Μίκης Θεοδωράκης, Μαρία Φαραντούρη: Άσματα (1998)

Ο τρίτος κύκλος τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη που εξέδωσε η γερμανική δισκογραφική εταιρεία Peregrina Music κυκλοφόρησε το 1998 με το λιτό ελληνικό τίτλο Άσματα με αποκλειστική και πάλι ερμηνεύτρια τη Μαρία Φαραντούρη. 

Ο δίσκος περιλαμβάνει δεκαπέντε συνολικά τραγούδια, τα περισσότερα πρωτότυπα, αλλά και κάποια σε δεύτερη εκτέλεση. Παλιότερο όλων το "Χρησμός" σε ποίηση Μάνου Ελευθερίου από τον κύκλο "Αρκαδία ΙΙ" (1969/1973) με πρώτο ερμηνευτή τον Πέτρο Πανδή. Από την ίδια εποχή προέρχεται και το τραγούδι "Είχα τρεις ζωές" που είχε γράψει ο συνθέτης στη Ζάτουνα, αλλά παρέμενε ανέκδοτο. Παλιότερα επίσης είναι και δύο μελοποιημένα ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη ("Όλα τα πράγματά μου", "Δημόσιοι υπάλληλοι") που προέρχονται από το δίσκο "Καρυωτάκης" (1984) με ερμηνευτή τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα δυο ποιήματα του Γιάννη Θεοδωράκη ("Της νύχτας το όνειρο", "Αυτό το καλοκαίρι") προέρχονται από τον ανέκδοτο κύκλο "Τα λυρικότατα" που γράφτηκε τον Μάρτιο του 1996 και παρουσιάστηκε ζωντανά στο Ηρώδειο στις 14 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς.

Όλο το υλικό του δίσκου κινείται στο ίδιο λυρικό κλίμα με τα τραγούδια του κύκλου Poetica (1996). Άλλωστε και πάλι την ενορχήστρωση επωμίστηκε ο Γερμανός πιανίστας και συνεργάτης του Μίκη Henning Schmiedt διαμορφώνοντας ανάλογο ηχοχρωματικό τοπίο, ιδιαίτερα ατμοσφαιρικό και γοητευτικό. Αυτή τη φορά ο ποιητικός λόγος δεν περιορίζεται σε έναν ποιητή, αλλά καλύπτει ένα πολύ ευρύτερο πεδίο, από τον Κώστα  Καρυωτάκη (1896-1928) και τον Σενεγαλέζο ποιητή και πολιτικό Leopold Sedar Senghor (1906-2001) με τρία ποιήματα μεταφρασμένα από τον Αλέξη Τραϊανό ως τον Μανόλη Αναγνωστάκη (1925-2005), τον Γιάννη Θεοδωράκη (1932-1996), τον Μάνο Ελευθερίου (1938-2018), τον Μιχάλη Γκανά (γενν. 1944), την Ίνα Κούτουλα (γενν. 1965) και τον ίδιο τον συνθέτη. 

Όλα τα τραγούδια είναι όμορφα, αλλά ξεχωρίζουν το ωραιότατο "Γράφω και σβήνω" σε στίχους Γκανά, καθώς και το εναρκτήριο "Είχα τρεις ζωές" σε στίχους του συνθέτη. Η ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη, όπως πάντα, είναι απόλυτα εκφραστική στα όρια της αρχετυπικής τελειότητας. Η πολύ προσεγμένη έκδοση περιλαμβάνει τετράγλωσσα κείμενα, μεταξύ των οποίων και ελληνικά. 

Μίκης Θεοδωράκης, Μαρία Φαραντούρη: Poetica (1996)

Το δισκογραφικό τρίπτυχο της γερμανικής εταιρείας Peregrina Music με έργα του Μίκη Θεοδωράκη περιλαμβάνει, πέρα από το κύκλο με δεύτερες εκτελέσεις που ερμήνευσε ο ίδιος ο συνθέτης (Mikis Theodorakis Sings His Songs, 1997), και δύο λυρικούς κύκλους πρωτότυπων τραγουδιών με ερμηνεύτρια τη Μαρία Φαραντούρη (Poetica, Άσματα). 

Βέβαια είναι περιττό να τονίσουμε τη διαχρονική συμπόρευση του συνθέτη με τη σπουδαία ερμηνεύτρια, με την οποία άλλωστε στα χρόνια της επταετίας είχε οργώσει όλο τον πλανήτη παρουσιάζοντας τη δουλειά τους. Είναι πάντως εντυπωσιακό ότι αυτή η μακρά συμπόρευση που άφησε βαθιά ίχνη στο χρόνο με εμβληματικά έργα, μέσα στη δεκαετία του '90, όταν πια ο συνθέτης διήνυε την πλήρη του ωριμότητα, κορυφώθηκε με μια μεγάλη σειρά εξαιρετικών κύκλων τραγουδιών ενταγμένων στη λυρική φάση του συνθέτη, η οποία είχε ξεκινήσει στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας (Διόνυσος, Φαίδρα, Τα πρόσωπα του ήλιου, Ως αρχαίος άνεμος, Μνήμη της πέτρας), όπως: Η Βεατρίκη στην Οδό Μηδέν (1994), Τα λυρικότερα (1996), Άσματα (1998), Σερενάτες (1998), όλα ερμηνευμένα από τη Μαρία Φαραντούρη. Σ' αυτά ασφαλώς μπορούμε να προσθέσουμε και τον αριστουργηματικό κύκλο "Μια θάλασσα" (1994) με την Αγγελική Ιωαννάτου.

Ο λυρικός κύκλος Poetica που στην ελληνική του εκδοχή ονομάστηκε "Τα λυρικότερα" (προσδιοριζόμενη έτσι ως η φυσική συνέχεια του παλιού κύκλου "Τα λυρικά", 1977) ηχογραφήθηκε τον Φεβρουάριο του 1996 στα Bauer Studios της γερμανικής πόλης Ludwingburg. Περιλαμβάνει δεκαεπτά συνολικά μελοποιημένα ποιήματα του πατρινού ποιητή Διονύση Καρατζά, με τον οποίο ο Μίκης είχε ήδη σημαντική συνεργασία στο παρελθόν έχοντας μελοποιήσει τρεις κύκλους τραγουδιών (Τα πρόσωπα του ήλιου, Ως αρχαίος άνεμος, Η Βεατρίκη στην Οδό Μηδέν). Ο δίσκος Poetica έχει ενσωματώσει ένα μέρος του παλιού κύκλου "Τα πρόσωπα του ήλιου" και συγκεκριμένα πέντε ποιήματα (Τα πρόσωπα του ήλιου, Η θάλασσα το μεσημέρι, Ο δρόμος του φεγγαριού, Με μισό φεγγάρι, Το χρώμα της αγάπης), ενώ τα υπόλοιπα αποτελούν πρωτότυπες μελοποιήσεις. 

Η μουσική του συνθέτη είναι εξαιρετικά εμπνευσμένη με μια πλημμυρίδα μελωδικών στιγμών που δίνουν στην ερμηνεύτρια την ευκαιρία να αναδείξει το ανεξάντλητο λυρικό της ταλέντο. Υπέροχη και η ενορχήστρωση του Γερμανού πιανίστα Henning Schmiedt βασισμένη σε ακουστικά όργανα, όπως πιάνο, σαξόφωνο, φλάουτο, όμποε, κιθάρα, βιολοντσέλο, μπάσο και κρουστά. Διευθύνει ο Μίκης.

Μίκης Θεοδωράκης: Mikis Sings His Songs (1997)

Πριν από 99 ακριβώς χρόνια, στις 29 Ιουλίου 1925, γεννήθηκε μια κορυφαία μουσική ιδιοφυία που λάμπρυνε τη μουσική τέχνη με εμβληματικές δημιουργίες παγκόσμιας ακτινοβολίας, ενώ άλλαξε άρδην την πορεία του ελληνικού τραγουδιού από το 1960 και δώθε. Ο Μίκης Θεοδωράκης έφυγε από κοντά μας μόλις πριν από τρία χρόνια και σήμερα, αν ζούσε, θα πατούσε πλέον τα 100, όπως ήδη έχει συμβεί με τον χαλκέντερο Μίμη Πλέσσα που αισίως κλείνει τον πρώτο αιώνα της ζωής του σε λίγους μήνες!

Είναι γνωστό βέβαια ότι το έργο του Μίκη Θεοδωράκη γνώρισε παγκόσμια απήχηση και γιαυτό δεν προξενεί εντύπωση ότι η διεθνής δισκογραφία περιλαμβάνει πάμπολλες εκδόσεις έργων του. Ιδιαίτερα μάλιστα η γερμανική μουσική βιομηχανία έχει δείξει συστηματικό ενδιαφέρον για το έργο του Έλληνα συνθέτη κι έχει εκδώσει δεκάδες συνθέσεις του σε πρώτη ή δεύτερη εκτέλεση. Έχουμε μιλήσει στο παρελθόν για τη γερμανική εταιρεία Intuition που έχει εκδώσει το σύνολο σχεδόν του λόγιου έργου του συνθέτη κατά τη δεκαπενταετία 1991-2005. Στο ενδιάμεσο αυτής της περιόδου δραστηριοποιήθηκε επίσης η γερμανική εταιρεία Peregrina Music, ειδικευμένη κυρίως στη διεθνή φολκ μουσική, η οποία κατά το διάστημα 1996-1998 εξέδωσε με ιδιαίτερα προσεγμένη αισθητική τρεις σημαντικές δουλειές του συνθέτη, καθώς κι ένα δίσκο του Γιώργου Θεοδωράκη ("Nothing in Mind"). Πρόκειται για τους κύκλους τραγουδιών: Poetica (ή Λυρικότερα), 1996, με τη Μαρία Φαραντούρη, Mikis Sings His Songs (1997) με τον ίδιο τον Μίκη, και Άσματα (1998) πάλι με τη Μαρία Φαραντούρη. Αυτούς τους τρεις ξεχωριστούς δίσκους λοιπόν θα φωτίσουμε μ' αυτό το νέο μας αφιέρωμα στον μεγάλο Έλληνα δημιουργό.

Ξεκινάμε με το δίσκο Mikis Theodorakis Sings His Songs (1997), ο οποίος μάλιστα επανεκδόθηκε και για την ελληνική αγορά από την FM Records με εντελώς διαφορετικά εξώφυλλα. Πρόκειται για έναν θαυμάσιο κύκλο δώδεκα επιλεγμένων τραγουδιών του συνθέτη που ερμηνεύει ο ίδιος σε δεύτερη εκτέλεση, με εξαίρεση το μελοποιημένο ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ "Χιονίζει μες στη νύχτα" που ακούγεται για πρώτη φορά στο συγκεκριμένο δίσκο, ενώ το τραγούδι "Στρέφη" συμπεριλήφθηκε ταυτόχρονα σχεδόν και στο δίσκο "Σερενάτες" με τη φωνή της Μαρίας Φαραντούρη. Τα υπόλοιπα δέκα τραγούδια έχουν επιλεγεί από τους κύκλους: Η γειτονιά των αγγέλων (1963), Κύκλος Φαραντούρη (1966), Τραγούδια του Αγώνα (1974), Τα λυρικά (1978), Ραντάρ (1981), Χαιρετισμοί (1982), Πικροσάββατα (1984), Διόνυσος (1985), Φαίδρα, τραγούδια αγάπης (1985), Ασίκικο Πουλάκη (1996). Οι στίχοι γράφτηκαν από τους Ιάκωβο Καμπανέλλη, Νίκο Γκάτσο, Γεωργία Δεληγιάννη-Αθανασιάδη, Τάσο Λειβαδίτη, Κώστα Τριπολίτη, Γιάννη Θεοδωράκη, Λευτέρη Παπαδόπουλο, Αγγελική Ελευθερίου, Μιχάλη Γκανά και τον συνθέτη.

Το ιδιαίτερο αυτής της δουλειάς είναι η εξαιρετική διασκευή για μικρή ορχήστρα δωματίου που έκανε ο Γερμανός βιολοντσελίστας Jens Naumilkat, ο οποίος υπογράφει και την ενορχήστρωση. Πιάνο, βιολοντσέλο, βιμπράφωνο, μαρίμπα, φλάουτο, σαξόφωνο και κρουστά διαμορφώνουν ένα εξαίσιο ηχοχρωματικό τοπίο με έντονες τζαζ πινελιές, μέσα στο οποίο ο Μίκης εναρμονίζει ιδανικά τη χαμηλόφωνη ερμηνεία του προσφέροντας μιαν εντελώς διαφορετική, σχεδόν μυσταγωγική απόδοση των αγαπημένων αυτών τραγουδιών. Στα φωνητικά συμμετέχει ο Θανάσης Ζώτος. Η ηχοληψία πραγματοποιήθηκε στο Tonstudio Funk του Βερολίνου τον Νοέμβριο του 1996.

