Χριστουγεννιάτικη μουσική για χάλκινα πνευστά: Christmas Goes Brass (2002)

Συνεχίζοντας τις εορταστικές μας παρουσιάσεις έχω επιλέξει για σήμερα ένα πολύ ξεχωριστό άλμπουμ με μουσική γραμμένη ή προσαρμοσμένη στο πνεύμα των Χριστουγέννων. Είναι μια ευρεία ανθολογία μελωδιών για μπάντα χάλκινων πνευστών σε οργανική μορφή ή με χορωδιακή συνοδεία. Τίτλος του δίσκου: «Christmas Goes Brass». Κυκλοφόρησε από τη μεγάλη αγγλική δισκογραφική εταιρεία Decca το 2002, αλλά περιλαμβάνει ηχογραφήσεις παλιότερες της περιόδου 1972-1994.

Τα χάλκινα πνευστά (αγγλ. brass) αποτελούν μια ξεχωριστή ομάδα οργάνων της συμφωνικής ορχήστρας που περιλαμβάνει τα ειδικότερα όργανα: Τρομπέτα, κόρνο, τρομπόνι και τούμπα. Σ' αυτόν τον κατάλογο βέβαια τη νεότερη εποχή έχουν προστεθεί και άλλα χάλκινα όργανα, όπως το σαξόφωνο, το φιλικόρνο, η κορνέτα, το ευφώνιο και άλλα. Στη λόγια μουσική φιλολογία έχουμε πάμπολλες συνθέσεις για χάλκινα όργανα με κορυφαία τη σειρά κοντσέρτων του Mozart για Κόρνο.

Το συγκεκριμένο άλμπουμ ανατρέχει σε μια μακρά περίοδο της μουσικής δημιουργίας ανθολογώντας εκλεκτές μελωδικές στιγμές με κατανυκτική διάθεση που γράφτηκαν από κορυφαίους ή λιγότερο γνωστούς συνθέτες της δυτικής παράδοσης, όπως ο Bach, o Handel, o Frescobaldi, o Gruber, o Gabrieli, o Schutz και πολλοί άλλοι. Δεν παραλείπονται φυσικά κάποιες πασίγνωστες χριστουγεννιάτικες μελωδίες, όπως το «Stille Nacht» (Άγια νύχτα), «The First Nowell», «We Wish You a Merry Christmas», «O Come, All Ye Faithfull», «Η άφιξη της Βασίλισσας του Σaβά» (από το ορατόριο «Σολομών») και «Jingle Bells».

Στην εκτέλεση των κομματιών συμμετέχουν διάσημες μπάντες χάλκινων πνευστών, όπως: Blaser der Berliner Philharmoniker, Canadian Brass, Michael Laird Brass Ensemble, Philip Jones Brass Ensemble. Συμμετέχουν επίσης τα συμφωνικά σχήματα: Members of the New York Philharmonic και Members of the Philadelphia Orchestra, καθώς και τα χορωδιακά σχήματα: Elmer Iseler Singers, The Monteverdi Choir, The Bach Choir. Διευθύνουν ο John Eliot Gardiner, o David Wilcocks και ο Elmer Iseler. Εκκλησιαστικό όργανο παίζει ο Peter Hurford.

Μνήμη Ντόρας Γιαννακοπούλου (1937-2025)

Έφυγε σήμερα από τη ζωή η Ντόρα Γιαννακοπούλου (1937-2025) σε ηλικία 88 ετών. Υπήρξε σπουδαία καλλιτέχνιδα και μάλιστα με την τριπλή ιδιότητα της ηθοποιού, της ερμηνεύτριας και της συγγραφέως. Οι δυο πρώτες ιδιότητές της αναπτύχθηκαν παράλληλα, κυρίως κατά τη δεκαετία του '60, όταν εμφανίστηκε σε κάμποσες ταινίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου («Η λίμνη των στεναγμών» 1959, «Ψιτ, κορίτσια» 1959, «Τα σκαλοπάτια της ζωής» 1962, «Καταιγίδα» 1965 κ.ά.), αλλά και στο θέατρο, ενώ η συνάντησή της με τον Μίκη Θεοδωράκη της έδωσε την ευκαιρία να προσφέρει την εκφραστική φωνή της σε σημαντικές δημιουργίες του μεγάλου συνθέτη («Όμορφη πόλη», «Ένας όμηρος», «Μαγική πόλις», «Μικρές Κυκλάδες»). 

Στα χρόνια της Επταετίας βρέθηκε στο εξωτερικό συμμετέχοντας στις περιοδείες του Μίκη Θεοδωράκη, όπου μάλιστα βρήκε την ευκαιρία να ηχογραφήσει εκ νέου κάποιους νεότερους κύκλους τραγουδιών του συνθέτη γραμμένους στα χρόνια του εκτοπισμού του στη Ζάτουνα της Αρκαδίας («Τα λαϊκά», «Αρκαδίες 2,3 & 6»).

Μετά τη Μεταπολίτευση στράφηκε στο χώρο της συγγραφής και μας έδωσε μερικά πολύ πετυχημένα μυθιστορήματα, τα περισσότερα από τα οποία παίχτηκαν και στην ελληνική τηλεόραση με μουσική του Βασίλη Δημητρίου και σκηνοθεσία του Κώστα Κουτσομύτη («Πρόβα νυφικού», «Ο μεγάλος θυμός», «Οι τρεις χήρες» κ.ά.). Η τελευταία συγγραφική της δημιουργία εκδόθηκε το 2011 με τίτλο «Πεθαίνω για σένα».

Η Ντόρα Γιαννακοπούλου στο Δισκοβόλο:

1962. Όμορφη πόλη (Τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη από την ομώνυμη θεατρική παράσταση)

1963. Ένας όμηρος (4 τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη από την ομώνυμη θεατρική παράσταση)

1963. Μαγική πόλις (Τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη από την ομώνυμη μουσική παράσταση με τη σύμπραξη του Μάνου Χατζιδάκι)

1964. Μικρές Κυκλάδες (Κύκλος τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη)

1965. Καταιγίδα (Μουσική και τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη για την ομώνυμη κινηματογραφική ταινία)

1970. Η Ντόρα Γιαννακοπούλου τραγουδά Μίκη Θεοδωράκη (Τραγούδια σε δεύτερη εκτέλεση από τους κύκλους «Τα λαϊκά», «Αρκαδία ΙΙΙ»)

1974. Τραγούδια της Ζάτουνας (Τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη σε δεύτερη εκτέλεση από τους κύκλους «Αρκαδία ΙΙ» και «Αρκαδία VI»)

2001. Οι τρεις χήρες (Μουσική του Βασίλη Δημητρίου για την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά βασισμένη στο βιβλίο της Ντόρας Γιαννακοπούλου)

Barbara Hendricks: Spiritual Christmas (2010)

Μπαίνοντας πλέον στο κλίμα των Χριστουγέννων θεωρώ σκόπιμο να αφιερώσουμε μερικές από τις τελευταίες παρουσιάσεις αυτής της χρονιάς σε κάποιες ενδιαφέρουσες μουσικές εκδόσεις, ξένες και ελληνικές, με περιεχόμενο εμπνευσμένο από το μέγα γεγονός της γέννησης του Θεανθρώπου μέσα από την οπτική και την ευαισθησία σημαντικών, αλλά και άσημων μουσικών δημιουργών ανά τους αιώνες.

Μετά το χριστουγεννιάτικο άλμπουμ λοιπόν του Μάριου Φραγκούλη που είδαμε χθες, περνάμε σε ένα ανάλογου περιεχομένου και ύφους άλμπουμ της διάσημης Αμερικανίδας σοπράνο Barbara Hendricks (γεγγ. 1948) με τίτλο «Shout for Joy / Spiritual Christmas», το οποίο εκδόθηκε στη Σουηδία το 2010. Πρόκειται για ένα χορταστικό ανθολόγιο χριστουγεννιάτικων μελωδιών (η διάρκειά του είναι κοντά στα 80 λεπτά) που διατρέχουν το χρόνο και το χώρο γυρνώντας πίσω ως τα πρώτα μεταναγεννησιακά χρόνια και φτάνοντας ως τη νεότερη εποχή. Ο τίτλος του δίσκου μας προσανατολίζει κυρίως στους εξαίσιους θρησκευτικούς λαϊκούς ύμνους των καταπιεσμένων νέγρων του αμερικανικού Νότου, τα λεγόμενα «spirituals», που είναι διάσπαρτα μέσα στο δίσκο με ιδιαίτερα συγκινητικό το εναρκτήριο «Mary Had a Baby» σε μια συγκλονιστική ερμηνεία από τη σπουδαία σοπράνο.

Το υπόλοιπο υλικό του δίσκου περιλαμβάνει μελωδίες επώνυμων και ανώνυμων δυτικών δημιουργών. Μεταξύ αυτών το κοσμαγάπητο «Stille Nacht» (Άγια Νύχτα) του Γερμανού συνθέτη Franz Xaver Gruber (1787-1863), μέρη από το αριστουργηματικό ορατόριο «Ο Μεσσίας» του Georg Friedrich Handel (1685-1759), το τρυφερό «Νανούρισμα της Μαρίας» του Max Reger (1873-1916), το γνωστό ύμνο «Panis angelicus» του Cesar Franck (1822-1890), δύο «Ave Maria» των Franz Schubert (1797-1828) και Charles Gounod (1818-1893), την εξαίσια παραδοσιακή αγγλική μελωδία «Greensleeves» («What Child is This»), καθώς και μια σειρά από παραδοσιακά αγγλικά και γαλλικά κάλαντα.

Όλα τα μέρη του άλμπουμ ερμηνεύει η σπουδαία Barbara Hendricks, ενώ συμμετέχει και η Σουηδή μεσόφωνος Ulrika Tenstam. Συμμετέχει επίσης το Drottningholm Quartet και Ensemple. Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2010 στη Στοκχόλμη.

Μάριος Φραγκούλης: Tales of Christmas (2015)

Ολοκληρώνουμε το μικρό αυτό αφιέρωμα στον εκλεκτό λυρικό ερμηνευτή Μάριο Φραγκούλη με ένα δίσκο που μας βάζει σιγά σιγά στο εορταστικό κλίμα των ημερών, έναν κύκλο ξένων τραγουδιών από το λόγιο ή ελαφρό διεθνές ρεπερτόριο με τίτλο «Tales of Christmas» που κυκλοφόρησε το 2015 από τη Minos-EMI, όπου είχε ήδη μεταστεγαστεί ο ερμηνευτής μετά από μακροχρόνια συνεργασία με τη Sony (BMG).

Ο Έλληνας ερμηνευτής, έχοντας πλέον κατακτήσει μια διεθνή αναγνώριση ως καλλιτέχνης υψηλών προδιαγραφών, κατάφερε να συνεργαστεί αυτή τη φορά με τον διάσημο πιανίστα, μαέστρο και παραγωγό Jorge Calandrelli, βραβευμένο με έξι Grammy και με κορυφαίες συνεργασίες με πρωτοκλασάτα ονόματα του λυρικού και ποπ τραγουδιού, όπως οι Placido Domingo, Tony Bennett, Barbra Streisand, Celine Dion και άλλοι, επιλέγοντας ένα όμορφο ρεπερτόριο με χριστουγεννιάτικες μελωδίες προερχόμενες είτε από κλασικά θρησκευτικά έργα του λόγιου χώρου, όπως το «Panis angelicus» του Βέλγου συνθέτη Casar Franck (1822-1890) ή το αγαπημένο «Ave Maria» του Αυστριακού συνθέτη Franz Schubert (1797-1828), αλλά και από νεότερα σκηνικά έργα (μιούζικαλ), όπως το οσκαρικό «White Christmas», γραμμένο το 1942 από τον Irving Berlin και διάσημο από την ομώνυμη κλασική ταινία του 1954 με τη φωνή του Bing Crosby, ή το «Smile» του θρυλικού Charlie Chaplin, αλλά και το «What Child Is This» βασισμένο στην εξαίσια και πολυτραγουδισμένη παραδοσιακή αγγλική μελωδία «Greensleeves» του 16ου αιώνα.

