Μίμης Πλέσσας, Klaudia Delmer: LaMAR - Δρόμοι της θάλασσας (2007)

Άλλη μια ξεχωριστή δισκογραφική δουλειά του χαλκέντερου συνθέτη Μίμη Πλέσσα κυκλοφόρησε το 2007 με τον ξενόγλωσσο τίτλο La Mar και ελληνικό Δρόμοι της θάλασσας. Αποκλειστική ερμηνεύτρια των 15 τραγουδιών του άλμπουμ είναι η κοσμοπολίτισσα ερμηνεύτρια Klaudia Delmer, η οποία γεννήθηκε στη Βαρσοβία το 1973 από Ιταλό πατέρα, έζησε στην Ισπανία, σπούδασε στην Αμερική, ενώ από το 1995 είναι μόνιμα εγκατεστημένη στην Ελλάδα καταγράφοντας μάλιστα αρκετές ως τώρα δισκογραφικές παρουσίες αρχής γενομένης από το 1999. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν δύο προσωπικές δουλειές, μία το 2001 με τίτλο Ainola, όπου περιέχεται και η εξαιρετική διασκευή του "Ερωτικού" ("Gioco d' ombre") του Νίκου Ξυδάκη σε ποίηση Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, και η δεύτερη το 2007 με τα τραγούδια του Μίμη Πλέσσα.

Ο δίσκος περιλαμβάνει μικτό υλικό με επανεκτελέσεις παλιών τραγουδιών του συνθέτη, αλλά και πρωτότυπες συνθέσεις βασισμένες σε μελοποιημένη ποίηση ισπανόφωνων ποιητών, όπως οι Jorge Luis Borges, Pablo Neruda, Antonio Gala, Rafael Alberti και Antonio Machado, μαζί με ένα ποίημα του Nίκου Εγγονόπουλου που αναφέρεται στον Κ.Π. Καβάφη, αλλά και στίχους των Λευτέρη Παπαδόπουλου, Δημήτρη Χριστοδούλου, Άκου Δασκαλόπουλου, Κώστα Βίρβου και Δημήτρη Μπρούχου. Κοινή θεματική γραμμή όλων των τραγουδιών η αναφορά στη θάλασσα ως χωνευτήρι πολιτισμών και γέφυρα επικοινωνίας διαφορετικών λαών. Ο συνθέτης έχει φροντίσει με μεγάλη ευαισθησία την ενορχήστρωση του υλικού προσφέροντας ένα απολαυστικό ακρόαμα μοναδικής μελωδικής ομορφιάς, το οποίο αποδίδει εξαίσια η εκλεκτή ερμηνεύτρια άλλοτε στον ισπανική κι άλλοτε στην ελληνική γλώσσα.

Ο έκδοση του δίσκου είχε και μια ενδιαφέρουσα συνέχεια, καθώς έδωσε την αφορμή να προσκληθούν την ίδια χρονιά ο συνθέτης και η ερμηνεύτρια από τον Οικουμενικό Πατριάρχη, για να παρουσιάσουν το έργο ζωντανά στο πλαίσιο εορταστικών εκδηλώσεων στο Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης την Κυριακή της Ορθοδοξίας.

Μίμης Πλέσσας, Μαριάννα Ευστρατίου: Του έρωτα και της αγάπης (1996)

Το 1996 από τη Wea κυκλοφόρησε ο δίσκος Του έρωτα και της αγάπης με 14 τραγούδια του Μίμη Πλέσσα και υπότιτλο 14 μπαλάντες με τη Μαριάννα Ευστρατίου. Πρόκειται για υλικό ανάμικτο με παλιότερες (σε επανεκτέλεση) και καινούργιες συνθέσεις που κινούνται στον αντίποδα του άλμπουμ Τα λαϊκά του καημού και της αγάπης (1984) που είδαμε χθες, παρά την ομοιότητα του τίτλου. 

Εδώ έχουμε μια σειρά πολύ μελωδικών τραγουδιών με ατμοσφαιρική ενορχήστρωση σε ύφος easy listening που επιμελήθηκε προσωπικά ο συνθέτης χαρίζοντάς μας ένα γοητευτικό μπουκέτο μελωδιών που δυστυχώς δεν πέρασαν στο ευρύτερο μουσικόφιλο κοινό. Η πολυσυλλεκτική προέλευση του υλικού δικαιολογεί και το μεγάλο αριθμό διαφορετικών στιχουργών που υπογράφουν τα τραγούδια, όπως: Λουκίλα Καρρέρ, Δημήτρης Γιαννουκάκης, Κώστας Κινδύνης, Κώστας Πρετεντέρης, Σοφία Φίλντιση, Βεατρίκη Δαλαμάγκα, Άκης Παράσογλου, Γιώργος Γιαννακόπουλος, Ιφιγένεια Γιαννοπούλου και άλλοι.

Στο όμορφο αποτέλεσμα ασφαλώς έχει συμβάλει και η αισθαντική ερμηνεία της Μαριάννας Ευστρατίου, την οποία μας είχε συστήσει πρώτος ο Μάνος Χατζιδάκις με την ιστορική θεατρική του μουσική για την Πορνογραφία (1982), ενώ στη συνέχεια μας έδωσε πέντε προσωπικούς δίσκους, χωρίς πάντως να καταφέρει ποτέ να εδραιώσει την παρουσία της στο χώρο. Προσθέτω ότι στο δίσκο του Πλέσσα συμμετέχουν μαζί της σε κάποια τραγούδια ο Δάκης και ο Γιάννης Κούτρας.

Μίμης Πλέσσας, Αιμιλία Νομικού: Τα λαϊκά του καημού και της αγάπης (1984)

Ο χρόνος που μας αποχαιρετά σε λίγες ημέρες αφήνει πίσω του τη μεγάλη απώλεια του κορυφαίου συνθέτη Μίμη Πλέσσα που έφυγε από τη ζωή στις 5 Οκτωβρίου έχοντας συμπληρώσει έναν αιώνα ζωής και πάνω από επτά δεκαετίες έντονης δημιουργικής δραστηριότητας με εκατοντάδες τίτλους έργων να καταγράφονται στο σώμα της ελληνικής δισκογραφίας μέχρι και τα πολύ πρόσφατα χρόνια. Θέλω λοιπόν να κλείσουμε τους λογαριασμούς μας με τον πολυγραφότατο συνθέτη μέσα από ένα ακόμη μικρό αφιέρωμα, αυτή τη φορά επικεντρωμένο σε μια σειρά όχι και τόσο γνωστών δισκογραφικών του εργασιών που πάντως παρουσιάζουν το δικό τους ενδιαφέρον.

Ξεκινώ λοιπόν με ένα δίσκο βινυλίου που κυκλοφόρησε το 1984 από την εταιρεία Ρυθμός, όπου ο συνθέτης παρουσίασε στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '80 μια σειρά δίσκων του ποικίλου περιεχομένου, από παιδικά μέχρι λαϊκά τραγούδια. Ο συγκεκριμένος δίσκος έχει τίτλο Τα λαϊκά του καημού και της αγάπης και περιλαμβάνει δώδεκα καθαρόαιμα λαϊκά τραγούδια σε στίχους κυρίως των Κώστα Βίρβου, Γιώργου Κανελλόπουλου και Γιώργου Σκούρτη, όλα ερμηνευμένα από την Αιμιλία Νομικού. Οφείλω να δώσω μερικές παραπάνω πληροφορίες για την άσημη αυτή ερμηνεύτρια, η οποία ξεκίνησε το 1975 συμμετέχοντας στο δίσκο Αντιθέσεις του Γιώργου Χατζηνάσιου, ενώ το 1978 συμμετείχε και στο δίσκο Βράδιασε στη γειτονιά με τραγούδια του Χρύσανθου Μουζακίτη. Ακολούθησε πολύχρονη απουσία από το προσκήνιο, ώσπου το 1984 ο Μίμης Πλέσσας της έδωσε την ευκαιρία για το μοναδικό προσωπικό της δίσκο, ενώ την επόμενη χρονιά (1985) τη χρησιμοποίησε και στο έργο του Ορφέας και Ευρυδίκη, με το οποίο έκλεισε οριστικά η σύντομη καριέρα της.

Ο δίσκος Τα λαϊκά του καημού και της αγάπης περιέχει τραγούδια που δικαιολογούν τον τίτλο τους, γραμμένα πάνω σε στέρεους λαϊκούς σκοπούς (ζεϊμπέκικα, χασάπικα, τσιφτετέλια), αν και δεν ακούστηκαν καθόλου στην εποχή τους και γρήγορα ξεχάστηκαν εντελώς. Όχι αδικαιολόγητα, θα έλεγα, γιατί δεν αποτελούν ασφαλώς αντιπροσωπευτικά δείγματα της μεγάλης μαστοριάς του συνθέτη, ο οποίος εδώ μοιάζει να κάνει μια τυπική και διεκπεραιωτική δουλειά, χωρίς την έμπνευση που χαρακτήριζε το παλιότερο έργο του. Εντελώς πρόχειρη και η έκδοση με χαμηλής αισθητικής εξώφυλλο.

Ο Κώστας Καζάκος διαβάζει Βάρναλη (2006)

Περνάμε σήμερα σε άλλο ένα άλμπουμ με απαγγελίες ποιημάτων του Κώστα Βάρναλη, προσφορά του λογοτεχνικού περιοδικού Η Λέξη, με τη φωνή του ηθοποιού Κώστα Καζάκου, ο οποίος έχει δώσει το δικό του φωνητικό στίγμα με επιλεγμένες δισκογραφικές παρουσίες, από τις οποίες ξεχωρίζουν τρεις ιδιαίτερα σημαντικές ηχογραφήσεις με τρεις κορυφαίους μας συνθέτες και με ρυθμό μία ανά δέκα ακριβώς χρόνια! Η πρώτη ήταν το 1974 με το έργο Το μεγάλο μας τσίρκο του Σταύρου Ξαρχάκου, η δεύτερη το 1984 με τη Λειτουργία του Ιωάννου Χρυσοστόμου του Μίκη Θεοδωράκη και η τρίτη το 1994 με τη Λειτουργία του Ορφέα του Γιάννη Μαρκόπουλου.

Το 2006 λοιπόν ο Κώστας Καζάκος επανήλθε με μια ακόμη ενδιαφέρουσα ηχογράφηση απαγγέλλοντας ποιήματα του Κώστα Βάρναλη για λογαριασμό του περιοδικού Η Λέξη, το οποίο είχε αφιερώσει ολόκληρο το τεύχος 187 στον ποιητή και διένειμε δωρεάν το ηχογράφημα ως ένθετο ψηφιακό δισκάκι. Ο σπουδαίος ηθοποιός διαβάζει με το στιβαρό τόνο της φωνής του δεκαπέντε επιλεγμένα ποιήματα από το σύνολο του έργου του ποιητή, μεταξύ των οποίων και τα πασίγνωστα: "Η μάνα του Χριστού", "Οι μοιραίοι", "Το πέρασμά σου", "Η μπαλάντα του Αντρίκου" και "Η μπαλάντα του κυρ Μέντιου".

Ο Βάρναλης διαβάζει Βάρναλη (1964)

Πριν από 50 ακριβώς χρόνια, στις 16 Δεκεμβρίου 1974,  έφυγε από τη ζωή σε βαθιά γεράματα ο μεγάλος μας ποιητής Κώστας Βάρναλης (1884-1974), λίγους μόλις μήνες μετά την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στη χώρα μας. 