Παύλος Σιδηρόπουλος: Φλου (1979)

Χθες ήταν η επέτειος της γέννησης ενός πολύ ιδιαίτερου καλλιτέχνη που πέρασε βιαστικά από τη ζωή αφήνοντας αδρό αποτύπωμα στο πεδίο της εγχώριας ροκ σκηνής. Ο λόγος για τον Παύλο Σιδηρόπουλο, τον "πρίγκιπα" του ελληνικού ροκ, ο οποίος γεννήθηκε στις 27 Ιουλίου 1948 και πέθανε στις 6 Δεκεμβρίου 1990 από υπερβολική δόση ηρωίνης. Στη σύντομη ζωή του πέρασε από χίλια κύματα προσπαθώντας να βρει τον προσανατολισμό του. Το 1969 εντάχθηκε στο νεανικό σχήμα Δάμων και Φιντίας κι έκανε την πρώτη του ηχογράφηση με τα τραγούδια "Το ξέσπασμα" και "Ο κόσμος τους" σε δισκάκι 45 στροφών της Zodiac. Το 1971 ενσωματώθηκε στο σχήμα Μπουρμπούλια που τότε συνεργαζόταν με τον Διονύση Σαββόπουλο, ενώ αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση βρέθηκε στην ομάδα του Γιάννη Μαρκόπουλου συμμετέχοντας σε πολλά έργα του (Θεσσαλικός Κύκλος, Ανεξάρτητα, Οροπέδιο). Μάλιστα πολλά χρόνια αργότερα ξαναβρέθηκε πλάι στον Μαρκόπουλο συμμετέχοντας στα έργα "Τολμηρή επικοινωνία" και "Ηλεκτρικός Θησέας". Το 1979 πρωταγωνίστησε στην ταινία του Ανδρέα Θωμόπουλου "Ο ασυμβίβαστος" ερμηνεύοντας κιόλας τα τραγούδια του soundtrack γραμμένα από τον σκηνοθέτη ("Να μ' αγαπάς"), αλλά και από τον Μίκη ("Κάποτε θα 'ρθουν") και τον Γιάννη Θεοδωράκη. Ερμήνευσε επίσης τραγούδια του Γιώργου Χατζηνάσιου από το soundtrack της ταινίας "Νοκ άουτ" (1986).

Το 1977 υπήρξε μια σημαντική στιγμή της μουσικής του πορείας, όταν εντάχθηκε στο ροκ σχήμα Σπυριδούλα, με το οποίο κατάφερε να ηχογραφήσει το πρώτο και σημαντικότερο προσωπικό του άλμπουμ με τίτλο "Φλου", το οποίο μετά από πολλές περιπέτειες κυκλοφόρησε το 1979 από τη Harvest (EMI). Αν και εμπορικά δεν πήγε και τόσο καλά, τουλάχιστον στην αρχή, το συγκεκριμένο άλμπουμ θεωρείται από πολλούς ως η κορυφαία ολοκληρωμένη δουλειά στην ιστορία του ελληνικού ροκ. Εννιά ροκ μπαλάντες με μουσική και στίχους του Σιδηρόπουλου, όπου ξεδιπλώνει το συνθετικό και ερμηνευτικό του ταλέντο με ένα ποιητικό λόγο αντισυμβατικό και ακραία πεσιμιστικό. Μια πρώτη αναφορά στο θέμα των ναρκωτικών ανιχνεύεται στο τραγούδι "Η ώρα του Stuff", όπου μάλιστα συμμετέχει στα φωνητικά και η Δήμητρα Γαλάνη, χωρίς ωστόσο το όνομά της να αναφέρεται πουθενά!

Παρά την εντυπωσιακή αυτή αρχή της προσωπικής του δισκογραφικής παρουσίας η συνέχεια δεν ήταν εύκολη για τον Παύλο Σιδηρόπουλο. Μόλις το 1982 κατάφερε να παρουσιάσει ένα δεύτερο προσωπικό άλμπουμ με τίτλο "Εν λευκώ" έχοντας ήδη σχηματίσει το συγκρότημα Απροσάρμοστοι, με το οποίο θα πορευτεί ως το τέλος του βίου του. Το 1985 ηχογράφησε το άλμπουμ "Zorba the Freak" (μια υπόμνηση της καταγωγής του από τον εμβληματικό ήρωα του Καζαντζάκη), ενώ λίγο πριν φύγει από τη ζωή κυκλοφόρησε μια συλλογή ζωντανών του ηχογραφήσεων με τίτλο "Χωρίς μακιγιάζ" (1989). Μεταθανάτια πάντως εκδόθηκαν αρκετές συλλογές τραγουδιών του μαζί με ανέκδοτες ζωντανές ηχογραφήσεις που είχε κάνει κατά καιρούς σφυρηλατώντας σιγά σιγά ένα μύθο που ακόμη κρατάει γερά.

Μαρινέλλα, Τόλης Βοσκόπουλος: Εγώ κι εσύ (1974)

Στις 10 Νοεμβρίου του 1973 η Μαρινέλλα και ο Τόλης Βοσκόπουλος ένωσαν τη ζωή τους σε μια λιτή τελετή στο διαμέρισμα της πρώτης στο Παγκράτι με κουμπάρο τον Γιώργο Κατσαρό προκαλώντας σεισμό στην κοσμική ζωή της τότε Αθήνας, η οποία μερικές μέρες αργότερα θα δεχόταν και νέο χτύπημα με τα συγκλονιστικά γεγονότα του Πολυτεχνείου που σήμαναν την αρχή της κατάρρευσης του δικτατορικού καθεστώτος παρά την προσωρινή του αναδίπλωση. 

Η συγκεκριμένη συγκυρία φαίνεται πως επηρέασε και τη δισκογραφική συνεργασία του ζευγαριού, η οποία ακολούθησε αμέσως μετά, όταν αποφάσισαν να ηχογραφήσουν διαδοχικά δύο κοινούς δίσκους, έναν για την κάθε δισκογραφική εταιρεία, όπου ανήκε τότε ο καθένας, στη Minos ο Τόλης Βοσκόπουλος και στη Philips η Μαρινέλλα. Μιλήσαμε χθες για το δίσκο που εκδόθηκε από τη Minos με συνθέσεις του Γιάννη Σπανού και του Τόλη Βοσκόπουλου, οπότε σήμερα είναι ευκαιρία να δούμε και τον αντίστοιχο δίσκο που εκδόθηκε από τη Philips με τίτλο "Εγώ κι εσύ".

Ο δίσκος λοιπόν αυτός κυκλοφόρησε τον Νοέμβρη του 1974 με τη συμπλήρωση της πρώτης γαμήλιας επετείου του ζευγαριού, αλλά κι ενός χρόνου από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Έτσι λοιπόν, ανάμεσα στα τυπικά ερωτικά ελαφρολαϊκά τραγούδια του - έξι σε μουσική του Γιώργου Κατσαρού, τέσσερα του Στέλιου Ζαφειρίου και δύο του Τόλη Βοσκόπουλου, όλα σχεδόν σε στίχους του Πυθαγόρα εκτός από τα δυο τραγούδια του Βοσκόπουλου που έχουν στίχους του Μίμη Θειόπουλου - ξεχωρίζει μια τρυφερή ελεγειακή μπαλάντα με τίτλο "Πατησίων και Στουρνάρα" (των Κατσαρού - Πυθαγόρα) με εντελώς αλλιώτικο θεματικό περιεχόμενο. Χωρίς να μπορώ να το επιβεβαιώσω επίσημα, γιατί πουθενά δεν έχω βρει σχετική αναφορά, έχω την εντύπωση ότι οι στίχοι του τραγουδιού σε συνδυασμό με τη χρονική συγκυρία φανερά παραπέμπουν στα τραγικά γεγονότα του Πολυτεχνείου (πιο συγκεκριμένα, στην εν ψυχρώ δολοφονία του 20χρονου Μιχάλη Μυρογιάννη από τον συνταγματάρχη Ντερτιλή στη συμβολή των οδών Πατησίων και Στουρνάρα)! Κι αυτό ασφαλώς αποτελεί μια έκπληξη πρώτης γραμμής, αν λάβει κανείς υπόψιν του τη γενικότερη α-πολιτίκ τραγουδιστική αντίληψη και της Μαρινέλλας που ερμηνεύει πολύ αισθαντικά το τραγούδι, αλλά και του συνθέτη Γιώργου Κατσαρού, ο οποίος κουβαλούσε τη σκιά εκείνου του θλιβερού φιλοχουντικού ύμνου που είχε χρεωθεί στο όνομά του, αν και ο ίδιος ποτέ δεν αποδέχθηκε την πατρότητά του!

Κατά τα λοιπά ο δίσκος σημείωσε μεγάλη εμπορική επιτυχία κι ανέδειξε αρκετά σουξέ, όπως το ομότιτλο, αλλά και τα: "Κέρνα, κέρνα", "Δώσε μου Θεέ μου", "Ο τελευταίος μου σταθμός" και κυρίως το ωραιότατο "Ούτε ένας".

Γιάννης Σπανός: Μαρινέλλα / Βοσκόπουλος (1974)

Διπλή επέτειος η σημερινή. Σαν σήμερα γεννήθηκαν δυο από τους δημοφιλέστερους καλλιτέχνες του ελληνικού πενταγράμμου, ο αγαπημένος συνθέτης και πιανίστας Γιάννης Σπανός (1934-2019) και ο συνθέτης και τραγουδιστής (και ηθοποιός) Τόλης Βοσκόπουλος (1940-2021). Αμφότεροι αναδείχθηκαν μέσα στη δεκαετία του '60, καθένας βέβαια από διαφορετικό μονοπάτι και με πολύ διαφορετική αισθητική στο μουσικό τους ύφος, ώσπου κάποια στιγμή οι δρόμοι τους συναντήθηκαν. Είναι ευκαιρία λοιπόν με αφορμή τη συγκεκριμένη επετειακή συγκυρία να σταθούμε σε μια δισκογραφική δουλειά, όπου οι δυο καλλιτέχνες βρέθηκαν να συνεργάζονται, ο Γιάννης Σπανός με την ιδιότητα του συνθέτη και ο Τόλης Βοσκόπουλος με τη διπλή ιδιότητα του ερμηνευτή και συνθέτη. 

Βρισκόμαστε στο 1974, τη χρονιά της Μεταπολίτευσης, όταν ο Τόλης Βοσκόπουλος, έχοντας πρόσφατα ενώσει τη ζωή του με τη μεγάλη λαϊκή ερμηνεύτρια Μαρινέλλα, αποφάσισε να κάνει μαζί της μια διπλή δισκογραφική δουλειά, μία για τη δική του εταιρεία, τη Minos, κι άλλη μία για τη Philips, την εταιρεία της Μαρινέλλας, με καινούργια τραγούδια ερμηνευμένα εξ ημισείας και από τους δύο καταξιωμένους ερμηνευτές. Ο δίσκος λοιπόν που κυκλοφόρησε από τη Minos είχε στο εξώφυλλο απλώς μια φωτογραφία του καλλιτεχνικού ζεύγους, ενώ ως τίτλος εμφανίζεται στο οπισθόφυλλο απλώς η αναγραφή των δύο ονομάτων τους: Μαρινέλλα / Βοσκόπουλος. 

Πρόκειται για έναν κύκλο δώδεκα τραγουδιών ελαφρολαϊκού ύφους που μοιράζονται ισοδύναμα σε δύο υποενότητες αντίστοιχες της κάθε πλευράς του δίσκου βινυλίου. Την πρώτη πλευρά καλύπτουν έξι συνθέσεις του Γιάννη Σπανού σε στίχους του Πυθαγόρα, από τις οποίες ξεχώρισαν οι τρεις που ερμηνεύει η Μαρινέλλα ("Να 'σαι καλά", "Έχει ο Θεός", "Ήρθε ένας φίλος"). Το τρίτο μάλιστα απ' αυτά, το τρυφερό "Ήρθε ένας φίλος", αν και δεν ακούστηκε ιδιαίτερα σ' αυτήν την πρώτη του εκτέλεση, έγινε πολύ γνωστότερο σε μια δεύτερη εκτέλεση δυο χρόνια αργότερα από την αισθαντική ερμηνεία της Αλέκας Κανελλίδου που όντως είναι ωραιότερη της πρώτης. Λιγότερο ενδιαφέρουσα είναι η άλλη πλευρά του δίσκου που περιλαμβάνει έξι συνθέσεις του Τόλη Βοσκόπουλου σε στίχους του Μίμη Θειόπουλου, με εξαίρεση το τραγούδι "Τι είχαμε, τι χάσαμε" που έχει στίχους του Τάσου Οικονόμου και είναι αυτό που ξεχώρισε λίγο παραπάνω, ερμηνευμένο από τον Τόλη Βοσκόπουλο.