Τον Μάριο Φραγκούλη συνοδεύουν σε κάποια ντουέτα διάσημοι καλλιτέχνες, όπως Αμερικανίδα μεσόφωνος Marilyn Horne, η Julie Zorrilla, η Sarah Brightman και ο Ελληνογάλλος ερμηνευτής Γιώργος Περρής. Συμμετέχει η Χορωδία Μικρών Μουσικών υπό τη διεύθυνση της Καλλιόπης Γερμανού, ενώ την περίφημη Philharmonia Orchestra του Λονδίνου διευθύνει ο Jorge Calandrelli. H ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στα Abbey Road Studios του Λονδίνου.

Ο Μάριος Φραγκούλης τραγουδά Μάνο Χατζιδάκι: Η εποχή της αγάπης ΙΙ (2010)

Ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία του επιτυχημένου άλμπουμ «Η εποχή της αγάπης» με ερμηνείες του Μάριου Φραγκούλη σε κλασικά τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι κι αφού μεσολάβησε άλλη μια ζωντανή ηχογράφηση στην «Ιερά Οδό», ο δημοφιλής λυρικός ερμηνευτής μας έδωσε το δεύτερο μέρος της «Εποχής της αγάπης» ολοκληρώνοντας έτσι το αφιέρωμά του στον μεγάλο συνθέτη.

Το δεύτερο αυτό άλμπουμ έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με το προηγούμενο. Η ενορχήστρωση και πάλι υπογράφεται από τον πιανίστα Λευτέρη Μιχαλόπουλο με τη συμμετοχή του θαυμάσιου Μουσικού Συνόλου Μάνος Χατζιδάκις. Συνολικά ακούγονται δεκατρία τραγούδια, μεταξύ των οποίων (στο φινάλε) κι ένα αγγλόφωνο. Οι στίχοι ανήκουν στον Νίκο Γκάτσο και τον συνθέτη, ενώ από ένα τραγούδι υπογράφουν στιχουργικά ο Αλέκος Σακελλάριος, ο Γεώργιος Ρούσσος, καθώς και ο Clifton Nivison στο αγγλόφωνο «Dedication» που προέρχεται απί το αμερικάνικο άλμπουμ του συνθέτη «Reflections» (1970). Από το ίδιο άλμπουμ προέρχεται επίσης ο περίφημος «Κεμάλ» στην ελληνική του όμως εκδοχή με στίχους του Νίκου Γκάτσου. Χαρακτηριστικό μάλιστα είναι ότι η πεζή εισαγωγή και ο επίλογος του τραγουδιού αποδίδεται από τη φωνή του ίδιου του συνθέτη παρμένη από παλιότερη ηχογράφηση. 

Τα τραγούδια ερμηνεύει με κατανυκτική προσήλωση ο Μάριος Φραγκούλης, ενώ συμμετέχουν η Άννα Λινάρδου και η φλαουτίστα Στέλλα Γαδέδη. Την ορχήστρα απαρτίζουν και πάλι οι: Νίκος Γκίνος (κλαρινέτο), Σωκράτης Άνθης (τρομπέτα), Στέλλα Γαδέδη (φλάουτο), Στέλλα Κυπραίου (κιθάρα), Γιώργος Παναγιωτόπουλος (βιολί), Ρενάτο Ρίπο (βιολοντσέλο) και Λευτέρης Μιχαλόπουλος (πιάνο), ενώ στο κοντραμπάσο αυτή τη φορά είναι ο Δημήτρης Καμοργιαννάκης. Την παραγωγή της πολύ φροντισμένης έκδοσης - που κοσμείται και με σπάνιο φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του συνθέτη - επιμελήθηκαν ο Γιώργος Χατζιδάκις και ο Μάριος Φραγκούλης.

Ο Μάριος Φραγκούλης τραγουδά Μάνο Χατζιδάκι: Η εποχή της αγάπης (2009)

Μια σημαντική στιγμή στην καριέρα του Μάριου Φραγκούλη στάθηκε η μεταθανάτια «συνάντησή» του με το μαγικό κόσμο της μουσικής του Μάνου Χατζιδάκι που υπήρξε σταθερά ο αγαπημένος του Έλληνας συνθέτης και γιαυτό δεν παρέλειπε ποτέ σε όλες τις δημόσιες εμφανίσεις του (δισκογραφημένες ή μη) να ανατρέχει στην πλούσια δεξαμενή των αθάνατων μελωδιών του και να τους δίνει νέα ζωή μέσα από τη δική του ερμηνευτική οπτική. Με αφορμή λοιπόν και τον φετινό εορτασμό για τα 100 χρόνια του Μάνου Χατζιδάκι, λίγες μόλις ημέρες πριν εκπνεύσει αυτή η χρονιά, θεωρώ την καλύτερη επιλογή να σταθούμε σε δυο ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες δισκογραφικές δουλειές του Μάριου Φραγκούλη αποκλειστικά με μελωδίες του μεγάλου συνθέτη.

Δυο χρόνια λοιπόν μετά την εξαιρετική έκδοση που είδαμε χθες με το άλμπουμ «Σκοτεινός έρωτας» (2007) κι αφού μεσολάβησαν δυο ζωντανές ηχογραφήσεις με τον τίτλο «Mario & Friends» (με διεθνείς συνεργασίες και αντίστοιχο ρεπερτόριο), το 2009 ο Μάριος Φραγκούλης ηχογράφησε στο στούντιο ένα άλμπουμ με τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι και με το χαρακτηριστικό τίτλο «Η εποχή της αγάπης». Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δεκατέσσερα κλασικά τραγούδια από διάφορες δημιουργικές εποχές του συνθέτη διανθισμένα και με πέντε διευκρινιστικά «σχόλια» που έγραψε ο συνθέτης που τα ακούμε από τη φωνή του τραγουδιστή. Το υλικό αυτό δοκιμάστηκε πρώτα σε συναυλιακούς χώρους πριν αποτυπωθεί σε δίσκο στη προσπάθεια του ερμηνευτή να πετύχει την απαιτούμενη μέθεξη. Το αποτέλεσμα τον δικαιώνει απόλυτα, καθώς φαίνεται να έχει καταφέρει να ανανεώσει την κρυφή γοητεία των αθάνατων αυτών μελωδιών, χωρίς καμία συμπλεγματική εξάρτηση από τις πάμπολλες άλλες ερμηνευτικές προσεγγίσεις που είχαν προηγηθεί. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το αγγλόφωνο τραγούδι «Sleeping Princess» (στίχοι της Franceska Aeschlimann) βασισμένο σε μελωδία από το soundtrack της ταινίας «300 Spartans» (1962) που δεν είναι άλλο από το τραγούδι «Η σκάλα του ουρανού», το οποίο με στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου είχε ερμηνεύσει η Δήμητρα Γαλάνη στο δίσκο «Χορός με τη σκιά μου» (1998), όπως και το φερώνυμο τραγούδι του τίτλου.

Ο πιανίστας Λευτέρης Μιχαλόπουλος είχε την ενορχηστρωτική επιμέλεια καθοδηγώντας το θαυμάσιο Μουσικό Σύνολο Μάνος Χατζιδάκις και τους εξαιρετικούς μουσικούς που το απαρτίζουν, δηλαδή: Νίκος Γκίνος (κλαρινέτο), Σωκράτης Άνθης (τρομπέτα), Στέλλα Γαδέδη (φλάουτο), Στέλλα Κυπραίου (κιθάρα), Γιώργος Παναγιωτόπουλος (βιολί), Ρενάτο Ρίπο (βιολοντσέλο), Τάκης Καπογιάννης (κοντραμπάσο) και Λευτέρης Μιχαλόπουλος (πιάνο). Την παραγωγή της έκδοσης επιμελήθηκαν από κοινού ο Γιώργος Χατζιδάκις και ο Μάριος Φραγκούλης.

Δημήτρης Μαραμής, Μάριος Φραγκούλης: Σκοτεινός έρωτας (2007)

Γενέθλια ημέρα η σημερινή για τον δημοφιλή λυρικό ερμηνευτή Μάριο Φραγκούλη, ο οποίος γεννήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1966 στη Ροδεσία (Ζιμπάμπουε), ενώ από το 1970 είναι εγκατεστημένος στην Αθήνα, όπου σπούδασε βιολί στο Ελληνικό Ωδείο και στο Ωδείο Αθηνών και στη συνέχεια θέατρο στο Λονδίνο και τραγούδι στην Ιταλία και τη Νέα Υόρκη. Η πρώτη του εμπλοκή στο χώρο της δισκογραφίας σημειώθηκε το 1996 συμμετέχοντας στο άλμπουμ «Αναγέννηση» του Γιάννη Μαρκόπουλου, με τον οποίο θα έχει αρκετές ακόμη συνεργασίες τα επόμενα χρόνια. Η συμμετοχή του ωστόσο στις ζωντανές εμφανίσεις του Γιώργου Νταλάρα στην «Ιερά Οδό» (1998) κι αμέσως μετά πάλι στον ίδιο χώρο η εμφάνισή του με αποκλειστικά δικό του πρόγραμμα που δισκογραφήθηκε με τον τίτλο «Φεγγάρι ερωτευμένο» (1999) του χάρισαν ευρύτατη αναγνώριση και τον επέβαλαν οριστικά ως μια ισχυρή δύναμη στο χώρο του λόγιου και έντεχνου τραγουδιού με πάμπολλες εγχώριες και διεθνείς εμφανίσεις και συμπράξεις.

Το 2007 ο Μάριος Φραγκούλης μας έδωσε μια από τις ωραιότερες δισκογραφικές στιγμές του με το ποιητικό άλμπουμ «Σκοτεινός έρωτας» («Amor oscuro») σε μουσική του πιανίστα και συνθέτη Δημήτρη Μαραμή πάνω σε μελοποιημένη ποίηση του μεγάλου Ισπανού ποιητή και θεατρικού συγγραφέα Federico Garcia Lorca (1898-1936). Ο συνθέτης επέλεξε τον ποιητικό κύκλο «Σονέτα του σκοτεινού έρωτα» που αποτελούν το κύκνειο άσμα του ποιητή, μια σύνθεση με θέμα το ερωτικό πάθος σε μια ατμόσφαιρα που μετεωρίζεται μεταξύ ρεαλισμού και ονείρου, ζωής και θανάτου. Μια πρώτη γεύση μάλιστα της μουσικής προσέγγισης του Δημήτρη Μαραμή είχαμε πάρει νωρίτερα με τον σύντομο κύκλο «Του σκοτεινού έρωτα» (2004) με πέντε μελωδικές στιγμές που ερμήνευσε ο Μίνως Θεοχάρης. Δυο χρόνια μετά ο συνθέτης επανεπεξεργάστηκε την πρωτόλεια αυτή μορφή του έργου και μας έδωσε τη διευρυμένη και ολοκληρωμένη του μορφή που περιλαμβάνει ένδεκα τραγούδια σε ελληνική απόδοση του Σωτήρη Τριβιζά, δύο οργανικά θέματα εν είδει ιντερμέδιου και επιλόγου κι ένα ισπανόφωνο τραγούδι («Adelina de paseo») για το κλείσιμο του άλμπουμ.

Το έργο διακρίνεται για τη βαθιά λυρική και μελωδική του διάθεση, αλλά και την απόλυτα εκφραστική ερμηνεία του Μάριου Φραγκούλη, ο οποίος σε κάποια τραγούδια συνοδεύεται φωνητικά από τον Κωνσταντίνο Κληρονόμο. Πιάνο παίζει ο συνθέτης, ενώ συμμετέχει και το κιθαριστικό ντουέτο Στέλιος και Βασίλης που συμβάλλει στη διαμόρφωση της υποβλητικής ηχητικής ατμόσφαιρας με τα διακριτικά ισπανικά ηχοχρώματα.