Η ποιητική γλώσσα του Κώστα Βάρναλη με τη λιτή της αμεσότητα και την παραδοσιακή της τεχνική συνδυασμένη με μια πλούσια θεματική ευρύτητα, άλλοτε στοχαστική κι άλλοτε με έντονο αγωνιστικό πνεύμα, συνέπεια του αριστερού ιδεολογικού προσανατολισμού του ποιητή και των οδυνηρών προσωπικών του εμπειριών από τη μισαλλόδοξη αντίδραση του συντηρητικού κατεστημένου, αποδείχθηκε πολύ δημοφιλής για τους νεότερους μουσικούς μας, προπάντων στη σχολή εκείνη που κάπως αδόκιμα έχει καταγραφεί στη μουσική μας ιστορία ως «έντεχνη». Και, παρόλο που για έναν σημερινό αναγνώστη η ποίηση αυτή ίσως  φαντάζει πια κάπως παρωχημένη, η μουσική του παρουσία είναι ιδιαίτερα ισχυρή και διατρέχει το χρόνο με πάμπολλες και συνήθως επιτυχείς μελοποιητικές προσεγγίσεις, οι οποίες ξεκίνησαν ήδη από τη δεκαετία του '40, όταν πρώτος ο λόγιος συνθέτης Λεωνίδας Ζώρας μας έδωσε το έργο «Στη γης αυτή» (1948) για φωνή και πιάνο, ενώ λίγα χρόνια αργότερα πήρε τη σκυτάλη ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιώντας το ποίημα «Οι πόνοι της Παναγιάς» (1955-56) ως μέρος της φωνητικής μεταφραφής του έργου «Σουίτα αρ.2». Ο Μίκης άλλωστε φρόντισε με τη λαϊκή μελοποίηση του ποιήματος «Οι μοιραίοι» για την Πολιτεία Β' (1964) να κάνει πασίγνωστο τον ποιητή στο ελληνικό κοινό, ενώ στα κατοπινά χρόνια η δισκογραφία γέμισε με πάμπολλες μελοποιημένες στιγμές του ποιητή, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν τρεις ολοκληρωμένες δουλειές: Σκλάβοι πολιορκημένοι (1974) του Νίκου Μαμαγκάκη, Λαϊκή ανθολογία Βάρναλη (1977) του Γιάννη Ζουγανέλη και Ελεύθερος κόσμος (1979) του Νίκου Γεωργούση. Σ' αυτές μπορούμε να προσθέσουμε και μια πιο πρόσφατη πολυσυμμετοχική εργασία με τίτλο Στα ηχοκύματα υψωμένοι (2010). 

Από την ιστορική σειρά Ελληνικά Ποιήματα που εγκαινίασε το 1964 η νεοσύστατη τότε δισκογραφική εταιρεία Lyra του Αλέκου Πατσιφά υπό την ετικέτα Διόνυσος, η οποία ήταν αφιερωμένη στους μεγάλους Έλληνες ποιητές, κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά κι ένα αφιέρωμα στην ποίηση του Κώστα Βάρναλη με τίτλο Ο Βάρναλης διαβάζει Βάρναλη, με τον ίδιο τον ποιητή να απαγγέλλει 19 συνολικά ποιήματα επιλεγμένα από τις συλλογές "Το φως που καίει" και "Σκλάβοι πολιορκημένοι", καθώς και από μια ευρύτερη συλλογή με το γενικό τίτλο "Ποιήματα". Εδώ θα βρούμε γνωστά ποιήματα, όπως: Ο Οδηγητής, Η μάνα του Χριστού, Οι μοιραίοι, Το πέρασμά σου και φυσικά η Μπαλάντα του κυρ Μέντιου που έγινε δημοφιλέστατη από την ωραία μελοποίηση του Λουκά Θάνου με τη φωνή του Νίκου Ξυλούρη στο δίσκο Σάλπισμα (1978). Η απαγγελία του ποιητή, στα 80 του πια, έχει εκείνο το χαρακτηριστικό στομφώδες ύφος του παλιού καιρού, αλλά αποπνέει μιαν αυθεντική εκφραστικότητα ιδιαίτερα συγκινητική.

Η Μαρία Δουράκη & ο Κώστας Καμένος τραγουδούν Θεοδωράκη: Επιλογή (1974)

Αν στα χρόνια της απουσίας του Μάνου Χατζιδάκι στην Αμερική (1966-1972) οργίασε η εγχώρια δισκογραφία με πάμπολλες επανεκτελέσεις τραγουδιών του χωρίς τη δική του συγκατάθεση, μπορεί εύκολα να φανταστεί κανείς τι συνέβη με το έργο του Μίκη Θεοδωράκη αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση, όταν και πάλι μπορούσε να κυκλοφορεί ελεύθερα, χωρίς το απόλυτο απαγορευτικό που είχε επιβάλει ο λογοκριτικός μηχανισμός του χουντικού καθεστώτος.

Ανάμεσα λοιπόν στις αμέτρητες επανεκδόσεις και επανεκτελέσεις τραγουδιών του Μίκη περιλαμβάνεται και το άλμπουμ Επιλογή που κυκλοφόρησε το 1974 από την ετικέτα Minerva της Lyra, μια έκδοση ανάλογης αισθητικής με το δίσκο Με αγάπη που είδαμε χθες. Έχουν επιλεγεί δώδεκα πασίγνωστα τραγούδια του συνθέτη, τα περισσότερα αγωνιστικού χαρακτήρα που γράφτηκαν στα χρόνια της επταετίας. Με εξαίρεση δυο τραγούδια ("Στα περβόλια", "Τον Παύλο και το Νικολιό") που προέρχονται από τον θεατρικό κύκλο Τραγούδι του νεκρού αδελφού (1962), το υπόλοιπο σώμα του δίσκου έχει αντλήσει το υλικό του από τους κύκλους Τα Τραγούδια του Αγώνα, Μυθιστόρημα, Τραγούδια του Ανδρέα, Τα Λαϊκά και Δεκαοχτώ Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας, όλους γραμμένους κατά το διάστημα 1968-1973. Ερμηνευτές των τραγουδιών είναι η Μαρία Δουράκη και ο Κώστας Καμένος, ενώ την ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας επιμελήθηκε ο σπουδαίος Τάσος Καρακατσάνης. 

Αξίζει εδώ να επισημάνουμε μια ιστορική παραδοξότητα που συνοδεύει τη διαδρομή κάποιων καλλιτεχνών, όπως η Μαρία Δουράκη, η οποία έχτισε την καριέρα της πάνω σε τραγούδια με στίχους σημαντικών μας ποιητών, όπως ο Γιώργος Σεφέρης, ο Γιάννης Ρίτσος και ο Μάνος Ελευθερίου, και συνεργάστηκε με συνθέτες, όπως ο Δήμος Μούτσης, ο Νίκος Μαμαγκάκης, ο Γιώργος Κοτσώνης και ο Μίκης Θεοδωράκης, αλλά στη συνέχεια, όταν πια η καριέρα της άρχισε να ξεθωριάζει, λησμόνησε τελείως τις καλλιτεχνικές και αισθητικές της καταβολές και στράφηκε σε υπερσυντηρητικές και εθνικιστικές κατευθύνσεις ακυρώνοντας εμπράκτως το παρελθόν της! Κάτι ανάλογο ισχύει δυστυχώς και για πολλούς άλλους καλλιτέχνες πρώτης γραμμής, όπως ο Διονύσης Σαββόπουλος και η Αφροδίτη Μάνου. Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου!

Ο Γιώργος Μούτσιος & η Μαρία Δουράκη τραγουδούν Χατζιδάκι: Με αγάπη (1970)

Παραμένοντας το ίδιο κλίμα και στο περιβάλλον της Lyra των αρχών της δεκαετίας του '70 θα σταθούμε σήμερα σε ένα άλμπουμ με τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι σε δεύτερη εκτέλεση που παρουσιάζει το δικό του ενδιαφέρον.

Το 1970 λοιπόν - κι ενώ ο συνθέτης βρισκόταν στην Αμερική ήδη από το 1966 - κυκλοφόρησε ο δίσκος Με αγάπη αφιερωμένος στον απόντα συνθέτη με ένδεκα επανεκτελέσεις κλασικών κι αγαπημένων του τραγουδιών από τις δεκαετίες του '50 και '60, κυρίως από σημαντικούς θεατρικούς κύκλους, όπως το Καταραμένο φίδι (1950), Ο κύκλος με την κιμωλία (1957) και Παραμύθι χωρίς όνομα (1959), αλλά και από τον κινηματογράφο της εποχής μαζί με κάποια ανεξάρτητα τραγούδια. Εδώ, μεταξύ άλλων, ακούγονται σε πολλοστή επανεκτέλεση τα αγέραστα "Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι" και "Μην τον ρωτάς τον ουρανό".

Τα τραγούδια ερμηνεύουν, σόλο ή σε διφωνίες, ο Γιώργος Μούτσιος, παλιός συνεργάτης του συνθέτη, ο οποίος υπήρξε και ο πρώτος ερμηνευτής πολλών από αυτά στο παρελθόν, καθώς και η Μαρία Δουράκη που εκείνη την εποχή ακόμη έκανε τα πρώτα ερμηνευτικά της βήματα. Η ενορχήστρωση του Γιώργου Κοντογιώργου έδωσε μια νεοκυματική απόχρωση στα τραγούδια κι ένα μάλλον ομογενοποιημένο ηχόχρωμα που απέχει πολύ από την αυθεντική ενορχηστρωτική αντίληψη του ίδιου του δημιουργού, ο οποίος άλλωστε εκ των υστέρων δε θέλησε ποτέ να "νομιμοποιήσει" αυτές τις ξένες παρεμβάσεις στα τραγούδια του.

Τα Κυπριώτικα του Βιολάρη (1970)

Ο Μιχάλης Βιολάρης (γενν. 1944) πρωτοεμφανίστηκε στο ελληνικό πεντάγραμμο το 1966 ηχογραφώντας κάποια δικά του τραγούδια με την ετικέτα Violaphone, ενώ από το 1967 εγκαινίασε τη μακροχρόνια και εξαιρετικά γόνιμη συνεργασία του με τη Lyra, όπου θα παραμείνει για δύο περίπου δεκαετίες, από τις οποίες η πρώτη (1967-1977) αποτελεί και την περίοδο της μεγάλης του ακμής ως ερμηνευτή πρώτης γραμμής με στιβαρό ρεπερτόριο που χτίστηκε με τη συνδρομή εκλεκτών δημιουργών, όπως ο Γιάννης Σπανός, ο Λίνος Κόκοτος, ο Μίμης Πλέσσας, ο Γιάννης Γλέζος, ο Γιώργος Κοντογιώργος, ο Βασίλης Κουμπής, ο Γιώργος Κοτσώνης, ο Γιώργος Κριμιζάκης, ο Βαγγέλης Πιτσιλαδής και άλλοι.

Παρόλο λοιπόν που στο ξεκίνημά του ο Βιολάρης παρουσίασε δικές του πρωτόλειες συνθέσεις, η μεγάλη του καριέρα στηρίχτηκε σε συνθέσεις άλλων δημιουργών, ενώ ο ίδιος γρήγορα εγκατέλειψε τις συνθετικές του ανησυχίες. Εξαίρεση αποτελεί μια ενδιαφέρουσα σειρά τραγουδιών γραμμένων από τον ίδιο στο κυπριακό παραδοσιακό ύφος πάνω σε στίχους Κυπρίων ποιητών, όπως ο Κώστας Μόντης, ο Μιχάλης Πασιαρδής, ο Ανδρέας Γρηγορίου, ο Άνθος Ροδίνης και άλλοι. Μερικά από τα τραγούδια αυτά γνώρισαν μεγάλη επιτυχία κι ακούστηκαν πολύ στον καιρό τους, όπως: "Χαλάλιν του", "Μια Λεμεσιανή", "Έλα να σμίξουμε τα θκυο", "Πάνου στου Τζύκκου τα βουνά", "Δίχα της ήλιον εν εσιεί". Μια πρώτη συγκεντρωτική έκδοση αυτού του υλικού κυκλοφόρησε από τη Zodiac της Lyra το 1970 με τίτλο: Τα Κυπριώτικα του Βιολάρη. Την ενορχηστρωτική επιμέλεια υπογράφει ο Βασίλης Τενίδης. Μάλιστα το 2009 η Lyra επανεξέδωσε το υλικό αυτό το 2009 σε εμπλουτισμένη μορφή καλύπτοντας δύο ψηφιακούς δίσκους.

