεδίαζε να παντρευτεί τη σύντροφό του το καλοκαίρι.

38) Ο Ανδρέας Παυλίδης ήταν 49 χρονών και γέννημα θρέμμα Θεσσαλονικιός. Ήταν περιβαλλοντολόγος, είχε επίσης πτυχίο Πληροφορικής και εργαζόταν ως ιδιωτικός υπάλληλος σε μεγάλη εταιρεία στη Θεσσαλονίκη. Αγαπούσε τη μουσική, το θέατρο, τα ταξίδια. Είχε πάει στην Αθήνα για το τριήμερο της Αποκριάς και επέστρεφε στη βάση του, τη Θεσσαλονίκη.

39) Η Θωμαή (Θώμη) Πλακιά ήταν 19 χρονών με καταγωγή από την Καλαμπάκα, στα Τρίκαλα. Είχε δώσει δύο φορές πανελλαδικές και ήταν φοιτήτρια στο τμήμα Φαρμακευτικής του ΑΠΘ. Η Θώμη σκοτώθηκε μαζί με τη δίδυμη αδελφή της, τη Χρύσα, και τη ξαδέλφη τους, την Αναστασία.

40) Η Χρυσή (Χρύσα) Πλακιά ήταν 19 χρονών με καταγωγή από την Καλαμπάκα. Ήταν φοιτήτρια αισθητικής στη Θεσσαλονίκη. Η Χρύσα σκοτώθηκε μαζί με τη δίδυμη αδελφή της, τη Θώμη, και τη ξαδέλφη τους, την Αναστασία.

41) Η Αναστασία Πλακιά ήταν 19 ετών με καταγωγή επίσης από την Καλαμπάκα. Ήταν φοιτήτρια αισθητικής στη σχολή Beauty Training Center στη Θεσσαλονίκη. Η Αναστασία σκοτώθηκε μαζί με τις δύο ξαδέλφες της, Θώμη και Χρύσα.

42) Η Καλλιόπη (Κέλλυ) Πορφυρίδου ήταν 23 ετών από την Καλαμαριά Θεσσαλονίκης. Ήταν φοιτήτρια στη Θεολογική σχολή του ΑΠΘ. Η Κέλλυ ταξίδευε μαζί με τον σύντροφό της, Νικήτα, ο οποίος επίσης σκοτώθηκε στο δυστύχημα.

43) Ο Ντένις Ρούτσι ήταν 22 χρονών με καταγωγή από την Αθήνα, αλλά φέρεται να διέμενε στη Θεσσαλονίκη. Ο Ντένις είχε πάει στην Αθήνα για να δει την οικογένειά του και τη σύντροφό του. Αν και είχε κλείσει θέση στο πέμπτο βαγόνι, κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης είχε πάει στο δεύτερο για να βρει σήμα στο κινητό του τηλέφωνο.

44) Η Σοφία-Ειρήνη Ταχμαζίδου ήταν 32 ετών και καταγόταν από το Κολχικό Θεσσαλονίκης. Εργαζόταν σε εταιρεία παροχής λογισμικού στη Θεσσαλονίκη και ήταν ανιψιά του δημάρχου Λαγκαδά.

45) Ο Ιωάννης Τζοβάρας ήταν 55 ετών με καταγωγή από τη Στυλίδα Φθιώτιδας. Ο Γιάννης ήταν εργαζόμενος της Hellenic Train και συγκεκριμένα ελεγκτής εισιτηρίων. 

46) Ο Άγγελος Τηλκερίδης ήταν 23 ετών και καταγόταν από την Ειρηνούπολη Νάουσας. Ο Άγγελος ζούσε στη Θεσσαλονίκη και επέστρεφε εκεί μαζί με τις φίλες του Αφροδίτη Τσιώμα και Εριέττα Μόλχο. 

47) Η Αγάπη Τσακλίδου ήταν 22 ετών με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη. Σπούδαζε στο Τμήμα Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του ΑΠΘ και ήταν κόρη καθηγητών του πανεπιστημίου.

48) Η Ελένη Τσίντζα ήταν 22 χρονών και καταγόταν από τα Κουφάλια Θεσσαλονίκης. Ήταν φοιτήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ. 

49) Η Αφροδίτη Τσιώμα ήταν 22 χρονών και μεγάλωσε στο Πανόραμα Θεσσαλονίκης. Εργαζόταν ως αισθητικός και είχε πάει στην Αθήνα για να παρακολουθήσει ένα σεμινάριο για τη δουλειά της. Η Αφροδίτη επέστρεφε μαζί με τους φίλους της, Άγγελο και Εριέττα. Η Αφροδίτη ήθελε να πάει στην Αθήνα με το αυτοκίνητό της, αλλά οι γονείς της την έπεισαν να πάρει το τρένο ως πιο ασφαλές μέσο.

50) Ο Γεώργιος Φωτόπουλος ήταν 57 ετών, γεννημένος στην Ελβετία. Είχε ζήσει στο χωριό Αμφιθέα του δήμου Μεσσήνης σε νεαρή ηλικία, ενώ τα τελευταία χρόνια ζούσε και εργαζόταν στην Αθήνα.

51) Η Ελισάβετ Χατζηβασιλείου ήταν 26 χρονών με καταγωγή από το Ωραιόκαστρο Θεσσαλονίκης. Ήταν σοπράνο, καλλιτέχνης και plus size μοντέλο. Ταξίδευε συχνά στην Αθήνα λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων και το μοιραίο βράδυ γυρνούσε στη Θεσσαλονίκη μαζί με την τυφλή της γάτα, τη Νάμπια. Βρήκαν μαζί τραγικό θάνατο.

52) Ο Παναγιώτης Χατζηχαραλάμπους ήταν 29 χρονών και καταγόταν από την Αθήνα, όπου και ζούσε. Ήταν εργαζόμενος του ΟΣΕ και συγκεκριμένα ελεγκτής εισιτηρίων. Ο Παναγιώτης αφήνει πίσω του έναν δίχρονο γιο.

53) Η Βασιλική Χλώρου ήταν 55 χρονών, καταγόταν από τη Λάρισα, αλλά ζούσε στη Μενεμένη Θεσσαλονίκης. Ήταν μητέρα τεσσάρων παιδιών, διετέλεσε γενική γραμματέας της Αθλητικής Ένωσης Σωματείων Γυμναστικής Βορείου Ελλάδας (ΑΕΣΓΒΕ) και επί σειρά ετών ήταν διοικητικό στέλεχος του ΑΟ Διαγόρας Αμπελοκήπων. Η οικογένεια της Βασιλικής επέστρεψε στην πόλη μία μέρα νωρίτερα με το αυτοκίνητό τους, ενώ η ίδια παρέμεινε μία μέρα ακόμη στη Λάρισα, καθώς είχε προγραμματισμένη επίσκεψη σε γιατρό.

54) Η Ελπίδα Χούπα ήταν 28 ετών με καταγωγή από την Αταλάντη Φθιώτιδας. Ήταν απόφοιτος του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών στην Πάτρα και έδωσε κατατακτήριες για το τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΑΠΘ, όπου και πέρασε. Η Ελπίδα επέστρεφε με τρένο στη Θεσσαλονίκη μαζί μία φίλη της, η οποία τραυματίστηκε σοβαρά στη σύγκρουση.

55) Η Μαρία Θωμαή (Μάρθη) Ψαροπούλου ήταν 19 ετών και καταγόταν από το Πανόραμα Θεσσαλονίκης. Ήταν φοιτήτρια στο τμήμα Αγωγής και Φροντίδας στην Πρώιμη Παιδική Ηλικία του ΔΙΠΑΕ. Η Μάρθη επέστρεφε από ταξίδι με τη φίλη της Φραντσέσκα Μπέζα.

56) Στους νεκρούς του δυστυχήματος συγκαταλέγεται και ένας Σύρος πρόσφυγας, τα στοιχεία του οποίου δεν έχουν ακόμα γνωστοποιηθεί. Η διαδικασία ταυτοποίησής του έγινε μέσω ανάλυσης δείγματος DNA, το οποίο εστάλη από τον αδελφό του, που ζει στην Ολλανδία.

57) Τέλος, αγνοούμενη παραμένει ακόμα η 23χρονη Εριέττα Μόλχο, φοιτήτρια του τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΑΠΘ με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη. Η Εριέττα ταξίδευε μαζί με τη φίλη της την Αφροδίτη και τον Άγγελο, οι οποίοι σκοτώθηκαν στο δυστύχημα.

Ιδού και οι φωτογραφίες των θυμάτων της τραγωδίας. Λείπουν μόνο οι φωτογραφίες της Χρυσούλας Κουκαριώτη, του Γιώργου Φωτόπουλου και του Σύρου πρόσφυγα.

Ο Μανώλης Μητσιάς τραγουδά Ζαμπέτα: Της αγάπης χρώματα (2001)

Ο μεγάλος λαϊκός συνθέτης και ασυναγώνιστος δεξιοτέχνης του μπουζουκιού Γιώργος Ζαμπέτας (1925-1992) υπήρξε παραγωγικότατος μέχρι και το τέλος της ζωής του και σκόρπιζε αφειδώς την πραμάτεια του σε όποιον του ζητούσε τραγούδια. Φαίνεται μάλιστα ότι άφησε και αρκετά ανέκδοτα τραγούδια στα συρτάρια του, πολλά από τα οποία ηχογραφήθηκαν μεταθανάτια συντηρώντας την υστεροφημία του σταθερή και αμείωτη στο πέρασμα του χρόνου.

Ακριβώς λοιπόν από αυτό τον ανέκδοτο θησαυρό χτίστηκε το υλικό του δίσκου "Της αγάπης χρώματα" που εξέδωσε, μετά από πολλές απορρίψεις, η Legend το 2001 με αποκλειστικό ερμηνευτή τον Μανώλη Μητσιά, δέκα σχεδόν χρόνια μετά το θάνατο του συνθέτη. 

Περιλαμβάνονται δεκαπέντε συνολικά ανέκδοτα τραγούδια βασισμένα σε στίχους του Θεόδωρου Ποάλα, γνωστού και με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Αλέξανδρος Αλεξάνδρου, ο οποίος έφυγε πρόωρα από τη ζωή το 2012 έχοντας προλάβει να μας δώσει δεκάδες γνωστά τραγούδια μέσα από ποικίλες συνεργασίες του με συνθέτες, όπως ο Γιάννης Σπανός, ο Χρήστος Νικολόπουλος, ο Τάσος Γκρους, η Λένα Πλάτωνος, ο Σπύρος Ιωαννίδης και βεβαίως ο Γιώργος Ζαμπέτας. Απλοί στίχοι καθημερινής ερωτικής θεματολογίας μιας κάπως παλιομοδίτικης αισθητικής, κατάλληλοι πάντως για τις απλές και στέρεες λαϊκές μελωδίες του Ζαμπέτα και την απέριττη ερμηνεία του Μανώλη Μητσιά, τον οποίο σε κάποια τραγούδια συνοδεύουν η Ελένη Βιτάλη, η Ελευθερία Αρβανιτάκη και η Μαρία Σπυροπούλου. Στην εισαγωγή του δίσκου ακούγεται ο ίδιος ο Ζαμπέτας να προλογίζει τον Μανώλη Μητσιά!