Κώστας Βάρναλης: Μελοποιημένα ποιήματα (1962-1986)

Η απλή, ευθύβολη και λαϊκή γραφή του μεγάλου ποιητή Κώστα Βάρναλη (1884-1974) με την πολύμορφη θεματική της ευρύτητα συνδυασμένη με τον απόλυτο σεβασμό στους κανόνες της ποιητικής τεχνικής έδωσε το κίνητρο σε πολλούς συνθέτες μας να την προσεγγίσουν μουσικά και σε πολλές περιπτώσεις να μας δώσουν υπέροχα τραγούδια που βαστούν χρόνια τη γοητεία και την ομορφιά τους, ενώ συχνά επανέρχονται στο προσκήνιο με νεότερες επανεκτελέσεις. Κάποια μάλιστα από αυτά τα ποιήματα γνώρισαν πολλαπλές μελοποιήσεις από εντελώς διαφορετικού ύφους συνθέτες και σε πολύ διαφορετικούς χρόνους. 

Τρία είναι τα πιο πολυμελοποιημένα ποιήματα του Βάρναλη: «Οι μοιραίοι», «Το πέρασμά σου» και «Η μπαλάντα του κυρ Μέντιου». Το πρώτο γνώρισε τρεις αλλεπάλληλες μελοποιήσεις κατά τη δεκαετία του '60, αρχικά (1962) από τον Νίκο Μαμαγκάκη, λίγο αργότερα (1964) από τον Μίκη Θεοδωράκη (σε μια κλασική πλέον και πολυαγαπημένη μελοποίηση), καθώς και μια ξεχασμένη σε «ρετρό» ύφος από τον Χρήστο Χαιρόπουλο (1965). Με το ποίημα «Το πέρασμά σου» ο Γιάννης Σπανός μας χάρισε άλλη μια υπέροχη στιγμή από το πλήθος των ποιητικών μελοποιήσεων που έκανε κατά καιρούς, ενώ το ίδιο ποίημα μελοποιήθηκε κι από την Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, τον Γιώργο Γεωργιάδη και τον Σωτήρη Ρεμπάπη. Και φυσικά η «Μπαλάντα του κυρ Μέντιου» ευτύχησε μιας έξοχης μελοποίησης από τον Λουκά Θάνο με την αξεπέραστη ερμηνεία του Νίκου Ξυλούρη λίγο πριν φύγει από τη ζωή. Κι αυτό το ποίημα έχει γνωρίσει απανωτές μελοποιήσεις κι από άλλους συνθέτες, ενώ η μελοποίηση του Θάνου έχει γνωρίσει πάμπολλες νεότερες επανεκτελέσεις από τους πιο ετερόκλητους ερμηνευτές, μεταξύ των οποίων και ο Νότης Σφακιανάκης! 

Στην παρούσα συλλογή έχω επιλέξει 24 αντιπροσωπευτικές μελοποιημένες στιγμές του ποιητή που πέρασαν στη δισκογραφία κατά το μακρό διάστημα 1962-1986 είτε σε δίσκους 45 στροφών, είτε και σε ολοκληρωμένες δουλειές διαφόρων συνθετών. Από τις μελοποιήσεις αυτές προέκυψαν αρκετά θαυμάσια τραγούδια, από τα οποία ασφαλώς ξεχωρίζουν τα εξής: «Οι μοιραίοι» και «Η μπαλάντα του Αντρίκου» του Μίκη Θεοδωράκη, «Για χαρά καλή» του Σταύρου Κουγιουμτζή, «Ήσουν ωραίος σαν άγγελος» του Νίκου Μαμαγκάκη, «Το πέρασμά σου» του Γιάννη Σπανού, «Πόνοι της Παναγιάς» και «Η μπαλάντα του κυρο Μέντιου» του Λουκά Θάνου. Τη μουσική στα υπόλοιπα τραγούδια υπογράφουν κατά χρονική σειρά οι συνθέτες: Σπύρος Σαμοΐλης, Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, Μαρίζα Κωχ, Τάκης Βούης, Γιάννης Ζουγανέλης, Γιώργος Καμπανάς, Νίκος Γεωργούσης, Θωμάς Μπακαλάκος, Χρήστος Λεοντής και Σωτήρης Ρεμπάπης. Τραγουδούν: Φώτης Δήμας, Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Χριστόφορος Γλιπιρίδης, Γιάννης Καλατζής, Μαρία Δημητριάδη, Πέτρος Πανδής, Κώστας Καράλης, Αντώνης Καλογιάννης, Μαρίζα Κωχ, Τάκης Βούης, Αφροδίτη Μάνου, Ισιδώρα Σιδέρη, Ελένη Τσαγκαράκη, Γιάννης Κούτρας, Νίκος Κατσής, Νίκος Ξυλούρης, Θωμάς Μπακαλάκος, Χρήστος Λεοντής, Γιώργος Υδραίος και Βασιλική Βιρουράκη.

Ο Νίκος Μαμαγκάκης μελοποιεί Βάρναλη: Σκλάβοι πολιορκημένοι (2008)

Συμπληρώνονται σήμερα 51 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου μας ποιητή Κώστα Βάρναλη (1884-1974), τιμημένου με το Βραβείο Ειρήνης Λένιν το 1959, ο οποίος γεννήθηκε στο Μπουργκάς (Πύργος) της Βουλγαρίας, ενώ πήγε σχολείο στη Φιλιππούπολη και για σπουδές φιλολογίας στην Αθήνα, όπου και άρχισε να βιοπορίζεται ως δημοσιογράφος και μεταφραστής κλασικών αρχαίων κειμένων. Το 1919, ευρισκόμενος στο Παρίσι, προσχώρησε στο μαρξισμό, μια ιδεολογία που υπηρέτησε με συνέπεια σε όλο το βίο και το έργο του, πράγμα που του στοίχισε πολλές διώξεις και εξορίες από το μισαλλόδοξο συστηρητικό κατεστημένο της εποχής. Με εργαλείο του τη ζωντανή λαϊκή γλώσσα συνέθεσε σημαντικούς ποιητικούς κύκλους («Το φως που καίει», «Σκλάβοι πολιορκημένοι», «Ελεύθερος κόσμος», «Ποιήματα»), πεζογραφήματα και μελέτες («Η αληθινή απολογία του Σωκράτη», «Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική», «Οι δικτάτορες»), μεταφράσεις ελληνικών και ξένων κειμένων, θεατρικά και εκατοντάδες χρονογραφήματα.

Στην ελληνική δισκογραφία καταγράφονται τέσσερις μελοποιημένοι κύκλοι εξολοκλήρου με ποίηση του Κώστα Βάρναλη, δηλαδή: «Σκλάβοι πολιορκημένοι» (1974) του Νίκου Μαμαγκάκη, «Λαϊκή ανθολογία Βάρναλη» (1977) του Γιάννη Ζουγανέλη, «Ελεύθερος κόσμος» (1979) του Νίκου Γεωργούση και το λόγιο άλμπουμ «Στα ηχοκύματα υψωμένοι» (2010) με συνθέσεις μεταξύ άλλων του Θόδωρου Αντωνίου και του Κυριάκου Σφέτσα. Πλήθος μεμονωμένα μελοποιημένα ποιήματά του επίσης βρίσκουμε διάσπαρτα στην ελληνική δισκογραφία με μουσική των Μίκη Θεοδωράκη, Σταύρου Κουγιουμτζή, Άκη Λυμούρη, Σπύρου Σαμοΐλη, Χρήστου Λεοντή, Γιάννη Σπανού, Γιώργου Γεωργιάδη, Τάκη Βούη, Νότη Μαυρουδή, Λουκά Θάνου, Σωτήρη Ρεμπάπη, Τίμου Αρβανιτάκη και άλλων.

Τον ποιητικό κύκλο «Σκλάβοι πολιορκημένοι», γραμμένο το 1927, μελοποίησε το 1974 ο Νίκος Μαμαγκάκης για τον ομώνυμο δίσκο που κυκλοφόρησε από τη Lyra με ερμηνευτές τη Μαρία Δημητριάδη και τον Δημήτρη Ψαριανό. Πολλά χρόνια αργότερα, το 2008, ο συνθέτης επανήλθε στο έργο για λογαριασμό της ιδιωτικής του δισκογραφικής εταιρείας Ιδαία επιχειρώντας μια εκ βάθρων ανασκευή της αρχικής ενορχήστρωσης σ' ένα πιο χαμηλόφωνο και λαϊκότροπο ύφος, μιας και ο συνθέτης από παλιά υποστήριζε ότι η πρώτη εκτέλεση τον "ενοχλούσε" για τον επικό της τόνο! Συμπαραστάτες του οι μουσικοί: Δημήτρης Λίβανος (μπουζούκι), Ανδρέας Παπάς (κρουστά), Κυριάκος Γκουβέντας (βιολί), Αντώνης Φασάρτ (τρομπέτα), Ανδρέας Αρβανίτης (λύρα), Εύη Μάζη (φλάουτο) και Παναγιώτης Παπαϊωάννου (ακουστική κιθάρα). Αξιόλογες ερμηνείες προσφέρουν οι νέοι ερμηνευτές του έργου: Ανδρέας Καρακότας, Μαρίνα Δακανάλη, Παναγιώτης Παπαϊωάννου και Ναταλί Ρασούλη, αλλά δύσκολα θα μπορούσαν να συναγωνιστούν τις ερμηνείες μιας Μαρίας Δημητριάδη ή ενός Δημήτρη Ψαριανού!

Γρηγόρης Μπιθικώτσης: Τα πρώτα μου τραγούδια (2004)

Συμπληρωματικά στη χθεσινή παρουσίαση του διπλού ψηφιακού άλμπουμ «Από τις 78 στροφές» (2007) θα ήθελα σήμερα να σταθούμε σε μια συναφή έκδοση που κυκλοφόρησε το 2004 από την Αθηναϊκή Δισκογραφική του παραγωγού Γιάννη Μητρόπουλου, η οποία ειδικεύεται στο παλιό λαϊκό και δημοτικό ρεπερτόριο. Τίτλος της έκδοσης: «Τα πρώτα μου τραγούδια», με τη συμπληρωματική χρονική ένδειξη: 1956-1958. 

Πρόκειται λοιπόν για μια συλλογή που καλύπτει την πρώιμη φάση του Γρηγόρη Μπιθικώτση με ηχογραφήσεις αποκλειστικά από τις 78 στροφές. Συγκριτικά με την έκδοση της His Master's Voice, η οποία περιλαμβάνει κατά το μεγαλύτερο μέρος της συνθέσεις του Μπιθικώτση, η παρούσα έκδοση συγκροτείται σχεδόν αποκλειστικά με συνθέσεις άλλων δημιουργών που ερμήνευσε ο Μπιθικώτσης και γιαυτό οι δυο εκδόσεις διαφέρουν πολύ στο περιεχόμενό τους. Συγκεκριμένα, μόλις τρία τραγούδια έχουν μουσική του Μπιθικώτση («Τρελοκόριτσο», «Αυτή θα ζήσει μ' άλλονε», «Από γυναίκες μάτσο»), ενώ τα υπόλοιπα 17 υπογράφονται από σημαντικούς ή και άσημους δημιουργούς του ρεμπέτικου και λαϊκού τραγουδιού. Ιδού τα ονόματα: Βασίλης Τσιτσάνης, Απόστολος Καλδάρας, Μπάμπης Μπακάλης, Στέλιος Χρυσίνης, Γιώργος Ζαμπέτας, Σταύρος Χατζηδάκης και Παναγιώτης Πετσάς. Και μαζί μ' αυτά έχουμε και τρία κινηματογραφικά λαϊκά τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι («Γαρίφαλο στ' αφτί», «Είμαι άντρας», «Αχ βρε παλιομισοφόρια») σε δεύτερη εκτέλεση από τις ταινίες «Λατέρνα φτώχεια και φιλότιμο» (1955) και «Λατέρνα φτώχεια και γαρίφαλο» (1957).