Ο Βιολάρης μιλώντας για τα "κυπριακά" του τραγούδια μας εξηγεί: Τα τραγούδια αυτά - συνθέσεις αποκλειστικά δικές μου - είχαν σαν έμπνευση τα ακούσματα που είχα από πολύ μικρός συνοδεύοντας τον πατέρα μου και τον παππού μου που παίζανε βιολί και λαούτο στα διάφορα πανηγύρια και γάμους της Κύπρου. Η καινοτομία ήταν ότι εκεί που μέχρι τότε τα κυπριακά τραγούδια εκτελούνταν από περιστασιακούς δημοτικούς μουσικούς με ένα βιολί, ένα λαούτο κι ένα κλαρίνο, εμείς χρησιμοποιήσαμε μουσικούς που είχανε κάποια παιδεία. Επίσης - ποιητική αδεία - δώσαμε στα τραγούδια κι ένα προχωρημένο στιλ σε ό,τι αφορά την προφορά. Διασκεύαζα όσες λέξεις ήτανε δύσκολο να αφομοιωθούν από τους Ελλαδίτες και τις έκανα πιο κατανοητές. Αν το πάρουμε φιλολογικά, υπάρχουν λάθη, δε λέγονται έτσι τα πράγματα στην Κύπρο. Τι άλλο μπορούσε να κάνει όμως ένας άνθρωπος που ήρθε στην Αθήνα και είχε το ...θράσος να τραγουδήσει 10-15 τραγούδια στην κυπριακή ντοπιολαλιά;

Γιώργος Κοτσώνης: Τραγούδια από τις 45 στροφές (1970-1973)

Ο Κύπριος συνθέτης Γιώργος Κοτσώνης (1937-2014) πρωτοεμφανίστηκε στην ελληνική δισκογραφία το 1970 ενταγμένος στο δυναμικό της Lyra του Αλέκου Πατσιφά, της εταιρείας που στέγασε όλες τις νεοκυματικές δυνάμεις που ξεπετάχτηκαν στο δεύτερο μισό της προηγούμενης δεκαετίας. Ο ίδιος είχε μια μικρή δισκογραφική δραστηριότητα στην ιδιαίτερη πατρίδα του μελοποιώντας Κύπριους ποιητές, αλλά η γνωριμία του με το ελλαδικό κοινό υπήρξε το εφαλτήριο για τη γρήγορη καθιέρωσή του στο χώρο, αν και η παρουσία του στάθηκε βραχύβια, μιας και τα ενδιαφέροντά του ήταν ευρύτερα από την απλή φόρμα του τραγουδιού. Πάντως κατά το διάστημα της ενεργού παρουσίας του (1970-1976) μας χάρισε τέσσερις ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών (Του Μαυριανού και της αδερφής του, Αγία Τηλλυρία, Η κυρά των αμπελιών, Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο), ενώ παράλληλα ηχογράφησε για τις 45 στροφές αρκετά ανεξάρτητα τραγούδια, τα οποία έχω συγκεντρώσει σε μια συλλογή.

Εντόπισα λοιπόν 26 συνολικά σκόρπια τραγούδια του Γιώργου Κοτσώνη που δεν εντάχθηκαν σε κανένα από τους μεγάλους του δίσκους, όλα για λογαριασμό της Lyra, ηχογραφημένα κατά το διάστημα 1970-1973, τα περισσότερα βασισμένα σε στίχους τριών Κυπρίων ποιητών, του Λεωνίδα Μαλένη (1937-2022), του Μιχάλη Πασιαρδή (1941-2024) και του Άνθου Λυκαύγη (γενν. 1942). Στα υπόλοιπα έχουμε στίχους γνωστών ή λιγότερων γνωστών στιχουργών: Σπύρος Παπαγεωργίου, Έλλη Παιονίδου, Χρήστος Χριστοδουλίδης, Άνθος Ροδίνης, Κώστας Ρεσβάνης, Γιάννης Κακουλίδης, Παύλος Μάτεσις και Διονύσης Τζεφρώνης. Τα περισσότερα, συνολικά οκτώ, τα ερμηνεύει ο Μιχάλης Βιολάρης, ακολουθούν η Μαρία Δουράκη και η Πόπη Αστεριάδη με πέντε τραγούδια καθεμιά, ενώ από δύο ερμηνεύουν οι Γιάννης Θωμόπουλος, Δημήτρης Ζευγάς, Βάνα Παπαδάκη και Σταύρος Σιαηλής. Τα τραγούδια έχουν ταξινομηθεί κατά χρονολογική σειρά και κατά ζεύγη, όπως είχαν κυκλοφορήσει στους δίσκους 45 στροφών της Lyra.

Τραγουδούν ο Μιχάλης Βιολάρης και η Μαρία Δουράκη (1970)

Το 1970 καταγράφεται η επίσημη πρώτη δισκογραφική εμφάνιση του Κύπριου συνθέτη Γιώργου Κοτσώνη με τέσσερα τραγούδια του που συμπεριλήφθηκαν στο άλμπουμ της Zodiac Τραγουδούν ο Μιχάλης Βιολάρης και η Μαρία Δουράκη.

Για τον Μιχάλη Βιολάρη εκείνη η χρονιά αποτελεί την κορύφωση της μεγάλης του καριέρας, αφού, πέρα από τη συμμετοχή του στο δίσκο αυτό, μας έδωσε και άλλους δύο προσωπικούς δίσκους (Βιολάρης 3, Κυπριώτικα) έχοντας ήδη παρουσιάσει τα προηγούμενα χρόνια τις πρώτες προσωπικές του δουλειές, μέσα από τις οποίες βγήκαν σπουδαία τραγούδια και σημαντικές επιτυχίες που συνέβαλαν στην καθιέρωσή του στις πρώτες θέσεις του ελληνικού πενταγράμμου. 

Η Μαρία Δουράκη ήταν μια συμπαθητική φωνή που εμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του '60 με τραγούδια του Γιώργου Ζαμπέτα ("Γιαλό γιαλό πηγαίναμε", 1966) και του Απόστολου Καλδάρα ("Ζητώ να βρω αγάπη", 1967) και λίγο αργότερα με τη συμμετοχή της στο δίσκο του Δήμου Μούτση Κάποιο καλοκαίρι (1968), ενώ ακολούθησαν αρκετές ακόμη συμμετοχές της σε δίσκους με κορύφωση της καριέρας της το 1976, όταν κέρδισε το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (το μοιράστηκε με τον Κωστή Χρήστου) με το τραγούδι "Άσπρα πουλιά", για να κλείσει οριστικά η σύντομη καριέρα της το 1978 κι έκτοτε να χαθεί από το προσκήνιο.

Στον κοινό τους δίσκο ο Βιολάρης και η Δουράκη μοιράζονται σχεδόν ισοδύναμα τα τραγούδια του άλμπουμ, επτά ο Βιολάρης, έξι η Δουράκη, τα οποία υπογράφουν οι συνθέτες: Μίμης Πλέσσας σε στίχους Άκου Δασκαλόπουλου από κοινού με τον Νίκο Φώσκολο, Γιάννης Σπανός σε στίχους Κώστα Ασημακόπουλου, Βασίλης Κουμπής σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου και Δημήτρη Ιατρόπουλου, Γιώργος Κριμιζάκης σε στίχους Σώτιας Τσώτου, Χάρης Λυμπερόπουλος σε στίχους Διονύση Τζεφρώνη και φυσικά Γιώργος Κοτσώνης σε στίχους των Κυπρίων ποιητών Μιχάλη Πασιαρδή, Άνθου Λυκαύγη, Λεωνίδα Μαλένη και Σπύρου Παπαγεωργίου. Ξεχωρίζουν τα τραγούδια: "Αγόρι μου των 16 χρόνων" του Γιώργου Κοτσώνη, "Κρίμα το παλικάρι" του Μίμη Πλέσσα από την ταινία του Νίκου Φώσκολου "Πεθαίνω κάθε ξημέρωμα" (1969) και "Μηνύματα" του Γιάννη Σπανού από την ταινία του Κώστα Ασημακόπουλου "Νυφοπάζαρο" (1969).

Γιώργος Κοτσώνης: The Aphrodite Inheritance (1979)

Μετά την Αγία Τηλλυρία ο Γιώργος Κοτσώνης μας έδωσε τις δυο σημαντικότερες δισκογραφικές του καταθέσεις, αμφότερες βασισμένες σε ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, πρώτα την Κυρά των αμπελιών (1975) κι αμέσως μετά το Ύμνος και Θρήνος για την Κύπρο (1976).

Το 1979 ο συνθέτης γνώρισε μια διεθνή διάκριση με την επιλογή του ως συνθέτη της μουσικής για μια αγγλική σειρά του BBC με τίτλο The Aphrodite Inheritance (Η κληρονομιά της Αφροδίτης) γυρισμένη στην Κύπρο σε οκτώ 50λεπτα επεισόδια. Το σενάριο έγραψε ο Michael J. Bird, ο οποίος την προηγούμενη χρονιά μας είχε δώσει και τη γνωστή σειρά Who Pays the Ferryman με την υπέροχη μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου. Tη σκηνοθεσία μοιράστηκαν (από τέσσερα επεισόδια ο καθένας) ο Terence Williams και ο Victors Ritelis, ενώ πρωταγωνίστησαν οι: Brian Blessed, Peter McEnery, Alexandra Bastedo, Stefan Gryff, Paul Maxwell και αρκετοί Κύπριοι ηθοποιοί.

Την ίδια χρονιά (1979) σε παραγωγή της BBC Records κυκλοφόρησε ο ομότιτλος δίσκος με τη μουσική του Γιώργου Κοτσώνη για τη σειρά εμπλουτισμένη και με πρόσθετο υλικό, μια σουίτα οργανικών θεμάτων του συνθέτη εμπνευσμένων από το τοπίο, τους θρύλους και την ιστορία της Κύπρου. Η μαστοριά του συνθέτη φαίνεται τόσο στη μελωδική, όσο και στην ορχηστρική ανάπτυξη των οργανικών αυτών θεμάτων με πλούσια ενορχήστρωση, επιμελημένη από τον ίδιο, η οποία κινείται μεταξύ λαϊκής και λόγιας μουσικής, ενώ ακόμη και το μπουζούκι έχει τη δική του θέση μέσα στο οργανικό σύνολο.

Γιώργος Κοτσώνης: Αγία Τηλλυρία (1973)

Ο δεύτερος προσωπικός δίσκος του Γιώργου Κοτσώνη με τίτλο Αγία Τηλλυρία εκδόθηκε από τη Lyra (Zodiac) το 1973. Πρόκειται για έναν κύκλο εννέα τραγουδιών ελεγειακού περιεχομένου που βασίζονται σε στίχους του Κύπριου ποιητή Σπύρου Παπαγεωργίου από το ομώνυμο έργο του. Αναφέρονται στο μικρό έπος που διαδραματίστηκε στην περιοχή της Τηλλυρίας (οι κάτοικοί της έλκουν την καταγωγή τους από την Τήλο των Δεδεκανήσων), στο βορειοδυτικό άκρο του νησιού, όταν τον Αύγουστο του 1964 η περιοχή δέχθηκε ισχυρή επιδρομή από τουρκικές αεροπορικές δυνάμεις ακόμη και με χρήση της απαγορευμένης βόμβας ναπάλμ και αντιστάθηκε σθεναρά με κόστος τη θυσία της ζωής αρκετών δεκάδων κατοίκων, ενώ ολόκληρη η περιοχή μετατράπηκε σε παρανάλωμα του πυρός.

Ο Σπύρος Παπαγεωργίου ήταν παρών καταγράφοντας τα θλιβερά αυτά γεγονότα ως δημοσιογράφος και αφιέρωσε το ποιητικό του έργο στον ελλαδίτη ήρωα υπολοχαγό Νίκο Παπαγεωργίου. Ο Γιώργος Κοτσώνης μελοποίησε μέρος του έργου, το οποίο πρωτοπαρουσιάστηκε σε συναυλίες τον Αύγουστο του 1973 σε διάφορες περιοχές της ελεύθερης Κύπρου με τη συμμετοχή μάλιστα της δεκαεξάχρονης τότε Άννας Βίσση, ενώ την ίδια χρονιά ηχογραφήθηκε και σε δίσκο με ερμηνευτές τον Κώστα Καμένο, τη Σάνια Κρυστάλη και χορωδία. Ο συνθέτης χαρακτηρίζει το έργο ως "συναξάρι δοξαστικό για να ψάλλεται κάθε Αύγουστο στους ναούς των καρδιών και ν' αντηχούν οι θόλοι και τα ημιθόλια των συνειδήσεων". Το εξώφυλλο του δίσκου επιμελήθηκε ο τραγουδιστής Σταύρος Πασπαράκης.