Μάνος Ελευθερίου: Πάντα κάτι μένει (2008)

Κλείνοντας αυτό το σύντομο αφιέρωμα στον μεγάλο στιχουργό Μάνο Ελευθερίου επέλεξα έναν νεότερο "προσωπικό" του κύκλο τραγουδιών από την πολύ ενδιαφέρουσα σειρά Άξιος Λόγος της Universal που κυκλοφόρησε κατά το διάστημα 2006-2011 με τη φροντίδα του Γιώργου Νταλάρα και του συνθέτη Μιχάλη Κουμπιού, διευθυντή τότε του περιοδικού Δίφωνο. Η σειρά ήταν αφιερωμένη στους μεγάλους Έλληνες στιχουργούς και συγκέντρωνε ανέκδοτους στίχους τους μελοποιημένους ειδικά για την έκδοση αυτή από συνθέτες της νέας γενιάς. Κάθε τραγούδι και διαφορετικός συνθέτης! Κυκλοφόρησαν συνολικά τέσσερις τέτοιες ιδιαίτερα καλαίσθητες εκδόσεις σε μορφή βιβλίου με ένθετο το δίσκο. Ο πρώτος ήταν αφιερωμένος στον Λευτέρη Παπαδόπουλο (2006), ο δεύτερος στον Άλκη Αλκαίο (2007) κι ο τελευταίος στον Ηλία Κατσούλη (2011).

Ο τρίτος δίσκος της σειράς που κυκλοφόρησε το 2008 με τίτλο "Πάντα κάτι μένει" ήταν αφιερωμένος στον Μάνο Ελευθερίου, ο οποίος εκείνη την εποχή συμπλήρωνε 45 χρόνια παρουσίας στην ελληνική δισκογραφία με λαμπρές στιγμές μέσα από τις πολυσήμαντες συνεργασίες του με τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Χρήστο Λεοντή, τον Δήμο Μούτση, τον Γιάννη Μαρκόπουλο, τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, τον Σταύρο Κουγιουμτζή, τον Γιάννη Σπανό, τον Βασίλη Δημητρίου, τον Θάνο Μικρούτσικο, τον Ηλία Ανδριόπουλο, τον Χρήστο Νικολόπουλο και πολλούς άλλους. Ακόμη και με τον Μάνο Χατζιδάκι είχε μια σύντομη, αλλά ιδιαίτερα σημαντική συνεργασία, έστω κι αν δεν το ξέρει ο πολύς ο κόσμος, στην πρώτη ενότητα του κύκλου "Ο Οδοιπόρος, το μεθυσμένο κορίτσι και ο Αλκιβιάδης" (1974).

Στην έκδοση περιλαμβάνονται 13 καινούργια τραγούδια, καθένα γραμμένο, όπως προανέφερα, από διαφορετικό συνθέτη της νεότερης γενιάς: Δημήτρης Παπαδημητρίου, Γιώργος Ανδρέου, Γιώργος Καζαντζής, Λάκης Παπαδόπουλος, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Διονύσης Τσακνής, Σωκράτης Μάλαμας, Χρήστος Θηβαίος, Κώστας Λειβαδάς, Σταύρος Σιόλας, Στέργιος Γαργάλας, Νικόλας Κουμπιός και Γιώργος Νταλάρας. Τα τραγούδια καλύπτουν όλο το μουσικό φάσμα της σύγχρονης τραγουδοποιίας, από το λαϊκό, ως το ροκ, τη μπαλάντα και τις πιο "έντεχνες" εκφράσεις. Τα ερμηνεύουν μερικές από τις πιο εκλεκτές φωνές που κυριαρχούσαν τότε στο προσκήνιο: Χρήστος Θηβαίος, Αλκίνοος Ιωαννίδης, Μελίνα Κανά, Γιάννης Κούτρας, Κώστας Μακεδόνας, Μιλτιάδης Πασχαλίδης, Ελένη Τσαλιγοπούλου, Σωκράτης Μάλαμας και μαζί τους φυσικά ο Γιώργος Νταλάρας.

Μίκης Θεοδωράκης, Πέτρος Γαϊτάνος: Πολιτεία Δ' (1996)

Το 1996, με την έκδοση της "Πολιτείας Δ'" του Μίκη Θεοδωράκη, ολοκληρώνεται αυτός ο μακρύς κύκλος των "Πολιτειών" του που είχε ξεκινήσει ήδη από το 1960. Μόλις δυο χρόνια νωρίτερα είχε κυκλοφορήσει η τρίτη "Πολιτεία" με τον Μανώλη Μητσιά, ενώ στην τέταρτη ο συνθέτης επέλεξε ως αποκλειστικό ερμηνευτή του τον καλλίφωνο Πέτρο Γαϊτάνο, έναν τραγουδιστή της νεότερης γενιάς που είχε εμφανιστεί το 1990 με τραγούδια του Σταμάτη Σπανουδάκη και στη συνέχεια διακρίθηκε στην ερμηνεία εκκλησιαστικών ύμνων. Έκανε δηλαδή ακόμη τα πρώτα δισκογραφικά του βήματα, όταν του εμπιστεύτηκε ο Μίκης τα καινούργια του τραγούδια δηλώνοντας άλλωστε χαρακτηριστικά: "Είθε η επιλογή του Πέτρου Γαϊτάνου να φανεί αντάξια των προκατόχων του. Εγώ πάντως δεν θα τον τοποθετούσα μέσα στις Πολιτείες μου, αν δεν τον πίστευα".

Μετά τη δήλωση αυτή του Μίκη, ίσως θα ήταν περιττό να εκφράσω εγώ τις όποιες επιφυλάξεις μου, ειδικά όταν ο Γαϊτάνος μοιραία συγκρίνεται με τις φωνές ενός Μπιθκώτση, ενός Καζαντζίδη ή ενός Μητσιά! Θυμάμαι άλλωστε ότι ο συνθέτης με τον ασυγκράτητο παρορμητισμό του είχε συμπεριλάβει τη Βίκυ Λέανδρος ανάμεσα στους 2-3 καλύτερους ερμηνευτές του έργου του, οπότε δεν αποτελούν έκπληξη τα θετικά του λόγια για τον Γαϊτάνο.

Ο δίσκος περιλαμβάνει δέκα καινούργια τραγούδια και κλείνει με μια γλυκερή επανεκτέλεση της εμβληματικής "Δραπετσώνας" από την πρώτη "Πολιτεία". Ο Μάνος Ελευθερίου και πάλι έχει τη μερίδα του λέοντος στους στίχους με έξι συνολικά τραγούδια, ενώ τα υπόλοιπα τέσσερα έχουν στίχους του πρωτοεμφανιζόμενου Σπύρου Τουπογιάννη. Μουσικά τα τραγούδια κινούνται στο ίδιο κλίμα με αυτά της προηγούμενης Πολιτείας, χωρίς να προσθέτουν κάτι ιδιαίτερο στο βαρυσήμαντο έργο του συνθέτη. Πάντως θα έλεγα ότι στο μέτριο υλικό αυτού του δίσκου το πιο παράταιρο στοιχείο είναι η παρουσία του Πέτρου Γαϊτάνου που τα φωνητικά του χαρακτηριστικά βρίσκονται σε πλήρη δυσαρμονία με το ρωμαλέο ύφος των μελωδιών του συνθέτη.

Μίκης Θεοδωράκης, Μανώλης Μητσιάς: Πολιτεία Γ' (1994)

Ο κύκλος των "Πολιτειών" του Μίκη Θεοδωράκη διατρέχει μεγάλο μέρος της δημιουργικής του διαδρομής, κάπου 36 χρόνια, από το 1960/61 που κυκλοφόρησαν τα τραγούδια της πρώτης "Πολιτείας" (με ερμηνευτές τους Μπιθικώτση, Καζαντζίδη και Μαρινέλλα). Συνολικά έχουμε τέσσερις (ή πέντε;) "Πολιτείες" υπολογίζοντας ότι η δεύτερη κυκλοφόρησε το 1964 (με ερμηνευτή τον Μπιθικώτση), η ανεπίσημη τρίτη το 1978 που τελικά μετονομάστηκε σε "Οκτώβρης '78" (πάλι με τον Μπιθικώτση), για να ακολουθήσει το 1994 η επίσημη τρίτη "Πολιτεία" και να κλείσει αυτό ο μακρύς κύκλος το 1996 με την τέταρτη "Πολιτεία". 

Η επίσημη τρίτη λοιπόν "Πολιτεία", η "Πολιτεία Γ'", εκδόθηκε το 1994 από τη Philips (Polygram) με αποκλειστικό ερμηνευτή τον Μανώλη Μητσιά, σε μια εποχή που η λαμπερή καριέρα του τραγουδιστή έμοιαζε να θαμπώνει κάπως και να περνά μια κρίση. Πάντως ο Μητσιάς που στο παρελθόν είχε τραγουδήσει Θεοδωράκη μόνο σε δεύτερη εκτέλεση ("Τα λαϊκά" , 1974), στα κατοπινά χρόνια θα έχει στενή συνεργασία με τον μεγάλο συνθέτη κι αυτό θα αποτυπωθεί σε αρκετούς προσωπικούς δίσκους που θα κάνουν μαζί, έστω και σε δεύτερη κατά κανόνα εκτέλεση. 

Η αλήθεια είναι ότι ο κύκλος "Πολιτεία Γ'" ελάχιστη σχέση έχει με το ύφος και την ποιότητα των τραγουδιών που αγαπήσαμε μέσα από τις δύο παλιές κλασικές "Πολιτείες". Και προσωπικά ομολογώ πως, όταν πρωτοάκουσα αυτά τα τραγούδια, ένιωσα μια μικρή απογοήτευση. Μάλλον όμως ήταν μια βιαστική αντίδραση, γιατί με τον καιρό άρχισα να τα ακούω όλο και πιο συχνά και τελικά να τα βρίσκω αρκετά ενδιαφέροντα. Ξεχώρισε αμέσως το τραγούδι "Το πάθος που διώκεται" με τους θυμοσοφικούς στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου, η οποία υπογράφει άλλα δυο τραγούδια. Βασικός στιχουργός του δίσκου είναι ο Μάνος Ελευθερίου με πέντε τραγούδια, από τα οποία ξεχώρισαν τα: "Εκείνα που είχα να σου πω", "Ήσουν μπαξές", "Έστω κι από λύπη μίλησέ μου", ενώ το ωραιότερο τραγούδι του δίσκου ("Δεν έχει ο δρόμος γυρισμό") έχει στίχους του Δημήτρη Κεσίσογλου. Ο Μανώλης Μητσιάς είναι φυσικά απόλυτα εναρμονισμένος με το ύφος των τραγουδιών και δίνει για μια ακόμη φορά μια άψογη ερμηνεία. Συμμετέχει επίσης η Δήμητρα Γαλάνη ως δεύτερη φωνή σε κάποια τραγούδια.

Μάνος Ελευθερίου: Δυο Αρκαδίες με τον Μίκη (1969/1976)

Συμπληρώθηκαν σήμερα έξι χρόνια από τις 22 Ιουλίου 2018, τη μέρα που έφυγε από τη ζωή ο κορυφαίος μας στιχουργός Μάνος Ελευθερίου (1938-2018), ένας πολυσχιδής δημιουργός με πλούσιο συγγραφικό και ερευνητικό έργο που κατάφερε με το πέρασμά του από το ελληνικό τραγούδι να μας αφήσει βαριά κληρονομιά με αξεπέραστες στιγμές, συχνά με μεγάλα λαϊκά σουξέ που τραγουδήθηκαν πολύ από τον κόσμο, έστω κι αν ο ίδιος κρυβόταν επιμελώς πίσω από τα φώτα της δημοσιότητας αφήνοντας άλλους να καρπώνονται τη φήμη ή τα οικονομικά οφέλη. Πάντως οι συνεργασίες του από το 1963 που πρωτοεμφανίστηκε στο πεντάγραμμο με το τραγούδι "Το σπίτι γέμισε με λύπη" (σε μουσική Χρήστου Λεοντή) ήταν πολύ ανοιχτές με συνθέτες συχνά ετερόκλητης μουσικής αισθητικής, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο Γιάννης Σπανός, ο Δήμος Μούτσης, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ο Βασίλης Δημητρίου, ο Γιώργος Χατζηνάσιος, Χρήστος Νικολόπουλος, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Ηλίας Ανδριόπουλος, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, ο Διονύσης Τσακνής, ακόμη και ο Μάνος Χατζιδάκις!

Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες και παραγωγικές συνεργασίες του μεγάλου στιχουργού ήταν αυτή με τον Μίκη Θεοδωράκη που ξεκίνησε στα χρόνια της Επταετίας και συνεχίστηκε ως τα τέλη της δεκαετίας του '90. Η αρχή έγινε στο διάστημα 1968-1969, όταν το καθεστώς είχε υποχρεώσει τον συνθέτη σε περιορισμό υπό στενή επιτήρηση στη Ζάτουνα της Αρκαδίας. Η βασανιστική μοναξιά δεν είχε άλλο αντίδοτο από τη δημιουργικότητα κι αυτό είχε την ευτυχή συνέπεια να γράψει ο συνθέτης μια μεγάλη σειρά δέκα κύκλων τραγουδιών, που ονομάστηκαν "Αρκαδίες", δύο από τις οποίες βασίστηκαν σε ποίηση του Μάνου Ελευθερίου.