Η ενορχήστρωση υπογράφεται από τον Γιώργο Ζαχαρίου που παίζει και πλήκτρα, ενώ αξιόλογοι μουσικοί διεκπεραιώνουν άψογα τη σωστή απόδοση του ζαμπετικού ύφους, όπως: Μανώλης Καραντίνης (μπουζούκι, μπαγλαμά), Νίκος Σακκάς (κλασική κιθάρα), Σάββας Χριστοδούλου (κιθάρες), Βασίλης Δρογκάρης (ακορντεόν), Θανάσης Σοφράς (μπάσο), Αχιλλέας Γουάστωρ (πιάνο), Νέναντ Γιέλιτς (κρουστά) και Αντώνης Κουλούρης (τύμπανα).

Μανώλης Μητσιάς: Τα χρόνια της ακμής (1969-1979)

Με αφορμή τη σημερινή επέτειο των γενεθλίων του Μανώλη Μητσιά (γεννήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1946) θα ήθελα να σταθώ στην πρώτη και πιο ακμαία περίοδο της μεγάλης του καριέρας, δηλαδή το διάστημα 1969 ως το τέλος της δεκαετίας του '70, διάστημα κατά το οποίο έχτισε τον προσωπικό του μύθο κατακτώντας επάξια μία κορυφαία θέση στο πάνθεον των λαϊκών μας ερμηνευτών με ένα ακατμάχητης ποιότητας ρεπερτόριο που κοσμούν οι σημαντικότεροι δημιουργοί, όπως ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Δήμος Μούτσης, ο Χρήστος Λεοντής, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Απόστολος Καλδάρας, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο Γιάννης Σπανός, ο Γιώργος Χατζηνάσιος και άλλοι.

Η πρώτη δισκογραφική καταγραφή της φωνής του Μανώλη Μητσιά σημειώθηκε το 1968 με δυο τραγούδια ("Μεγάλο το παράπονο", "Της ευτυχίας το νερό") του Ανδρέα Πρέζα. Ωστόσο ο Δήμος Μούτσης ήταν αυτός που τον έκανε γνωστό στο πανελλήνιο την επόμενη χρονιά με το εμβληματικό ζεϊμπέκικο "Στην Ελευσίνα μια φορά" και κάμποσα άλλα τραγούδια για τις 45 στροφές. Ακολούθησε η συμμετοχή του στο μεγάλο δίσκο του Γιάννη Σπανού "Το Σαββατόβραδο" (1970) και στους δίσκους "Η πόλη μας" (1970) και "Κόκκινη κλωστή" (1972) του Λουκιανού Κηλαηδόνη  που του χάρισαν κάμποσες ακόμη επιτυχίες. Στη συνέχεια ήρθαν οι συνεργασίες του με τον Μάνο Χατζιδάκι στους δίσκους "Της γης το χρυσάφι" (1971) και "Αθανασία" (1976), με τον Γιώργο Χατζηνάσιο στους δίσκους "Έχει ο Θεός" (1973) και "Διαδρομή" (1973), με τον Χρήστο Λεοντή στους δίσκους "Αχ έρωτα" (1974) και "Παραστάσεις" (1975), καθώς και πολύ ενδιαφέρουσες συνεργασίες του με τον Λίνο Κόκοτο ("Αποχαιρετισμός", 1975), τον Άκη Πάνου ("Παρών", 1977) και τον Μάριο Τόκα ("Τραγούδια της παρέας", 1978). Η γόνιμη αυτή δεκαετία θα ολοκληρωθεί το 1979 με μια νέα συνεργασία με τον Δήμο Μούτση που απέφερε τον κύκλο τραγουδιών "Δρομολόγιο" (1979), αφού ήδη νωρίτερα είχε άλλη μια ξεχωριστή συνάντηση με τον συνθέτη στο σπουδαίο κύκλο μελοποιημένης ποίησης "Τετραλογία" (1975).

Ετοίμασα ένα περιεκτικό πορτρέτο του μεγάλου ερμηνευτή που αποτυπώνει μερικές από τις ξεχωριστές στιγμές της δισκογραφίας του κατά το διάστημα 1969-1979 με 25 αγαπημένα τραγούδια, κάποια από τις 45 στροφές, τα περισσότερα πάντως από δίσκους μεγάλης διάρκειας. Ο Δήμος Μούτσης ορίζει την αρχή και το κλείσιμο αυτής της χρονολογικής παράθεσης των τραγουδιών. Ο Νίκος Γκάτσος υπογράφει τους στίχους σε οκτώ τραγούδια, ενώ ο Λευτέρης Παπαδόπουλος σε πέντε, από τα οποία δύο αποτελούν ελληνική απόδοση ποιημάτων του Λόρκα, και ο Γιάννης Λογοθέτης τέσσερα τραγούδια. Ασφαλώς κι έμειναν έξω από την ανθολογία τουλάχιστον άλλα τόσα τραγούδια πρώτης γραμμής που ερμήνευσε ο Μανώλης Μητσιάς, αλλά η συγκεκριμένη επιλογή έγινε με κριτήριο τη δημοτικότητα των τραγουδιών, την αντιπροσωπευτικότητα των δημιουργών και φυσικά το προσωπικό μου γούστο.

Λίνος Κόκοτος: Τραγούδια από τις 45 στροφές & συμμετοχές (1966-1979)

Πριν από λίγες ημέρες ο Λίνος Κόκοτος έκλεισε τα 79 του χρόνια και βαδίζει πλέον αισίως στο 80ο έτος της ζωής του παραμένοντας πάντα ενεργός στη δισκογραφία μετά από σχεδόν 60 χρόνια συνεχούς παρουσίας. Είναι από τους ελάχιστους δημιουργούς που ξεπήδησαν από τη στέγη του Αλέκου Πατσιφά στη Lyra της δεκαετίας του '60 μέσα από τον ανθόκηπο του Νέου Κύματος, δίπλα στον Γιάννη Σπανό και τον Νότη Μαυρουδή, και κατάφεραν να σταθούν στην πρώτη γραμμή ακόμη κι όταν το μουσικό εκείνο ρεύμα ολοκλήρωσε τον κύκλο του. 

Η πρώτη του εμφάνιση σημειώθηκε το 1966 με το κλασικό πλέον "Μικρό παιδί" που ερμήνευσε αξεπέραστα ο Γιώργος Ζωγράφος συνεργαζόμενος για ένα διάστημα σχεδόν αποκλειστικά με τον στιχουργό Αργύρη Βεργόπουλο. Η πρώτη δημιουργική φάση της συνεργασίας του με τη Lyra ολοκληρώθηκε το 1973 και απέφερε τρεις σπουδαίους κύκλους τραγουδιών, "Οι ώρες" (1969), "Ο κήπος" (1971), "Το θαλασσινό τριφύλλι" (1972). Στη συνέχεια μεταπήδησε στην Columbia, όπου ηχογράφησε άλλους δύο σημαντικούς κύκλους: "Αποχαιρετισμός" (1975), "Τα αντιπολεμικά" (1978). Συνέχισε να παρουσιάζει ολοκληρωμένες δουλειές και στα κατοπινά χρόνια, αν και σταδιακά τα μουσικά γούστα του κοινού μάλλον δεν στάθηκαν φιλικά με τη λιτή μελωδική γραφή του συνθέτη κι έτσι η παρουσία του πλέον περνούσε σχεδόν απαρατήρητη.

Από την αρχή της καριέρας του πάντως ο Λίνος Κόκοτος ηχογράφησε και κάμποσα ανεξάρτητα τραγούδια για τις 45 στροφές ή για προσωπικούς δίσκους διαφόρων τραγουδιστών. Από την περίοδο 1966-1979, πριν πάψει να υφίσταται ο δισκογραφικός φορέας των 45 στροφών, υπάρχουν δεκάδες τέτοιες ηχογραφήσεις, διάσπαρτες οι περισσότερες σε δίσκους των βασικών του ερμηνευτών, δηλαδή του Γιώργου Ζωγράφου, του Γιάννη Πουλόπουλου, του Μιχάλη Βιολάρη, της Ρένας Κουμιώτη και του Δημήτρη Ζευγά. Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του '70 αρκετά τραγούδια του εντοπίζονται στους δίσκους "Πες μου" (1977) της Βασιλικής Λαβίνα και "Άιντε και φύγαμε" (1979) της Ελένης Βιτάλη.

Όλο αυτό το υλικό λοιπόν συγκέντρωσα σ' αυτή την αφιερωματική συλλογή για τον αγαπημένο συνθέτη παραλείποντας όσα τραγούδια, αν και πρωτοκυκλοφόρησαν στις 45 στροφές, ενσωματώθηκαν στη συνέχεια στους προσωπικούς δίσκους του συνθέτη. Η περίοδος της Lyra (1966-1973) είναι αυτή που μας έδωσε τα περισσότερα τραγούδια, συνολικά 21. Ανάμεσά τους και το υπέροχο "Τούτο το πρωί" που συμπεριλήφθηκε και στις δύο γνωστές του εκτελέσεις που ηχογραφήθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα, μία με τον Γιώργο Ζωγράφο και μία με τον Μιχάλη Βιολάρη.

Διονύσης Σαββόπουλος: Το ξενοδοχείο (1997)

Η μουσική γλώσσα του Διονύση Σαββόπουλου αποτελεί ένα ιδιότυπο ψηφιδωτό από υλικά που συνδυάζουν με ευφυή τρόπο στοιχεία από τη ροκ μπαλάντα, το μπλουζ, αλλά και το ελληνικό παραδοσιακό και λαϊκό χρώμα. Υπερτονίστηκε ίσως η - δεδηλωμένη έτσι κι αλλιώς - επιρροή του από τις λιτές μπαλάντες του Bob Dylan της δεκαετίας του '60, επειδή σε κάποιες πρώιμες δουλειές του ("Μπάλλος", "Το βρόμικο ψωμί") συμπεριέλαβε διασκευασμένα στα ελληνικά δύο τραγούδια του μεγάλου Αμερικανού τραγουδοποιού. Κάποια στιγμή αργότερα βρέθηκε να τραγουδά Lucio Dalla, αλλά και άλλους διάσημους ομοτέχνους του δηλώνοντας έτσι μέρος των προσωπικών του ακουσμάτων και επιρροών, χωρίς πάντως αυτό να συνιστά σοβαρή επιχειρηματολογία σε βάρος της προσωπικής του δημιουργικής ικανότητας και γενικότερης προσφοράς στο ελληνικό τραγούδι.