Γιώργος Κοτσώνης: Του Μαυριανού και της αδερφής του (1971)

O σημαντικός Κύπριος συνθέτης Γιώργος Κοτσώνης (1937-2014) αποτελεί εθνικό κεφάλαιο για τη μουσική ζωή της Μεγαλονήσου έχοντας υπηρετήσει επί σειρά ετών στο μουσικό τμήμα του ΡΙΚ, έχοντας επίσης διευθύνει πολλές ορχήστρες σε αμέτρητες συναυλίες, ενώ είχε κι ένα σύντομο και γόνιμο πέρασμα από την ελληνική δισκογραφία στο πρώτο μισό της δεκαετίας του '70 με την κατάθεση τεσσάρων ολοκληρωμένων κύκλων τραγουδιών: Του Μαυριανού και της αδελφής του (1971), Αγία Τηλλυρία (1973), Η κυρά των αμπελιών (1975), Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο (1976). Οι δυο τελευταίοι βασίζονται σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου.

Οι "παραλογές" αποτελούν ένα είδος δημοτικών τραγουδιών με αφηγηματικό περιεχόμενο και πολύστιχη ανάπτυξη, ενώ ο στίχος τους είναι ο κλασικός ανομοιοκατάληκτος ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος. Συγγενεύουν εν πολλοίς με τα ακριτικά τραγούδια, ενώ η θεματολογία τους περιλαμβάνει πλαστές ιστορίες που στηρίζονται πολύ στην υπερβολή, στα όρια του υπερφυσικού κι ενίοτε του μεταφυσικού. Οι πιο γνωστές παραλογές είναι το "Γεφύρι της Άρτας" και "Το τραγούδι του νεκρού αδερφού". Πολύ γνωστή επίσης είναι και η παραλογή "Του Μαυριανού και της αδερφής του" που πραγματεύεται το θέμα της γυναικείας αγνότητας και πίστης. Εμπνευσμένη από το κείμενο αυτό η συγγραφέας Γαλάτεια Καζαντζάκη συνέθεσε το έργο της "Ο άρχοντας, ο Μαυριανός και η αδερφή του" (1919), ενώ την ίδια πηγή έμπνευσης είχε και ο Γιώργος Θεοτοκάς για το θεατρικό του έργο "Παιχνίδι της τρέλας και της φρονιμάδας" (1944).

Ο Γιώργος Κοτσώνης εμφανίστηκε στην ελληνική δισκογραφία το 1970 με κάποια σκόρπια τραγούδια που ερμήνευσαν ο Μιχάλης Βιολάρης και η Μαρία Δουράκη, ενώ το 1971 παρουσίασε τον πρώτο ολοκληρωμένο του δίσκο που ήταν αφιερωμένος στην παραλογή Του Μαυριανού και της αδερφής του, βασισμένος όμως στην έμμετρη διασκευή του Γιάννη Κακουλίδη. Το έργο ξεκινά με μία οργανική εισαγωγή και αναπτύσσεται σε μορφή λαϊκής καντάτας σε 17 μέρη καταλήγοντας πανηγυρικά στο γάμο του Ρήγα και της Αρετής. Τραγουδούν: Μιχάλης Βιολάρης (Ρήγας), Γιάννης Θωμόπουλος (Μαυριανός), Μαρία Καρρά (Αρετή) και Λάκης Παππάς (αφηγητής). Την ορχήστρα και τη χορωδία διευθύνει ο συνθέτης. Το καλαίσθητο εξώφυλλο σχεδίασε η Σοφία Ζαραμπούκα.

Μικρό αφιέρωμα στον Κώστα Γεωργουσόπουλο (1937-2024)

Έφυγε χθες από τη ζωή ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, γνωστότερος με το ψευδώνυμο Κ.Χ. Μύρης (1937-2024), κορυφαία πνευματική μορφή της μεταπολεμικής Ελλάδας, φιλόλογος, παιδαγωγός, κριτικός θεάτρου, μεταφραστής και στιχουργός. Γεννήθηκε στη Λαμία το 1937. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, καθώς και θέατρο στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών δίπλα σε εμβληματικούς θεατράνθρωπους, όπως ο Δημήτρης Ροντήρης. Το έργο του στη μελέτη και μετάφραση του αρχαίου δράματος είναι κολοσσιαίο και δόκιμες μεταφράσεις του αποτέλεσαν σταθερό σημείο αναφοράς για μνημειώδεις παραστάσεις του κλασικού δραματολογίου. Τα κριτικά του θεατρικά δοκίμια δημοσιεύονταν επί σειρά ετών στις εφημερίδες «Το Βήμα» και «Τα Νέα», ενώ έχουν κυκλοφορήσει κατά καιρούς πολλές συγκεντρωτικές εκδόσεις αυτών των δοκιμίων αποσπώντας πολλά βραβεία.

Στο χώρο του ελληνικού τραγουδιού βρέθηκε από τις αρχές της δεκαετίας του '60 με δεκάδες τραγούδια που έγραψε σε συνεργασία κυρίως με τον Γιάννη Μαρκόπουλο και τον Γιάννη Σπανό. Τα πρώτα τραγούδια του (1963-1970) κυκλοφόρησαν κυρίως σε δίσκους 45 στροφών και τα υπέγραφε με τον πραγματικό του όνομα. Από το 1970 ωστόσο, όταν με τον Γιάννη Μαρκόπουλο ξεκίνησε μια νέα μνημειώδη συνεργασία, την εποχή που ο συνθέτης υιοθέτησε το μουσικό δόγμα της "επιστροφής στις ρίζες", άρχισε πλέον να υπογράφει με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Κ.Χ. Μύρης, ενώ με το ίδιο ψευδώνυμο υπέγραφε και το μεταφραστικό του έργο. Κατά την πολύ γόνιμη αυτή περίοδο η στιχουργική του τέχνη έφτασε στην απόλυτη ακμή της και μας πρόσφερε στιβαρούς ποιητικούς στίχους δωρικής λιτότητας τόσο μέσα από εμβληματικά έργα του Γιάννη Μαρκόπουλου, όσο και μέσα από συνεργασίες του και με άλλους συνθέτες, όπως η Ελένη Καραΐνδρου, ο Γιάννης Ζουγανέλης και ο Νίκος Ξυδάκης.

Η μικρή αφιερωματική συλλογή τραγουδιών του Κώστα Γεωργουσόπουλου που έφτιαξα, μοιράζεται σε δυο ενότητες: Η πρώτη περιλαμβάνει τα πρώιμα τραγούδια της περιόδου 1963-1970, όλα σχεδόν από τις 45 στροφές, με εξαίρεση κάποια τραγούδια του Γιάννη Σπανού που εντάχθηκαν και στο μεγάλο δίσκο Αποδημίες (1965). Είναι τραγούδια ανάλαφρου ύφους, άλλοτε στο πνεύμα της νεοκυματικής μπαλάντας κι άλλοτε πιο λαϊκά, με μουσική των Γιάννη Μαρκόπουλου, Γιάννη Σπανού και Βασίλη Κουμπή. Η δεύτερη και σημαντικότερη ενότητα καλύπτει την περίοδο 1970-2000 και περιλαμβάνει υλικό που κυκλοφόρησε πλέον αποκλειστικά σε δίσκους 33 στροφών με μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου (Χρονικό, Ιθαγένεια, Σειρήνες) και της Ελένης Καραΐνδρου (Η μεγάλη αγρυπνία), ενώ στο κλείσιμο της συλλογής έχω συμπεριλάβει και δυο δείγματα από το μεταφραστικό έργο του Γεωργουσόπουλου με μουσική του Γιάννη Ζουγανέλη (Ατρείδες) και του Νίκου Ξυδάκη (Εκάβη). 

Σε επίπεδο ερμηνείας έχουμε μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα του ελληνικού πενταγράμμου, όπως ο Νίκος Ξυλούρης, η Μαρία Φαραντούρη, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, η Μαίρη Λίντα, η Χάρις Αλεξίου, η Μαρία Δημητριάδη, αλλά και η Καίτη Χωματά, η Σούλα Μπιρμπίλη, η Μαίρη Δαλάκου και ο Μιχάλης Βιολάρης. 

Διονύσης Σαββόπουλος: Ο Πυρήνας (2007)

Ολοκληρώνουμε σήμερα την παρουσίαση των ζωντανών ηχογραφήσεων του Διονύση Σαββόπουλου που πέρασαν και στην προσωπική του δισκογραφία με ένα ακόμη ζωντανό άλμπουμ που κυκλοφόρησε το 2007 από τη Lyra με τίτλο Ο Πυρήνας. 

Πρόκειται για υλικό παρμένο από δύο βραδιές στο χώρο Gazarte (στο Γκάζι), όπου εμφανίστηκε ο τραγουδοποιός στις 10 και 12 Νοέμβρη του 2006 με αφορμή τη συμπλήρωση 40 χρόνων από την έκδοση του Φορτηγού (1966). Έτσι λοιπόν το υλικό του δίσκου αποτελεί μια επιτομή της σαββοπουλικής τραγουδοποιίας που χτίστηκε μέσα σε μια λαμπρή διαδρομή τεσσάρων δεκαετιών, μαζί με φευγαλέες ματιές και σε αγαπημένες του στιγμές άλλων Ελλήνων δημιουργών, όπως του Μάνου Χατζιδάκι ("Τα καλοτάξιδα πουλιά", "Ήρθε βοριάς, ήρθε νοτιάς", "Νανούρισμα") και του Ορφέα Περίδη ("Φεύγω"), αλλά και ξένων που υπήρξαν πρότυπά του, όπως του Bob Dylan ("Άγγελος εξάγγελος") και του Nick Cave ("Άδεια μου αγκαλιά") σε δική του διασκευή. 

Το πιο ενδιαφέρον όμως στοιχείο της συγκεκριμένης εκτέλεσης είναι οι πρωτότυπες κι ευφάνταστες ενορχηστρώσεις των τραγουδιών με τζαζ διάθεση που υπογράφονται από τους εξαιρετικούς μουσικούς Σταύρο Λάντσια (πιάνο) και Γιώτη Κιουρτσόγλου (ηλεκτρικό μπάσο). Το πρόγραμμα μάλιστα παρουσιάστηκε και σε άλλους επιλεγμένους χώρους ενταγμένο σε περιοδεία του Διονύση.

Η έκδοση είναι εξαιρετικά επιμελημένη σε μορφή μικρού βιβλίου που περιλαμβάνει κατατοπιστικό ένθετο με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, ενώ συνοδεύεται και από ψηφιακό δίσκο εικόνας (dvd) με μαγνητοσκοπημένο το πρόγραμμα στην πλήρη του μορφή. Το εξώφυλλο μάλιστα είναι βασισμένο στη φωτογραφική σύνθεση που κοσμούσε το άλμπουμ Βρόμικο ψωμί (1972) με τις ανάλογες προσθήκες προσώπων και τον Διονύση στον παρόντα χρόνο. Χορταστικός δίσκος διάρκειας 73 λεπτών που θεωρώ πως αποτελεί το πιο ενδιαφέρον ζωντανό άλμπουμ από τα πολλά που μας έδωσε κατά καιρούς ο σπουδαίος τραγουδοποιός.

Διονύσης Σαββόπουλος: Σαββόραμα (2001)

Η δισκογραφία του Διονύση Σαββόπουλου αριθμεί γύρω στους 30 τίτλους μέσα σε μια διαδρομή εξήντα χρόνων, όχι ιδιαίτερα πλούσια δηλαδή, η οποία μάλιστα επί της ουσίας είναι ακόμη πιο μικρή, αν υπολογίσουμε ότι είναι λιγότεροι από τους μισούς οι δίσκοι με πρωτότυπο υλικό. Ακόμη πιο αξιοπρόσεκτο είναι ότι οι εννιά από τους δίσκους με πρωτότυπο υλικό εκδόθηκαν στην πρώτη εικοσαετία του δημιουργού (1963-1983) για λογαριασμό της δισκογραφικής εταιρείας Lyra, ενώ στα επόμενα 40 χρόνια όλη η πρωτότυπη δουλειά του καλύπτει μόλις τέσσερα άλμπουμ.