Η "Αρκαδία ΙΙ" γράφτηκε πάνω σε μια σειρά εννέα ποιημάτων του Μάνου Ελευθερίου τον Ιανουάριο του 1969. Η πρώτη της ηχογράφηση έγινε στο Παρίσι το 1973 και περιλάμβανε 4 τραγούδια με ερμηνευτή τον Πέτρο Πανδή και συνοδεία κιθάρας από τους Νίκο Μωραΐτη και Νίκο Μανιάτη. Τον επόμενο χρόνο η Ντόρα Γιαννακοπούλου ηχογράφησε στην Ολλανδία 6 τραγούδια από τον ίδιο κύκλο, ενώ το 1976 ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης τραγούδησε και έπαιξε στο πιάνο 4 τραγούδια προσθέτοντας ένα οργανικό ιντερμέτζο κι ένα επιπλέον τραγούδι σε στίχους Γιώργου Φωτεινού ("Η αδελφή μας η Αθηνά").

Η "Αρκαδία ΙΙΙ" είναι ένας κύκλος έξι τραγουδιών σε στίχους και πάλι του Μάνου Ελευθερίου. Έχει για υπότιτλο "Για τη μάνα και τους φίλους". Η σύνθεση της μουσικής έγινε στις αρχές του 1969, ενώ η πρώτη ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε το 1974 στη Νέα Υόρκη. Έπαιξε στο πιάνο και τραγούδησε ο ίδιος ο συνθέτης, όπως και στην ηχογράφηση του 1976 για αυτόν εδώ το δίσκο.

Ο Μάνος Ελευθερίου γράφει για τη σύνθεση αυτών των ποιημάτων:

Το πρώτο από τα τραγούδια που αποτέλεσαν την "Αρκαδία II", το "Ο άνεμος γέννησε τη νύχτα" είχε μπει σαν "μότο" στην δεύτερη συλλογή διηγημάτων μου, που εξέδωσα το 1964. Βλέποντας αυτό μάλιστα ο ποιητής Τάκης Σινόπουλος με προέτρεψε να ασχοληθώ αποκλειστικά με τα ποιήματα. Μέχρι τότε είχαν βγει δυο τρία τραγουδάκια μου από το Λεοντή και το Μυλωνά. Αν δείτε τα περισσότερα από τα τραγούδια της "Αρκαδίας II" είναι γραμμένα σ' ένα στυλ μπαλάντας. Ήθελα πολύ τότε να ακολουθήσω τη γραφή της μπαλάντας του Φρανσουά Βιγιόν. Χωρίς να ακολουθώ ιστορικά ένα θέμα, να υπάρχει ωστόσο σ' ολόκληρο το ποίημα μια ιστορία. Καθώς τα συγκεκριμένα τραγούδια γράφτηκαν κάτω από την πίεση της επιβολής της χούντας, ήθελα να δώσω το ιστορικό στίγμα της εποχής εκείνης. Ο καλύτερος τρόπος να καταγγέλλεις αυτά τα πράγματα βέβαια είναι να τα λες καθαρά. Τότε όμως δεν θα εκδίδονταν. Έπρεπε να βρω τρόπους να τα γράψω ποιητικά. Τα ποιητικά ξεσπάσματα να καλύπτουν εκείνα που κρύβουμε. "Πήρα τους δρόμους του ληστή": Ληστές δεν υπήρχανε πλέον. Η λέξη παρέπεμπε στον προηγούμενο αιώνα. "Στο παζάρι του φονιά σ' έφεραν σαν περιστέρι". Έπρεπε να ξεγελάσω. Τα τραγούδια αρχικά δεν προορίζονταν για το Μίκη Θεοδωράκη που τότε είχε χαθεί κυνηγημένος. Υπολόγιζα να βρω ένα νέο συνθέτη και να βρούμε τρόπο να τα βγάλουμε στις εταιρίες, νομίζοντας βλακωδώς ότι οι εταιρίες θα κάνουν αντίσταση με τα τραγούδια τα δικά μας. Τη στιγμή που ο Πυθαγόρας μεγαλουργούσε... Τρεις, τέσσερις μήνες τάγραφα. Όταν τα τελείωσα, αισθάνθηκα ότι δε θα γίνονταν από κανέναν άλλον και τα έστειλα στο Θεοδωράκη κάτω στη Ζάτουνα. Με τρόπο που μοιάζει λίγο με "Το μυστικό της κοντέσσας Βαλέραινας", αλλά καλό είναι να μην το αποκαλύπτουμε, γιατί δεν ξέρεις τι γίνεται αύριο. Η "Αρκαδία III", τα "τραγούδια για τη μάνα και τους φίλους" όπως τα ονόμαζα εγώ, ξεκίνησαν από ένα αφιέρωμα του περιοδικού "Γυναίκα" στη Θεοτόκο, τη μάνα του Χριστού, τη μάνα του καθένα που δημοσιεύτηκε με τον εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου. Εκεί ανάμεσα σε μητέρες της βυζαντινής ζωγραφικής, μιλούσαν διάφοροι λογοτέχνες για το ρόλο της μάνας στη λογοτεχνία αλλά και για το ρόλο που έπαιξε στη δική τους ζωή. Θυμάμαι τον Αγγελο Τερζάκη... Ανάμεσα σ' αυτές τις συνεντεύξεις, υπήρχε και η συνέντευξη μιας ανώνυμης κοπέλας στην Πανεπιστημίου, που αφού έλεγε βέβαια τα δικά της καλά λόγια για τη μάνα, ξαφνικά καταλήγει ότι "εμείς έτσι ζούσαμε στο χωριό αλλά τώρα τα παιδιά ζούνε αλλού και οι γονείς αλλού κι αλλιώτικα. Ο κόσμος αγρίεψε ... "Αυτή η φράση ήταν η αφορμή για να γράψω τα τραγούδια. Και ξεκίνησα ακριβώς έτσι." "Και η ζωή αγρίεψε και αγρίεψε και μένα ...". Έβαλα βέβαια μέσα και το προσωπικό μου στοιχείο: "Σε λένε μάνα του Χριστού σε λένε κι Αγία Βαρβάρα" σε ανάμνηση ενός μοναστηριού στη Σύρο. Έτσι άρχισαν όλα και μετά από 6 - 7 μήνες έστειλα όλα τα κομμάτια στο Θεοδωράκη.

Εδώ ακούμε τους δυο αυτούς κύκλους τραγουδιών σε μορφή λιντ (για φωνή και πιάνο) από τον ίδιο τον Μίκη που τραγουδά και παίζει πιάνο σε μια μεταγενέστερη έκδοση της Lyra που κυκλοφόρησε το 1976.

Φλέρυ Νταντωνάκη: Τρελή του φεγγαριού (2003)

Το 2001 ο δημοσιογράφος, συγγραφέας και κινηματογραφιστής Αντώνης Μποσκοΐτης, στο ξεκίνημα ακόμη της κινηματογραφικής του καριέρας, γύρισε ένα ντοκιμαντέρ διάρκειας 26 λεπτών αφιερωμένο στη Φλέρυ Νταντωνάκη, η οποία τρία χρόνια νωρίτερα είχε φύγει πρόωρα από τη ζωή έχοντας αφήσει πίσω της βαριά κληρονομιά με αξεπέραστες ερμηνείες σε εμβληματικά έργα κυρίως του Μάνου Χατζιδάκι. 

Το ντοκιμαντέρ είχε τίτλο "Φλέρυ. Τρελή του φεγγαριού" κι έλαβε μέρος στο 25ο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας το 2003 αποσπώντας το πρώτο βραβείο. Φαίνεται μάλιστα ότι η Μαρίζα Κωχ είχε παίξει κάποιο ρόλο υποστηρίζοντας ένθερμα την αρχική ιδέα του Μποσκοΐτη παραχωρώντας κιόλας το σπίτι της στου Φιλοπάππου ως φυσικό σκηνικό για τα γυρίσματα. Ο σκηνοθέτης μάλιστα έχει εξομολογηθεί τη φιλοδοξία του να γυρίσει κάποια στιγμή μια πλήρη ταινία μεγάλης διάρκειας για τη Φλέρυ, καθώς το υλικό που συνεχίζει να συγκεντρώνει είναι υπεραρκετό για μια τέτοια παραγωγή.

Εκείνο πάντως που μας ενδιαφέρει εδώ είναι ότι το ηχητικό υλικό του ντοκιμαντέρ (μουσική και λόγος) εκδόθηκε σε δίσκο το 2003 από την εταιρεία Protasis και αποτελεί από μόνο του ένα πολύ σημαντικό ντοκουμέντο για τη μεγάλη καλλιτέχνιδα. Στο υλικό αυτό μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται αποσπάσματα από μια ιστορική συνέντευξη της ερμηνεύτριας στον Γιώργο Χρονά που μεταδόθηκε από το 2ο Πρόγραμμα της ΕΡΑ το 1986. Ο σύντροφός της μάλιστα για ένα διάστημα της ζωής της και μουσικός Γιάννης Μπαχ Σπυρόπουλος απαγγέλλει ένα ποίημα που έγραψε ο ίδιος για κείνη, ενώ η ηθοποιός Εύα Κοταμανίδου διαβάζει κείμενα της ίδιας της Φλέρυς με στοχαστικό περιεχόμενο. Στο μουσικό μέρος περιλαμβάνεται μια ανέκδοτη ερμηνεία της Φλέρυς στο παραδοσιακό ισπανικό τραγούδι "Que Bonita", το οποίο είχε τραγουδήσει και πολύ παλιότερα στον πρωτόλειο δίσκο της "The Isles of Greece" (1965). Περιλαμβάνονται επίσης τραγούδια της Μαρίζας Κωχ, του Ηλία Λιούγκου και του Νίκου Πιτλόγλου αφιερωμένα στη Φλέρυ. Τα ερμηνεύουν η Μαρίζα Κωχ, ο Ηλίας Λιούγκος και ο Βασίλης Γισδάκης.

Φλέρυ Νταντωνάκη: Η αιώνια εφηβεία της φωνής (2000)

Από την πολυσήμαντη σειρά ψηφιακών δίσκων με γενικό τίτλο Aρχείο Ραδιοφώνου: Έλληνες Τραγουδιστές της Ελληνικής Ραδιοφωνίας προέρχεται αυτό το εξαιρετικό αφιέρωμα στην αγέραστη φωνή της Φλέρυς Νταντωνάκη, της μεγάλης ερμηνεύτριας που μας αποκάλυψε ο Μάνος Χατζιδάκις μέσα από τις μνημειώδεις ερμηνείες της σε μια σειρά έργων του κατά το πρώτο μισό της δεκαετίας του '70 με κορωνίδα φυσικά τον "Μεγάλο Ερωτικό" (1972). 

Το υλικό του δίσκου περιλαμβάνει κυρίως ξένα τραγούδια, αλλά και μερικά ελληνικά, όλα ηχογραφημένα για λογαριασμό του Τρίτου Προγράμματος από δύο ρεσιτάλ που μεταδόθηκαν το 1980. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει οκτώ αγγλόφωνες μπαλάντες, τις οποίες ερμηνεύει η Φλέρυ για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό προλογίζοντας μάλιστα κάθε τραγούδι, ενώ συνοδεύεται από τον συνθέτη Δημήτρη Λέκκα που παίζει φλάουτο με ράμφος, τσέμπαλο ή τσελέστα, και τον Θεολόγο Στρατηγό που παίζει ακουστική κιθάρα. Η συγκεκριμένη ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 1980. Το υπόλοιπο υλικό της έκδοσης προέρχεται από ένα δεύτερο ρεσιτάλ της ερμηνεύτριας ηχογραφημένο στις 9 Απριλίου 1980 με τη συνοδεία του κιθαριστή Paul Mansfield. Το ηχογράφημα αυτό επί χρόνια θεωρούνταν χαμένο, ώσπου το ανακάλυψε ο Γιώργος Μονεμβασίτης, διευθυντής τότε του 2ου Προγράμματος της ΕΡΑ. 

Τα δυο αυτά ρεσιτάλ ενσωματώθηκαν σε μία ενιαία έκδοση με τίτλο "Η αιώνια εφηβεία της φωνής" αφιερωμένη στη μνήμη της ερμηνεύτριας. Μεταξύ άλλων ακούγονται συνθέσεις των John Lennon & Paul McCartney, Bob Dylan, Woody Guthrie, George Gershwin, Henry Mancini, George Harrison, παραδοσιακά και spiritual, ενώ το πρόγραμμα κλείνει με τέσσερα ελληνικά τραγούδια, μεταξύ των οποίων απολαμβάνουμε και δυο πολύ ιδιαίτερες ερμηνείες των κλασικών τραγουδιών "Άσπρη μέρα" του Σταύρου Ξαρχάκου και "Καλημέρα ήλιε" του Μάνου Λοΐζου.

Η έκδοση είναι ιδιαιτέρως επιμελημένη με την εγγύηση της μαγικής πένας του Γιώργου Μονεμβασίτη, ο οποίος υπογράφει τα πολύ κατατοπιστικά κείμενα που τη συνοδεύουν. Ένα σπάνιο ηχητικό ντοκουμέντο μιας αληθινά ανυπέρβλητης φωνής.