Πάντως το 1997, θέλοντας ίσως μ' αυτόν τον τρόπο να δώσει μιαν οριστική απάντηση σε μικροπρεπείς κριτικές, αποφάσισε να ηχογραφήσει ένα ολόκληρο άλμπουμ με αγαπημένα του ξένα τραγούδια σε δική του ελληνική μετάφραση και διασκευή συμπεριλαμβάνοντας κι αυτά που είχε ήδη ενσωματώσει στο παρελθόν σε προσωπικές του δουλειές. Ο δίσκος πήρε τον τίτλο "Το ξενοδοχείο" υποδηλώνοντας μ' αυτόν τον τρόπο την προέλευση του υλικού. Δώδεκα υπέροχα τραγούδια σε ύφος ροκ μπαλάντας και μπλουζ με μεγάλες υπογραφές, όπως: Van Morisson, Bob Dylan, Lou Reed, Stevie Winwood, Nick Cave, Lucio Dalla, Ian Anderson, David Byrne και άλλοι. Φυσικά όλα τα ερμηνεύει με το δικό του ιδιαίτερο ύφος ο ίδιος ο Διονύσης, ενώ συμμετέχουν κι αρκετοί άλλοι ερμηνευτές, μεταξύ των οποίων ο Αργύρης Μπακιρτζής, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, ο Ορφέας Περίδης, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, ο Νίκος Πορτοκάλογλου, η Ελένη Τσαλιγοπούλου, ο Διονύσης Τσακνής και ο Κώστας Τουρνάς.

Το ενορχηστρωτικό μέρος επιμελήθηκε ο Σταύρος Λάντσιας με τον Διονύση και τη σύμπραξη των εκλεκτών μουσικών, μεταξύ των οποίων ο Γιάννης Σπάθας (κιθάρα, μαντολίνο), ο Γιώτης Κιουρκτσόγλου (ηλεκτρικό μπάσο), ο Σταύρος Λάντσιας (πιάνο, πλήκτρα, κρουστά), ο Κυριάκος Γκουβέντας (βιολί), ο Τάκης Φαραζής και ο Ηρακλής Βαβάτσικας (ακορντεόν) και ο Μάνος Αχαλινωτόπουλος (κλαρίνο, τζουρά). Το εικαστικό μέρος της έκδοσης επιμελήθηκε και πάλι ο Αλέξης Κυριτσόπουλος.

Διονύσης Σαββόπουλος: Παράρτημα Α' (1996)

Το ξεχωριστό ταλέντο του Διονύση Σαββόπουλου για τη σκηνική μουσική (θέατρο, κινηματογράφος, τηλεόραση) είχε ήδη δώσει τα διαπιστευτήριά του με δύο πολυσήμαντες δισκογραφικές καταθέσεις στα μέσα της δεκαετίας του '70, τη μουσική για την ταινία Happy Day (1976) του Παντελή Βούλγαρη και τη δική του θεατρική παράσταση για τους Αχαρνής (1977) του Αριστοφάνη. Δεν ήταν βέβαια ο χώρος του κύριου ενδιαφέροντός του, αλλά όταν ξανακλήθηκε να τον υπηρετήσει, τα κατάφερε μια χαρά.

Το 1996 λοιπόν από την Polydor (Philips) εκδόθηκε ο δίσκος "Παράρτημα Α'", μια συγκεντρωτική καταγραφή του μουσικού υλικού που συνέθεσε ο δημιουργός κατά τη δεκαετία του '80 για διάφορες σκηνικές ανάγκες. Προφανώς η ένδειξη "Α'" στον τίτλο υπαινίσσεται και μια συνέχεια, η οποία πάντως ακόμη δεν έχει δει το φως της δημοσιότητας.

Στη συγκεκριμένη έκδοση έχουμε μουσική και τραγούδια για την παιδική θεατρική παράσταση της Ξένιας Καλογεροπούλου Οδυσσεβάχ που παίχτηκε το 1981 από το Θέατρο Αθηνά σε σκηνοθεσία Σταμάτη Φασουλή, στίχους του συνθέτη και της Ξένιας Καλογεροπούλου κι ερμηνευτές τον Διονύση, τον Γιάννη Σπυρόπουλο, την Κορίνα Βένη και παιδιά του θιάσου.

Επίσης έχουμε μουσική και τραγούδια από την παράσταση της κωμωδίας του Αριστοφάνη Πλούτος που παίχτηκε στην Επίδαυρο το καλοκαίρι του 1985 σε μετάφραση Κώστα Βάρναλη, σκηνοθεσία Λούκα Ρονκόνι κι ερμηνευτές των τραγουδιών (στο δίσκο) τον Διονύση, τον Αλκίνοο Ιωαννίδη, τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου, τον Μανώλη Μητσιά, τη Μαρία Δημητριάδη και τον Βασίλη Χατζηνικολάου.

Τέλος, έχουμε τη μουσική των τίτλων από την τηλεοπτική σειρά Σιγά, η πατρίδα κοιμάται του Γιάννη Σμαραγδή που παίχτηκε στην ελληνική τηλεόραση το 1987. Εμπνευσμένη οργανική σουίτα με μιαν απίστευτη παρέλαση ρυθμών και μελωδιών. Ακόμη κι ο Εθνικός Ύμνος κάνει ένα φευγαλέο πέρασμα!

Διονύσης Σαββόπουλος: Τραγούδια έγραψα για φίλους (1998/9)

Η δεκαετία του '90 ήταν μια μάλλον χαλαρή φάση στο δημιουργικό κομμάτι του κορυφαίου τραγουδοποιού Διονύση Σαββόπουλου, αφού περιορίστηκε σε δύο μόνο ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών ("Μην πετάξεις τίποτα", 1994, "Ο χρονοποιός", 1999), από τους οποίους μάλιστα ο δεύτερος έμελλε να είναι και ο τελευταίος της μακράς του παρουσίας στο ελληνικό τραγούδι. Δεν έμεινε ωστόσο αδρανής, αφού είχε συμμετοχές σε άλλες δισκογραφικές κυκλοφορίες, όπως στα "17 Τραγούδια" (1990) της Μαρίας Φαραντούρη, στον "Άσωτο υιό" (1996) του Νίκου Πορτοκάλογλου, στον "Ανεμοδείκτη" (1999) του Αλκίνοου Ιωαννίδη και στο "Έτσι δραπετεύω απ' τις παρέες" (1999) του Λαυρέντη Μαχαιρίτσα.

Παράλληλα με όλα αυτά πάντως την ίδια περίοδο εκδόθηκαν και δυο ιδιαίτερες δουλειές του δημιουργού με παλαιότερο υλικό. Μία ήταν το "Παράρτημα Α'" (1996) που είχε υλικό γραμμένο από τον Σαββόπουλο για διάφορες παλαιότερες θεατρικές ή τηλεοπτικές παραγωγές. Επίσης το "Ξενοδοχείο" (1997) με επιλεγμένα ξένα τραγούδια που διασκεύασε και τραγούδησε ο ίδιος. Και, τέλος, μία αφιερωματική έκδοση με δικά του τραγούδια σε νέα εκτέλεση με τίτλο "Τραγούδια έγραψα για φίλους".

Ο δίσκος λοιπόν "Τραγούδια έγραψα για φίλους" κυκλοφόρησε από τη Mercury το 1998 κι επανεκδόθηκε εμπλουτισμένος την επόμενη χρονιά φέροντας ως υπότιτλο: Tribute στον Διονύση Σαββόπουλο. Πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα προσπάθεια επαναφοράς στο προσκήνιο μερικών κλασικών τραγουδιών του συνθέτη από την πρώτη και πιο ακμαία δημιουργική δεκαετία της καριέρας του, δηλαδή από το "Φορτηγό" (1966) ως τα "Δέκα χρόνια κομμάτια" (1975), απ' όπου σταχυολογήθηκαν δώδεκα ξεχωριστές στιγμές και ερμηνεύτηκαν αντίστοιχα από δώδεκα κορυφαίους σύγχρονους ερμηνευτές σε εντελώς καινούργια ενορχήστρωση που κινείται από τη φόρμα της απλής ροκ η μπλουζ ακουστικής μπαλάντας ως τον σύνθετο ηλεκτρονικό ήχο, ακόμη και τη ραπ! Κατά σειρά εμφάνισης τραγουδούν οι: Άλκηστις Πρωτοψάλτη, Γιάννης Κότσιρας, Δήμητρα Γαλάνη, Φοίβος Δεληβοριάς, Γιάννης Πάριος, Ελένη Τσαλιγοπούλου μαζί με τα Υπόγεια Ρεύματα, Νίκος Πορτοκάλογλου, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Αλκίνοος Ιωαννίδης, Πυξ Λαξ και Active Member. Βασικός ενορχηστρωτής του υλικού ήταν ο Νίκος Αντύπας, αλλά και τα συγκροτήματα που συμμετείχαν στην εκτέλεση των τραγουδιών.

Σημειώνω ότι ένα χρόνο μετά την αρχική κυκλοφορία του δίσκου εκδόθηκε κι ένα συμπληρωματικό cd single με δυο τραγούδια του Διονύση Σαββόπουλου ερμηνευμένα από τους Χάρη και Πάνο Κατσιμίχα ("Για τα παιδιά που χάθηκαν") και το ραπ συγκρότημα Ομήρου Απόγονοι. Οι τελευταίοι μάλιστα έγραψαν ουσιαστικά ένα δικό τους τραγούδι με ενσωματωμένη την περίφημη "Παράγκα" του Διονύση Σαββόπουλου εν είδει ρεφρέν, κατά το πρότυπο της ανάλογης προσέγγισης των Active Member! 

Διονύσης Σαββόπουλος: Ζήτω το ελληνικό τραγούδι (1987)

Λίγο πριν φιλοξενηθεί ο ίδιος στις μουσικές βραδιές του Μάνου Χατζιδάκι στον Σείριο, ο τραγουδοποιός Διονύσης Σαββόπουλος είχε ήδη υλοποιήσει μιαν ανάλογη ιδέα παραγωγής μουσικών προγραμμάτων αφιερωμένων στο ελληνικό τραγούδι, όχι όμως σε ζωντανή παρουσίαση, αλλά σε μια σειρά εκπομπών για την ελληνική τηλεόραση που παρουσιάστηκαν το 1987 με γενικό τίτλο "Ζήτω το ελληνικό τραγούδι", παίζοντας μάλιστα με τον τονισμό της αρχικής λέξης, ώστε να ακούγεται και ως ένα θριαμβευτικό "ζήτω", αλλά και ως αγωνιώδες ρήμα αναζήτησης ("ζητώ") της πραγματικής ταυτότητας του ελληνικού τραγουδιού σε μια εποχή που αυτό βρισκόταν σε φάση ύφεσης μετά την ακμαία εικοσαετία των δεκαετιών του '60 και '70. Θυμίζω ότι ο Σαββόπουλος είχε ήδη μια μικρή προϋπηρεσία σε ανάλογου τύπου παραγωγές, αφού τα Χριστούγεννα του 1981 είχε παρουσιάσει το ραδιοφωνικό πρόγραμμα "Χειμερινό ηλιοστάσιο", ενώ την παραμονή της πρωτοχρονιάς του 1988 παρουσίασε το ραδιοφωνικό πρόγραμμα "Ευτυχισμένος ο καινούργιος πόνος".