Όλα τα τραγούδια της συλλογής τα ερμηνεύει ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ενώ σε κάποια από αυτά τις δεύτερες φωνές κάνουν οι: Ελένη Κώτσογλου, Αντώνης Κλειδωνιάρης, Γεωργία Τζόυ, Γιάννης Κυριαζής, Ρένα Σταμου, Γιώτα Λίδια, Δούκισσα και άλλοι. Αξίζει βέβαια να επισημάνουμε ότι η χρονική ένδειξη του εξωφύλλου «1956-1958» δεν είναι ακριβής, αφού το εναρκτήριο τραγούδι του δίσκου («Τρελοκόριτσο») στην πρώτη του εκτέλεση ηχογραφήθηκε και πρωτοκυκλοφόρησε το 1955. Μικρές χρονικές ανακρίβειες μπορεί να εντοπίσει κανείς και σε άλλα τραγούδια.

Γρηγόρης Μπιθικώτσης: Από τις 78 στροφές (2007)

Το 2007 από την ΕΜΙ / His Master's Voice εκδόθηκε ένα πολύ σημαντικό διπλό ψηφιακό άλμπουμ με τίτλο: Γρηγόρης Μπιθικώτσης: Από τις 78 στροφές. Και είναι σημαντική η συγκεκριμένη έκδοση, ενταγμένη σε μια μια μεγάλη σειρά ανάλογων αφιερωμάτων στους σπουδαιότερους καλλιτέχνες που φιλοξενούνταν κάτω από τη στέγη της μεγάλης αυτής δισκογραφικής εταιρείας, γιατί καταγράφει τα πρώτα βήματα που κορυφαίου ερμηνευτή και συνθέτη από την εποχή του γραμμοφώνου και των δίσκων 78 στροφών, ενός ηχητικού φορέα που ήταν ο μοναδικός μέχρι το 1960, όταν και άρχισε σταδιακά να επικρατεί ο δίσκος βινυλίου 45 (αρχικά) και 33 στροφών.

Η πολύ φροντισμένη έκδοση που επιμελήθηκε ο Κώστας Μπαλαχούτης φιλοξενεί συνολικά 40 τραγούδια με την απόλυτη σφραγίδα του Γρηγόρη Μπιθικώτση, είτε ως συνθέτη, είτε ως ερμηνευτή, είτε φυσικά και με τις δυο ιδιότητες. Τα τραγούδια είναι ηχογραφημένα κατά το διάστημα 1949-1960. Τα περισσότερα αποτελούν συνθέσεις του Μπιθικώτση, αρχής γενομένης με το ζεϊμπέκικο σε καθαρά ρεμπέτικο ύφος «Το καντήλι τρεμοσβήνει» ηχογραφημένο το 1949 σε στίχους του Χαράλαμπου Βασιλειάδη με ερμηνεύτρια τη Σούλα Καλφοπούλου και στις δεύτερες φωνές τον Μάρκο Βαμβακάρη και τον Στελλάκη Περπινιάδη. Ακολούθησαν το 1953 τα τραγούδια: «Πήρα τη στράτα την κακιά» και «Ξένο σπίτι, ξένες πόρτες», αμφότερα σε στίχους και πάλι του Χαράλαμπου Βασιλειάδη, από τα οποία το πρώτο ερμηνεύει η μόλις 13 χρονών πρωτοεμφανιζόμενη Πόλυ Πάνου και το δεύτερο ο Πρόδρομος Τσαουσάκης.

Το 1955 ήταν μια οριακή χρονιά για την πορεία του Μπιθικώτση, αφού εκείνη τη χρονιά αποφάσισε για πρώτη φορά να ηχογραφήσει τραγούδια του με τη δική του φωνή. Η αρχή έγινε με δυο ζεϊμπέκικα, το περίφημο «Τρελοκόριτσο» σε στίχους Γιάννη Παπαδόπουλου και το «Βρε πού πάμε» σε στίχους Δημήτρη Γκούτη. Η επιτυχία του «Τρελοκόριτσου» συνέβαλε αποφασιστικά στην άμεση καθιέρωσή του ως ερμηνευτή κι έτσι αμέσως άρχισε να ηχογραφεί και τραγούδια άλλων δημιουργών χτίζοντας σιγά σιγά το μύθο του. Από τους πρώτους μάλιστα που τον αξιοποίησαν ερμηνευτικά ήταν και ο Μάνος Χατζιδάκις με δυο τραγούδια («Είμαι άντρας», «Γαρίφαλο στ' αφτί») από την ταινία «Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο» (1955). 

Στην έκδοση λοιπόν φιλοξενούνται και αρκετά τραγούδια άλλων συνθετών με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση ηχογραφημένα κατά την πενταετία 1956-1960, όπως του Μάρκου Βαμβακάρη, του Βασίλη Τσιτσάνη, του Απόστολου Καλδάρα, του Γιώργου Μητσάκη, του Γιώργου Ζαμπέτα, του Θόδωρου Δερβενιώτη, του Μπάμπη Μπακάλη και του Στέλιου Χρυσίνη. Από το 1960 και εξής με την έλευση των 45 στροφών και την ιστορική συνάντησή του με τον Μίκη Θεοδωράκη θα αλλάξει εκ βάθρων την καριέρα του...

Γρηγόρης Μπιθικώτσης: 36 Χρόνια Μπιθικώτσης (1984)

Σήμερα θα σταθούμε σε μια αντιπροσωπευτική ευρεία ανθολογία τραγουδιών, όπου ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης δεν περιορίζεται στο ρόλο του ερμηνευτή, αλλά ξεδιπλώνει και το πλούσιο συνθετικό του ταλέντο, αυτό που μας χάρισε δεκάδες όμορφα λαϊκά τραγούδια από το 1949 που ηχογράφησε το πρώτο δικό του τραγούδι («Το καντήλι τρεμοσβήνει») ως τα τις αρχές της δεκαετίας του '80 με πιο πρόσφατο το προσωπικό του άλμπουμ «Παράπονα της πλώρης» (1981). Η συλλογή επιγράφεται «36 Χρόνια Μπιθικώτσης», τίτλος που αναφέρεται προφανώς στην περίοδο 1949-1984 που καλύπτει ακριβώς το διάστημα, κατά το οποίο ο ο Μπιθικώτσης, αρχικά με αργούς ρυθμούς κι αργότερα πολύ πιο συστηματικά (κυρίως μετά το 1968), παρουσίασε δικές του συνθέσεις είτε με τη δική του φωνή, είτε - σπανιότερα - με φωνές άλλων συναδέλφων του. 

Από το πρώτο διάστημα (δεκαετία '50 ως τις αρχές του '60) προέκυψαν λίγα, αλλά πολύ δημοφιλή τραγούδια, όπως: «Τρελοκόριτσο», «Σε τούτο το στενό», «Φεγγάρι χλωμό», «Του Βοτανικού ο μάγκας» και μερικά ακόμη λιγότερο γνωστά. Ακολούθησε ένα «κενό» διάστημα (περίπου από το 1961 ως το 1966), όταν και εκτοξεύθηκε η καριέρα του στην κορυφή με τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη και του Σταύρου Ξαρχάκου, για να ξεκινήσει το 1968 η δεύτερη και πολύ πιο παραγωγική συνθετική του φάση, όταν άρχισε να παρουσιάζει σε ετήσια βάση προσωπικές δουλειές με δικές του συνθέσεις, μέσα από τις οποίες προέκυψαν δεκάδες σουξέ της εποχής, όπως: «Επίσημη αγαπημένη», «Τα σκόρπισε ο άνεμος», «Τριαντάφυλλα σπασμένα», «Είχε κι εκείνος μιαν αγάπη», «Φέρε μια καλή», «Σάντα Μαρία», «Στου Μπελαμί το ουζερί», «Μια γυναίκα φεύγει», «Τα καραβάνια», «Αμφιβολίες», «Το μεσημέρι καίει το μέτωπό σου», «Ο έρωτας γεννήθηκε για δύο», «Ο κυρ Θάνος», «Καράβι με σημαία ξένη», «Εγνατίας 406», «Ένα αμάξι με δυο άλογα» και πολλά άλλα.

Η αρχική αναλογική έκδοση περιλάμβανε δύο δίσκους βινυλίου και συνολικά 30 τραγούδια, τα οποία ωστόσο υπέστησαν γενναία περικοπή, για να περιοριστούν στα 20, ώστε να χωρέσουν σε μονό ψηφιακό δίσκο με μοιραία θύματα κάποια σπουδαία τραγούδια, όπως το υπέροχο «Τριαντάφυλλα σπασμένα». Το πρώτο μέρος της έκδοσης είναι αφιερωμένο στην ιστορική και μακροχρόνια συνεργασία του Γρηγόρη Μπιθικώτση με τον κορυφαίο λαϊκό στιχουργό Κώστα Βίρβο, ενώ το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει τραγούδια άλλων στιχουργών, όπως ο Δημήτρης Γκούτης, ο Γιάννης Παπαδόπουλος, ο Γιάννης Κιούρκας, ο Λάκης Τσώλης, η Ελένη Λιάκου, ο Μιχάλης Παπανικολάου και ο ίδιος ο συνθέτης. Τα περισσότερα τραγούδια τα ερμηνεύει ο ίδιος ο Μπιθικώτσης, ενώ μερικά από τα καλύτερά του αποδίδιδονται από εκλεκτούς λαϊκούς ερμηνευτές της εποχής, όπως: Πόλυ Πάνου, Μανώλης Αγγελόπουλος, Βίκυ Μοσχολιού, Λευτέρης Μυτιληναίος και Λουίζα Γαΐτη.

Γρηγόρης Μπιθικώτσης: Χρυσές επιτυχίες, αρ.1 & 2 (1977)

Ο κύριος όγκος του δισκογραφημένου ρεπερτορίου του Γρηγόρη Μπιθικώτση έχει καταγραφεί στις 78 και τις 45 στροφές, ενώ η πρωτότυπη προσωπική του δισκογραφία σε δίσκους 33 στροφών είναι αναλογικά περιορισμένη και κυριαρχείται περισσότερο από τη μεγάλη σειρά δίσκων του με δικές του συνθέσεις κατά την περίοδο 1968-1990. Μεγάλο μέρος της δισκογραφίας του βέβαια καταλαμβάνουν οι δεκάδες συλλογές και ανθολογίες που κυκλοφόρησαν κατά καιρούς με υλικό που ήδη είχε εκδοθεί νωρίτερα είτε σε δικούς του δίσκους 45 στροφών, είτε σε δίσκους μεγάλης διάρκειας άλλων δημιουργών.

Από αυτή λοιπόν την κατηγορία της δισκογραφίας του μεγάλου ερμηνευτή έχω επιλέξει δύο άλμπουμ που εκδόθηκαν μέσα στο 1977 παράλληλα με την κυκλοφορία του προσωπικού του άλμπουμ «Χαμένες αγάπες» και λίγο πριν κυκλοφορήσει ο κύκλος τραγουδιών «Οκτώβρης '78» με μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Πρόκειται για δύο άλμπουμ ενταγμένα στη μεγάλη σειρά της ΕΜΙ «14 Χρυσές Επιτυχίες» που εκδόθηκε κατά τη διετία 1977-1978 με πορτρέτα των εκλεκτότερων λαϊκών ερμηνευτών της εταιρείας, όπως: Στέλιος Καζαντζίδης, Γρηγόρης Μπιθκώτσης, Πάνος Γαβαλάς, Γιώτα Λίδια, Πόλυ Πάνου, Μιχάλης Μενιδιάτης, Μανώλης Αγγελόπουλος, Στράτος Διονυσίου, Βίκυ Μοσχολιού, Σταμάτης Κόκοτας, Μανώλης Μητσιάς, Νίκος Ξυλούρης κ.ά.