Από τις παραπάνω επισημάνσεις εύκολα προκύπτει ότι το μεγαλύτερο μέρος της δισκογραφημένης δουλειάς του τραγουδοποιού καλύπτεται από επαναλήψεις του παλιού του ρεπερτορίου μέσα από πολλαπλές ζωντανές ηχογραφήσεις ή διασκευές, αλλά και από τις πολυάριθμες συμμετοχές του σε εργασίες άλλων καλλιτεχνών (Μάνος Χατζιδάκις, Βαγγέλης Γερμανός, Δόμνα Σαμίου, Νίκος Πορτοκάλογλου, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Αλκίνοος Ιωαννίδης, Θανάσης Παπακωνσταντίνου κ.ά.). Έχουμε ήδη παρουσιάσει τρία άλμπουμ με ζωντανές ηχογραφήσεις του Διονύση και θα ολοκληρώσουμε αυτό το αφιέρωμα με άλλες δύο που ίσως είναι και οι πιο ενδιαφέρουσες, αμφότερες δισκογραφημένες μέσα στην πρώτη δεκαετία του νέου αιώνα.

Η αρχή λοιπόν έγινε το 2001 με την κυκλοφορία του διπλού άλμπουμ Σαββόραμα που συνοδεύεται από τον διευκρινιστικό υπότιτλο: Θέατρο τραγουδιών με ζωγραφιές του Αλέξη Κυριτσόπουλου. Η έκδοση περιλαμβάνει ζωντανά ηχογραφημένη τη μεγάλη συναυλία σε δυο βραδιές που παρουσίασε ο Διονύσης Σαββόπουλος στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 12 και 13 Δεκεμβρίου 2000. Ομολογουμένως είναι μια εξαιρετικά επιμελημένη δουλειά που αναδεικνύει την κρυφή γοητεία του εμβληματικού αυτού υλικού παρουσιασμένη με ένα συγκαλυμμένα λόγιο ύφος που τονίζεται από την παρουσία στο ορχηστρικό μέρος της υπέροχης ορχήστρας Καμεράτα και υπό την ενορχηστρωτική επιμέλεια του συνθέτη και κλασικού κιθαριστή Βασίλη Τενίδη. 

Το υλικό της παράστασης είναι δομημένο σε πέντε Εικόνες (ενότητες) αποτελούμενες από δέσμες τραγουδιών ταξινομημένων σε χρονική αλληλουχία. Η τρίτη ενότητα που είναι και η εκτενέστερη περιλαμβάνει μια νέα εκτέλεση της σημαντικής θεατρικής δουλειάς του δημιουργού για την αριστοφανική κωμωδία "Αχαρνής", η οποία είχε εκδοθεί αυτοτελώς σε πρώτη εκτέλεση το 1977, ενώ πρέπει να επισημάνω ότι το ίδιο έργο ευτύχησε και μιας τρίτης εκτέλεσης πριν από μερικά χρόνια (2014).

Ο ίδιος ο Διονύσης Σαββόπουλος είναι ο βασικός ερμηνευτής των τραγουδιών, ενώ μαζί του παρελαύνουν παλιοί και νεότεροι φίλοι του, όπως η Δόμνα Σαμίου, ο Νίκος Παπάζογλου, ο Σάκης Μπουλάς, η Μελίνα Τανάγρη, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, Μελίνα Κανά και η Νατάσσα Φλουρή. Συμμετέχει Κουαρτέτο Εγχόρδων της Καμεράτα, Μπάντα Πνευστών υπό την επιμέλεια του Λευτέρη Καλκάνη, Combo (οργανικό σύνολο) από τη μουσική ομάδα του Σαββόπουλου, καθώς και το Χοροθέατρο "Ροές" της Σοφίας Σπυράτου, η οποία επιμελήθηκε και τη σκηνοθεσία της παράστασης μαζί με τον συνθέτη, ενώ τα σκηνικά και κοστούμια επιμελήθηκε ο διαχρονικός συνεργάτης του Αλέξης Κυριτσόπουλος.

Η έκδοση είναι υψηλής αισθητικής με πλούσιο ένθετο φυλλάδιο που περιλαμβάνει φωτογραφικό και πληροφοριακό υλικό, καθώς και ενδιαφέροντα κείμενα που υπογράφουν οι Τάσος Φαληρέας, Γιάννης Καλιώρης, Στέλιος Ράμφος και ο δημοσιογράφος Νίκος Ξυδάκης.

Διονύσης Σαββόπουλος: Κάποτε στο Ολυμπιακό (1999)

Η δεκαετία του '90 είναι η τελευταία φάση της καριέρας του Διονύση Σαββόπουλου με πρωτότυπα τραγούδια και συγκεκριμένα με δύο προσωπικά άλμπουμ, πρώτα το Μην πετάξεις τίποτα (1994) και στο κλείσιμο της δεκαετίας και του αιώνα τον Χρονοποιό (1999). Στο μεσοδιάστημα αυτών των δίσκων μας έδωσε κι άλλες δουλειές, είτε με παλιότερο ανέκδοτο θεατρικό υλικό που συγκεντρώθηκε στο άλμπουμ Παράρτημα Α (1996), είτε με επανεκτελέσεις ξένων τραγουδιών (Ξενοδοχείο, 1997) ή και δικών του από άλλους ερμηνευτές (Τραγούδια έγραψα για φίλους, 1998). 

Η ίδια δεκαετία ωστόσο κλείνει για τον εκλεκτό τραγουδοποιό με άλλο ένα ζωντανό άλμπουμ που κυκλοφόρησε το 1999 με τίτλο Κάποτε στο Ολυμπιακό. Πρόκειται για ζωντανά ηχογραφημένο υλικό από τη μεγάλη συναυλία που έδωσε τον Σεπτέμβρη του 1983 στο νεότευκτο τότε Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας, το οποίο πλημμύρισε από 80.000 κόσμο, για να τιμήσει τον αγαπημένο δημιουργό που γιόρταζε τα 20 χρόνια του στο ελληνικό τραγούδι. Ένα μέρος από την ιστορική αυτή συναυλία είχε ήδη εκδοθεί με το άλμπουμ 20 Χρόνια Δρόμος (1983), αλλά στην έκδοση του 1999, η οποία κυκλοφόρησε ως παραγωγή του μουσικού περιοδικού Δίφωνo (τεύχος 50), συμπεριλήφθηκαν ακυκλοφόρηστα μέρη της συναυλίας εμπλουτισμένα και με ηχητικά ντοκουμέντα με πρωταγωνιστές πρόσωπα της δημόσιας ζωής που έπαιρναν το λόγο, για να χαιρετήσουν τον Διονύση, όπως η Δόμνα Σαμίου, ο Θανάσης Βέγγος, ο Τάσος Φαληρέας, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο καθηγητής Γ.Π. Σαββίδης, ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Γιάννης Τσαρούχης, ακόμη και ο Βασίλης Τσιτσάνης! Η έκδοση επίσης περιλαμβάνει και αποσπάσματα από τη ραδιοφωνική μετάδοση της συναυλίας που επιμελήθηκε η ραδιοφωνική παραγωγός Μαριάννα Κορομηλά.

Τα τραγούδια ερμηνεύει φυσικά ο Διονύσης Σαββόπουλος, ενώ έκτακτη συμμετοχή στη συναυλία έχουν η Ελένη Βιτάλη, η Δήμητρα Γαλάνη και ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου.

Διονύσης Σαββόπουλος: Αναδρομή '63-'89 (1990)

Η δεκαετία του '80 υπήρξε ιδιαίτερα παραγωγική για τον Διονύση Σαββόπουλο, αν και οι πρωτότυπες δουλειές του ήταν μόλις δύο, τα Τραπεζάκια έξω (1983) και το Κούρεμα (1989). Ωστόσο ήταν η περίοδος των ασταμάτητων ζωντανών του εμφανίσεων, πολλές από τις οποίες πέρασαν και στη δισκογραφία, όπως το αναδρομικό άλμπουμ 20 χρόνια δρόμος (1983), αλλά και η συμμετοχή του στο περίφημο Πάρτι στη Βουλιαγμένη (1983) του Λουκιανού Κηλαηδόνη, καθώς κι ένας δίσκος ζωντανά ηχογραφημένος για τον Σείριο του Μάνου Χατζιδάκι με τίτλο Ο κ. Σαββόπουλος ευχαριστεί τον κ. Χατζιδάκι... (1988), ενώ την προηγούμενη χρονιά είχε εκδοθεί και το διπλό άλμπουμ Ζήτω το ελληνικό τραγούδι (1987) με το μουσικό υλικό από την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά.

Το κλείσιμο λοιπόν εκείνης της δεκαετίας σημαδεύτηκε με άλλη μια ζωντανή ηχογράφηση που εκδόθηκε σε διπλό δίσκο από την Polydor το 1990 με τίτλο Αναδρομή '63-'89 δηλωτικό του χρονικού εύρους, από το οποίο αντλήθηκε το υλικό, όπως αυτό παρουσιάστηκε στις εμφανίσεις του τραγουδοποιού στη μπουάτ Zoom της Πλάκας κατά τη χειμερινή σεζόν 1989-1990. Βέβαια μοιάζει παράδοξο σε σχέση με τον τίτλο της έκδοσης ότι το ανθολογημένο υλικό ουσιαστικά περιορίζεται στο χρονικό διάστημα 1967-1988 με παλιότερο το τραγούδι "Σαν ρεμπέτικο παλιό" που εντάχθηκε στο άλμπουμ Το περιβόλι του τρελλού (1969), ενώ απουσιάζουν πλήρως τα τραγούδια του Φορτηγού (1966), όπου εν πολλοίς είχαν ενσωματωθεί συνθέσεις της περιόδου 1963-1965. Ο τίτλος δικαιώνεται μόνο από το εισαγωγικό και το επιλογικό θέμα με τίτλο "Αντί επιλόγου, απάνθισμα 1963-1989", ένα οκτάλεπτο ποτπουρί με μικρά θέματα τραγουδιών σε συνεχή ροή που καλύπτουν όλη αυτή την περίοδο.

Όλα τα τραγούδια φυσικά έχουν μουσική, στίχους και ερμηνεία από τον ίδιο τον Διονύση Σαββόπουλο, ενώ σε κάποια τραγούδια τον συνοδεύουν διάφοροι καλλιτέχνες, όπως η Νέννη Ζάππα, ο Βασίλης Πιερρακέας, ο Θανάσης Σοφράς, η Γιώτα Μάννεση και ο Πάνος Τσιάπης. Συμμετέχει επίσης η Λένα Πλάτωνος ερμηνεύοντας το "Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο". Το άλμπουμ επανεκδόθηκε σε μονό ψηφιακό δίσκο (με περικοπή ωστόσο κάποιων μερών) το 2002 και διανεμήθηκε δωρεάν από το μουσικό περιοδικό Echo & Artis.

Διονύσης Σαββόπουλος: 20 χρόνια δρόμος (1983)

Χθες είχαμε τα γενέθλια του Διονύση Σαββόπουλου, ο οποίος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 2 Δεκεμβρίου 1944, πριν από 80 ακριβώς χρόνια, όπως άλλωστε φρόντισε κι ο ίδιος να μας ενημερώσει με το αυτοβιογραφικό του τραγούδι "Γεννήθηκα στη Σαλονίκη" από τη Ρεζέρβα (1979). 

Η μακριά του διαδρομή στο ελληνικό τραγούδι που ξεκίνησε το 1964 με τα πρώτα σκόρπια 45άρια του, μπορεί εύκολα να διαχωριστεί σε τρεις διακριτές περιόδους με πρώτη και σημαντικότερη την πρώτη εικοσαετία (1963-1983), για να ακολουθήσει μια δεύτερη φάση από τα τέλη της δεκαετίας του '80 με το άλμπουμ Το κούρεμα, 1989 ως το κλείσιμο του αιώνα με το άλμπουμ Ο Χρονοποιός (1999) που αποτελεί και την τελευταία δουλειά του με πρωτότυπα τραγούδια, ενώ από την αλλαγή του αιώνα μέχρι σήμερα απλώνεται η τρίτη του φάση, όπου πλέον επαναπαυμένος στα κεκτημένα έχει περιοριστεί σε επανεκτελέσεις ή ζωντανές παρουσιάσεις του παλιότερου έργου του.