Με δεδομένη λοιπόν τη σκηνική και αφηγηματική του άνεση ο Διονύσης Σαββόπουλος, έχοντας σταδιακά αποβάλει την εικόνα του ασυμβίβαστου καλλιτέχνη κι έχοντας πλέον ρίξει αρκετό νερό στο κρασί του, ετοίμασε πολύ μεθοδικά τη συγκεκριμένη σειρά εκπομπών με θεματικούς κύκλους που κάλυπταν όλο το φάσμα του τραγουδιού μας, από το δημοτικό, το ρεμπέτικο και ελαφρό, ως το έντεχνο λαϊκό και σύγχρονο ροκ, μέσα από μια πρωτοφανή σε όγκο παρέλαση όλων των εν ζωή μεγάλων εκπροσώπων του τραγουδιού μας, όπως: Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Καίτη Γκρέυ, Γιώργος Ζαμπέτας, Αλέκος Κιτσάκης, Γιώργος Ζωγράφος, Λίτσα Διαμάντη, Λουκιανός Κηλαηδόνης, Γιώργος Χατζηνάσιος, Γιώργος Νταλάρας, Γιάννης Πάριος, Δήμητρα Γαλάνη, Ελένη Βιτάλη, Στράτος Διονυσίου, Αλέκα Κανελλίδου, Τάνια Τσανακλίδου, Βαγγέλης Κονιτόπουλος, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Φατμέ, Αδελφοί Κατσιμίχα και αρκετοί άλλοι. Α! Και η Αλίκη Βουγιουκλάκη! Και ο Χάρρυ Κλυνν σε μια σπαρταριστή τηλεφωνική επικοινωνία! Μια εντυπωσιακή παρέλαση κι ένα φαντασμαγορικό πανόραμα του ελληνικού τραγουδιού, όπου οι σπουδαίοι ερμηνευτές δε δίστασαν να βουτήξουν σε ξένα νερά ερμηνεύοντας τραγούδια έξω από το οικείο τους ρεπερτόριο.

Ο ευρηματικός Σαββόπουλος φρόντισε να διανθίσει τις εκπομπές του και με κάμποσα πρωτότυπα δικά του τραγούδια με λειτουργικό κατά κανόνα χαρακτήρα, ώστε να προλογίζουν με πρωτότυπο τρόπο τους καλεσμένους του. Ξεχωριστή στιγμή το τρυφερό "Περαστικά Λουκιανέ", αφιερωμένο στον Λουκιανό Κηλαηδόνη που δεν μπόρεσε να παραστεί σε μια εκπομπή από κάποιο ατύχημα που του συνέβη! Η πιο συγκινητική ωστόσο στιγμή ήταν η κατανυκτική ερμηνεία του Γρηγόρη Μπιθικώτση με την Καίτη Γκρέυ του λαϊκού αριστουργήματος "Μην απελπίζεσαι" του Βασίλη Τσιτσάνη, όπου μάλιστα οικοδεσπότης και φιλοξενούμενοι ανταλλάσσουν χαριτωμένες φιλοφρονήσεις!

Την ενορχήστρωση των τραγουδιών έκανε ο Διονύσης Σαββόπουλος με τη βοήθεια του Χάρη Ανδρεάδη και του Παναγιώτη Καλαντζόπουλου. Σε κάποια τραγούδια μάλιστα συμμετέχει η αυθεντική λαϊκή ορχήστρα του Βασίλη Τσιτσάνη με επικεφαλής τη διαχρονική του συνεργάτιδα Ευαγγελία Μαργαρώνη. Οι ηχογραφήσεις πραγματοποιήθηκαν σε στούντιο κατά το διάστημα 24 Σεπτεμβρίου ως 30 Νοεμβρίου 1987. Το εξώφυλλο την έκδοσης σχεδίασε ο σταθερός συνεργάτης του Σαββόπουλου Αλέξης Κυριτσόπουλος.

Ο κ. Σαββόπουλος ευχαριστεί τον κ. Χατζιδάκι... (1988)

Ο τρίτος καλεσμένος του Μάνου Χατζιδάκι στις μουσικές βραδιές που παρουσίαζε στον ξεχωριστό χώρο του Σείριου στην Πλάκα τον χειμώνα του 1987-1988 ήταν ο Διονύσης Σαββόπουλος, τον οποίο εκτιμούσε ιδιαίτερα ο μεγάλος συνθέτης και τον τοποθετούσε μαζί με τον Θάνο Μικρούτσικο στις κορυφαίες θέσεις της διάδοχης γενιάς τραγουδοποιών μετά τη δική του και του Μίκη Θεοδωράκη. Ο Σαββόπουλος εκείνη την περίοδο βρισκόταν στο μεταίχμιο μεταξύ των δύο μοναδικών κύκλων τραγουδιών που παρουσίασε ολόκληρη τη δεκαετία του '80, πρώτα τα "Τραπεζάκια έξω" (1983) κι έξι χρόνια αργότερα "Το κούρεμα" (1989). Σ' αυτό το μεσοδιάστημα δραστηριοποιούνταν περισσότερο στο χώρο των συναυλιών, ενώ το 1987 παρουσίασε την πολύ πετυχημένη τηλεοπτική σειρά "Ζήτω το ελληνικό τραγούδι". 

Παίζοντας λίγο και με τις λέξεις λοιπόν ο Σαββόπουλος αποδέχθηκε την πρόσκληση του Μάνου Χατζιδάκι κι εμφανίστηκε στον Σείριο κατά το διάστημα από 17 Ιανουαρίου μέχρι 3 Φεβρουαρίου του 1988 σε ένα πρόγραμμα που αμέσως μετά κυκλοφόρησε και σε δίσκο με τίτλο: "Ο κ. Σαββόπουλος ευχαριστεί τον κ. Χατζιδάκι και θα περάσει οπωσδήποτε". Με την ξεχωριστή σκηνική του άνεση και ευρηματικότητα ο ιδιόρρυθμος τραγουδοποιός παρουσίασε επί σκηνής μιαν αναδρομή σχεδόν αποκλειστικά στο δικό του έργο από το "Φορτηγό" ως τα "Τραπεζάκια έξω", μια πορεία δηλαδή περίπου είκοσι χρόνων. 

Φρόντισε πάντως να διανθίσει το πρόγραμμά του και με δυο πρωτότυπα τραγούδια, ένα αυτό που έδωσε και τον τίτλο του δίσκου, καθώς και το "Σ' αυτό το σπίτι, σ' αυτό τον οίκο", το οποίο είχε και λειτουργικό χαρακτήρα, αφού μ' αυτό υποδεχόταν ο ίδιος ως καλεσμένους του την Έλλη Πασπαλά και τον Νίκο Παπάζογλου, για να ερμηνεύσουν όλοι μαζί το "Χάρτινο το φεγγαράκι" του Μάνου Χατζιδάκι συνδυασμένο με ένα ποτ πουρί από ελαφρά και λαϊκά τραγούδια. Αξιοσημείωτο είναι πάντως ότι ακριβώς το ίδιο ποτ πουρί είχε ήδη παρουσιάσει λίγο νωρίτερα και στην τηλεοπτική σειρά "Ζήτω το ελληνικό τραγούδι". Προλογίζοντας το φινάλε του προγράμματος ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις συνοδεύει στο πιάνο τον Σαββόπουλο στο τρυφερό τραγούδι "Μια θάλασσα μικρή". Το πρόγραμμα συμπληρώνει ένα τραγούδι του Lucio Dalla διασκευασμένο στα ελληνικά από τον ίδιο του Σαββόπουλο.

Το ελληνικό πρόσωπο του Γιώργου Νταλάρα (1988)

Άλλη μια σημαντική παρουσία στις μουσικές παραστάσεις του Σείριου κατά τη χειμερινή σεζόν 1987-1988 ήταν αυτή του κορυφαίου λαϊκού τραγουδιστή Γιώργου Νταλάρα, ο οποίος εκείνη τη χρονιά συμπλήρωνε ήδη είκοσι χρόνια στην πρώτη γραμμή του ελληνικού πενταγράμμου έχοντας πίσω του εμβληματικές συνεργασίες με κορυφαίους δημιουργούς (Καλδάρας, Κουγιουμτζής, Λοΐζος, Θεοδωράκης), ενώ πολύ πρόσφατη ήταν η συνεργασία του με τον Μάνο Χατζιδάκι στον μεγάλο κύκλο τραγουδιών της "Λαϊκής Αγοράς" (1987). 

Ήταν την ίδια εποχή που ο δημοφιλής τραγουδιστής ξεσήκωνε τα πλήθη με τις μεγάλες ανοιχτές συναυλίες του σε στάδια, αλλά και θέατρα. Ωστόσο αυτή τη φορά υποχρεώθηκε να παρουσιάσει ένα πρόσωπο χαμηλών τόνων κι ένα μουσικό πρόγραμμα με εντελώς άλλη μουσική ταυτότητα, το οποίο εκδόθηκε αμέσως σε δίσκο από τον Σείριο με τίτλο: "Το ελληνικό πρόσωπο του Γιώργου Νταλάρα". Το ξεκαθαρίζει κι ο ίδιος ζωντανά στο κοινό του: "Σ' αυτό το ειδικό πρόγραμμα επιχειρούμε μια σύντομη μουσική διαδρομή με σταθμούς το βυζαντινό, το ρεμπέτικο, το δημοτικό και το σύγχρονο νεοελληνικό τραγούδι...". Έτσι στήθηκε ένα ετερόκλητο, αλλά πολύ ενδιαφέρον πρόγραμμα που ξεκινά με τον ύμνο της Μ. Πέμπτης "Εξέδυσάν με τα ιμάτιά μου", ακολουθεί ένα παραδοσιακό Μικρασιάτικο τραγούδι και στη συνέχεια ρεμπέτικα και λαϊκά του Απόστολου Χατζηχρήστου και του Απόστολου Καλδάρα, για να επικεντρωθεί το πρόγραμμα σε ένα απάνθισμα σύγχρονων τραγουδιών γραμμένων από τους Μίκη Θεοδωράκη, Σταύρο Κουγιουμτζή, Μάνο Λοΐζο, Ελένη Καραΐνδρου, Διονύση Σαββόπουλο, Θάνο Μικρούτσικο και Κώστα Καλδάρα. Το τελευταίο μέρος περιλαμβάνει τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι, μεταξύ των οποίων και το πρωτότυπο "Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά" σε στίχους Νίκου Γκάτσου που κλείνει το δίσκο.