Τα δυο άλμπουμ περιλαμβάνουν 28 συνολικά τραγούδια σε πρώτη ή δεύτερη εκτέλεση, όλα βέβαια από παλιότερες ηχογραφήσεις και κυκλοφορίες του ερμηνευτή κατά τη δεκαετία του '60 ως τα πρώτα χρόνια του '70. Το υλικό είναι μοιρασμένο σε τραγούδια από την εποχή του ρεμπέτικου και του κλασικού λαϊκού τραγουδιού, τα περισσότερα σε δεύτερη εκτέλεση, με μουσική των Μάρκου Βαμβακάρη, Βασίλη Τσιτσάνη, Απόστολου Καλδάρα, Απόστολου Χατζηχρήστου, Γιώργου Μητσάκη, Μπάμπη Μπακάλη, Θόδωρου Δερβενιώτη, Άκη Πάνου κ.ά., καθώς και σε τραγούδια νεότερων συνθετών, όπως ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Δήμος Μούτσης, ο Σταύρος Κουγιουμτζής και ο Γιώργος Κατσαρός, μαζί με κάποιες συνθέσεις του ίδιου του Μπιθικώτση. Απουσιάζουν εξολοκλήρου τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, τα οποία ωστόσο την ίδια εποχή κυκλοφορούσαν σωρηδόν σε διάφορες συλλογές.

ΥΓ. Μια αυτονόητη παρατήρηση: Κάθε αξιοπρεπής παραγωγή οφείλει να καλύπτει μερικές θεμελιώδεις προδιαγραφές, όπως: Αναγραφή των δημιουργών των τραγουδιών (συνθέτης στιχουργός), πλήρη αναφορά των ερμηνευτών και των δεύτερων φωνών, χρονολόγηση παλιότερων ηχογραφήσεων, ενορχηστρωτές και διευθυντές ορχήστρας, μουσικούς που εκτελούν τα κομμάτια. Δυστυχώς η συγκεκριμένη σειρά δεν τηρεί ούτε στο ελάχιστο αυτές τις προδιαγραφές, ειδικά στην ψηφιακή της επανέκδοση, η οποία περιορίζεται μόνο στην αναγραφή των τίτλων, χωρίς κανένα απολύτως άλλο πληροφοριακό στοιχείο, ενώ η αρχική αναλογική έκδοση είχε τουλάχιστον τα ονόματα των δημιουργών στις στρογγυλές ετικέτες των δίσκων! Προχειρότητες της πρώτης ψηφιακής εποχής...

Γρηγόρης Μπιθικώτσης: Ο πρώτος προσωπικός του δίσκος (1966)

Συμπληρώνονται σήμερα 103 χρόνια από τη γέννηση ενός από τους ακρογωνιαίους λίθους του λαϊκού μας τραγουδιού στον τομέα της ερμηνείας, του Γρηγόρη Μπιθικώτση (1922-2005), του συνθέτη και ερμηνευτή που συνδέθηκε στενά με τη «λαϊκή» περίοδο του Μίκη Θεοδωράκη (1960-1966), αλλά και με την αναβίωση του ρεμπέτικου τραγουδιού με νέες εκτελέσεις στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '60, ενώ στην περίοδο του χουντικού καθεστώτος επιδόθηκε στη σύνθεση δικών του τραγουδιών με μεγάλη επιτυχία, αρχής γενομένης το 1968 με τον προσωπικό του δίσκο «Επίσημη αγαπημένη». 

Η πρώτη μουσική του δραστηριότητα σημειώθηκε στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, όταν υπηρετούσε ως στρατιώτης στο τμήμα μεταγωγών της Μακρονήσου, όπου και συμμετείχε στην ορχήστρα ψυχαγωγίας των εξορίστων αριστερών, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Μίκης Θεοδωράκης, για να γίνει έτσι η πρώτη γνωριμία τους, η οποία έμελλε αργότερα να στιγματίσει βαθιά το ελληνικό τραγούδι με την ηχογράφηση του «Επιτάφιου» το 1960 που σηματοδότησε την επίσημη γέννηση του λεγόμενου «έντεχνου» λαϊκού τραγουδιού, αλλά και την αρχή της συστηματικής μελοποίησης ποιητικών κειμένων που στα επόμενα χρόνια θα γνώριζε μεγάλη ανάπτυξη. Η πρώτη σύνθεση του Γρηγόρη Μπιθικώτση καταγράφεται το 1949 με το τραγούδι «Το καντήλι τρεμοσβήνει» (το ερμήνευσε η Σούλα Καλφοπούλου), ενώ η πρώτη δική του δισκογραφημένη ερμηνεία ήρθε μόλις το 1955 με το τραγούδι «Βρε πού πάμε», για να ακολουθήσουν αμέσως μετά οι ερμηνείες του σε δυο κινηματογραφικά τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι («Είμαι άντρας», «Γαρίφαλο στ' αφτί»).

Στα μέσα της δεκαετίας του '60, όταν άρχισε σιγά σιγά να εμφανίζεται ο δίσκος βινυλίου μακρά διαρκείας στις 33 στροφές, κυκλοφόρησε και ο πρώτος προσωπικός δίσκος του Γρηγόρη Μπιθικώτση με τίτλο το όνομά του: Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ενταγμένος στη σειρά «Πορτρέτα μεγάλων λαϊκών τραγουδιστών» της His Master's Voice, την ίδια χρονιά (1966) που θα κυκλοφορήσει παράλληλα και η περίφημη «Ρωμιοσύνη» του Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου με αποκλειστικό ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. 

Ο δίσκος συγκροτήθηκε κυρίως από ηχογραφήσεις της διετίας 1965-1966 μαζί με μερικές παλιότερες ηχογραφήσεις από τις 45 στροφές, όλες από τις λιγότερο γνωστές ερμηνευτικές στιγμές του Μπιθικώτση με εξαίρεση ασφαλώς το δημοφιλέστατο τραγούδι του Απόστολου Καλδάρα «Στ' Αποστόλη το κουτούκι» σε στίχους της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου και την επανεκτέλεση της εμβληματικής «Φραγκοσυραινής» του Μάρκου Βαμβακάρη. Τα υπόλοιπα τραγούδια υπογράφονται από τους Βασίλη Τσιτσάνη, Απόστολο Χατζηχρήστο, Άκη Πάνου, Μίκη Θεοδωράκη, καθώς και των άσημων δημιουργών Χρήστου Πήττα και Νίκου Μάργαρη. Στις δεύτερες φωνές ακούγονται η Χαρούλα Λαμπράκη, η Βούλα Γκίκα, η Βίκυ Μοσχολιού, ο Μιχάλης Ιωαννίδης και η Μυρτώ Λάζου.

Θάνος Μικρούτσικος, Άλκης Αλκαίος: Εμπάργκο (νέα εκτέλεση, 2021)

Δυσάρεστη επέτειος η σημερινή, καθώς συμπληρώνονται 13 χρόνια από την πρόωρη αποδημία του σημαντικού στιχουργού και ποιητή Άλκη Αλκαίου, κατά κόσμον Βαγγέλη Λιάρου (1949-2012), ο οποίος γεννήθηκε στο χωριό Κοκκινιά της Θεσπρωτίας, αλλά έζησε τα παιδικά του χρόνια στην Πάργα, τον τόπο που αποτελούσε σε όλη τη ζωή του το σταθερό του καταφύγιο και που φρόντισε να τον περάσει κάποιες φορές ακόμη και στον ποιητικό του λόγο. 

Στη δισκογραφία έκανε την πρώτη του εμφάνιση το 1978 χάρις στον Θάνο Μικρούτσικο με το τραγούδι «Φλεβάρης 1848» από το άλμπουμ «Τραγούδια της Λευτεριάς» που ερμήνευσε η Μαρία Δημητριάδη, με τη φωνή της οποίας καταγράφεται και το δεύτερο τραγούδι του με τίτλο «Μπαλάντα ενός φιλήσυχου» σε μουσική και πάλι του Μικρούτσικου από το άλμπουμ «Δελτίο καιρού» (1980). Από 'κει και πέρα η συμπόρευσή του με τον συγκεκριμένο συνθέτη θα είναι συνεχής επί τρεις σχεδόν δεκαετίες με ολοκληρωμένες δουλειές, όπως τα άλμπουμ «Εμπάργκο» (1982), «Όσο κρατάει ένας καφές» (1989) και «Υπέροχα μονάχοι» (2006), αλλά και αρκετά σκόρπια τραγούδια. Παράλληλα βέβια έκανε και τα ανοίγματά του σε αρκετές ακόμη συνεργασίες, κυρίως με τον Μάριο Τόκα, τον Σωκράτη Μάλαμα, τον Μίλτο Πασχαλίδη και τον Παντελή Θαλασσινό, ενώ με τον Νότη Μαυρουδή μας έδωσε το εμβληματικό τραγούδι «Πρωινό τσιγάρο» από το άλμπουμ «Στην όχθη της καρδιάς μου» (1984).

Αναμφισβήτητα πάντως η κορυφαία συνεισφορά του Άλκη Αλκαίου στο ελληνικό τραγούδι στάθηκε ο αριστουργηματικός κύκλος τραγουδιών «Εμπάργκο» (1982) σε μουσική του Θάνου Μικρούτσικου με ερμηνευτές τη Μαρία Δημητριάδη, τον Μανώλη Μητσιά, τον Κώστα Καράλη και τον Βλάση Μπονάτσο εμπνευσμένο από ένα ευρύ σύνολο ποιημάτων που είχε ετοιμάσει ο Αλκαίος, τα οποία μάλιστα εκδόθηκαν σε μορφή ποιητικής συλλογής από την Εταρεία Νέας Μουσικής ένα χρόνο μετά την έκδοση του δίσκου. Μάλιστα ο δίσκος στην επανέκδοση του 2008 κυκλοφόρησε εμπλουτισμένος με ένα πρόσθετο τραγούδι με τίτλο «Spleen» που ερμήνευσε ο ίδιος ο συνθέτης.

Το 2021 λοιπόν, δυο χρόνια μετά το θάνατο του Θάνου Μικρούτσικου, το μεγάλο αυτό έργο επανακυκλοφόρησε σε καινούργια εκτέλεση και νέα ενορχήστρωση αποκτώντας ένα πιο σύγχρονο πρόσωπο μέσα από τις πειστικές ερμηνείες του Χρήστου Θηβαίου και του Μίλτου Πασχαλίδη με τη συμμετοχή του Γιάννη Κότσιρα στο εμβληματικό ζεϊμπέκικο «Ερωτικό» που αγαπήθηκε πολύ στις παλιότερες εκτελέσεις του από τον Μανώλη Μητσιά, αλλά και τη Χαρούλα Αλεξίου. Ακολουθείται ακριβώς η ίδια σειρά των τραγουδιών, όπως στην πρώτη εκτέλεση του 1982, ενώ παραλείπεται το οργανικό τζαζ θέμα του επιλόγου («Υστερόγραφο») και τη θέση του έχει πάρει το νεότερο τραγούδι «Spleen», εμπνευσμένο από το μελαγχολικό πνεύμα του ομώνυμου ποιήματος του Μποντλέρ (από την ποιητική συλλογή «Τα άνθη του κακού», 19ος αι.) που απέδωσε έξοχα στα ελληνικά ο Κώστας Καρυωτάκης, ο ποιητής που επηρέασε βαθιά και την ποιητική γραφή του Άλκη Αλκαίου. Την επιμέλεια της παραγωγής υπογράφει ο Θύμιος Παπαδόπουλος.

Δημήτρης Μπασλάμ: Θυμωμένη μπετονιέρα (2009)

Δυο χρόνια μετά τις πρώτες πολύ πετυχημένες παιδικές δουλειές του («Ο Γαργαληστής», «Ο Αγησίλαγος») που εκδόθηκαν στο διάστημα 2005-2007, ο συνθέτης και συγγραφέας Δημήτρης Μπασλάμ θα μας δώσει και μια τρίτη δουλειά στο ίδιο ύφος συμπληρώνοντας έτσι ένα ιδιαίτερο τρίπτυχο παιδικής δισκογραφίας που τον επέβαλε ως σημαντική παρουσία στο χώρο, καθώς μάλιστα όλες οι δουλειές του εκδόθηκαν στη συνέχεια και σε μορφή εικονογραφημένων βιβλίων, ενώ ανέβηκαν με επιτυχία και στη θεατρική σκηνή, κατά κανόνα με σκηνοθεσία του ιδίου.