Φλέρυ Νταντωνάκη, Γιώργος Ποταμιάνος: Δώδεκα τραγούδια (1972)

Το 1972 η Φλέρυ Νταντωνάκη επιστρέφει στην Ελλάδα μετά από δεκαπεντάχρονη παραμονή στις ΗΠΑ. Ταυτόχρονα επιστρέφει κι ο Μάνος Χατζιδάκις μετά τη δική του επτάχρονη εκεί παραμονή κι αφού στο μεταξύ είχε γνωριστεί με τη Φλέρυ και είχε κάνει μαζί της τις πρώτες ηχογραφήσεις στο σπίτι του στη Νέα Υόρκη. Η επιστροφή τους σημαδεύτηκε με την ηχογράφηση του εμβληματικού κύκλου μελοποιημένης ποίησης "Ο Μεγάλος Ερωτικός", καθώς και (σε δεύτερη εκτέλεση) του κύκλου "Καπετάν Μιχάλης" (για φωνή και πιάνο).

Την ίδια όμως χρονιά στο περιθώριο αυτών των μεγάλων ηχογραφήσεων κυκλοφόρησε στην αγορά από τη Margophone κι ένας μάλλον άγνωστος προσωπικός δίσκος  της Φλέρυς με τίτλο το όνομά της ή "Δώδεκα τραγούδια" που έφερε την υπογραφή του επίσης άγνωστου συνθέτη Γιώργου Ποταμιάνου, ο οποίος έγραψε τη μουσική και τους στίχους όλων των τραγουδιών, εκτός από δύο ("Τι τα θέλεις τα λόγια", "Είν' η νύχτα στα νερά της") που έχουν στίχους του Θάνου Σοφού.

Ο Γιώργος Ποταμιάνος ήταν παλιός ναυπηγός που εξελίχθηκε σε εφοπλιστή και είχε γνωριστεί με τη Φλέρυ αμέσως μόλις εκείνη επέστρεψε από την Αμερική. Ως ερασιτέχνης συνθέτης είχε πρωτοεμφανιστεί το 1958 με το 45άρι "Αν αυτή που αγαπά και περιμένει" / "Κάθε τέτοια εποχή" σε στίχους Πυθαγόρα που είχε τραγουδήσει η Ρένα Βλαχοπούλου. Τα "Δώδεκα τραγούδια" ήταν ο μοναδικός ολοκληρωμένος κύκλος τραγουδιών του, ενώ αργότερα στην Αμερική ηχογράφησε και κάποιους ορχηστρικούς δίσκους. 

Η Φλέρυ δε δίστασε να "εκθέσει" την απαράμιλλης ομορφιάς κι ευαισθησίας φωνή της σ' αυτό το ετερόκλητο υλικό που αμφιταλαντεύεται μεταξύ ελαφρού και λαϊκού ήχου με έντονη τη χρήση του αρμονίου (φαρφίσας) στην ορχήστρα. Τα περισσότερα μάλιστα τραγούδια αποδίδονται σε δεύτερη εκτέλεση, καθώς είχαν γραφτεί πολλά χρόνια νωρίτερα (1961-1970) και είχαν πρωτοτραγουδηθεί από άλλους ερμηνευτές, κυρίως τη Ζωή Φυτούση και τον Σάκη Παπανικολάου. Περισσότερο ακούστηκε το εναρκτήριο "Στον Πειραιά στο Πασαλιμάνι" που το είχε ερμηνεύσει πρώτος ο Γιάννης Καλατζής το 1970, ένα όμορφο τραγούδι που είχε αποσπάσει το πρώτο βραβείο σ' ένα φεστιβάλ τραγουδιού στον Πειραιά. Άλλα δυο τραγούδια ("Είν' η νύχτα στα νερά της", "Περαστικά") συμμετείχαν επίσης σε φεστιβάλ, το πρώτο στο 8ο Φεστιβάλ Μεσογειακού Τραγουδιού της Βαρκελώνης (1966) και το άλλο στο 3ο Φεστιβάλ Τραγουδιού της Αθήνας (1961). 

Η έκδοση του δίσκου από τη Margophone της Minos αρχικά κυκλοφόρησε με εξώφυλλο τουριστικής αισθητικής, αλλά γρήγορα αποσύρθηκε και αντικαταστάθηκε με νέο εξώφυλλο διακοσμημένο με ζωγραφιά του Σπύρου Βασιλείου. 

Φλέρυ Νταντωνάκη: The Isles of Greece (1965)

Πέρασαν κιόλας 26 ολόκληρα χρόνια από τον πρόωρο θάνατο της σπουδαίας ερμηνεύτριας Φλέρυς Νταντωνάκη που έφυγε από κοντά μας σαν σήμερα, στις 18 Ιουλίου 1998 στα 61 της χρόνια μετά από πολύχρονη ταλαιπωρία με την υγεία της (ψυχική και σωματική). 

Η Φλέρυ Νταντωνάκη (1937-1998), κατά κόσμον Ελευθερία Παπαδαντωνάκη, κόρη σκηνοθέτη και ηθοποιού του βωβού κινηματογράφου, βρέθηκε στα τέλη της δεκαετίας του '50 για σπουδές Ιστορίας και Φιλολογίας στις ΗΠΑ, όπου και παρέμεινε για μια δεκαπενταετία περίπου κι έκανε τα πρώτα της καλλιτεχνικά βήματα παίζοντας στο θέατρο και ερμηνεύοντας τραγούδια από το παγκόσμιο ρεπερτόριο εντάσσοντας εξαρχής στο πρόγραμμά της και ελληνικά τραγούδια των κορυφαίων Ελλήνων συνθετών (Θεοδωράκη, Χατζιδάκι, Ξαρχάκου κ.ά.), αλλά και λαϊκά και παραδοσιακά τραγούδια επώνυμων ή ανώνυμων δημιουργών. Στην Αμερική μάλιστα είχε γνωριστεί με τη Μελίνα Μερκούρη στα χρόνια του χουντικού καθεστώτος και συμμετείχε μαζί της σε διάφορες εκδηλώσεις κατά των Συνταγματαρχών, ενώ κάποια στιγμή χρειάστηκε να αντικαταστήσει τη Μελίνα στην παράσταση "Illya Darling" που τότε παιζόταν στη Νέα Υόρκη. Το 1970 γνωρίστηκε με τον Μάνο Χατζιδάκι, μια γνωριμία που θα σημαδέψει την καριέρα της με εμβληματικές ηχογραφήσεις μεγάλων έργων αρχικά στο σπίτι του συνθέτη στη Νέα Υόρκη ("Λειτουργικά", "Επιτάφιος", "Κύκλος του CNS") και στη συνέχεια στην Ελλάδα μετά την επιστροφή και των δύο το 1972 ("Ο Μεγάλος Ερωτικός", "Καπετάν Μιχάλης", "Οι γειτονιές του φεγγαριού").

Πριν από τις μνημειώδεις αυτές ηχογραφήσεις με τον Μάνο Χατζιδάκι η Φλέρυ είχε προλάβει να παρουσιάσει στην Αμερική ένα πρωτόλειο άλμπουμ με τίτλο "The Isles of Greece" (Τα νησιά της Ελλάδας), το οποίο κυκλοφόρησε το 1965 από τη Vanguard, την εταιρεία όπου ηχογραφούσε τότε και η Joan Baez. Με φωνή ώριμη ήδη και περίτεχνη, αποδίδει ένα ετερόκλητο υλικό με έντονα ανατολίτικα χρώματα, βασισμένο κυρίως σε ελληνικά ακούσματα ευρείας γκάμας με παλιά λαϊκά (των Παπαϊωάννου, Γαβαλά, Ατταλίδη και Καζαντζίδη) και παραδοσιακά τραγούδια (Ραμπί, Μαντουβάλα, Έχετε γεια βρυσούλες, Δε με πονάς,, Φύγε φύγε), ελαφρά (Το κοκοράκι, Τι είν' αυτό που το λένε αγάπη, Σουσουράδα, Ο Γιάννος κι η Παγώνα), αλλά και έντεχνα λαϊκά του Μίκη Θεοδωράκη (Μυρτιά, Μάνα μου και Παναγιά, Νανούρισμα), καθώς και μερικά ξένα θέματα (Manha de carnaval, Que Bonita). Τη συνοδεύει ορχήστρα υπό τη διεύθυνση του Gershon Kingsley, ενώ κλαρινέτο παίζει ο ελληνικής καταγωγής Gus Vali.

Λουκιανός Κηλαηδόνης, Μανώλης Μητσιάς: Περίπατος (1976)

Κατά την πρώτη τριετία (1970-1972) της δισκογραφικής παρουσίας του ο Λουκιανός Κηλαηδόνης μας έδωσε μια σειρά πολύ αγαπημένων λαϊκών τραγουδιών με δυο ολοκληρωμένες δουλειές ("Η πόλη μας", "Κόκκινη κλωστή") μαζί με πολλά σκόρπια τραγούδια για τις 45 στροφές. Η αμέσως επόμενη τριετία του (1973-1975) μας αποκάλυψε το άλλο πρόσωπο του συνθέτη με τραγούδια και μπαλάντες σε πιο προσωπικό ύφος μέσα από δύο ιδιαίτερες δουλειές ("Μικροαστικά", "Απλά μαθήματα πολιτικής οικονομίας"), ένα ύφος άλλωστε που έμελλε να κυριαρχήσει στη μουσική του από το 1978 και πέρα και θα τον έκανε ιδιαίτερα δημοφιλή. 

Πριν όμως συμβεί αυτό, ο συνθέτης ηχογράφησε ένα ακόμη κύκλο λαϊκών τραγουδιών αποχαιρετώντας έτσι οριστικά αυτό το πεδίο. Πρόκειται για το άλμπουμ "Περίπατος" που κυκλοφόρησε από την Columbia το 1976. Όπως και στον προηγούμενο λαϊκό του δίσκο ("Κόκκινη κλωστή"), ο συνθέτης και πάλι συνεργάστηκε με τον Νίκο Γκάτσο, μια ξεχωριστή ασφαλώς τιμή για τον ίδιο, αφού ο μεγάλος στιχουργός δεν ξανοίγονταν εύκολα σε καινούργιες συνεργασίες έχοντας ως τότε περιοριστεί μόλις σε τέσσερις συνθέτες όλους κι όλους (Χατζιδάκις, Θεοδωράκης, Ξαρχάκος, Μούτσης), ενώ μετά τον Κηλαηδόνη θα εμπιστευτεί τραγούδια του μόλις σε δύο άλλους συνθέτες (Χάλαρης, Χατζηνάσιος).

Αποκλειστικός ερμηνευτής του δίσκου είναι ο Μανώλης Μητσιάς, εκλεκτός άλλωστε τραγουδιστής του συνθέτη από τα πρώτα του βήματα. Προκαλεί ασφαλώς εντύπωση ότι στο εξώφυλλο του δίσκου βλέπουμε μόνο το όνομα και τη φωτογραφία του τραγουδιστή και πουθενά τους δημιουργούς των τραγουδιών! Αλλά μην ξεχνάμε ότι έχουμε μπει κιόλας στην εποχή του τραγουδιστή-φίρμας, ενώ οι δημιουργοί περνούν σιγά σιγά στο παρασκήνιο ως μη εμπορικά εκμεταλλεύσιμα ονόματα! Είναι η αρχή ενός αρνητικού συμπτώματος που δεν είναι άμοιρο της σταδιακής παρακμής που θα ακολουθήσει σύντομα το ελληνικό τραγούδι.

Τα τραγούδια του δίσκου δεν παρουσιάζουν κάποια πρωτοτυπία ούτε μουσικά ούτε στιχουργικά. Ο Γκάτσος επιστρατεύει τις "ευκολίες" της γραφής του με λεκτικά ευφυολογήματα, σατιρικές απεικονίσεις της καθημερινότητας και υπόγειες πολιτικές αιχμές, πάντα φυσικά με την άψογη τεχνική του. Η δουλειά μοιάζει κάπως διεκπεραιωτική και για τον ίδιο και για τον Κηλαηδόνη, ο οποίος περιορίστηκε στα γνωστά κλισέ του με γοργά ρυθμικά θέματα, που χαϊδεύουν ευχάριστα τ' αφτιά, αλλά δεν αφήνουν ευδιάκριτο αποτύπωμα. Μερικά μάλιστα τραγούδια (π.χ. "Κυρά Φανερωμένη", "Το λαχείο") μοιάζουν τόσο μεταξύ τους, που πρέπει να τα ξανακούσεις κάμποσες φορές, για να τα ξεχωρίσεις! Από τη λογική αυτή ίσως ξεφεύγει το χαριτωμένο "Δαιμόνιο" με τον όμορφο ρετρό (βαλς) ρυθμό του.

Θα έλεγα πάντως ότι ο Μανώλης Μητσιάς, διανύοντας πλέον την πιο ακμαία φάση της καριέρας του, δείχνει απόλυτο σεβασμό στα τραγούδια και τα υποστηρίζει με την ίδια σοβαρότητα, με την οποία μας έχει συνηθίσει και στο πιο απαιτητικό του ρεπερτόριο.