Εξαιρετικά επιμελημένη λιτή ενορχήστρωση συνοδεύει τις κατανυκτικές ερμηνείες του τραγουδιστή περιορισμένη σε δύο μόλις όργανα, την κλασική κιθάρα της Στέλλας Κυπραίου και το κοντραμπάσο του Βασίλη Παπαβασιλείου, σε μουσική διασκευή και διεύθυνση του Νίκου Κυπουργού. Ο ίδιος ο Γιώργος Νταλάρας παίζει κιθάρα, ούτι και μπουζούκι σε κάποια τραγούδια, ενώ ο Θόδωρος Κοτεπάνος συνοδεύει με το πιάνο του στο τραγούδι "Γυναίκα" του Θάνου Μικρούτσικου. Οι ερμηνείες του τραγουδιστή είναι υψηλού επιπέδου μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα απόλυτης μυσταγωγίας.

Η Χάρις Αλεξίου σε απρόβλεπτα τραγούδια (1987)

Στη σειρά εκείνων των ξεχωριστών μουσικών παραστάσεων στο χώρο του Σείριου στην Πλάκα που διοργάνωσε ο Μάνος Χατζιδάκις το χειμώνα του 1987-1988 εντάσσεται και η ξεχωριστή εμφάνιση μερικών κορυφαίων ερμηνευτών, όπως η Χάρις Αλεξίου και ο Γιώργος Νταλάρας, αλλά και ο Διονύσης Σαββόπουλος. Από τις παραστάσεις αυτές προέκυψε μια σειρά προσωπικών δίσκων των συγκεκριμένων καλλιτεχνών με την ισχυρή πάντα παρουσία και επίβλεψη του Μάνου Χατζιδάκι.

Πρώτη κατά σειρά εμφανίστηκε η Χάρις Αλεξίου σε ένα πρόγραμμα με "απρόβλεπτες" επιλογές από το ελληνικό και παγκόσμιο ρεπερτόριο. Γιαυτό και ο δίσκος που κυκλοφόρησε στο τέλος του 1987 πήρε τον ανάλογο τίτλο: "Η Χάρις Αλεξίου σε απρόβλεπτα τραγούδια". Ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις ενορχήστρωσε και διηύθυνε τη συνοδευτική ορχήστρα δείχνοντας τη μεγάλη του εκτίμηση για την καταξιωμένη ερμηνεύτρια. Το δηλώνει άλλωστε χωρίς περιστροφές και στο ένθετο σημείωμα: "Η Χάρις Αλεξίου μού φανερώθηκε στην απρόβλεπτη συνεργασία μας που έγινε στον Σείριο. Εκεί την άκουσα καλά και μπόρεσα να διαπιστώσω πως είναι φτιαγμένη από το υλικό που γίνονται οι μεγάλες τραγουδίστριες και που πολλές φορές το τραγούδι είναι μια αφορμή για να μας μεταφέρει προγονικά βιώματα χωμένα μέσα της βαθιά από παλιούς καιρούς ... Γιαυτό και θέλησα να τη διευθύνω σ' αυτόν το δίσκο. Είναι μια προσφορά φιλίας προς αυτήν, έστω κι αν κάποτε μας χώρισαν ...σωματειακές δηλώσεις αντιθέτων παρατάξεων. Η Τέχνη είναι πάντα πάνω από σωματεία και δηλώσεις κι εγώ δηλώνω πλέον φίλος της".

Ως προς το περιεχόμενό του ο δίσκος καλύπτει ένα ευρύ μουσικό φάσμα, από παραδοσιακούς ανατολίτικους αμανέδες ή σμυρνέικες πινελιές, ως τα σκηνικά τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι από την "Οδό Ονείρων" και την "Ευρυδίκη", κι από τον Θάνο Μικρούτσικο ως τον Kurt Weill και τον Nino Rota, αλλά και τους συγκινητικούς "Γερανούς" από το σοβιετικό κινηματογραφικό διαμάντι "Όταν περνούν οι γερανοί" σε ελληνική απόδοση του Γιάννη Ρίτσου. Στον επίλογο η ερμηνεύτρια προσγειώνεται ομαλά στον οικείο της χώρο με το λαϊκό αριστούργημα "Όποια και να 'σαι" του Απόστολου Καλδάρα.

Η ενορχήστρωση έχει αυστηρά έντεχνο χαρακτήρα με ακουστικά όργανα (βιολί, βιολοντσέλο, κλαρινέτο, κιθάρα, πιάνο και κοντραμπάσο), τα οποία εκτελούν κορυφαίοι σολίστες, όπως ο Τάσος Καρακατσάνης, ο Νίκος Γκίνος, ο Ανδρέας Ροδουσάκης, ο Σωτήρης Ταχιάτης, ο Δημήτρης Βράσκος και η Στέλλα Κυπραίου. Η ερμηνεία της Χαρούλας Αλεξίου κινείται στα γνωστά υψηλά ερμηνευτικά της στάνταρ αποκαλύπτοντας εδώ και την ευρεία ερμηνευτική της γκάμα που τόσο μαεστρικά κατάφερε να αναδείξει ο Μάνος Χατζιδάκις.

Μάνος Χατζιδάκις: Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά (1988)

Μέσα στις πολύπλευρες δραστηριότητες του Μάνου Χατζιδάκι (μουσική, θεατρικές παραστάσεις, Τρίτο Πρόγραμμα, Μουσικοί Αγώνες της Κέρκυρας, Μουσικός Αύγουστος στα Ανώγεια, Το Τέταρτο, Ορχήστρα των Χρωμάτων κ.ά) ξεχωριστή θέση κατέχει βεβαίως η δημιουργία της δισκογραφικής εταιρείας Σείριος το 1985, μέσω της οποίας για μια δεκαετία περίπου (ως το θάνατό του) εξέδωσε και δικές του δουλειές, αλλά κυρίως πρωτόλειες εργασίες εκλεκτών πρωτοεμφανιζόμενων καλλιτεχνών που ο ίδιος ξεχώριζε για το ταλέντο τους μέσα από πλήθος νέων δημιουργών εκτιμώντας ότι άξιζαν μια ευκαιρία τέτοιες δουλειές που κινούνταν έξω από τους ανελέητους κανόνες του εμπορίου. Μάλιστα η εταιρεία επέζησε και μετά τη φυσική απουσία του ιδίου συνεχίζοντας το δρόμο που εκείνος είχε χαράξει.

Το χειμώνα του 1987-1988 ο Σείριος είχε αναλάβει τη διοργάνωση μιας σειράς μουσικών προγραμμάτων που διηύθυνε μουσικά ο Μάνος Χατζιδάκις στη μπουάτ Σείριος (Ζουμ) στην Πλάκα, όπου κάθε φορά παρουσίαζε καινούργιους καλεσμένους από το νέο αίμα του ελληνικού τραγουδιού με μικρές εξαιρέσεις. Εκεί λοιπόν πρωτοακούστηκε κι ένα καινούργιο τραγούδι του συνθέτη σε στίχους του Νίκου Γκάτσου με τίτλο "Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά" με ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα που αποτέλεσε και τη βάση για την αυτοτελή έκδοση του Σείριου «Το ελληνικό πρόσωπο του Γιώργου Νταλάρα» (1988).

Από τη σειρά λοιπόν αυτή των πέντε συνολικά μουσικών παραστάσεων παρήλασαν δεκάδες καλλιτέχνες, οι περισσότεροι στις αρχές ακόμη της σημαντικής μετέπειτα καριέρας τους, όπως: Βασίλης Λέκκας, Έλλη Πασπαλά, Ηλίας Λιούγκος, Λουδοβίκος των Ανωγείων, Μελίνα Τανάγρη, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Αδελφοί Κατσιμίχα, Δυνάμεις του Αιγαίου, Αλίκη Καγιαλόγλου, Νίκος Παπάζογλου, Νένα Βενετσάνου, Χάνομαι Γιατί Ρεμβάζω, Νίκος Πορτοκάλογλου, Ανδρέας Καρακότας κ.ά. Μαζί με τους καινούργιους και επιλεγμένα ονόματα της παλιότερης γενιάς, όπως ο Νότης Μαυρουδής, η Δήμητρα Γαλάνη, η Αφροδίτη Μάνου και ο Νίκος Ξυδάκης. Ξεχωριστές εμφανίσεις στον ίδιο χώρο πραγματοποίησαν ο Γιώργος Νταλάρας, η Χάρις Αλεξίου και ο Διονύσης Σαββόπουλος.

Αυτό το υπέροχο ζωντανό πρόγραμμα πρωτοεκδόθηκε το 1988 σε τριπλό δίσκο 33’ στροφών από τον Σείριο, που στην ψηφιακή του επανέκδοση περιορίστηκε σε διπλό δίσκο με 33 συνολικά τραγούδια. Τίτλος της έκδοσης: «Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά». Οι στίχοι του Νίκου Γκάτσου για το ομώνυμο τραγούδι ανάγουν την έμπνευσή τους στον μεγάλο Ισπανό ποιητή Federico Garcia Lorca, το έργο του οποίου άλλωστε ο ίδιος μετέφερε αριστοτεχνικά στην ελληνική γλώσσα. Σχετικά σημειώνει ο Μάνος Χατζιδάκις: «...Ο Λόρκα μας προτείνει μέσα στη νύχτα τον Σείριο. Το Άλφα του Μεγάλου Κυνός, το λαμπρότερο αστέρι στον νυχτερινό ουρανό, που το όνομά του σημαίνει “φωτεινός”... Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά, όπως το είπε ο Λόρκα. Οι εχθροί και οι εγωπαθείς εξορίζονται. Γιατί όπου υπάρχουνε παιδιά, υπάρχουμε Εμείς…».

Λουδοβίκος των Ανωγείων: Ο έρωτας στην Κρήτη είναι μελαγχολικός (1988)

Με τη σταθερή υποστήριξη του Μάνου Χατζιδάκι ο τραγουδοποιός Λουδοβίκος των Ανωγείων βρήκε το δρόμο του στην ελληνική δισκογραφία κι έτσι, τρία χρόνια μετά την παρθενική του εμφάνιση με τα "Μοιρολόγια", ήρθε η δεύτερη προσωπική του δουλειά με τον ποιητικό τίτλο "Ο έρωτας στην Κρήτη είναι μελαγχολικός".

Ο λυρικός δημιουργός εδώ μας χαρίζει όμορφες μελωδίες πατώντας με στέρεο βηματισμό πάνω στα κρητικά ηχοχρωματικά μονοπάτια και σε στίχους με επίμονο ερωτικό προσανατολισμό που σκάρωσε ο ίδιος ή και άλλοι ανώνυμοι και επώνυμοι κρητικοί στιχοπλόκοι. Περιλαμβάνονται επίσης και δυο οργανικά θέματα ("Το ελαφόνερο", "Κορακόπετρα"), καθώς κι ένα τραγούδι ("Στης Γραμβούσας τ' ακρωτήρι") του Κώστα Μουντάκη, ενώ ο κύκλος κλείνει με δυο τρυφερά μοιρολόγια που μοιάζουν να ολοκληρώνουν τον κύκλο των "Μοιρολογιών" που είχε προηγηθεί. 