Το 2009 λοιπόν ο Δημήτρης Μπασλάμ θα παρουσιάσει το ψηφιακό άλμπουμ «Θυμωμένη μπετονιέρα», όπου πρωταγωνιστούν ως ζωντανές μορφές μια μπετονιέρα και οι βασικοί της συνεργάτες και φίλοι, δηλαδή το μυστρί, το τούβλο, ο τενεκές, το μαδέρι, ο ασβέστης, το φτυάρι κι ο μπουλντόζας. Όλοι μαζί αποφασίζουν να γκρεμίσουν τον κόσμο, για να ξαναφτιάξουν έναν καινούργιο απαλλαγμένο από τις διαχρονικές του παθογένειες. Κι εδώ λοιπόν ο δημιουργός καταθέτει ένα οραματικό κείμενο με όμορφες ιδέες που περνούν στις παιδικές ψυχές ευκολότερα μέσα από την ευφάνταστη μυθοπλασία.

Στην αφήγηση των κειμένων παρών και πάλι ο Αντώνης Καφετζόπουλος και μαζί του η ηθοποιός Άννα Καλαΐτζίδου. Τα τραγούδια ερμηνεύουν ο Σωκράτης Μάλαμας (σταθερά παρών στις δουλειές του Μπασλάμ), ο Αργύρης Μπακιρτζής, ο Φώτης Σιώτας, η Μαρίνα Δακανάλη, η Λουίζα Σοφιανοπούλου και ο συνθέτης, ο οποίος συμμετέχει και στα αφηγηματικά μέρη. Την εικονογράφηση αυτή τη φορά επιμελήθηκε ο Γιώργος Κωνσταντίνου.

Κλείνοντας αυτό το μικρό αφιέρωμα στον εκλεκτό δημιουργό Δημήτρη Μπασλάμ πρέπει να επισημάνω ότι ο δρόμος που είχε αποφασίσει να κατευθύνει την πορεία της καριέρας του θα συνεχιστεί στην ίδια γραμμή και μέχρι σήμερα έχοντας ήδη αποδώσει μια θαυμάσια σειρά παιδικών δημιουργιών, όπως «Τα παπούτσια του βαρύτονου» (2014), το «Λέω να πετάξω» (2018) και «Το πουλόβερ» (2019). Παράλληλα συνεχίζει να γράφει παιδικά βιβλία και να επιμελείται σκηνικές παρουσιάσεις των έργων του.

Δημήτρης Μπασλάμ: Ο Αγησίλαγος (2007)

Δυο χρόνια μετά την καλή υποδοχή που γνώρισε ο υπέροχος «Γαργαληστής» του ο συνθέτης και συγγραφέας Δημήτρης Μπασλάμ θα μας δώσει τη δεύτερη παιδική του δουλειά με ένα καινούργιο μουσικό παραμύθι που εκδόθηκε σε ψηφιακό δίσκο από τη Sony το 2007 με τίτλο «Ο Αγησίλαγος». 

Αυτή τη φορά ο δημιουργός επινόησε έναν καινούγιο ήρωα, ένα λαγό μάγειρα και καλοφαγά που μαγειρεύει πρωτότυπα φαγητά, αλλά ξαφνικά μια μέρα παθαίνει μαγουλάδες από το πολύ φαγητό κι αρχίζει ένα περιπετειώδες ταξίδι για ανεύρεση της καλύτερης τροφής που θα τον γιατρέψει. Βρίσκει έτσι την ευκαιρία να περάσει όμορφα μηνύματα για την υγιεινή διατροφή, αλλά και την αποδοχή της διαφορετικότητας μέσα από το όραμα μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας που δεν αναγνωρίζει διακρίσεις φυλετικές.

Η δομή του έργου έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με την προηγούμενη δουλειά με σύντομα αφηγηματικά μέρη που διανθίζονται από χαριτωμένα τραγούδια. Οι περισσότεροι συνεργάτες του δημιουργού είναι και πάλι οι ίδιοι, όπως ο Αντώνης Καφετζόπουλος που μαζί με τον συγγραφέα έχουν το ρόλο του αφηγητή, ενώ τραγουδούν και πάλι ο Σωκράτης Μάλαμας, ο Γιάννης Χαρούλης, η Μάρθα Φριντζήλα και ο Φώτης Σιώτης και μαζί τους τα καινούργια μέλη της παρέας, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, ο Αργύρης Μπακιρτζής και η Μαριαστέλλα Τζανουδάκη.

Η ενορχήστρωση υπογράφεται και πάλι από τον συνθέτη, ενώ η πολύ φροντισμένη έκδοση του δίσκου κοσμείται με θαυμάσιες ζωγραφιές του Βίκτωρα Μοσχόπουλου. Επισημαίνω, τέλος, ότι και αυτό το έργο έκδόθηκε και σε μορφή βιβλίου (από τις Εκδόσεις Επόμενος Σταθμός), ενώ γνώρισε και θεατρική διασκευή για παιδική σκηνή με κούκλες.

Δημήτρης Μπασλάμ: Ο Γαργαληστής (2005)

Σαν σήμερα, στις 7 Δεκεμβρίου 1967, γεννήθηκε στη Γερμανία ο κοντραμπασίστας, συνθέτης και συγγραφέας Δημήτρης Μπασλάμ, ο οποίος πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Έδεσσα, ενώ αργότερα εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη για σπουδές στο Σύγχρονο Ωδείο. Εκεί μάλιστα άρχισε να συνεργάζεται με διάφορα ροκ συγκροτήματα, όπως οι Big Sleep, ενώ σύντομα βρέθηκε στον καλλιτεχνικό κύκλο της λεγόμενης «σχολής της Θεσσαλονίκης» δίπλα σε σπουδαία ονόματα, όπως ο Σωκράτης Μάλαμας, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου, ο Γιάννης Αγγελάκας και άλλοι. 

Στη δισκογραφία έκανε το ντεμπούτο του το 2005 με το soundtrack της ταινίας «Η γυναίκα είναι ...σκληρός άνθρωπος» του Αντώνη Καφετζόπουλου, ο οποίος στάθηκε υποστηρικτής της δουλειάς του και στη συνέχεια, όταν αποφάσισε να διοχετεύσει όλη του την έμπνευση στην παιδική μουσική αξιοποιώντας και το συγγραφικό του ταλέντο. Έτσι στα επόμενα χρόνια θα μας δώσει μια θαυμάσια σειρά παιδικών δίσκων εκλεπτυσμένης μουσικής γραφής και ευφάνταστης στιχοποιίας με έργα που συχνά έχουν μεταφερθεί και στη σκηνή, αλλά και σε μορφή εικονογραφημένων βιβλίων.

Η αρχή έγινε 2005, λίγο μετά την έκδοση του soundtrack που προαναφέραμε, όταν κυκλοφόρησε από τη Sony το ψηφιακό άλμπουμ «Ο Γαργαληστής», μια εξολοκλήρου προσωπική δουλειά του Δημήτρη Μπασλάμ με μουσική, στίχους, κείμενα, ενορχήστρωση και παραγωγή, όλα δικά του! Στην ουσία πρόκειται για ένα έξυπνο παραμύθι που αναπτύσσεται με μικρά επιγραμματικά κείμενα που αφηγείται ο Αντώνης Καφετζόπουλος, τα οποία διανθίζονται με άφθονα μικρά τραγούδια ερμηνευμένα από τους Σωκράτη Μάλαμα, Θανάση Παπακωνσταντίνου, Γιάννη Αγγελάκα, Μάρθα Φριντζήλα, Φώτη Σιώτα και Γιάννη Χαρούλη. Η ιστοριούλα του έργου έχει για ήρωα ένα ληστή στα βάθη της Ανατολής που θεωρούσε ότι το σπουδαιότερο πράγμα του κόσμου είναι το παιδικό γέλιο και γιαυτό έβαλε για στόχο της ζωής του να το ...κλέβει από τα παιδάκια που το είχαν μπόλικο, για να το μοιράζει στα παιδάκια που σπάνια χαμογελούσαν!

Το ευφάνταστο αυτό μουσικό παραμύθι γνώρισε πολύ θετική αποδοχή από το κοινό κι έτσι στη συνέχεια πέρασε και σε μορφή βιβλίου με πλούσια εικονογράφηση από τον Βίκτωρα Μοσχόπουλο, ενώ κατά καιρούς γνώρισε και σκηνική εκτέλεση με πιο πρόσφατη την ομώνυμη παράσταση της Παιδκής Σκηνής του Θεάτρου Αυλαία της Θεσσαλονίκης κατά τη σεζόν 2021-2022.

Παύλος Σιδηρόπουλος: Ο ασυμβίβαστος (1979)

Συμπληρώνονται σήμερα 35 ολόκληρα χρόνια από τον πρόωρο θάνατο του «πρίγκιπα» του ελληνικού ροκ Παύλου Σιδηρόπουλου (1948-1990), ο οποίος έφυγε άδοξα από τη ζωή στις 6 Δεκεμβρίου 1990 από υπερβολική δόση ηρωίνης, στα δίχτυα της οποίας είχε μπλεχτεί πολλά χρόνια νωρίτερα και πάλευε να απελευθερωθεί, χωρίς δυστυχώς να τα καταφέρει.

Γεννήθηκε και πέθανε στην Αθήνα. Από πολύ μικρός βρέθηκε δίπλα στα νενανικά συγκροτήματα των αρχών της δεκαετίας του '60, ενώ αργότερα ως φοιτητής στο μαθηματικό τμήμα του Αριστοτελείου πανεπιστημίου συγκατοικούσε με τον Βαγγέλη Γερμανό και οι δυο τους έπαιζαν ερασιτεχνικά με τοπικά ροκ σχήματα. Το πρώτο επαγγελματικό συγκρότημα που δημιούργησε στα τέλη του '60 ήταν το Δάμων και Φιντίας, με το οποίο ηχογράφησε και κάποια τραγούδια σε δίσκους 45 στροφών. Στις αρχές της επόμενης δεκαετίας βρέθηκε στο συγκρότημα Μπουρμπούλια, το οποίο εκείνη την εποχή είχε μια σύντομη συνεργασία με τον Διονύση Σαββόπουλο, ενώ στη συνέχεια αυτονομήθηκε και για ένα διάστημα δραστηριοποιήθηκε με επικεφαλής τον Σιδηρόπουλο ηχογραφώντας και κάποια σκόρπια 45άρια. Με τη Μεταπολίτευση ο Παύλος Σιδηρόπουλος βρέθηκε στην ομάδα ερμηνευτών του Γιάννη Μαρκόπουλου σε συναυλίες και ηχογραφήσεις σημαντικών έργων («Θεσσαλικός κύκλος», «Ανεξάρτητα», «Οροπέδιο»), μια συνεργασία που έληξε άδοξα, αν και πολλά χρόνια αργότερα θα ξανασυναντηθούν στα άλμπουμ «Τολμηρή επικοινωνία» και «Ηλεκτρικός Θησέας». Στο μεταξύ είχε δημιουργήσει το συγκρότημα Σπυριδούλα με το οποίο ηχογράφησε τον πρώτο προσωπικό του δίσκο το 1978 με τίτλο «Φλου», ενώ αμέσως μετά είχε μια πολύ ενδιαφέρουσα στιγμή της καριέρας του που του έδωσε την ευκαιρία να αναδείξει εκτός από το ερμηνευτικό του πρόσωπο και τις υποκριτικές του ικανότητας.