Η γόνιμη πρώτη περίοδος του σπουδαίου τραγουδοποιού (1963-1983) οριοθετείται με δυο εμβληματικά άλμπουμ, πρώτα το ιστορικό Φορτηγό του (1966) και τελικά το εξωστρεφές άλμπουμ Τραπεζάκια έξω (1983). Όλη η δουλειά του αυτής της περιόδου κυκλοφορούσε αποκλειστικά από τη δισκογραφική εταιρεία Lyra, με την οποία κλείνει τους λογαριασμούς του παρουσιάζοντας το πρώτο εξολοκλήρου ζωντανό του άλμπουμ με το χαρακτηριστικό τίτλο 20 Χρόνια Δρόμος, ακριβώς για να δηλώνει ξεκάθαρα την προέλευση του επιλεγμένου υλικού και το κλείσμο μιας ολόκληρης εποχής, πριν στραφεί προς άλλες κατευθύνσεις διαφοροποιώντας εκ βάθρων τις αισθητικές και ιδεολογικές του καταβολές.

Το ζωντανό αυτό άλμπουμ περιλαμβάνει συνολικά δεπαπέντε τραγούδια ζωντανά ηχογραφημένα, με εξαίρεση το ακροτελεύτιο ("Λαλαλά") που είναι ηχογραφημένο στο στούντιο και μοιάζει σαν ένας προσωπικός απολογισμός του τραγουδοποιού. Οι ηχογραφήσεις προέρχονται από δυο μεγάλες συναυλίες που έδωσε στο Παλαί Ντε Σπορ της Θεσσαλονίκης και στο Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας. Τα τραγούδια έχουν ανθολογηθεί από τα κυριότερα προσωπικά του άλμπουμ στη Lyra: Φορτηγό (1966), Το περιβόλι του τρελού (1969), Μπάλλος (1971), Βρόμικο ψωμί (1972), Δέκα χρόνια κομμάτια (1975), Ρεζέρβα (1979) και Τραπεζάκια έξω (1983), καθώς και από κάποιες πρώιμες ηχογραφήσεις (1964-1965) για τις 45 στροφές.

Μαρία Κάλλας: Η φωνή του αιώνα (1987)

Σήμερα συμπληρώνονται 101 χρόνια από τη γέννηση της κορυφαίας λυρικής ερμηνεύτριας του 20ου αιώνα, της Ελληνίδας υψίφωνου (σοπράνο) Μαρίας Κάλλας (1923-1977), κατά κόσμον Μαρίας Σοφίας Άννας Καικιλίας Καλογεροπούλου, της αποκαλούμενης και divina (θεϊκής), η οποία γεννήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 1923 στη Νέα Υόρκη από Έλληνες μετανάστες, αν και τις βασικές της μουσικές σπουδές τις πραγματοποίησε στην Αθήνα. Τα πρώτα επαγγελματικά της βήματα τα έκανε στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής, για να ακολουθήσει αμέσως μετά τον πόλεμο μια λαμπρή διεθνή καριέρα που την έφερε στην κορυφή του οπερατικού στερεώματος με απόλυτη κυριαρχία τόσο επί σκηνής, όσο και στη δισκογραφία για τουλάχιστον μια δεκαπενταετία με βασικούς της μέντορες τον επί μία δεκαετία (1949-1959) σύζυγό της Τζιοβάνι Μπατίστα Μενεγκίνι και τον διάσημο οπερατικό μαέστρο Τούλιο Σεραφίν. Στη λαμπρή αυτή πορεία αξιώθηκε να ερμηνεύσει όλους τους μεγάλους λυρικούς ρόλους, όπως η Νόρμα, η Τόσκα, η Κάρμεν και άλλες εμβληματικές μορφές που κοσμούν το λυρικό θέατρο. Από τις αρχές της δεκαετίας του '60 είχαν αρχίσει να εμφανίζονται τα πρώτα φωνητικά της προβλήματα που την οδήγησαν στη σταδιακή απόσυρση από την ενεργό δράση και στην απομόνωσή της στο διαμέρισμά της στο Παρίσι, όπου τη βρήκε ο θάνατος σε ηλικία μόλις 54 ετών.

Από την πλούσια διακογραφική παρακαταθήκη της μεγάλης αοιδού έχω επιλέξει ένα μικρό πορτρέτο της που εκδόθηκε το 1987 από την EMI με τον χαρακτηριστικό τίτλο La Voix du Siècle (Η φωνή του αιώνα). Έχουν ανθολογηθεί μερικές κλασικές στιγμές της μυθικής της καριέρας με τρόπο αντιπροσωπευτικό των μεγάλων οπερατικών της ρόλων. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν οι θεσπέσιες άριες: "Casta diva" από τη Norma του Μπελλίνι, "Vissi d' arte" από την Tosca του Πουτσίνι, "Un bel di, vedremo" από τη Madame Butterfly επίσης του Πουτσίνι, "L' amour est un oiseau rebelle" από την Carmen του Μπιζέ. Έχουμε επίσης κι άλλες υπέροχες στιγμές από τις όπερες La sonnabula (Η υπνοβάτις) του Μπελλίνι, Il barbiere di Siviglia του Ροσσίνι, La Traviata και Rigoletto του Βέρντι, La wally του Καταλάνι, Turandot του Πουτσίνι και Werther του Μασνέ.

Τα επιλεγμένα μέρη προέρχονται από ηχογραφήσεις μονοφωνικές ή στερεοφωνικές, που πραγματοποιήθηκαν κυρίως κατά τη δεκαετία του '50 με διάφορες ορχήστρες, όπως η Ορχήστρα της Σκάλας του Μιλάνου, η Ορχήστρα Φιλαρμόνια και η Ορχήστρα του Εθνικού Θεάτρου της Γαλλίας με τους μαέστρους Tullio Serafin, Antonino Votto, Herbert von Karajan, Alceo Galliera, Georges Pretre και Franco Ghione.

Αμάραντος Αμαραντίδης: Παραλλαγές και Σπουδές ύφους για Κιθάρα (1991)

Ποιος θυμάται άραγε τον πρόωρα χαμένο συνθέτη Αμάραντο Αμαραντίδη (1947-1995), ο οποίος το 1974 είχε ένα σύντομο πέρασμα από το χώρο του λαϊκού τραγουδιού με το δίσκο Του έρωτα τ' αντάρτη σε στίχους Άκου Δασκαλόπουλου, όπου μοιραζόταν τη σύνθεση των τραγουδιών με τον άσημο τότε νεαρό συνθέτη Μιχάλη Τερζή, ενώ στη συνέχεια τον χάσαμε από το προσκήνιο;

Κι όμως, ο Αμάραντος Αμαραντίδης υπήρξε εκλεκτός συνθέτης, μουσικός παιδαγωγός, σολίστ του κλαρινέτου και συγγραφέας μουσικών βιβλίων. Γεννήθηκε στη Δράμα με μικρασιατικές ρίζες από μουσική οικογένεια, η οποία τον έστρεψε από νωρίς στη μουσική. Μελέτησε κλαρινέτο στο Ωδείο Αθηνών, αλλά σύντομα στράφηκε στη συστηματική μελέτη της μουσικής θεωρίας φοιτώντας στο Εθνικό Ωδείο, ενώ στο διάστημα 1977-1980 βρέθηκε στην Εκόλ Νορμάλ του Παρισιού, για να επιστρέψει το 1980 και να εγκατασταθεί οριστικά στην Αθήνα εργαζόμενος ως δάσκαλος μουσικής σε διάφορα ωδεία, όπως το Εθνικό, το Ελληνικό και το Κεντρικό Ωδείο, ενώ παράλληλα εξέδιδε πολύ ενδιαφέρουσες μελέτες μουσικής θεωρίας, όπως: Το τονικό μουσικό σύστημα Ι (Η αρμονία, 1985), ΙΙ (Η αντίστιξη, 1986), ΙΙΙ (Η θεωρία, 1987), Μορφολογία της μουσικής (1991), Ο Μπετόβεν μέσα από την αλληλογραφία του (1988) κ.ά.

Παράλληλα με όλες αυτές τις δραστηριότητες ο Αμαραντίδης καταπιάστηκε και με τη σύνθεση δικών μουσικών έργων, όπως: Κοντσέρτο για κλαρινέτο (1988), Δωδεκάφθογγα πρελούντια και φούγκες (για πιάνο, 1989), 12 Σπουδές (για κιθάρα, 1990), Δοκίμια (για φλάουτο βιόλα και κιθάρα, 1990), Tre scherzi (για κλαρινέτο και πιάνο, 1991), Ποντιακοί χοροί (για έγχορδα, φλάουτο, άρπα και κρουστά, 1992), Παραλλαγές σε ένα θέμα του Σκαλκώτα (για σόλο βιολί, 1992, αλλά και σε μεταγραφή για πιάνο, 1993), Παραλλαγές σε θέμα του Θ. Αντωνίου (για πιάνο, 1993), Κοντσέρτο για κοντραμπάσο (1994), διάφορα μικρά κομμάτια για σόλο όργανα κ.ά. Κύκνειο άσμα του στάθηκε το έργο Παραμύθια του Πόντου σε παραγγελία του ΜΜA, που εκτελέστηκε λίγο μετά τον πρόωρο θάνατό του. 

Από το μεγάλο αυτό λόγιο έργο ατυχώς στη δισκογραφία πέρασαν μόλις δύο κιθαριστικές του συνθέσεις, οι οποίες εκδόθηκαν σε ένα ψηφιακά ηχογραφημένο (DDD) άλμπουμ από τη δισκογραφική εταιρεία Musica Viva το 1991. Η πρώτη σύνθεση επιγράφεται Παραλλαγές "Lully-Lulla" και βασίζεται στο αναγεννησιακό χριστουγεννιάτικο τραγούδι "Coventry Carol", η υπέροχη μελωδία του οποίου αναπτύσσεται σε μια σειρά οκτώ συνολικά παραλλαγών για σόλο κλασική κιθάρα με εμφανή τη διάθεση του συνθέτη να ξεφύγει από το αναγεννησιακό πρότυπο δημιουργώντας μια λυρική και ρομαντική ατμόσφαιρα. Η δεύτερη σύνθεση έχει τίτλο 12 Σπουδές ύφους για Κιθάρα, έργο κατά βάσιν εκπαιδευτικού χαρακτήρα ως ένα είδος εγχειριδίου για τους σπουδαστές κλασικής κιθάρας μέσω της μεθοδικής υφολογικής ανάπτυξης που ακολουθεί επιλεγμένα πρότυπα από την ιστορία της μουσικής ξεκινώντας από τον Πέρσελ και τον Μπαχ, διατρέχοντας την κλασική περίοδο (Μότσαρτ, Μπετόβεν) και το ρομαντισμό (Σούμπερτ, Σούμαν, Μπραμς) και καταλήγοντας στα πρωτοποριακά ρεύματα του 20ου αιώνα (Σένμπεργκ, Στραβίνσκι, Ρότα).

Τα δύο έργα ερμηνεύει με άψογη τεχνική δεξιοσύνη ο σημαντικός σολίστ της κλασικής κιθάρας Απόλλων Κουσκουμβεκάκης, επί σειρά ετών μέλος του Ελληνικού Τρίο και από το 2008 αρχιμουσικός του μουσικού συνόλου Athens Chamber Orchestra, με το οποίο έχει συμπράξει σε δημόσιες εμφανίσεις με πολλούς λαϊκούς καλλιτέχνες, όπως ο Μιχάλης Κουμπιός και ο Μπάμπης Τσέρτος.