Ο Μάνος Χατζιδάκις στο ένθετο φυλλάδιο της έκδοσης μας δίνει τις δικές του διεισδυτικές επισημάνσεις: "...Το τραγούδι του Λουδοβίκου μπερδεύεται στα πόδια του έρωτα και χάνει θαυμαστά, αν είναι τούτο δυνατό, την ισορροπία του. Κι από κει η φωνή στ' Ανώγεια χάνεται απ' τα ψηλά και κατεβαίνει στις πλαγιές, για να περιφερθεί στις πεδιάδες και στα οροπέδια  μαζί με τ' αεράκι της άνοιξης ή το βοριά του χειμώνα... Ο Έρωτας στ' Ανώγεια είναι μελαγχολικός, γιατί τον τραγουδούν μοναδικά. Στην Κρήτη, γιατί τον ερμηνεύουν βαθιά. Και στην Ελλάδα, γιατί τον απέδονται αναπάντεχα, πρωταρχικά, σχεδόν εθνικά. Ο Έρωτας υπήρξε Ελληνικός!".

Τα τραγούδια αυτή τη φορά δεν αποδίδονται από μια απλή φωνή κι ένα μαντολίνο, αλλά εμπλουτισμένα με χυμώδη ενορχηστρωτικά σχήματα που περιλαμβάνουν την κιθάρα του Θανάση Μπίκα, ο οποίος επιμελήθηκε και την ενορχήστρωση, τα μαντολίνα του Λουδοβίκου και του Βασίλη Δραμουντάνη, το βιολοντσέλο του σπουδαίου Σωτήρη Ταχιάτη, τα κρουστά του Μιχάλη Κλαπάκη και το νέι του Χρίστου Τσιαμούλη. Στα φωνητικά συμμετέχουν η Χριστίνα Τσάλτα και η Ελισάβετ Καρατσόλη. Το όμορφο σχέδιο του εξωφύλλου ζωγράφισε ο Αλέξανδρος Λεβίδης.

Λουδοβίκος των Ανωγείων: Μοιρολόγια (1985)

Μιας και μιλήσαμε χθες για τα Ανώγεια της Κρήτης με αφορμή τα Υακίνθεια, ας σταθούμε λίγο παραπάνω στον ευλογημένο αυτό τόπο κι ας μιλήσουμε για το ξεκίνημα ενός εκλεκτού του τέκνου που εδώ και χρόνια βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της σύγχρονης τραγουδοποιίας μας.

Ο Λουδοβίκος των Ανωγείων λοιπόν, κατά κόσμον Γιώργος Δραμουντάνης, γεννήθηκε στα Ανώγεια το 1951, αλλά από το 1971 ζει μόνιμα στην Αθήνα, χωρίς ωστόσο ποτέ να έχει χάσει την επαφή του με τη γενέθλια γη, έναν τόπο χαρισματικό που έδωσε πάμπολλα σημαντικά ονόματα σπουδαίων μουσικών που λάμπρυναν την παραδοσιακή μουσική της Κρήτης με προεξάρχουσα φυσικά την μεγάλη οικογένεια των Ξυλούρηδων. Πολυσύνθετη καλλιτεχνική φύση, συνθέτης, στιχουργός και ζωγράφος με αμέτρητες ζωντανές εμφανίσεις στο ενεργητικό του σε κάθε ελληνική γωνιά ερμηνεύοντας με τη ζεστή κι εκφραστική του φωνή πρωτότυπα και παραδοσιακά τραγούδια με απαραίτητη πάντα τη συνοδεία του μαντολίνου του. 

Ο Μάνος Χατζιδάκις στάθηκε ο πρώτος μουσικός του μέντορας. Ο γενναιόδωρος και οξυδερκής αυτός άνθρωπος διέκρινε αμέσως το ξεχωριστό ταλέντο του νεαρού Ανωγειανού την εποχή που διοργάνωνε τον περίφημο Μουσικό Αύγουστο των Ανωγείων στα πρώτα χρόνια του '80. Έτσι φτάσαμε στην έκδοση του πρώτου προσωπικού δίσκου του Λουδοβίκου που κυκλοφόρησε το 1985 από τον Σείριο σε παραγωγή του Μάνου Χατζιδάκι με τίτλο "Μοιρολόγια". Πρόκειται για έναν γοητευτικό κύκλο δέκα χαμηλόφωνων τραγουδιών εμπνευσμένων από βιωματικές στιγμές μέσα από τη ζωή του χωριού του δημιουργού. Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά ο Μάνος Χατζιδάκις, "...οι γυναίκες στ' Ανώγεια δεν μοιρολογάνε τυπικά, ιεροτελεστικά σε φόρμες δοσμένες από το παρελθόν. Κείνη την ώρα που θρηνούν, εκφράζονται συγχρόνως, όπως εκφράζονται όταν κεντάνε σιωπηλές τ' απογεύματα σαν δύει ο ήλιος ή όταν δίνουν πρωινό φιλί στο γιο τους που πάει να βοσκήσει...". Γιαυτό και τα μοιρολόγια του Λουδοβίκου δεν περιέχουν κλαψουρίσματα και θρήνους με μακρόσυρτες κραυγές, αλλά καταγράφουν με απέραντη λυρική ευαισθησία τον φυσικό πόνο της μάνας, της γυναίκας ή της αδελφής για το θάνατο κάποιου άνδρα ή παλικαριού με μιαν απέριττη ποιητική γλώσσα πλημμυρισμένη με τοπικούς ιδιωματισμούς μαζί με τη συναρπαστική μελωδική συνοδεία του μαντολίνου.

Η έκδοση του Σείριου είναι πολύ επιμελημένη με προσεγμένο ένθετο φυλλάδιο που περιέχει ένα ιδιαίτερα θερμό σημείωμα του Μάνου Χατζιδάκι για τον νέο τραγουδοποιό, καθώς και τους στίχους όλων των τραγουδιών συνοδευόμενους μάλιστα από μικρά επεξηγηματικά σχόλια μαζί με ένα αλφαβητικό λεξιλόγιο που ερμηνεύει τους πάμπολλους κρητικούς ιδιωματισμούς των στίχων. Το εξώφυλλο σχεδίασε ο ζωγράφος Γιάννης Μιγάδης.

Υακίνθεια: Ο Χορός της Πέτρας (2001)

14 Φεβρουαρίου σήμερα και γιορτάζουν οι απανταχού ερωτευμένοι τιμώντας τον ρωμαιοκαθολικό Άγιο Βαλεντίνο, όπως επιτάσσουν πρωτίστως οι καταναλωτικοί κανόνες της αγοράς. 

Το 1998 ωστόσο ο Ανωγειανός τραγουδοποιός Λουδοβίκος των Ανωγείων είχε την ιδέα της δημιουργίας ενός ελληνικού αντι-Βαλεντίνου προτείνοντας ως καταλληλότερο άγιο τον καθ' ημάς Άγιο Υάκινθο από την Καισάρεια της Καππαδοκίας. Για το σκοπό αυτό άλλωστε χτίστηκε στα Ανώγεια αφιερωματικός ναΐσκος κοντά στο πανέμορφο πέτρινο θέατρο σε υψόμετρο 1260 μέτρων πάνω στον Ψηλορείτη, όπου τελούνται κάθε καλοκαίρι εορταστικές καλλιτεχνικές εκδηλώσεις που έχουν πλέον καθιερωθεί σε ετήσια βάση με την ονομασία Υακίνθεια. 

Κάθε χρόνο λοιπόν συγκεντρώνονται στο υπέροχο αυτό τοπίο εκατοντάδες καλλιτέχνες, αλλά και επιστήμονες, αθλητές και σπουδαστές απ' όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό παρουσιάζοντας διάφορες θεματικές ενότητες με μουσικά, χορευτικά, ποιητικά και διαγωνιστικά δρώμενα πάνω στη βασική ιδεολογική αντίληψη της διασύνδεσης αρχέγονων τελετουργιών αφιερωμένων στο θεό Δία που ανατράφηκε σ' αυτά τα μέρη με νεότερα χριστιανικά σύμβολα. Κοινός παρονομαστής η διαχρονικότητα του κρητικού πολιτισμού. Ο καθηγητής μάλιστα Γιώργος Γραμματικάκης στάθηκε εξ αρχής αρωγός του τολμηρού αυτού διαβήματος δηλώνοντας μεταξύ άλλων: "Ο Άγιος Υάκινθος και οι εορτές του επιδιώκουν να μας ανασύρουν από ένα παρόν δύσκολο και σκοτεινό και να ανοίξουν χαραμάδες προς την αγάπη και τα πολλαπλά της νοήματα, προς ό,τι ψιθυρίζουν η φύση και οι πέτρες του βουνού, προς το άλλο - την αλήθεια...".

Ένα ενδιαφέρον ηχητικό ντοκουμέντο ζωντανά ηχογραφημένο από τα Υακίνθεια του 2001 καταγράφεται στην έκδοση της Lyra με τίτλο "Υακίνθεια, Αναφορά στον Δία: Ο χορός της πέτρας". Ο δίσκος ξεκινάει με ένα χαιρετισμό σε κείμενο του Λουδοβίκου των Ανωγείων που διαβάζει ο ηθοποιός Ρένος Χαραλαμπίδης κι ακολουθούν δύο αναγνώσματα από τους «Ορφικούς Ύμνους» του 6ου αιώνα π.Χ. που απαγγέλλει ο Γιάννης Φέρτης. Στο μουσικό μέρος περιλαμβάνονται σύγχρονα κρητικά θέματα που εκτελούν ο Μιχάλης Καλλέργης, ο Βασίλης Δραμουντάνης, ο Γιώργος Φραγκουλιτάκης και ο Βασίλης Σταυρακάκης, ενώ γίνεται και αναφορά στους μεγάλους κρητικούς λυράρηδες και ερμηνευτές Κώστα Μουντάκη και Νίκο Ξυλούρη. Η κορύφωση έρχεται με τον μεγάλο διαγωνισμό μαντινάδας που στήθηκε επί σκηνής από αυθεντικούς ντόπιους μαντιναδολόγους πάνω στο θέμα: «Ο ερωτικός θεός Δίας συναντά τον άγιο Υάκινθο». Η φαντασία και η μαστοριά των στιχοπλόκων αποτυπώνουν με ευρηματικότητα τη σημερινή μουσική πραγματικότητα του ξεχωριστού αυτού κρητικού κεφαλοχωρίου. Η συνοδευτική μουσική υπόκρουση βασίζεται σε παραδοσιακούς σκοπούς που παίζει το συγκρότημα του Μιχάλη Καλλέργη. 