Το 1979 λοιπόν παίχτηκε στις κινηματογραφικές αίθουσες η ταινία «Ο ασυμβίβαστος» (εναλλακτικός τίτλος: «Ο εύκολος δρόμος») σε σενάριο και σκηνοθεσία του Ανδρέα Θωμόπουλου. Το σενάριο έμμεσα βασίζεται στη ζωή του Παύλου Σιδηρόπουλου. Το soundtrack της ταινίας είναι μοιρασμένο σε οργανικά μέρη και τραγούδια. Τα οργανικά αποτελούν συνθέσεις του Γιώργου Θεοδωράκη, γιου του μεγάλου συνθέτη, ενώ τα πέντε από τα έξι τραγούδια έχουν στίχους και μουσική του σκηνοθέτη Ανδρέα Θωμόπουλου. Ξεχωρίζει το αισθαντικό «Να μ' αγαπάς» που έγινε μία από τις πιο εμβληματικές στιγμές σε ολόκληρη την καριέρα του Παύλου Σιδηρόπουλου. Το έκτο τραγούδι είναι μια τρυφερή ελεγεία που συγκλονίζει για το ανθρώπινο μήνυμά της. Έχει τίτλο «Κάποτε θάρθουν» και φέρει τη σφραγίδα δύο μεγάλων δημιουργών, του Μίκη Θεοδωράκη και του Λευτέρη Παπαδόπουλου.

Το άλμπουμ με τη μουσική της ταινίας εκδόθηκε την ίδια χρονιά με ένδεκα συνολικά μέρη. Η ψηφιακή επανέκδοση του 1994 ωστόσο κυκλοφόρησε επαυξημένη με άλλα πέντε τραγούδια που προέρχονται από τα πρώιμα χρόνια του Παύλου Σιδηρόπουλου. Συγκεκριμένα, έχουμε τρία τραγούδια με το συγκρότημα Δάμων και Φιντίας («Το ξέσπασμα», «Ο κόσμος τους», «Ο γέρο Μαθιός») και άλλα δύο («Απογοήτευση», «Ο Ντάμης ο σκληρός») με τα Μπουρμπούλια.

Σοφία Βόσσου, Διονύσης Τσακνής: Καλή ακρόαση (1986)

Γενέθλια σήμερα για τη Σοφία Βόσσου, μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση ερμηνεύτριας και τραγουδοποιού, η οποία γεννήθηκε στην Πάτρα στις 5 Δεκεμβρίου 1961, ενώ από το 1972 είναι μόνιμα εγκατεστημένη στην Αθήνα, όπου ολοκλήρωσε τις σπουδές πιάνου. Λίγο αργότερα ξεκίνησε τη μουσική της περιπέτεια ως πιανίστρια στην Πλάκα, για να κάνει την πρώτη δισκογραφική της εμφάνιση το 1980 συμμετέχοντας στο θεατρικό άλμπουμ «Μαντζουράνα σττο κατώφλι» του Χρήστου Λεοντή, ενώ το 1983 θα παρουσιάσει τον πρώτο προσωπικό της δίσκο με τίτλο «Χωρίς αδιάβροχο» με τραγούδια του Σάκη Τσιλίκη. Ακολούθησαν κάποιες σκόρπιες συμμετοχές της σε δίσκους του Νότη Μαυρουδή και του Ανδρέα Μικρούτσικου, με τον οποίο στη συνέχεια θα συνδεθεί πολύ στενά σε καλλιτεχνικό και προσωπικό επίπεδο και θα μας δώσει αρκετά τραγούδια σε δική της πλέον μουσική που γνώρισαν ευρεία δημοφιλία.

Η πρώτη συνθετική απόπειρα της Σοφίας Βόσσου θα έρθει το 1986 με το άλμπουμ «Καλή ακρόαση», όπου μοιράζεται τα τραγούδια με τον Διονύση Τσακνή, του οποίου αυτή ήταν μόλις η δεύτερη συνθετική δουλειά μετά την πρωτόλεια «Μπαλάντα του ταξιδιώτη» (1983). Μοιάζει λίγο παράδοξη πάντως αυτή η σύμπραξη, καθώς ο δίσκος είναι μοιρασμένος σε δυο ανεξάρτητες ενότητες με πέντε συνθέσεις (στίχοι και μουσική) του καθενός, χωρίς καμία διασύνδεση μεταξύ τους. Η Δήμητρα Γαλάνη πάντως που έχει την καλλιτεχνική επιμέλεια του δίσκου κι ερμηνεύει ένα τραγούδι του Τσακνή («Μια μελωδία αρχινά») μας θυμίζει ότι η Σοφία Βόσσου και ο Διονύσης Τσακνής ήταν οι δυο νικητές στο Φεστιβάλ Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης το 1984, οπότε αυτή η συγκατοίκηση αποκτά ένα νόημα. 

Αν κάτι βέβαια συνδέει πιο ουσιαστικά τις δυο πλευρές είναι το συγγενικό μουσικό τους ύφος που κινείται στο πεδίο του ροκ με αρκετές μελωδικές ανάπαυλες. Από τα τραγούδια του Τσακνή θα ξεχώριζα περισσότερο τα: «Σύμβασις αορίστου χρόνου», «Καληνύχτα Μαργαρίτα» και «Μια μελωδία αρχινά», ενώ από τα τραγούδια της Βόσσου (που ακούστηκαν περισσότερο) τα: «Χαμένη ισορροπία» και «Το φιλαράκι». Την ενορχήστρωση του δίσκου επιμελήθηκε ο Θανάσης Μπίκος που έπαιξε και κιθάρες και ηλεκτρικό μπάσο, ενώ ο Γιάννης Χατζής έπαιξε ντραμς και κρουστά, ο Φίλιππος Γκολφ ηλεκτρικό μπάσο, ο Φίλιππος Τσεμπερούλης σαξόφωνο και η Σοφία Βόσσου πιάνο.

Η Έλενα Σουλιώτη στο Nabucco του Verdi (1965)

Μετά τη «θεϊκή» (divina) υψίφωνο Μαρία Κάλλας σειρά έχει άλλη μια σπουδαία Ελληνίδα λυρική ερμηνεύτρια, λιγότερο ίσως γνωστή, αλλά σίγουρα μια επίσης εξαιρετική υψίφωνος που έλαμψε στο οπερατικό στερέωμα κατά τη δεκαετία του '60 ως τις αρχές της επόμενης, ενώ στη συνέχεια χάθηκε από το προσκήνιο λόγω φωνητικών προβλημάτων, αφού πρόλαβε πάντως σ' αυτό το σύντομο πέρασμά της να μας αφήσει αρκετά ντοκουμέντα της ερμηνευτικής της δεινότητας μέσα από εξαιρετικές ηχογραφήσεις για λογαριασμό της δισκογραφικής εταιρείας Decca.

Ο λόγος λοιπόν για την υπέροχη σοπράνο Έλενα Σουλιώτη (Elena Suliotis, 1943-2004), η οποία έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα, στις 4 Δεκεμβρίου 2004 σε ηλικία μόλις 61 ετών. Η σπουδαιότερη δισκογραφική της στιγμή ήρθε το 1965, στα 22 μόλις χρόνια της, όταν αξιώθηκε να αποτελεί μέρος της ερμηνευτικής ομάδας της όπερας Nabucco του μεγάλου Ιταλού οπερατικού συνθέτη Giuseppe Verdi (1813-1901). Πρόκειται για μια επική σύνθεση εμπνευσμένη από τη βιβλική ιστορία της αιχμαλωσίας των Εβραίων από το βασιλιά της Βαβυλώνας Ναβουχοδονόσορα τον 6ο π.Χ. αιώνα μορφοποιημένη σε λιμπρέτο από τον Temistocle Solera. Είναι η τρίτη κατά σειρά όπερα που συνέθεσε ο Βέρντι και η πρώτη που γνώρισε μεγάλη επιτυχία μετά τις δύο ατυχείς πρώτες του προσπάθειες («Oberto», «Un giorno di regno»). Η πρεμιέρα του έργου δόθηκε στις 9 Μαρτίου 1842 στη Σκάλα του Μιλάνου με αρχικό τίτλο «Nabucodonosor», ενώ η τελική ονομασία στη συντομευμένη εκδοχή «Nabucco» που έκτοτε επικράτησε, πρωτοχρησιμοποιήθηκε στην παράσταση του έργου το 1844 στο θέατρο της Κέρκυρας.

Ο Βέρντι συνέθεσε ένα μεγαλόπνοο έργο σε τέσσερις πράξεις με εντυπωσιακά χορωδιακά μέρη, από τα οποία ξεχωρίζει το συγκινητικό χορωδιακό των σκλάβων Εβραίων («Va, pensiero», «Πέτα, σκέψη»), το οποίο με τον καιρό μετατράπηκε σε έναν άτυπο εθνικό ύμνο για τον ιταλικό λαό που - όπως οι Εβραίοι του έργου - εκείνη την εποχή βρίσκονταν κάτω από ξένη κυριαρχία. Η παρούσα ηχογράφηση του έργου πραγματοποιήθηκε το 1965 με τη Χορωδία και Ορχήστρα της Όπερας της Βιέννης υπό τη διεύθυνση του Ιταλού οπερατικού μαέστρου Lamberto Gardelli. Στους βασικούς ρόλους έλαβαν μέρος οι: Tito Gobbi ως Ναμπούκο (βασιλιάς της Βαβυλωνίας), Έλενα Σουλιώτη ως Abigaille (Εβραία σκλάβα), Bruno Prevedi ως Ismaele (γιος του βασιλιά των Εβραίων), Carlo Cava ως Zaccaria (αρχιερέας των Εβραίων) και Dora Carral ως Fenena (κόρη του Ναβουχοδονόσορα).

Η Μαρία Κάλλας ερμηνεύει την Carmen του Bizet (1964)

Σήμερα θα σταθούμε σε άλλη μια μεγάλη στιγμή της μυθικής καριέρας στο χώρο του λυρικού θεάτρου της διάσημης Ελληνίδας σοπράνο Μαρίας Κάλλας που έμελλε να είναι από τις τελευταίες ηχογραφήσεις ολοκληρωμένης όπερας που πραγματοποίησε (την ίδια χρονιά έκανε και μία Tosca), αφού στη συνέχεια περιορίστηκε σε κάποια σποραδικά ρεσιτάλ ή ηχογραφήσεις αποσπασμάτων από όπερες και τελικά αποσύρθηκε πλήρως από την ενεργό δράση.

Ο λόγος λοιπόν για τη δημοφιλέστατη όπερα Carmen του Γάλλου ρομαντικού συνθέτη Georges Bizet (1838-1875). Συμπτωματικά μάλιστα αυτή ήταν και για τον ίδιο η τελευταία μεγάλη δημιουργία της σύντομης ζωής του, αφού λίγες μόλις εβδομάδες μετά την πρεμιέρα που δόθηκε στο Παρίσι στις 3 Μαρτίου 1875, ο συνθέτης έφυγε ξαφνικά από τη ζωή αφήνοντας ωστόσο πίσω του ένα σπουδαίο έργο που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τις γνωστές όπερες «Αλιείς μαργαριταριών» και «Η ωραία κόρη του Περθ», την πανέμορφη σκηνική μουσική «Αρλεζιάνα», μια χαριτωμένη σύντομη Συμφωνία και την ορχηστρική σουίτα «Παιδικά παιχνίδια».

Η Carmen είναι μια όπερα σε τέσσερις πράξεις με λιμπρέτο των Henri Meilhac και Ludovic Halévy βασισμένο στην ομώνυμη νουβέλα του Prosper Mérimée. Το σκηνικό της όπερας είναι τοποθετημένο στη Σεβίλλη γύρω στα 1820 και η υπόθεση αφορά στον άτυχο έρωτα του στρατιώτη Χοσέ για την τσιγγάνα Κάρμεν, η οποία ωστόσο προτιμά τον φημισμένο ταυρομάχο Εσκαμίλιο, για να βρει τελικά το θάνατο από τον πληγωμένο εραστή. Ο συνθέτης έγραψε ένα αριστουργηματικό μουσικό έργο πλημμυρισμένο από εξαίσιες μελωδίες και ισπανικά ηχοχρώματα, με υπέροχα ορχηστρικά μέρη (εισαγωγή και ιντερμέδια), αλησμόνητης γοητείας άριες, όπως η εμβληματική «Habanera», αλλά και η «Σεβιλλιάνα», συναρπαστικά χορωδιακά μέρη και αφηγηματικές γέφυρες. 