Ελένη Καραΐνδρου: Concert in Athens (2013)

Αποχαιρετώντας σήμερα τον Νοέμβρη και μαζί το φθινόπωρο ολοκληρώνουμε αυτό το μικρό αφιέρωμα στην όψιμη δισκογραφία της Ελένης Καραΐνδρου, η οποία εκδόθηκε υπό την ετικέτα της γερμανικής εταιρείας ECM ή της επίσημης εκπροσώπου της στην Ελλάδα Μικρής Άρκτου. Θυμίζω ότι η διάσημη Ελληνίδα δημιουργός από το 1991 ήδη συνεργάζεται αποκλειστικά με την ECM και τον έμπειρο μουσικό παραγωγό Manfred Eicher, ο οποίος της έδωσε την ευκαιρία μέσα από εξαιρετικά επιμελημένες εκδόσεις να δημοσιοποιήσει στο παγκόσμιο κοινό και τα πρωτότυπα έργα της ώριμης δημιουργικής της φάσης, αλλά και μερικές άκρως ενδιαφέρουσες ζωντανές ηχογραφήσεις με απανθίσματα του διαχρονικού σκηνικού της έργου.

Θυμίζω επίσης ότι το 2009 είχε εκδοθεί η μουσική της από την τελευταία συνεργασία της με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο (Η σκόνη του χρόνου), ο αιφνίδιος θάνατος του οποίου ασφαλώς και στάθηκε ένα μεγάλο σοκ για την ίδια κι αυτό ίσως εξηγεί τη μεγάλη δισκογραφική της σιωπή που ακολούθησε, η οποία διακόπηκε προσωρινά το 2013 όχι με κάποια καινούργια δουλειά, αλλά με την κυκλοφορία ενός ζωντανού άλμπουμ με τίτλο Concert in Athens. 

Πρόκειται για τη δισκογραφική αποτύπωση παλιότερης ζωντανής ηχογράφησης μεγάλης συναυλίας του Ελένης Καραΐνδρου που είχε δοθεί στις 19 Νοεμβρίου 2010 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Στο πρόγραμμα της συναυλίας αυτής περιλαμβάνονταν επιλεγμένες μουσικές στιγμές από το σύνολο της σκηνικής δημιουργίας της για το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Δεσπόζει πάντα η μουσική της για τις ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου από την εικοσιπενταετία 1984-2009 (Ταξίδι στα Κύθηρα, Ο μελισσοκόμος, Τοπίο στην ομίχλη, Το βλέμμα του Οδυσσέα, Μια αιωνιότητα και μια μέρα, Η σκόνη του χρόνου), ενώ από το χώρο του θεάτρου έχουν επιλεγεί θέματα από τα έργα Ο θάνατος του εμποράκου (1993) του Άρθουρ Μίλερ σε σκηνοθεσία Ζιλ Ντασέν, Γυάλινος κόσμος (1988) του Τένεσι Ουίλιαμς και Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ (2009) του Έντουαρντ Άλμπι σε σκηνοθεσία Αντώνη Αντύπα. Τέλος, έχουμε και θέματα από τις τηλεοπτικές σειρές Κλειστοί δρόμοι (1988) σε σκηνοθεσία Γιώργου Μιχαηλίδη και Το 10 (2008) σε σκηνοθεσία Πηγής Δημητρακοπούλου. 

Η ίδια η συνθέτρια εμφανίζεται επί σκηνής παίζοντας πιάνο, ενώ την πλαισιώνουν, μεταξύ άλλων, και οι διάσημοι μουσικοί Kim Kashkashian (βιόλα) και Jan Garbarek (σαξόφωνο). Την ορχήστρα Καμεράτα διευθύνει ο Αλέξανδρος Μυράτ. Μαγικές μουσικές σε ερμηνείες υψηλού επιπέδου.

Ελένη Καραΐνδρου: Elegy of the Uprooting (2006)

Από τις πάμπολλες ζωντανές παρουσιάσεις της σκηνικής μουσικής της Ελένης Καραΐνδρου ξεχωρίζουν ασφαλώς η μνημειώδης συναυλία στο Ηρώδειο τον Σεπτέμβρη του 1988, καθώς και μια νεότερη συναυλία με τίτλο Ελεγεία του Ξεριζωμού (Elegy of the Uprooting), η οποία παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 27 Μαρτίου 2005, όπου και ηχογραφήθηκε ζωντανά κι εκδόθηκε σε διπλό άλμπουμ από την ECM το 2006.

Το πρόγραμμα της συναυλίας αυτής περιλάμβανε επιλεγμένα μέρη από την κινηματογραφική κυρίως και δευτερευόντως τη θεατρική μουσική της σπουδαίας δημιουργού με κοινό άξονα το θέμα του εκπατρισμού και της φυγής από τις πατρογονικές ρίζες, όπως αυτό αισθητοποιήθηκε στην τέχνη του Θόδωρου Αγγελόπουλου και των άλλων σκηνοθετών που συνεργάστηκαν κατά καιρούς μαζί της. Λυρισμός και θρηνητικές μελωδίες - σαν ένα adagio μακράς διαρκείας - χαρακτηρίζουν το ακριβό αυτό υλικό που καθηλώνει τον ακροατή και στιγμές στιγμές προκαλεί αυθόρμητη και ασυγκράτητη συγκίνηση.

Έχουν επιλεγεί θέματα από όλες τις μέχρι τότε ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου, δηλαδή: Ταξίδι στα Κύθηρα (1984), Ο μελισσοκόμος (1986), Τοπίο στην ομίχλη (1988), Το μετέωρο βήμα του πελαργού (1991), Το βλέμμα του Οδυσσέα (1995), Μια αιωνιότητα και μια μέρα (1998) και Το λειβάδι που δακρύζει (2004). Έχουμε επίσης θέματα από τις ταινίες Ρόζα (1982) του Χριστόφορου Χριστοφή, Η τιμή της αγάπης (1983) της Τώνιας Μαρκετάκη και Καλή πατρίδα σύντροφε (1985) του Λευτέρη Ξανθόπουλου. Από το χώρο του θεάτρου έχουν επιλεγεί μουσικά θέματα από τις παραστάσεις Ο γλάρος (1985) του Τσέχοφ σε σκηνοθεσία Ζιλ Ντασέν και Ευριπίδη Τρωάδες (2001) σε μετάφραση Κ.Χ. Μύρη και σκηνοθεσία Αντώνη Αντύπα.

Η Μαρία Φαραντούρη αποδίδει τα φωνητικά μέρη συνοδευόμενη από τη Χορωδία της ΕΡΤ υπό τη διεύθυνση του Αντώνη Κοντογεωργίου, ενώ συμμετέχουν σπουδαίοι σολίστες ακουστικών οργάνων, ιδιαίτερα μάλιστα εκλεκτοί δεξιοτέχνες παραδοσιακών οργάνων, όπως ο Σωκράτης Σινόπουλος (πολίτικη λύρα), ο Χρίστος Τσιαμούλης (νέι), ο Πάνος Δημητρακόπουλος (κανονάκι), ο Ανδρέας Κατσιγιάννης (σαντούρι) και ο Ανδρέας Παπάς (μπεντίρ, νταούλι). Τα ορχηστρικά μέρη αποδίδει η Ορχήστρα Καμεράτα που διευθύνει ο αρχιμουσικός Αλέξανδρος Μυράτ.

Ελένη Καραΐνδρου: Music for Films (1991)

Από το 1991, αμέσως μετά την κυκλοφορία του soundtrack Το μετέωρο βήμα του πελαργού από τη Minos, αρχίζει η συνεργασία της Ελένης Καραΐνδρου με τη γερμανική δισκογραφική εταιρεία ECM του σημαντικού μουσικού παραγωγού Manfred Eicher, ειδικευμένη κυρίως στο κλασικό και jazz ρεπερτόριο, μια συνεργασία που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα κι έχει ήδη αποδώσει σημαντικούς καρπούς. Μάλιστα το soundtrack αυτό επανεκδόθηκε την επόμενη χρονιά και από την ECM με εμπλουτισμένο περιεχόμενο.

Ο πρώτος καρπός αυτής της γονιμότατης σχέσης υπήρξε ο δίσκος Music for Films, όπου, καθώς δείχνει ολοφάνερα και ο τίτλος, περιλαμβάνονται επιλεγμένα θέματα της συνθέτριας από το ως τότε κινηματογραφικό της έργο και συγκεκριμένα από τις ταινίες: Περιπλάνηση (1979) και Ρόζα (1982) του Χριστόφορου Χριστοφή, Ταξίδι στα Κύθηρα (1982), Ο μελισσοκόμος (1986) και Τοπίο στην ομίχλη (1988) του Θόδωρου Αγγελόπουλου και Καλή πατρίδα σύντροφε (1986) του Λευτέρη Ξανθόπουλου. Οι μουσικές της για τις περισσότερες από αυτές τις ταινίες είχαν ήδη κυκλοφορήσει ως αυτοτελή soundtrack εκτός από τις μουσικές των ταινιών Καλή πατρίδα σύντροφε και Τοπίο στην ομίχλη που παραμένουν ανέκδοτες στην πλήρη τους μορφή. Δεν ανθολογήθηκαν μουσικά θέματα από την πρώτη ταινία της Καραΐνδρου Το χρονικό μιας Κυριακής (1975) του Τάκη Κανελλόπουλου, καθώς και από τις ταινίες Η τιμή της αγάπης (1984) της Τώνιας Μαρκετάκη, Εν πλω (1985) του Σταύρου Κωνστανταράκου και Λιποτάκτης (1988) των Γιώργου Κόρρα και Χρήστου Βούπουρα. Μεταξύ των οργανικών κομματιών περιλαμβάνεται κι ένα φωνητικό, η υπέροχη "Άρια της Ρόζας" σε στίχους του σκηνοθέτη Χριστόφορου Χριστοφή που ερμηνεύει η ίδια η Καραΐνδρου.

Το υλικό του δίσκου είναι ηχογραφημένο τον Αύγουστο του 1990 με αρκετές νέες επεμβάσεις της δημιουργού σε κάποια θέματα, ενώ θυμίζει σε μεγάλο βαθμό το πρόγραμμα της ιστορικής της συναυλίας στο Ηρώδειο το 1988 τόσο στο ανθολογημένο μουσικό υλικό, όσο και στους μουσικούς που το ερμηνεύουν, σταθερούς συνεργάτες της συνθέτριας επί πολλά χρόνια, όπως οι: Τάσος Διακογιώργης (σαντούρι), Βαγγέλης Σκούρας (γαλλικό κόρνο), Χρίστος Σφέτσας (βιολοντσέλο), Σωκράτης Άνθης (τρομπέτα), Νίκος Γκίνος (κλαρινέτο), Βαγγέλης Χριστόπουλος (όμποε), Αλίκη Κρίθαρη (άρπα), Ανδρέας Τσεκούρας (ακορντεόν). Δεσπόζει επίσης με την παρουσία του ο διάσημος σαξοφωνίστας Jan Garbarek. Την ορχήστρα εγχόρδων διευθύνει ο Λευτέρης Χαλκιαδάκης.

Ελένη Καραΐνδρου: Μουσική για το θέατρο (2010)

Η ταύτιση της Ελένη Καραΐνδρου με την κινηματογραφική μουσική και ειδικότερα με τη φιλμογραφία του Θόδωρου Αγγελόπουλου την αδικεί κατάφωρα, γιατί το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της συνθετικής της δραστηριότητας σχετίζεται με το χώρο του θεάτρου, όπου η εργογραφία της αριθμεί κάμποσες δεκάδες συνθέματα, που ωστόσο βρίσκονταν επί δεκαετίες εκτός δισκογραφίας, με εξαίρεση ένα απάνθισμα θεατρικών μουσικών της που κυκλοφόρησε το 1990 με τίτλο Ανέκδοτες Ηχογραφήσεις (Minos) από τη θεατρική δουλειά της στο διάστημα 1976-1990. 