Αντώνης Καλογιάννης: Και που λες Ευτυχία (1985)

Με το δίσκο "Και που λες Ευτυχία" που κυκλοφόρησε το 1985 από την Polydor, ο Αντώνης Καλογιάννης ολοκλήρωσε ένα τρίπτυχο πολύ εμπορικών προσωπικών δίσκων συνυπολογίζοντας τους κύκλους "Τα σημερινά" (1981) και "Μικρά ερωτικά" (1984) που σηματοδότησαν τη στροφή της καριέρας του προς το ελαφρολαϊκό εμπορικό τραγούδι με κυρίαρχη την ερωτική θεματολογία. Η απόπειρα αυτή ομολογουμένως στάθηκε πολύ πετυχημένη και απέφερε τους τρεις συνολικά χρυσούς δίσκους της μεγάλης του καριέρας.

Το άλμπουμ "Και που λες Ευτυχία" ακολουθεί την ίδια πετυχημένη συνταγή με ένδεκα χαμηλόφωνα μελωδικά τραγούδια ενορχηστρωμένα επιδέξια από τον μετρ του είδους Χάρη Ανδρεάδη. Ο δίσκος αυτή τη φορά είναι πολυσυλλεκτικός ως προς τη συμμετοχή των συνθετών που υπογράφουν τα τραγούδια. Αυτό ισχύει κυρίως για το πρώτο μισό του άλμπουμ, όπου έχουμε τρία τραγούδια του Τάκη Μουσαφίρη, γνωστού λαϊκού συνθέτη με τεράστιες εμπορικές επιτυχίες στο ενεργητικό του, αν και εδώ τα τραγούδια του είναι χαμηλών τόνων και γιαυτό ίσως δεν ακούστηκαν ιδιαίτερα. Το εναρκτήριο τραγούδι ("Μου 'χες τάξει, Άννα"), όπου συμμετέχει και πάλι η Μαρινέλλα, έχει μουσική του Κώστα Χατζή και στίχους του Ξενοφώντα Φιλέρη και είναι από τα ωραιότερα του δίσκου με χαρακτηριστική την ενσωμάτωση μιας παλιότερης μελωδίας του συνθέτη ("Η καρδιά μου φύλλο φύλλο...") εν είδει ρεφρέν. Παρών και πάλι ο Δημήτρης Λάγιος με ένα τραγούδι, ενώ άλλο ένα έγραψε ο Αντώνης Πολίτης.

Το δεύτερο μέρος του δίσκου ανήκει αποκλειστικά στον συνθέτη Αλέξη Παπαδημητρίου με πέντε μελωδικά τραγούδια σε στίχους της Ιφιγένειας Γιαννοπούλου και της Ρόνης Σοφού, από τα οποία ξεχώρισε το ομότιτλο τραγούδι, μια καλογραμμένη τρυφερή στιγμή ερμηνευμένη με απόλυτη εκφραστικότητα από τον Αντώνη Καλογιάννη. Συνολικά ο δίσκος ακούγεται ευχάριστα, χωρίς πάντως να φτάνει στα επίπεδα των δύο προηγούμενων.

Αντώνης Καλογιάννης: Μικρά ερωτικά (1984)

Μετά τον πετυχημένο δίσκο "Τα σημερινά" (1981), με τον οποίο ο Αντώνης Καλογιάννης άνοιξε τη δεκαετία του '80 δείχνοντας το σαφή προσανατολισμό του προς ένα πιο εμπορικό τραγούδι με κυρίαρχη την ερωτική θεματολογία, ακολούθησε η συμμετοχή του στον σπουδαίο ποιητικό δίσκο "Μικραίνει ο κόσμος" (1982) του Σταύρου Κουγιουμτζή κι αμέσως μετά η αποκλειστική του συνεργασία με τον Δημήτρη Λάγιο που απέφερε τον κύκλο τραγουδιών "Εδώ που γεννηθήκαμε" (1983).

Το 1984 ήρθε ο δεύτερος μεγάλος εμπορικός του σταθμός με το άλμπουμ "Μικρά ερωτικά" που έγινε αμέσως χρυσό και ανέδειξε μερικές μεγάλες και πολυτραγουδισμένες επιτυχίες. Από τα δέκα τραγούδια του δίσκου τα εννέα έχουν μουσική του Μάριου Τόκα και στίχους του στενού του συνεργάτη (και ποιητή) Σαράντη Αλιβιζάτου, ενώ ο δίσκος κλείνει με ένα τραγούδι του Δημήτρη Λάγιου, κάτι σαν ένα υπόλοιπο από τη συνεργασία της προηγούμενης χρονιάς. 

Όλο το δίσκο διατρέχει μια χαμηλόφωνη μελωδική γραμμή που υπηρετείται ιδανικά από την εκφραστική φωνή του ερμηνευτή. Η αρχή γίνεται μ' έναν όμορφο ερωτικό διάλογο ("Σ' αγαπώ"), όπου συμμετέχει εκτάκτως και η Μαρινέλλα, η οποία συνοδεύει επίσης τον Καλογιάννη και στο θαυμάσιο "Δεν κλαίω" που αποτελεί μελοποίηση του ομώνυμου ποιήματος του Γιάννη Ρίτσου. Αν η παρουσία του ποιητή ξενίζει ή εκπλήσσει κάποιους, θυμίζω ότι ο συνθέτης λίγα χρόνια νωρίτερα (1981) μας είχε δώσει έναν ολόκληρο δίσκο ("Πικραμένη μου γενιά") αποκλειστικά με μελοποιημένα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου.

Η κορύφωση ωστόσο του δίσκου έρχεται με την τρυφερή μπαλάντα "Αννούλα του χιονιά", ένα πολύ όμορφο τραγούδι και μια από τις κορυφαίες ερμηνευτικές στιγμές στην καριέρα του Αντώνη Καλογιάννη.

Αντώνης Καλογιάννης: Τα σημερινά (1981)

Συμπληρώνονται σήμερα, 11 Φεβρουαρίου, τρία χρόνια από το θάνατο του Αντώνη Καλογιάννη (1940-2021), στενού συνεργάτη του Μίκη Θεοδωράκη στα χρόνια της Επταετίας και στη συνέχεια πολλών από τους πιο εκλεκτούς μας συνθέτες. Αφού ολοκλήρωσε πολύ γόνιμα τη δεκαετίας του '70 με θαυμάσιες συνεργασίες που απέφεραν δεκάδες όμορφα τραγούδια γραμμένα από συνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Δήμος Μούτσης, ο Μίμης Πλέσσας, η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, ο Αργύρης Κουνάδης, ο Ζορζ Μουστακί, ο Χρήστος Γκάρτζος, ο Γρηγόρης Σουρμαΐδης, ο Γιώργος Γιαννουλάτος και ο Ηλίας Ανδριόπουλος, μπήκε στη δεκαετία του '80 ανοίγοντας το ερμηνευτικό του πεδίο και σε συνθέτες του ελαφρολαϊκού ρεπερτορίου που στάθηκαν σημαντικοί αρωγοί της καριέρας του για κάμποσα ακόμη χρόνια. Μεταξύ των συνθετών αυτών περιλαμβάνονται ο Σπύρος Παπαβασιλείου, ο Μάριος Τόκας, ο Τάκης Μουσαφίρης και ο Αλέξης Παπαδημητρίου. Δεν έπαψε πάντως περιστασιακά να συναντιέται και με συνθέτες της "έντεχνης" τραγουδοποιίας, όπως ο Σταύρος Κουγιουμτζής και ο Δημήτρης Λάγιος.

Από τη φάση αυτή της καριέρας του Αντώνη Καλογιάννη πρώτος ήταν ο δίσκος "Τα σημερινά" που εκδόθηκε το 1981 από την Polydor. Πρόκειται για ένα μελωδικό άλμπουμ με ένδεκα συνθέσεις του Σπύρου Παπαβασιλείου σε στίχους του Λάκη Τεάζη, ενός αθόρυβου στιχουργού που τροφοδότησε το ελληνικό πεντάγραμμο με πληθώρα όμορφων τραγουδιών μέσα από συνεργασίες με συνθέτες, όπως ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ο Γιάννης Σπανός, ο Χρήστος Γκάρτζος, ο Κώστας Χατζής, ο Γιώργος Χατζηνάσιος και πολλοί άλλοι. Ο δίσκος ανέδειξε μερικές από τις διαχρονικότερες επιτυχίες του Αντώνη Καλογιάννη, τα πολυτραγουδισμένα "Όμορφή μου Κατερίνα" και "Στόμα, γλυκό μου στόμα". Δίπλα σ' αυτά ξεχωρίζουν κι άλλες τρυφερές μελωδίες, όπως: "Καληνύχτα κοριτσάκι", "Όλα θα περάσουν". Η εκφραστική δύναμη της φωνής του ερμηνευτή βρίσκει εδώ το κατάλληλο πεδίο δικαιώνοντας το δίσκο που γνώρισε μεγάλη εμπορική απήχηση.

Κώστας Μουντάκης: Η Κρήτη και τα ένδοξα παιδιά της (1964)

Ρεθυμνιώτης ήταν ο θρυλικός προπολεμικός λυράρης Ανδρέας Ροδινός, για τον οποίο μιλήσαμε χθες. Ρεθυμνιώτης επίσης κι ο κορυφαίος συνθέτης Νίκος Μαμαγκάκης. Ευκαιρία σήμερα να αναφερθούμε (και πάλι) στον πιο σημαντικό Ρεθυμνιώτη λυράρη της μεταπολεμικής περιόδου, τον υπέροχο Κώστα Μουντάκη που γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 10 Φεβρουαρίου 1926, κι έφυγε από τη ζωή το 1991 έχοντας αφήσει μια πλούσια δισκογραφική παρακαταθήκη από το 1950 που παρουσίασε την πρωτόλεια ηχογράφησή του ("Συρτός νέος Καστελιανός") κι από το 1966 και μετά, όταν άρχισε να ηχογραφεί μεγάλους δίσκους για τις 33 στροφές. Συχνά μάλιστα οι δίσκοι του ξέφευγαν από την τυπική συλλογή κρητικών σκοπών και τραγουδιών και λειτουργούσαν ως αυτοτελείς θεματικοί κύκλοι, όπως: "Η μάχη της Κρήτης" (1970), "Αναφορά στον Καζαντζάκη" (1976) και "Κρητική Αναγέννηση" (1983).