Λουκιανός Κηλαηδόνης: Απλά μαθήματα πολιτικής οικονομίας (1975)

Συνεχίζοντας τη γραμμή που είχε ανοίξει με τα "Μικροαστικά" (1973) ο Λουκιανός Κηλαηδόνης παρουσίασε δυο χρόνια αργότερα τον κύκλο "Απλά Μαθήματα Πολιτικής Οικονομίας" βασισμένο και πάλι σε στίχους του Γιάννη Νεγρεπόντη. 

Η θεματολογία των καινούργιων τραγουδιών περιστρέφεται γύρω από τις απλές οικονομικές έννοιες της καθημερινότητας, οι οποίες όμως συχνά λειτουργούν συμβολικά, για να προβληθούν άλλα μηνύματα καίριου πολιτικού βάρους που εμφανώς απηχούν τη μαρξιστική οπτική του στιχουργού, ενώ το μπρεχτικό πρότυπο δείχνει να έχει βαθύ αποτύπωμα. 

Σε μουσικό επίπεδο μπορούμε να πούμε ότι το ύφος του συνθέτη θυμίζει αρκετά τα τραγούδια των "Μικροαστικών", χωρίς όμως την ίδια έμπνευση και μελωδική ποικιλομορφία εκείνων. Είναι τραγούδια περισσότερο θεατρικού ύφους, σε εύπεπτους ρυθμούς με μικρές παραλλαγές, κάτι σαν απλά επιθεωρησιακά νούμερα παρόμοια μ' αυτά που την ίδια εποχή έγραφε σωρηδόν για το Ελεύθερο Θέατρο. Η υποτυπώδης ενορχήστρωση στηρίζεται ουσιαστικά στο πιάνο, ενώ ελάχιστα άλλα όργανα παρεμβαίνουν σποραδικά, όπως η κιθάρα, η φυσαρμόνικα, το ακορντεόν, το μαντολίνο και η τούμπα δημιουργώντας όμορφες ηχοχρωματικές νησίδες. Το αποτέλεσμα ακούγεται ευχάριστα, αλλά σου αφήνει ένα αίσθημα ανικανοποίητου και γιαυτό τα τραγούδια αυτά ακούστηκαν ελάχιστα και γρήγορα ξεχάστηκαν εντελώς. Πάντως το υλικό έχει το ενδιαφέρον του και γιαυτό ίσως να τους άξιζε μια καλύτερη τύχη.

Βασικός ερμηνευτής είναι και πάλι ο Λουκιανός Κηλαηδόνης και συμμετέχουν ο Κώστας Θωμαΐδης (πρώτη δισκογραφική εμφάνιση), η Πίτσα Κονιτσιώτη και ο Αλέκος Μανδηλάς. Στο πιάνο είναι ο συνθέτης, στην κιθάρα ο σπουδαίος Γιάννης Κιουρκτσόγλου και στη φυσαρμόνικα ο Μάνος Αβαράκης.

Λουκιανός Κηλαηδόνης: Πάμε μαέστρο (Ελεύθερο Θέατρο, 1973-1984)

Σαν σήμερα, πριν από 81 ακριβώς χρόνια, στις 15 Ιουλίου 1943 γεννήθηκε ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ένας εκλεκτός δημιουργός της γενιάς του '70, ο οποίος, πέρα από την επίσημη δισκογραφία του και τις αμέτρητες επιτυχίες που μας χάρισε στα χρόνια του '70 και '80, είχε και μιαν άλλη σημαντικότατη μουσική δραστηριότητα που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή στο ευρύ κοινό, δηλαδή τη συστηματική του ενασχόληση με το χώρο του σκηνικού θεάματος (θέατρο, κινηματογράφος). Ειδικά με τη θεατρική μουσική είμαστε υποχρεωμένοι να αποδώσουμε τα εύσημα σ' αυτόν τον χαλκέντερο δημιουργό που έντυσε με μουσική δεκάδες μουσικές παραστάσεις που έχουν αφήσει εποχή, έστω κι αν αυτό το κομμάτι της μουσικής του δημιουργίας παραμένει εν πολλοίς ανέκδοτο.

Έτσι η έκδοση του 1984 από τη Minos με τίτλο "Πάμε μαέστρο" αποτελεί αναμφίβολα μια σπουδαία δισκογραφική μαρτυρία της αθέατης πλευράς του συνθέτη. Πρόκειται για μια ευρεία ανθολόγηση από μουσικές που έγραψε ο Κηλαηδόνης για το Ελεύθερο Θέατρο, ένα πρωτοποριακό θεατρικό σχήμα νέων καλλιτεχνών που πρωτοεμφανίστηκε το 1973 κι έμοιαζε να συνεχίζει τον πετυχημένο θεσμό των παλιών αναψυκτηρίων, όπου είχε λάμψει το άστρο του Γιώργου Οικονομίδη και άλλων σπουδαίων κονφερασιέ. Πρωτεργάτες του Ελεύθερου Θεάτρου ήταν άγνωστοι μέχρι τότε ηθοποιοί, όπως ο Κώστας Αρζόγλου, ο Σταμάτης Φασουλής, η Υβόννη Μαλτέζου, η Νένα Μεντή, ο Μίμης Χρυσομάλλης, η Άννα Παναγιωτοπούλου, ο Νίκος Σκυλοδήμος κι αργότερα ο Λάκης Λαζόπουλος, η Μίνα Αδαμάκη, η Μίρκα Παπακωνσταντίνου, ο Δημήτρης Πιατάς κι αμέτρητοι ακόμη καλλιτέχνες που στη συνέχεια έκαναν και σημαντική ανεξάρτητη καριέρα. 

Κατά το διάστημα 1973-1980 το Ελεύθερο Θέατρο παρουσίαζε ανελλιπώς παραστάσεις επιθεωρησιακού χαρακτήρα κάθε καλοκαίρι στο Άλσος Παγκρατίου, αρχής γενομένης με την ιστορική επιθεώρηση "...Και συ χτενίζεσαι" (καλοκαίρι 1973). Μόνο η παράσταση "Άλλα λόγια ν' αγαπιώμαστε" του 1977 παρουσιάστηκε σο Θέατρο Καλουτά. Από το καλοκαίρι του 1981 το σχήμα μετονομάστηκε σε Ελεύθερη Σκηνή συνεχίζοντας με το ίδιο ύφος τις παραστάσεις του ως το καλοκαίρι του 1986 που έκλεισε τον κύκλο του. Στα κείμενα συνεργάζονταν εκλεκτοί συγγραφείς, όπως ο Μποστ, ο Κώστας Μουρσελάς, ο Γιώργος Σκούρτης, αλλά και μέλη του θιάσου, όπως ο Λάκης Λαζόπουλος.

Σταθερός συνεργάτης τους όλα αυτά τα χρόνια ο Λουκιανός Κηλαηδόνης που έγραψε τη μουσική και τα τραγούδια όλων των παραστάσεων. Η έκδοση της Minos καλύπτει το διάστημα 1973-1984 με τελευατία την παράσταση "Ψεκάστε, σκουπίστε, τελειώσατε" που παίχτηκε το καλοκαίρι του 1984 στο Θέατρο Αλίκη. Ένας καταιγισμός ευφάνταστων χορευτικών θεμάτων ή απλών μελωδιών που καλύπτουν τις σκηνικές ανάγκες κάθε παράστασης αποκαλύπτει την ευκολία του συνθέτη στο συγκεκριμένο πεδίο. Από κάθε παράσταση έχει ανθολογηθεί το βασικό θέμα της έναρξης και μερικά άλλα χαρακτηριστικά θέματα, όπως το περίφημο "Μια μέρα μιας Μαίρης" που έγινε πασίγνωστο με τη φωνή της Αφροδίτης Μάνου από το δίσκο "Χαμηλή πτήση" (1982).

Angelique Ionatos: Eros y muerte (2007)

Η εξαίρετη μουσικός (συνθέτρια, ερμηνεύτρια και κιθαρίστρια) Angelique Ionatos (1954-2021), η σπουδαία Ελληνίδα της διασποράς Αγγελική Ιωαννάτου (αυτό ήταν το πραγματικό της όνομα, όπως μπορώ να βεβαιώσω από προσωπικό της χειρόγραφο που έχω στο αρχείο μου, αν και πουθενά δεν έχω δει να το γράφουν σωστά*) ξεκίνησε από το Βέλγιο μαζί με τον αδελφό της Φώτη, αλλά καταστάλαξε στο Παρίσι, όπου έζησε ως τον πρόωρο θάνατό της. Εκεί έχτισε μια σπουδαία διεθνή καριέρα μελοποιώντας κυρίως Έλληνες ποιητές και παρουσιάζοντάς τους στο γαλλικό κοινό πάντα στην ελληνική γλώσσα! Στην πλούσια δισκογραφική της κληρονομιά περιλαμβάνονται υπέροχες μελοποιήσεις ποιητών, όπως ο Γιάννης Ρίτσος, ο Μίλτος Σαχτούρης, ο Κωνσταντίνος Καβάφης, ο Κωστής Παλαμάς, ο Κώστας Καρυωτάκης, η Μαρία Πολυδούρη, ο Λάμπρος Πορφύρας, ο Μανώλης Αναγνωστάκης, ο (άγνωστος) Δημήτρης Μορτόγιας και πάνω απ' όλους ο Οδυσσέας Ελύτης με τρεις συνολικά ολοκληρωμένους δίσκους βασισμένους σε ποίησή του: "Μαρία Νεφέλη" (1984), "Μονόγραμμα" (1988), "Ιουλίου Λόγος" (1996).

Το 2007 η Αγγελική ηχογράφησε έναν ακόμη κύκλο πρωτότυπων τραγουδιών με δική της μουσική και ερμηνεία κάτω από τον ισπανόγλωσσο τίτλο "Eros y muerte" (Έρωτας και Θάνατος), πράγμα που προφανώς εξηγείται από την ταυτότητα του μελοποιημένου υλικού, όπου το κύριο μέρος καταλαμβάνουν πέντε ποιήματα του μεγάλου Χιλιανού ποιητή Pablo Neruda (1904-1973), τα οποία η συνθέτρια μελοποίησε σε ύφος χαμηλόφωνης μπαλάντας με λανθάνοντα ρυθμικά στοιχεία tango. 

Το υπόλοιπο μέρος του δίσκου καταλαμβάνουν τέσσερα ποιήματα του Κωστή Παλαμά (1859-1943), ένα του Κώστα Καρυωτάκη (1896-1928) κι άλλο ένα της ρουμανογαλλίδας ποιήτριας Anna de Noailles (1876-1933), η οποία μάλιστα είχε και ελληνικές ρίζες από τη μεριά της μητέρας της. 

Την ατμοσφαιρική ενορχήστρωση του εξαιρετικού υλικού υπογράφει ο Michael Nick που παίζει και βιολί, ενώ στην ορχήστρα συμμετέχει με την κιθάρα της η ίδια η συνθέτρια. Αέρινες μελωδίες και ακουστικά όργανα (μπαντονεόν, βιολοντσέλο, κοντραμπάσο, βιόλα, φλάουτο, όμποε, πιάνο) συνθέτουν ένα συναρπαστικό ηχητικό τοπίο που απογειώνει η γεμάτη πάθος βαθιά βελούδικη φωνή κοντράλτο της ερμηνεύτριας.

Η Δανάη τραγουδά Pablo Neruda (1969/1972)

Η μεγάλη Ελληνίδα ερμηνεύτρια του ελαφρού τραγουδιού Δανάη Στρατηγοπούλου (1913-2009), η μούσα του Αττίκ, του Χαιρόπουλου και των άλλων σπουδαίων τραγουδοποιών του Μεσοπολέμου, υπήρξε ένα πνεύμα ανήσυχο και πολυσύνθετο. Στα μέσα της δεκαετίας του '60 βρέθηκε στη Χιλή, όπου ήταν εγκατεστημένη η αδελφή της, κι εκεί γνώρισε τον μεγάλο Χιλιανό ποιητή Pablo Neruda (1904-1973), με τον οποίο ανέπτυξε αμέσως στενή σχέση κι άρχισε να μεταφράζει το έργο του και ιδιαίτερα την επική σύνθεση "Canto General". Αργότερα ακολούθησε και ακαδημαϊκή δραστηριότητα στο πανεπιστήμιο του Σαντιάγο διδάσκοντας ελληνική λαογραφία και παράδοση μέχρι το 1973, όταν ανατράπηκε βίαια το καθεστώς του Αλλιέντε και πέθανε ο Νερούδα.

Εκείνη λοιπόν την εποχή η Δανάη μελοποίησε μια σειρά ποιημάτων του Νερούδα, πράγμα που είχε ενθουσιάσει τον ποιητή. Η μελοποίηση αυτή μάλιστα προηγήθηκε της σύνθεσης του Canto General από τον Μίκη Θεοδωράκη και χρονικά είναι η πρώτη μουσική προσέγγιση στο έργο του ποιητή από Έλληνα δημιουργό, λίγο πριν ο Γιάννης Γλέζος παρουσιάσει το Εμιλιάνο Ζαπάτα (1971). 