Αυτό λοιπόν το αδικαιολόγητο κενό ήρθε να καλύψει το τριπλό άλμπουμ που κυκλοφόρησε το 2010 από τη Μικρή Άρκτο του Παρασκευά Καρασούλου με τον λιτό τίτλο Μουσική για το Θέατρο. Μουσικές για 22 θεατρικές παραστάσεις, σκηνοθετημένες όλες από τον σύζυγο της συνθέτριας Αντώνη Αντύπα (1941-2024) για το "Απλό Θέατρο" κατά την 25ετία 1986-2010, οι οποίες καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα του παγκόσμιου δραματολογίου, περιλαμβάνονται σ' αυτήν την εξαιρετική έκδοση. Πλουσιότατο υλικό αποτελούμενο από 148 πρωτότυπα μουσικά θέματα συνολικής διάρκειας τριών ωρών! Η Καραΐνδρου συνεισέφερε αποφασιστικά στην πληρότητα αυτών των παραστάσεων με τις πάντα εμπνευσμένες και αφειδώλευτες μουσικές της ιδέες που διακρίνονται για την ευαισθησία, τη μελωδικότητα, την ευρηματικότητα και τη λεπτή αίσθηση της θεατρικής σύμβασης, ώστε να αποτελούν πλέον αναπόσπαστο στοιχείο τους. Η δράση, τα συναισθήματα, οι εσωτερικοί μονόλογοι, όλα χρωματίζονται ανάγλυφα από τις υπαινικτικές και υποδόριες μουσικές παρεμβάσεις της συνθέτριας. Κι όπως λέει κι ο ποιητής Γιάννης Κοντός, "η μουσική της ανοίγει και κλείνει πληγές και αγάπες". 

Ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο της έκδοσης είναι ότι μας γνωρίζει και μερικά άγνωστα ίσαμε τότε τραγούδια της Καραΐνδρου, από τα λιγοστά έτσι κι αλλιώς που έχει γράψει. Ξέραμε τα δύο που περιέχονται στη μουσική για τον "Γλάρο" του Τσέχοφ ("Τραγούδι της λίμνης", "Μη μου μιλάς γι' αγάπη"), αλλά εδώ έχουμε ακόμη τρία σύντομα τραγούδια από τα έργα "Πάρτι γενεθλίων" του Πίντερ, "Ένας σύζυγος" του Ίταλο Σβέβο και "Μην προσπερνάς την ευτυχία" της Φρανσουάζ Σαγκάν. Τα αποδίδουν ο τενόρος Γιάννης Φίνας, η Μαριάνθη Σοντάκη και η Ελένη Καραΐνδρου.

Η έκδοση της Μικρής Άρκτου είναι εξαιρετική από κάθε άποψη. Το πολυτελές πολυσέλιδο ένθετο καταγράφει με κάθε λεπτομέρεια όλα τα στοιχεία των παραστάσεων και των μουσικών που ερμηνεύουν τις συνθέσεις, καθώς και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Χωρίς αμφιβολία, αυτός ήταν ο δίσκος της χρονιάς, έστω κι αν η εμπορική του απήχηση δεν θα μπορούσε να είναι ανάλογη της ποιότητας του υλικού. 

Σημειώνουμε επίσης ότι η πολύχρονη συνεργασία της συνθέτριας με τον σκηνοθέτη Αντώνη Αντύπα συνεχίστηκε με τη μουσική για τρεις μεταγενέστερες παραστάσεις του "Απλού Θεάτρου" (2010-2011), οι οποίες συμπεριλήφθηκαν στο διπλό άλμπουμ Μουσική και τραγούδια για το θέατρο (2015) που συμπληρώνεται με μουσικές από συνεργασίες της με άλλους σκηνοθέτες, ενώ η τελευταία τους συνεργασία σημειώθηκε με την παράσταση Πόθοι κάτω από τις λεύκες που εκδόθηκε χωριστά το 2017.

Ελένη Καραΐνδρου: Το 10 (2008)

Απαραίτητο συμπλήρωμα στην τηλεοπτική μουσική της Ελένης Καραΐνδρου αποτελεί αναμφισβήτητα η υπέροχη μουσική που έγραψε για την τηλεοπτική σειρά "Το 10" βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Μ. Καραγάτση (1908-1960), η οποία παίχτηκε τη σεζόν 2007-8 από το κανάλι του Alpha σε σκηνοθεσία Πηγής Δημητρακοπούλου, μια πολύ δημοφιλής σειρά που κυριάρχησε στα σχετικά βραβεία σε όλες τις κατηγορίες, μεταξύ των οποίων και τα βραβεία πρώτων ρόλων για τον Δημήτρη Καταλειφό και τη Ρένη Πιττακή. 

Δυο λόγια για το έργο: Πρόκειται για ένα ημιτελές μυθιστόρημα, γραμμένο το 1960, οπότε υπήρξε και το κύκνειο άσμα του πολυγραφότατου Μ(ίτια) Καραγάτση, ο οποίος ανήκει στην πρώτη γραμμή των πεζογράφων της γενιάς του '30. Από την πλούσια εργογραφία του ξεχωρίζουν τα μυθιστορήματα: Γιούγκερμαν (1938), Η μεγάλη χίμαιρα (1953), Συνταγματάρχης Λιάπκιν (1955), Ο κίτρινος φάκελος (1956). Το μυθιστόρημα Το 10 πραγματεύεται τη ζωή των ενοίκων μιας λαϊκής πολυκατοικίας σε κάποια γειτονιά του Πειραιά. Αν και έμεινε ημιτελές λόγω του ξαφνικού θανάτου του συγγραφέα, το έργο γνώρισε πολλές επανεκδόσεις, ενώ το 2016 παίχτηκε και επί σκηνής από τον Γιώργο Νινιό.

Η Καραΐνδρου μας χάρισε ένα χορταστικό soundtrack διάρκειας 63 λεπτών πλημμυρισμένο από λαϊκούς (ναι, λαϊκούς!) σκοπούς σε μια απλόχερη χειρονομία της φειδωλού συνθέτριας προς τους απανταχού μουσικόφιλους. Με πρωτότυπες μελωδίες ή παραλλαγές, έχουμε ούτε λίγο ούτε πολύ 37 συνολικά κομμάτια! Πραγματικά μια πρωτοφανής ...σπατάλη ιδεών που κανονικά θα μπορούσαν να καλύψουν τρία ή και τέσσερα ίσως soundtrack! Ευτυχώς για μας δηλαδή. Μερικά θέματα είναι συναρπαστικά! Όπως το εναρκτήριο τανγκό ή το ευρηματικό "Θέμα της γειτονιάς" και το έξοχο "Χασάπικο". Η πιο εξωστρεφής εμφάνιση της Καραΐνδρου, χωρίς να λείπουν φυσικά και οι πιο στοχαστικές στιγμές. Με μια μικρή μόνο επισήμανση: Το μουσικό κλίμα είναι ιδανικό και για τραγούδια. Το "Θέμα της φωτιάς", ας πούμε. Κρίμα που δε μας χάρισε κανένα! Όσες φορές το επιχείρησε μέσα σε ταινίες, είχαμε πάντα εξαιρετικά αποτέλεσματα. Κι εδώ μου φαίνεται πως ήταν μια καλή ευκαιρία!

Ελένη Καραΐνδρου: Μουσική για τη μικρή οθόνη (2014)

Η σπουδαία Ελληνίδα συνθέτρια Ελένη Καραΐνδρου συμπληρώνει σήμερα αισίως τα 83 χρόνια της ζωής της παραμένοντας πάντα ενεργή, έστω κι αν έχει κλείσει αναγκαστικά εδώ και κάμποσα χρόνια ο κύκλος της εμβληματικής της συνεργασίας με τον σκηνοθέτη Θόδωρο Αγγελόπουλο, μιας συνεργασίας που απογείωσε την καριέρα της κι έκανε το όνομά της διάσημο και εκτός συνόρων. Για το λόγο αυτό θα αφιερώσουμε τις επόμενες ημέρες στο έργο της Ελένης Καραΐνδρου επικεντρώνοντας σε συγκεντρωτικές εκδόσεις (studio ή live) που αποτυπώνουν τη μακρά διαδρομή της στο πεδίο της σκηνικής μουσικής.

Πρέπει λοιπόν να επισημάνουμε ότι, πέρα από την κινηματογραφική της μουσική που δικαίως έτυχε πολύ μεγάλης προβολής, δεν πρέπει να λησμονούμε και το λιγότερο φωτισμένο, αλλά πολυσήμαντο έργο της για το θέατρο, καθώς και τις λίγες, αλλά εκλεκτές τηλεοπτικές της δουλειές που διατρέχουν μεγάλο μέρος της καριέρας της. Και ακριβώς στις τηλεοπτικές μουσικές της είναι αφιερωμένη μια σημαντική έκδοση του 2014 που κυκλοφόρησε από την εταιρεία Μικρή Άρκτος σε διπλό ψηφιακό δίσκο με γενικό τίτλο Μουσική για τη μικρή οθόνη και διευκρινιστικό υπότιτλο Πρωτότυπες ηχογραφήσεις 1976-1989.

Όπως εύκολα καταλαβαίνει ακνείς, η έκδοση φιλοξενεί μουσικές της Ελένης Καραΐνδρου για τηλεοπτικές σειρές ή εκπομπές που παρουσιάστηκαν κατά το διάστημα 1976-1989. Παλαιότερη όλων η μουσική για την τηλεοπτική μεταφορά του μυθιστορήματος του Ηλία Βενέζη Γαλήνη σε σκηνοθεσία του Κώστα Λυχναρά που παίχτηκε το 1976 σε 29 συνολικά επεισόδια. Το 1980 συνεργάστηκε με τον σκηνοθέτη Γρηγόρη Γρηγορίου για τη μουσική επένδυση της δημοφιλέστατης σειράς Λωξάντρα (30 επεισόδια) βασισμένης στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Μαρίας Ιορδανίδου. Ακολούθησε το 1981 η τηλεταινία Καλή σου νύχτα, κυρ Αλέξανδρε σε σκηνοθεσία Γιάννη Σμαραγδή που ήταν αφιερωμένη στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Το 1984 ήρθε η σειρά του Πατούχα, του κλασικού ηθογραφικού μυθιστορήματος του Ιωάννη Κονδυλάκη μεταφερμένου στην τηλεόραση σε δέκα επεισόδια υπό τη σκηνοθετική επιμέλεια του Αλέξη Δαμιανού. Το 1988 ήταν η πιο παραγωγική χρονιά της Ελένης Καραΐνδρου για την τηλεόραση με τρεις δουλειές, πρώτα η σειρά 13 επισοδίων του έργου Κλειστοί δρόμοι του Παύλου Νιρβάνα που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Μιχαηλίδης, επίσης η σειρά πέντε επεισοδίων του έργου Το κεφάλι της γάτας του Βασίλη Αλεξάκη σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Σταύρακα, καθώς και η τηλεταινία Το αγαπημένο μας παιχνίδι που σκηνοθέτησε ο Δημήτρης Σοφιανόπουλος. Τέλος έχουμε τη μουσική για τη σειρά ντοκιμαντέρ Η δε πόλις ελάλησεν του Γιάννη Σμαραγδή που ήταν αφερωμένα στους μεγάλους ποιητές Κ.Π. Καβάφη και Γιώργο Σεφέρη.

Η μουσική της Καραΐνδρου κοσμεί τις τηλεοπτικές αυτές παραγωγές με εμπνευσμένα οργανικά θέματα προσαρμοσμένα στο θεματικό τους περιεχόμενο με απόλυτα λειτουργικό τρόπο. Η φύση των περισσότερων παραγωγών οδήγησε τη δημιουργό να πατήσει πολύ στο χώρο της παραδοσιακής μας μουσικής, τον οποίο γνώριζε καλά από τις ανάλογες μουσικές της σπουδές. Στη μουσική μάλιστα για τη Λωξάντρα περιλαμβάνεται κι ένα τραγούδι που ερμήνευσε η εμβληματική ερμηνεύτρια του δημοτικού μας τραγουδιού Γιώτα Βέη. Η συνθέτρια είχε την ευκαιρία να συνεργαστεί με κορυφαίους μουσικούς, όπως ο Τάσος Διακογιώργης (σαντούρι), ο Θανάσης Αραπίδης (κλαρίνο), ο Βαγγέλης Χριστόπουλος (όμποε), ο Νίκος Γκίνος (κλαρινέτο), ο Σωκράτης Άνθης (τρομπέτα), η Στέλλα Γαδέδη (φλάουτο), η Αλίκη Κρίθαρη (άρπα), ο Γιάννης Ζουγανέλης (τούμπα), ο Χρήστος Σφέτσας κι ο Σωτήρης Ταχιάτης (βιολοντσέλο), ενώ η ίδια έπαιξε πιάνο και τσέμπαλο.