Το 1964 λοιπόν από την Odeon ο Κώστας Μουντάκης παρουσίασε ένα δισκάκι 45 στροφών σε μορφή extended με γενικό τίτλο "Η Κρήτη και τα ένδοξα παιδιά της" εμπνευσμένο από τους δυο μεγάλους Βενιζέλους, τον Ελευθέριο και τον Σοφοκλή, που γεννήθηκαν στην Κρήτη και διετέλεσαν πρωθυπουργοί της Ελλάδας. Περιλαμβάνονται τέσσερα αφιερωματικά τραγούδια: Βενιζέλε εθνοπατέρα μας, Ο Ύμνος της Κρήτης, Αετόπουλα απ' τον Ομαλό, Λεβεντογέννα Κρήτη μας. Ο λόγος έχει αναπόφευκτα έναν επικό τόνο, ενώ η μουσική είναι εμποτισμένη με τα κρητικά χρώματα της λύρας του Μουντάκη, ο οποίος επίσης τραγουδά συνοδευόμενος από χορωδιακό σχήμα με την Αγγελική Μουντάκη και τη Χρυσάνθη Βαρούχα. Στο λαούτο συνοδεύει ο Δημήτρης Τσαγκαράκης, ενώ πιάνο και καμπάνα παίζει ο Σπύρος Περιστέρης.

Νίκος Μαμαγκάκης: Μικρό έπος για τον Ανδρέα Ροδινό (1999)

Πριν από 90 χρόνια ακριβώς, στις 9 Φεβρουαρίου 1934, έφυγε από τη ζωή νεότατος, μόλις στα 22 του χρόνια, ο θρυλικός Ρεθυμνιώτης λυράρης Ανδρέας Ροδινός (1912-1934), πρώτος εξάδελφος του Νίκου Μαμαγκάκη, διάσημος στην εποχή του σε ολόκληρη την Κρήτη, αφού στα λιγοστά χρόνια της ενεργού παρουσίας του πρόλαβε να γυρίσει ολόκληρο το νησί παίζοντας στα γλέντια και τα πανηγύρια κάθε χωριού και μάλιστα μας άφησε και κάποιες ηχογραφήσεις για δίσκους γραμμοφώνου με κρητικά χορευτικά θέματα.

Ο μεγάλος συνθέτης Νίκος Μαμαγκάκης, ως γνωστόν, έχει εντρυφήσει βαθιά στη μουσική της Κρήτης και οι επιστροφές του στις κρητικές ρίζες διατρέχουν όλο το έργο του, πάντα με φρέσκια και αναδημιουργική αντίληψη. Στο κλείσιμο λοιπόν του αιώνα αποτίοντας τον οφειλόμενο φόρο τιμής στον μυθικό λυράρη και ξάδελφό του συνέθεσε ένα σημαντικό έργο με τίτλο "Μικρό έπος για τον Ανδρέα Ροδινό" που κυκλοφόρησε σε διπλό ψηφιακό δίσκο το 1999 από τη Sony Music. Ο πρώτος δίσκος περιλαμβάνει τις τέσσερις συνολικά αυθεντικές ιστορικές ηχογραφήσεις του 1933 που μας κληροδότησε ο Ροδινός. Πρόκειται για τους χορούς: Αποκορωνιώτικος συρτός, Κισσαμίτικος συρτός, Ρεθεμνιώτικος συρτός και Ρεθεμνιώτικο πεντοζάλι. Λύρα παίζει φυσικά ο Ανδρέας Ροδινός, ενώ τον συνοδεύει στο λαούτο ο στενός συνεργάτης του Γιάννης Μπερνιδάκης ή Μπαξές.

Ο δεύτερος δίσκος της έκδοσης περιέχει εξολοκλήρου πρωτότυπο υλικό που συνέθεσε ο Νίκος Μαμαγκάκης σε μορφή πολυμερούς σουίτας, όπου εναλλάσσονται επεξεργασμένοι παραδοσιακοί χοροί, πρωτότυπα τραγούδια και εμπνευσμένα αυτοσχεδιαστικά χορευτικά μέρη λόγιου ύφους με σόλο όργανα, όπως μαντολίνο, κλαρίνο, κιθάρα, βιολοντσέλο και πιάνο. Οι στίχοι των δέκα τραγουδιών έχουν επιλεγεί από ιστορικά στιχουργήματα που γράφτηκαν με αφορμή το θάνατο του Ροδινού από την Αφροδίτη Μαμαγκάκη, μητέρα του συνθέτη, τον Γιώργο Καλομενόπουλο και τον Συμεών Καπετανάκη, καθώς και από τη νεότερη συνεργάτιδα του συνθέτη Αθηνά Καραταράκη, ενώ χρησιμοποιήθηκαν και κατάλληλα αποσπάσματα από την "Ερωφίλη" και την "Πανώρια" του Γεώργιου Χορτάτση (1550-1610), εμβληματικής μορφής της ακμαίας Κρητικής Σχολής του 16ου αιώνα. Τα τραγούδια ερμηνεύουν ο Μανώλης Λιδάκης, ο Ορφέας Περίδης, η Σαβίνα Γιαννάτου και η Σοφία Παπάζογλου.

Νίκος Ξυλούρης: Μικρό πορτρέτο (1970-1978)

Σαν σήμερα, στις 8 Φεβρουαρίου 1980, έφυγε πρόωρα από τη ζωή μια κορυφαία φωνή του ελληνικού πενταγράμμου, ένας σπάνιος ερμηνευτής που γεφύρωσε ιδανικά την παράδοση του γενέθλιου τόπου του με το ελληνικό τραγούδι της ακμαίας γενιάς των "έντεχνων" δημιουργών που ανέδειξαν οι δεκαετίες του '60 και '70 οριοθετώντας σε νέα και πολύ υψηλότερα στάνταρ το ερμηνευτικό επίπεδο, δημιουργώντας έτσι σχολή κι ο ίδιος, αν και κανένας από τους επιγόνους του δεν μπόρεσε να φτάσει στα δικά του δυσθεώρητα ύψη.

Ο λόγος για τον "αρχάγγελο" της Κρήτης, τον θρυλικό Ψαρονίκο ή πιο γνωστό μας ως Νίκο Ξυλούρη (1936-1980) από τη μεγάλη γενιά των Ανωγειανών λυράρηδων που μας χάρισε η Μεγαλόνησος και συνεχίζει να παράγει ασταμάτητα. Ο Νίκος Ξυλούρης από παιδί ακόμη είχε γίνει δεξιοτέχνης της κρητικής λύρας κι από τα 17 είχε αρχίσει να εμφανίζεται δημόσια σε γάμους και πανηγύρια, ενώ το 1958 ηχογράφησε και το πρώτο του τραγούδι για την Odeon ("Κρητικοπούλα μου"), για να ακολουθήσουν πάμπολλες ακόμη ηχογραφήσεις κρητικών τραγουδιών σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του '60. 

Το 1970 ήταν η χρονιά που άλλαξε άρδην την πορεία της καριέρας του, όταν ο μεγάλος συνθέτης, Κρητικός επίσης, Γιάννης Μαρκόπουλος αποφάσισε να αξιοποιήσει το μοναδικό φωνητικό του μέταλλο σε δικά του πρωτότυπα τραγούδια, την εποχή που ο ίδιος είχε αρχίσει να πειραματίζεται μουσικά πάνω στην αρχή της "επιστροφής στις ρίζες" που πρώτος αυτός είχε συλλάβει και στα κατοπινά χρόνια υλοποίησε με θαυμαστά αποτελέσματα. Η ιδέα του να βασίσει το μουσικό του προσανατολισμό στην καίρια φωνή του Νίκου Ξυλούρη αποδείχθηκε μεγαλοφυής και σύντομα το ελληνικό τραγούδι θα πλημμύριζε με τα φρέσκα αρώματα μιας εμπνευσμένης και πρωτότυπης τραγουδοποιίας που άγγιζε με σεβασμό τη βαθιά ελληνική παράδοση χωρίς να λειτουργεί αγκυλωμένη και δυσκίνητη σε κάποια μορφή ρομαντικής παρελθοντολαγνίας. Ο πρώτος καρπός αυτής της πλούσιας σοδειάς ήταν ο εμβληματικός δίσκος "Χρονικό" που εκδόθηκε το 1970, για να ακολουθήσουν πολλές ακόμη κορυφώσεις, όπως τα έργα: "Ριζίτικα" (1971), "Ιθαγένεια" (1972), "Διάλειμμα" (1972), "Ο Στράτης Θαλασσινός..." (1973), "Ανεξάρτητα" (1975) και "Ελεύθεροι πολιορκημένοι" (1977).

Δεν ήταν όμως μόνο ο Γιάννης Μαρκόπουλος που αξιοποίησε το φωνητικό μέταλλο του μεγάλου Κρητικού, αλλά και μια σειρά άλλων εκλεκτών δημιουργών του "έντεχνου" πεδίου με πρώτο καλύτερο τον Σταύρο Ξαρχάκο σε μια επίσης εξαιρετική σειρά δίσκων, όπως: "Διόνυσε καλοκαίρι μας" (1972), "Το μεγάλο μας τσίρκο" (1974), "Συλλογή" (1974), "Κομέντια" (1975), "Ο Δείπνος ο Μυστικός" (1984). Επίσης ο Χρήστος Λεοντής στάθηκε ισχυρός τροφοδότης του ρεπερτορίου του με τους κύκλους τραγουδιών "Καπνισμένο τσουκάλι" (1975) και "Παραστάσεις" (1975), αλλά και ο Χριστόδουλος Χάλαρης με την "Ακολουθία" (1974) και τον "Ερωτόκριτο", ο Ηλίας Ανδριόπουλος με τον "Κύκλο Σεφέρη" (1976), ο Λίνος Κόκοτος με τα "Αντιπολεμικά" (1978) και ο άσημος τότε συνθέτης Λουκάς Θάνος με το "Σάλπισμα" (1978/1980) που στάθηκε και η τελευταία εν ζωή δισκογραφική δουλειά του μεγάλου βάρδου.

Στη μνήμη του μεγάλου ερμηνευτή ετοίμασα ένα αντιπροσωπευτικό πορτρέτο της "έντεχνης" δισκογραφίας του που καλύπτει τη γόνιμη περίοδο 1970-1978 με τους δίσκους "Χρονικό" του Γιάννη Μαρκόπουλου και "Σάλπισμα" του Λουκά Θάνου να οριοθετούν αυτή τη σύντομη, αλλά τόσο εύφορη φάση της καριέρας του. Με αντιπροσωπευτικό τρόπο έχουν ανθολογηθεί 24 τραγούδια από 13 δίσκους 33 στροφών κι ένα δισκάκι 45 στροφών. Η μερίδα του λέοντος εύλογα ανήκει στον Γιάννη Μαρκόπουλο με δέκα τραγούδια κι ακολουθεί ο Σταύρος Ξαρχάκος με οκτώ. Επιπλέον, ως εισαγωγή και φινάλε της συλλογής έχω επιλέξει δυο παραδοσιακά τραγούδια, στην εισαγωγή ένα απόσπασμα από τον "Ερωτόκριτο" ενορχηστρωμένο από τον Σταύρο Ξαρχάκο και στον επίλογο το κλασικό ριζίτικο "Πότε θα κάμει ξαστεριά" ενορχηστρωμένο από τον Γιάννη Μαρκόπουλο.