Συνολικά πρόκειται για οκτώ λυρικά ποιήματα που ηχογραφήθηκαν το 1969 στη Χιλή και κυκλοφόρησαν στη συνέχεια σε δίσκο με τίτλο Danai canta a Neruda με την προσθήκη τεσσάρων ελληνικών τραγουδιών της Δανάης. Οι μελωδίες των τραγουδιών είναι έντονα λυρικές με λιτότατη ενορχήστρωση, όπου τον πρωταγωνιστικό ρόλο κατέχει η κιθάρα, ενώ διακριτικά περνούν και κάποια φευγαλέα ηχοχρώματα από τον χαρακτηριστικό ήχο των Άνδεων. Η ερμηνεία της Δανάης, στην πρωτότυπη γλώσσα, αλλά και στα ελληνικά, είναι αφοπλιστικά πειστική επιβεβαιώνοντας την έτσι κι αλλιώς σημαντική θέση που καταλαμβάνει στην ιστορία του τραγουδιού μας. Ο δίσκος μάλιστα έχει στην εισαγωγή του ένα σπάνιο ντοκουμέντο με τη φωνή του ίδιου του Νερούδα.

Ο δίσκος βέβαια δεν κυκλοφόρησε στην Ελλάδα λόγω του χουντικού καθεστώτος και για χρόνια πολλά ήταν περιζήτητος και δυσεύρετος για τους μουσικόφιλους. Μόνο δύο τραγούδια ("Ven conmigo, ven", "Balada de Matilde") είχαν ακουστεί σε δεύτερη εκτέλεση από τη Λήδα, την κόρη της Δανάης, στο δίσκο της "Χαμένο τίποτα δεν πάει" (1974). Η Λήδα μάλιστα είναι αυτή που το 2010, με αφορμή τον εορτασμό των 200 χρόνων από την απελευθέρωση της Χιλής, σε συνεργασία με την εδώ χιλιανή πρεσβεία, φρόντισε την ψηφιακή επανέκδοση αυτού του ακριβού υλικού, ώστε να γίνει προσιτό για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό. 

Pablo Neruda: Μελοποιημένα ποιήματα (1971-2016)

Σήμερα είναι η επέτειος της γέννησης μιας κορυφαίας πνευματικής μορφής του 20ου αιώνα, του εμβληματικού Χιλιανού ποιητή Pablo Neruda (1904-1973), ο οποίος γεννήθηκε πριν από 120 ακριβώς χρόνια, ενώ δύο χρόνια πριν από το θάνατό του, το 1971, τη χρονιά που πέθανε και ο Γιώργος Σεφέρης, βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. 

Είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ο Νερούδα από τη χρονιά της βράβευσής του και μέχρι σήμερα έχει γίνει ένας από τους πλέον αγαπημένους ξένους ποιητές στο ελληνικό κοινό, αλλά και στους Έλληνες συνθέτες που καταπιάστηκαν με το έργο του και μας έδωσαν κατά καιρούς πολύ ενδιαφέρουσες έως εξαιρετικές δουλειές. Ήδη από το 1969 η μεγάλη Ελληνίδα τραγουδίστρια Δανάη (Στρατηγοπούλου) ζώντας χρόνια στη Χιλή κι έχοντας γνωρίσει από κοντά τον ποιητή ηχογράφησε ένα άλμπουμ βασισμένο στην ποίησή του με τίτλο "Danai canta a Neruda" (εκδόθηκε το 1972). Στα χρόνια της χούντας ο Γιάννης Γλέζος μελοποίησε έναν ολόκληρο κύκλο ποιημάτων του Νερούδα με τίτλο "Emiliano Zapata" (1971) βασισμένο σε ελληνική απόδοση του Λευτέρη Παπαδόπουλου με ερμηνευτή τον Γιάννη Πουλόπουλο και ενορχηστρωτή τον Νίκο Μαμαγκάκη, ένα έργο που ακούστηκε πολύ εκείνα τα δύσκολα χρόνια.

Βεβαίως δεσπόζει η επική και μεγαλόπνοη σύνθεση του Μίκη Θεοδωράκη "Canto General" (1975) και μάλιστα στη γλώσσα του πρωτότυπου με τις φωνές της Μαρίας Φαραντούρη και του Πέτρου Πανδή, την οποία ξεκίνησε ο συνθέτης ζώντος ακόμη του ποιητή που μάλιστα πρόλαβε ν' ακούσει κάποια μέρη του έργου και εξέφρασε τον ενθουσιασμό του. Το έργο του Μίκη γνώρισε πάμπολλες μεταγενέστερες εκτελέσεις, από τις οποίες ξεχωρίζει αυτή του 1993 για λογαριασμό της γερμανικής εταιρείας Intuition σε συμφωνική γραφή με αρχιμουσικό τον Λουκά Καρυτινό. 

Μέσα στο 1975 έχουμε επίσης άλλες δυο δισκογραφικές καταγραφές με ποίηση του Νερούδα: Το άλμπουμ "Παραστάσεις" του Χρήστου Λεοντή με αποσπάσματα από το Canto General σε μετάφραση της Δανάης, καθώς και το δίσκο του Βασίλη Δημητρίου "Δόξα και θάνατος" βασισμένο στο ομώνυμο θεατρικό του ποιητή με ελληνικούς στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Λίγο αργότερα ο Χρήστος Γκάρτζος μελοποίησε ερωτικά ποιήματα του Νερούδα στο δίσκο "Τα ερωτικά" (1980) με τον Δημήτρη Ψαριανό, πάλι σε ελληνική απόδοση του Λευτέρη Παπαδόπουλου. 

Ακολούθησαν αρκετές ακόμη μελοποιήσεις, όπως του Μιχάλη Γρηγορίου ("Amor", 1996, ανέκδοτο), του Σάββα Σάββα ("Στης νύχτας την ανάσα", 2001) με τη Λία Βίσση, του Μίμη Πλέσσα ("LaMar", 2007) με την Klaudia Delmer, της αγαπημένης Angelique Ionatos ("Eros y muerte", 2007) και πιο πρόσφατα των Μιχάλη και Παντελή Καλογεράκη ("Προσωπικό", 2016). 

Χρήστος Νικολόπουλος, Στέλιος Καζαντζίδης: Τα τραγούδια πριν από το "Υπάρχω" (1967-1974)

Από τον Βαγγέλη Κορακάκη περνάμε στον αειθαλή Χρήστο Νικολόπουλο με αφορμή τη σημερινή επέτειο των γενεθλίων του (γενν. στις 11 Ιουλίου 1947). Δεν είναι δα και τόσο αταίριαστη η μετάβαση αυτή, αφού και οι δυο σπουδαίοι αυτοί λαϊκοί δημιουργοί, έστω κι αν μεταξύ τους απέχουν μια γενιά, υπηρετούν με τον ίδιο ζήλο το τραγούδι λειτουργώντας κατά κάποιο τρόπο ως οι φυσικές γέφυρες ανάμεσα στο κλασικό λαϊκό τραγούδι της δεκαετίας του '50 και στο σύγχρονο λαϊκό που πορεύεται ασθμαίνοντας κάτω από την αφόρητη πλέον πίεση που δέχεται από την πληθώρα των εισαγόμενων νεωτερικών ήχων.

Ο Χρήστος Νικολόπουλος πρωτοεμφανίστηκε στη δισκογραφία μόλις στα 17 του χρόνια κι από την πρώτη στιγμή ξεδίπλωσε το αστείρευτο δημιουργικό του ταλέντο, αλλά και τη δεξιοτεχνία του στο μπουζούκι. Αν και στη μακρόχρονη παρουσία του στο πεντάγραμμο συνεργάστηκε με όλους τους μεγάλους Έλληνες ερμηνευτές (Πάνος Γαβαλάς, Γιάννης Πάριος, Τόλης Βοσκόπουλος, Τζένη Βάνου, Δήμητρα Γαλάνη, Χάρις Αλεξίου, Μαρινέλλα, Ελένη Βιτάλη, Γιώργος Νταλάρας, Στράτος Διονυσίου, Πασχάλης Τερζής, Δημήτρης Μητροπάνος, Μανώλης Μητσιάς, Γεράσιμος Ανδρεάτος, Κώστας Μακεδόνας, Ελευθερία Αρβανιτάκη κ.ά.), η συνάντησή του με τον Στέλιο Καζαντζίδη το 1967 ήταν αυτή που σημάδεψε ανεξίτηλα την καριέρα του και, παρόλο που η κοινή τους πορεία κάποια στιγμή στιγματίστηκε από μιαν ακατανόητη διαμάχη, πρόσφερε στον μεγάλο βάρδο μερικά από τα πιο σπουδαία τραγούδια της ώριμης φάσης της μυθικής του καριέρας με κορωνίδα βέβαια τον εμβληματικό κύκλο "Υπάρχω" (1975), ενώ ήταν και πάλι ο Χρήστος Νικολόπουλος που ενίσχυσε το ρεπερτόριό του με το δίσκο "Βραδιάζει" (1992), όταν ο Καζαντζίδης αποφάσισε να επανέλθει στην ενεργό δράση μετά τη μακρόχρονη ηθελημένη απουσία του από το προσκήνιο.

Πριν από το "Υπάρχω" όμως είχε προηγηθεί μια σημαντική περίοδος στενής συνεργασίας των δύο καλλιτεχνών που ξεκίνησε το 1967 και μέχρι το 1974 απέφερε μια μεγάλη σειρά πολύ γνωστών τραγουδιών που ερμήνευσε με το δικό του αξεπέραστο τρόπο ο Καζαντζίδης. Πρόκειται για τραγούδια που κυκλοφόρησαν αρχικά σε δίσκους 45 στροφών, αν και τα περισσότερα έμπαιναν στη συνέχεια και στους προσωπικούς δίσκους του τραγουδιστή που εκδίδονταν την ίδια περίοδο από τη Minos (Νυχτερίδες κι αράχνες, Ένα γράμμα, Η στεναχώρια μου, Γυρισμός, Γυάλινος κόσμος, Η ζωή μου όλη). Η σχετική αναζήτηση απέφερε 23 συνολικά τραγούδια, τα περισσότερα σε στίχους του Πυθαγόρα με έξαίρεση πέντε τραγούδια του Κώστα Βίρβου. Τα έχω συγκεντρώσει λοιπόν σε μια συλλογή ταξινομημένα κατά το έτος κυκλοφορίας τους και ανά ζεύγη, όπως ακριβώς εκδίδονταν στις 45 στροφές. Εξαίρεση αποτελεί το τραγούδι "Κι αν δεν είσαι από τζάκι" (1969) που κυκλοφόρησε μαζί με το τραγούδι "Άνθρωπος είμαι κι εγώ" του Θόδωρου Δερβενιώτη, οπότε στη συλλογή εμφανίζεται χωρίς το ταίρι του. Τα δυο πρώτα τραγούδια ("Άσε με να ζήσω μοναχός", "Απόψε σ' έχω στην αγκαλιά μου") κυκλοφόρησαν από τη Philips το 1967, ενώ τα δύο τελευταία ("Λυπάμαι που σε χάνω", "Ξεκινήσαμε με όνειρα χρυσά") που κυκλοφόρησαν το 1974 από τη Minos, ενσωματώθηκαν την επόμενη χρονιά και στο άλμπουμ "Υπάρχω".

Βαγγέλης Κορακάκης: Χωματόδρομος (2012)

Τρία σχεδόν χρόνια μετά τις «Λεβέντικες καρδιές» ο Βαγγέλης Κορακάκης ξαναμπαίνει στο στούντιο και ηχογραφεί έναν καινούργιο κύκλο λαϊκών τραγουδιών που κυκλοφορεί το 2012 από το Δίκτυο με τίτλο "Χωματόδρομος". Αυτή είναι η ενδέκατη ολοκληρωμένη προσωπική δουλειά του δημιουργού με συμπληρωμένα ήδη είκοσι τέσσερα συνολικά χρόνια στην ενεργό δισκογραφία από το 1988 που είχαν εκδοθεί οι «Άρχοντες».

Ο παραγωγός του δίσκου και ιδιοκτήτης της δισκογραφικής εταιρείας Δίκτυο Πάρης Μήτσου σημειώνει: "Μετά από τόσα χρόνια και τόσους δίσκους με τον Βαγγέλη ο 'Χωματόδρομος' είναι ο πιο "κορακακικός" δίσκος. Είναι "ονομα και πράμα". Γιατί το λαϊκό τραγούδι στους 'χωματόδρομους' γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει, άσχετα αν στις "λεωφόρους" στήνουν μεγάλες πίστες..., το κακοποιούν και το εκμεταλλεύονται".

Πράγματι ο δίσκος είναι πέρα για πέρα "κορακακικός", αφού μουσική και στίχοι, όπως πάντα βέβαια, ανήκουν στον Βαγγέλη Κορακάκη, ο οποίος παίζει μπουζούκι και τραγουδά, ενώ ο γιος του Βασίλης Κορακάκης παίζει επίσης μπουζούκι, τραγουδά κι έχει κάνει και την ενορχήστρωση των τραγουδιών. Χορταστικός δίσκος με δεκαπέντε τραγούδια κι ένα οργανικό ζεϊμπέκικο για φινάλε, με ένα πολυρρυθμικό πλούτο που ενσωματώνει αρμονικά από καλοζυγισμένα ζεϊμπέκικα, χασάπικα και χασαποσέρβικα ή καμηλιέρικα μέχρι βαλς και ...ρούμπα, ενώ κάποια στιγμή τον πρωταγωνιστικό ρόλο παίρνει ένα κλαρίνο, κάτι ιδιαίτερα ασυνήθιστο για την ορχήστρα του Κορακάκη! Μερικά από τα τραγούδια αυτά είχαν γραφτεί πιο παλιά και περίμεναν τη σειρά τους για να βγουν στην επιφάνεια. Ειδικά μάλιστα το τραγούδι «Ήταν κάποτε μια χώρα» αρχικά προορίζονταν για το δίσκο "Λαύριο" (1993), αλλά τελικά ο συνθέτης προτίμησε να το αφήσει προσωρινά στην άκρη λόγω των έμμεσων αναφορών του στο φλέγον τότε "Μακεδονικό" ζήτημα. Το ίδιο πλούσια είναι και η ερμηνευτική παρέα όπου έχουμε - πέραν του συνθέτη και του γιου του - μια εντυπωσιακή παρέλαση θαυμάσιων τραγουδιστών της νεότερης γενιάς: Μαρία Σουλτάτου, Άλκης Μαύρος, Ελένη Καπηλίδου, Ανατολή Μαργιόλα και Θοδωρής Στούγιος.

Αν και το συγκεκριμένο μας αφιέρωμα στην προσωπική δισκογραφία του Βαγγέλη Κορακάκη ολοκληρώνεται εδώ, πρέπει να πούμε ότι ο συνθέτης συνεχίζει με συνέπεια να παρουσιάζει νέο υλικό. Έτσι μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί ακόμη οι εξής κύκλοι τραγουδιών: Θαλασσινά παλάτια (2016) με τον Γιώργο Νταλάρα, Άδολη σιωπή (2021) βιβλίο με ένθετο CD, Λαϊκή απογευματινή (2024) με τη Βερόνικα Δαβάκη.

Βαγγέλης Κορακάκης, Λάκης Χαλκιάς: Λεβέντικες καρδιές (2009)

Μετά την έκδοση του άλμπουμ "Γλυκοχαράματα" (2005), με τον οποίο ο Βαγγέλης Κορακάκης διέκοψε τη συνηθισμένη τακτική του να επιλέγει ερμηνευτές της νεότερης γενιάς και στράφηκε στο παρελθόν επαναφέροντας στο προσκήνιο τον Γιάννη Ντουνιά, κι αφού ακολούθησε ένα μεσοδιάστημα δισκογραφικής απραξίας, επανήλθε το 2009 με καινούργιο υλικό και μάλιστα με έναν εμβληματικό και πάλι ερμηνευτή από τη χρυσή δεκαετία του '70.

Ο λόγος για τον κύκλο λαϊκών τραγουδιών "Λεβέντικες καρδιές" που περιλαμβάνει δέκα καινούργια τραγούδια σε αυθεντικό λαϊκό ύφος μαζί με δύο οργανικά θέματα και αποκλειστικό ερμηνευτή τον Λάκη Χαλκιά, αυτόν τον στιβαρό ηπειρώτη ερμηνευτή που ανέδειξε ο Γιάννης Μαρκόπουλος μερικές δεκαετίες πριν και που δεν έπαψε στη συνέχεια να δίνει ένα διαρκές παρών στη δισκογραφία, χωρίς ωστόσο να βρίσκεται πλέον στο άμεσο προσκήνιο. Το 1979 πάντως ο Λάκης Χαλκιάς είχε δοκιμάσει τη φωνή του σε καθαρό λαϊκό ήχο ερμηνεύοντας το δίσκο "Λαϊκά μονοπάτια" του Απόστολου Καλδάρα και φαίνεται πως ο Κορακάκης άκουσε πρώτα το δίσκο αυτό, πριν προχωρήσει στη δική τους συνεργασία. Ιδού τι λέει ο ίδιος σχετικά: "Το πρώτο τραγούδι που έμαθα στο μπουζούκι ήτανε «Η φάμπρικα δε σταματά», του Μαρκόπουλου. Ξεκινώντας το δίσκο κατάλαβα από την αρχή ότι έχω να κάνω με έναν πολύ μεγάλο λαϊκό τραγουδιστή. Τα τραγούδια μου, τα έλεγε όπως ακριβώς ήθελα. Με κοίταζε, με ψυχολογούσε και τα έλεγε. Έπαιρνε τη φωνή μου, σα να τα ‘λεγα εγώ. Αυτό με συγκίνησε. Δείχνει έναν άνθρωπο που πραγματικά ξέρει να σέβεται τον δημιουργό. Ο Λάκης Χαλκιάς είναι ένας άνθρωπος με αξιοπρέπεια και ήθος, ένας μεγάλος τραγουδιστής που είχα την τύχη να συνεργαστώ μαζί του".

Ο δίσκος κυκλοφόρησε από το «Δίκτυο» του παραγωγού Πάρη Μήτσου σε μια ιδιαίτερα φροντισμένη έκδοση με ωραίο εξώφυλλο που σχεδίασε ο Σπύρος Ορνεράκης. Την ενορχήστρωση και πάλι υπογράφει ο Αλέξης Βάκης και, όπως πάντα, συμμετέχει μια άριστη λαϊκή ορχήστρα αποτελούμενη από πρώτης γραμμής μουσικούς. Ο ίδιος ο συνθέτης παίζει μπουζούκι (και τζουρά) μαζί με το γιο του Βασίλη που συμμετέχει και στα φωνητικά δίπλα στη Σταυρούλα Μανωλοπούλου και τον Παναγιώτη Τάτσικα.

Όσο για το υλικό του δίσκου, θα έλεγα ότι ισχύουν τα ίδια στερεότυπα πια χαρακτηριστικά που μπορεί κανείς να επισημάνει σε όλες τις δουλειές του Βαγγέλη Κορακάκη: Στέρεες λαϊκές μελωδίες πάνω στους στυλιζαρισμένους δρόμους που είχαν από παλιά διαμορφώσει οι μεγάλοι μαστόροι του λαϊκού τραγουδιού και που φαίνεται πως τους έχει ενστερνιστεί βαθιά μέσα του ο συνθέτης, ώστε να προκύπτουν πάντα τραγούδια ισορροπημένα, χωρίς αιχμές και ενοχλητικές εξάρσεις απλής επιδειξιομανίας. Η ερμηνεία του Λάκη Χαλκιά δείχνει απόλυτα εναρμονισμένη με το ύφος των τραγουδιών, καθώς η φωνή του δεν φαίνεται να έχει επηρεαστεί ούτε στο ελάχιστο από το πέρασμα του χρόνου.

Βαγγέλης Κορακάκης, Γιάννης Ντουνιάς: Γλυκοχαράματα (2005)

Διανύοντας την πιο παραγωγική φάση της καριέρας του ο Βαγγέλης Κορακάκης ολοκληρώνει τη γόνιμη τετραετία 2002-2005 με τον κύκλο τραγουδιών "Γλυκοχαράματα" που εκδόθηκε το 2005 και πάλι από την καινούργια τότε δισκογραφική εταιρεία Δίκτυο, την οποία ο ίδιος είχε εγκαινιάσει το 2002 με το άλμπουμ "Κρύπτη". 

Με το δίσκο αυτό ο συνθέτης συναντιέται για πρώτη φορά με τον παλιό λαϊκό ερμηνευτή Γιάννη Ντουνιά δίνοντάς του την ευκαιρία να επανέλθει στο προσκήνιο μετά από πολύχρονη απουσία από τη δισκογραφία, γεγονός που τον έκανε να εκφράσει τον ενθουσιασμό του εξηγώντας ότι η επιστροφή του έγινε γιατί «τώρα υπάρχει λόγος» κι αυτός δεν ήταν άλλος από το πολύ καλό υλικό που του πρόσφερε ο συνθέτης.

Ο δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα καλογραμμένα λαϊκά τραγούδια γραμμένα πάνω στα γνωστά στάνταρ του συνθέτη με στρογγυλεμένη μελωδική γραμμή και προσεγμένη ενορχήστρωση, την οποία και πάλι υπογράφει ο Αλέξης Βάκης, ενώ στα μπουζούκια είναι ο συνθέτης μαζί με τον Μανώλη Πάππο. Μάλιστα η ηχογράφηση έγινε σύμφωνα με τα παλιά πρότυπα, με ταυτόχρονη δηλαδή εγγραφή της φωνής με την ορχήστρα. Καλογραμμένοι επίσης και οι στίχοι με θεματολογία αντλημένη από την καθημερινότητα και φυσικά γνήσια λαϊκή ερμηνεία από τον παλαίμαχο ερμηνευτή. Στα φωνητικά συμμετέχουν η Σταυρούλα Μανωλοπούλου και ο Βασίλης Κορακάκης. Ο δίσκος είναι αφιερωμένος στον εμβληματικό ραδιοφωνικό παραγωγό και ερευνητή του αυθεντικού λαϊκού τραγουδιού Πάνο Γεραμάνη.

Βαγγέλης Κορακάκης, Γιώτα Νέγκα: Το βέλος (2004)

Μέσα στο 2004 ο Βαγγέλης Κορακάκης παρουσίασε δύο προσωπικούς δίσκους με έναν αποκλειστικό ερμηνευτή τον καθένα. Πρώτα το δίσκο "Απ' την αγάπη γυρίζω μόνος" (MBI) με τον Γεράσιμο Ανδρεάτο και στο τέλος της ίδιας χρονιάς το δίσκο "Το βέλος" από τη νεοσύστατη ανεξάρτητη δισκογραφική εταιρεία Cantini που είχαν ιδρύσει ένα χρόνο νωρίτερα ο Παναγιώτης Καλαντζόπουλος και η Ευανθία Ρεμπούτσικα, σε μια εποχή που ο Κορακάκης φαίνεται πως είχε εξασφαλίσει μια ελευθερία κινήσεων και κάθε δουλειά του εκδίδονταν από διαφορετική εταιρεία (Δίκτυο, Lyra, MBI, Cantini). 

Στο δίσκο "Το βέλος" τραγουδά η υπέροχη Γιώτα Νέγκα, μια ξεχωριστή λαϊκή ερμηνεύτρια της νεότερης γενιάς που έκτοτε έχει σταθερή παρουσία στο ελληνικό πεντάγραμμο με θαυμάσιες ερμηνείες σε πολύ ενδιάφέρουσες δουλειές που μας έχει χαρίσει. Μάλιστα η Νέγκα είχε πρωτοεμφανιστεί επίσημα στη δισκογραφία ένα χρόνο νωρίτερα με το single "Με τα μάτια κλειστά" του Παναγιώτη Καλαντζόπουλου, το οποίο εγκαινίασε τη δισκογραφική εταιρεία Cantini και ακούστηκε πολύ. 

Ο δίσκος του Κορακάκη υπήρξε ο πρώτος ολοκληρωμένος δίσκος της νέας ερμηνεύτριας και πιθανότατα ο ωραιότερος της καριέρας της. Περιλαμβάνει δέκα καλογραμμένα λαϊκά τραγούδια με κυρίαρχο το χασάπικο ρυθμό, όλα πάντως πάνω στη λιτή και καλοδουλεμένη μελωδική γραμμή που χαρακτηρίζει τον δημιουργό, έστω κι αν δε γνώρισαν ιδιαίτερη εμπορική απήχηση. Ο Παναγιώτης Καλαντζόπουλος επωμίστηκε την ενορχήστρωση και την παραγωγή του δίσκου, ενώ συμμετείχαν αξιόλογοι μουσικοί (Αρίστος Βαμβακούσης, Βασίλης Κορακάκης, Παναγιώτης Καλαντζόπουλος, Γιώργος Φουντούκος, Σπύρος Γκούμας, Τάσος Αθανασιθάς, Κώστας Μπιλίσης, Βαγγέλης Καρίπης, Ανδρέας Παππάς, Θανάσης Σοφράς, Αντώνης Τζίκας), οι περισσότεροι σταθεροί συνεργάτες του συνθέτη. 

Αν και όλα τα τραγούδια κινούνται στο ίδιο υψηλό επίπεδο, ίσως ακούστηκε λίγο παραπάνω το στρωτό χασάπικο "Η αλήθεια", ενώ το τρυφερό ακροτελεύτιο τραγούδι "Θρύλος Ιωνίας" αναβλύζει αυθεντικό λυρισμό με βιωματικές αναφορές στη σμυρνέικη καταγωγή του συνθέτη.