Παρόλα τα ξεχωριστά αυτά προτερήματα η πρεμιέρα του έργου στο Παρίσι δεν ενθουσίασε το κοινό και χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια, ώσπου να αναγνωριστεί η ομορφιά του έργου και να καταξιωθεί πλέον στις κορυφαίες κατακτήσεις του λυρικού ρεπερτορίου, ενώ η σύγχρονη δισκογραφία είναι πλημμυρισμένη με αμέτρητες ηχογραφήσεις του. Μια από τις σημαντικότερες δισκογραφημένες εγγραφές του έργου είναι και η παρούσα που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι τον Ιούλιο του 1964 για λογαριασμό της EMI με τη Μαρία Κάλλας στον επώνυμο ρόλο, τον Nicolai Gedda στο ρόλο του Don Jose και τον Robert Massard στο ρόλο του Escamillo. Στην εκτέλεση του έργου συμμετέχει η Παιδική Χορωδία του Jean Pesneaud και η Χορωδία του Rene Duclos. Την Ορχήστρα του Εθνικού Θεάτρου της Όπερας του Παρισιού διευθύνει ο Γάλλος αρχιμουσικός Georges Prêtre.

Η Μαρία Κάλλας τραγουδά Rossini: Il barbiere di Siviglia (1958)

Σαν σήμερα, πριν από 102 χρόνια, στις 2 Δεκεμβρίου 1923 ήρθε στον κόσμο η κατά γενική ομολογία κορυφαία λυρική ερμηνεύτρια του 20ου αιώνα Μαρία Κάλλας (1923-1977), κατά κόσμον Μαρία Σοφία Άννα Καικιλία Καλογεροπούλου, η οποία γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη από Έλληνες μετανάστες, αλλά τις βασικές της μουσικές σπουδές τις ολοκλήρωσε στην Αθήνα στο Εθνικό Ωδείο και στο Ωδείο Αθηνών, όπου και πραγματοποίησε την πρώτη επίσημη εμφάνισή της στην Εθνική Λυρική Σκηνή το 1941 στα μαύρα χρόνια της Κατοχής, ενώ από το 1945 ξεκίνησε τη θριαμβευτική διεθνή της πορεία στα σημαντικότερα λυρικά θέατρα της Ευρώπης και της Αμερικής ερμηνεύοντας με απόλυτο τρόπο όλους τους μεγάλους οπερατικούς ρόλους υπό τη διεύθυνση των κορυφαίων μαέστρων της εποχής, όπως ο Tullio Serafin, o Herbert von Karajan, o Alceo Galliera, o Antonino Votti, ο Victor de Sabata, o Georges Pretre και άλλοι. Δυστυχώς η καταχρηστική έκθεση της φωνής της σε ρόλους διαφορετικών φωνητικών απαιτήσεων της προκάλεσε από τις αρχές της δεκαετίας του '60 σημαντικά φωνητικά προβλήματα που την οδήγησαν στη σταδιακή απόσυρση από την ενεργό δράση και στην απομόνωσή της στο διαμέρισμά της στο Παρίσι, όπου τη βρήκε ο θάνατος σε ηλικία μόλις 54 ετών.

Ανάμεσα στις εκλεκτότερες ερμηνευτικές στιγμές της Μαρίας Κάλλας περιλαμβάνεται και η ολοκληρωμένη εκτέλεση της κωμικής όπερας Il barbiere di Siviglia (Ο κουρέας της Σεβίλλης) του πολυγραφότατου Ιταλού οπερατικού συνθέτη Giochino Rossini (1792-1868) πάνω σε λιμπρέτο του Cesare Sterbini βασισμένο στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Γάλλου συγγραφέα Beaumarchais που ενέπνευσε επίσης την όπερα «Οι γάμοι του Φίγκαρο» του Mozart. Το έργο είναι δομημένο σε δύο πράξεις και πρωτοπαρουσιάστηκε στη Ρώμη το 1816. Η παρούσα ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο τον Νοέμβριο του 1957 κι εκδόθηκε σε δίσκο την επόμενη χρονιά από τη δισκογραφική εταιρεία EMI. Η παρούσα έκδοση περιορίζεται σε αποσπάσματα της ολοκληρωμένης ηχογράφησης περιλαμβάνοντας πάντως τις καλύτερες στιγμές του έργου, όπως η εμβληματική ορχηστρική εισαγωγή, η άρια του Φίγκαρο «Largo al factotum della citta», η άρια της Ροζίνας «Una voce poco fa» και το εντυπωσιακό φινάλε «Di si felice innesto» με τη συμμετοχή όλων των πρωταγωνιστών και χορωδίας.

Τους κύριους ρόλους ερμηνεύουν οι: Μαρία Κάλλας (σοπράνο) ως Ροζίνα, Luigi Alva (τενόρος) ως Κόμης Αλμαβίβα, Tito Gobbi (βαρύτονος) ως Φίγκαρο και Νίκος Ζαχαρίου (βαθύφωνος) ως Ντον Μπαζίλιο. Την Ορχήστρα (και χορωδία) Φιλαρμόνια του Λονδίνου διευθύνει ο σπουδαίος Ιταλός μαέστρος όπερας Alceo Galliera.

Μαρία Φαραντούρη, Cihan Türkoğlu: Beyond the Borders (2018)

Ολοκληρώνουμε το μικρό αυτό αφιέρωμα στη μεγάλη Ελληνίδα ερμηνεύτρια Μαρία Φαραντούρη με άλλη μια διεθνή συνεργασία της για λογαριασμό και πάλι της γερμανικής εταιρείας ECM. Πρόκειται για το άλμπουμ με τον αγγλόφωνο τίτλο «Beyond the Borders» που κυκλοφόρησε στη διεθνή αγορά το 2018. Αυτή τη φορά η Μαρία Φαραντούρη συνεργάζεται με τον Τούρκο μουσικό Cihan Türkoğlu, μεγάλο δεξιοτέχνη του σάζι, ο οποίος γεννήθηκε το 1983 και σπούδασε μουσική στην Κωνσταντινούπολη, ενώ από το 2009 είναι εγκατεστημένος στην Αθήνα παίζοντας μουσική με το συγκρότημά του και παράλληλα δίνοντας μαθήματα εστιασμένα στην παραδοσιακή και τζαζ μουσική. 

Εδώ πρέπει να επισημάνω ότι είναι η πέμπτη δισκογραφημένη σύμπραξη της Μαρίας Φαραντούρη με Τούρκους μουσικούς. Η αρχή βέβαια είχε γίνει πολύ παλιότερα με την ιστορική πια συνεργασία της με τον Zülfü Livaneli το 1982, η οποία μάλιστα ανανεώθηκε το 2005 με τη ζωντανή ηχογράφηση «Μνήμη του νερού». Το 2004 είχε συνεργαστεί με τον Fuat Saka στο άλμπουμ «Mosaic» και το 2010 με τον Taner Akyol στο άλμπουμ «Maria Farantouri Sings Taner Akyol». 

Το άλμπουμ «Beyond the Borders» γεφυρώνει τις μουσικές παραδόσεις της Ανατολής και της Δύσης ανατρέχοντας μάλιστα βαθιά στο χρόνο από το Μεσαίωνα ως τη νεότερη εποχή. Συνθέσεις του Cihan Türkoğlu πρωτότυπες ή βασισμένες σε παραδοσιακά μοτίβα από την Ελλάδα, την Τουρκία, το Λίβανο και την Αρμενία αποδίδονται φωνητικά στα ελληνικά με στίχους που έγραψαν η Αγαθή Δημητρούκα, η Μαρία Θωίδου και η Βασιλική Νευροκοπλή. Ανάμεσα στα μέρη του έργου βρίσκουμε και μελοποιημένα αποσπάσματα του αρχαϊκού Εφέσιου φιλοσόφου Ηράκλειτου σε νεοελληνική απόδοση της Αγαθής Δημητρούκα.

Η ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη αποπνέει το μυστηριακό μεγαλείο μιας ιέρειας μέσα στο ναό της άχρονης και δίχως σύνορα μουσικής ή, όπως εύστοχα τη χαρακτήρισε η ξένη κριτική, «... επιδεικνύει μεγαλείο και τραγικότητα σε ισορροπία με μια εντυπωσιακή ανθρωπιά» αποκαλύπτοντας όλο το βάθος του νοήματος από μια συχνά σκοτεινή και δυσνόητη ποίηση. Οι μουσικοί που τη συνοδεύουν συμβάλλουν αποφασιστικά στο συναρπαστικό αποτέλεσμα. Ο Cihan Türkoğlu παίζει σάζι και κοπούζ συνοδεύοντας φωνητικά τη Φαραντούρη, η Anja Lechner παίζει βιολοντσέλο, η Meri Vardanyan κανονάκι, ο Χρήστος Μπάρμπας νέι και ο İzzet Kizil κρουστά.

Μαρία Φαραντούρη, Charles Lloyd: Athens Concert (2011)

Συνεχίζοντας αυτό το μικρό αφιέρωμα στη Μαρία Φαραντούρη, θα ήθελα να σταθούμε σε κάποιες διεθνείς συνεργασίες της τα τελευταία χρόνια που πέρασαν στη δισκογραφία για λογαριασμό της γερμανικής εταιρείας ECM, η οποία ειδικεύεται στη λόγια, αλλά και στη διεθνή φολκ και τζαζ μουσική. Είναι η ετιαρεία άλλωστε που φιλοξενεί αρκετούς εκλεκτούς Έλληνες μουσικούς, όπως η Ελένη Καραΐνδρου, ο Βασίλης Τσαμπρόπουλος, ο Σωκράτης Σινόπουλος και άλλοι.

Το 2011 λοιπόν εκδόθηκε σε ζωντανή ηχογράφηση μια πολύ ξεχωριστή μουσική συνάντηση μεταξύ της Μαρίας Φαραντούρη και του διάσημου Αμερικανού τζαζ σαξοφωνίστα και συνθέτη Charles Lloyd (γενν. 1938), η οποία ήρθε ως επιστέγασμα μιας παλιάς τους γνωριμίας από το 2002 στην Καλιφόρνια, ενώ την ίδια χρονιά ο Lloyd είχε εμφανιστεί και στο Θέατρο Λυκαβηττού σε μια συναυλία που τον είχε κάνει να αγαπήσει την Ελλάδα και τον πολιτισμό της και να ψάχνει την ευκαιρία να επανέλθει. Αυτό συνέβη ένα καλοκαιρινό βράδυ του Ιουνίου του 2010, όταν εμφανίστηκε στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού συνοδευόμενος από το Sky Quartet και τη Μαρία Φαραντούρη στο φωνητικό μέρος. 

Το πρόγραμμα ήταν κυρίως ελληνικού περιεχομένου ανάμικτου με συνθέσεις του Lloyd. Περιλαμβάνονταν μουσικά θέματα του Μίκη Θεοδωράκη από τα έργα «Επιφάνια» σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη και «Ο ήλιος και ο χρόνος» σε ποίηση του συνθέτη, το τραγούδι «Ταξίδι στα Κύθηρα» της Ελένης Καραΐνδρου από το soundtrack της ομώνυμης ταινίας, επίσης το δημώδες «Βλέφαρό μου» του Νίκου Κυπουργού σε στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου, καθώς και μια οργανική «ελληνική» σουίτα σε τρία μέρη του Τάκη Φαραζή βασισμένη σε παραδοσιακά ελληνικά θέματα από την Ήπειρο, τα Δωδεκάνησα, τη Μαύρη Θάλασσα και τη Σμύρνη, ενώ η Αγαθή Δημητρούκα έγραψε ελληνικούς στίχους για τη σύνθεση «Requiem» του Charles Lloyd.

Η Μαρία Φαραντούρη ανταποκρίθηκε απόλυτα στο απαιτητικό αυτό υλικό αποδεικνύοντας την πρωτεϊκή ερμηνευτική της φύση. Σαξόφωνο (και φλάουτο) έπαιξε φυσικά ο Charles Lloyd, πιάνο ο Jason Moran και ο Τάκης Φαραζής, κοντραμπάσο ο Reuben Rogers, ντραμς ο Eric Harland και πολίτικη λύρα ο Σωκράτης Σινόπουλος.

Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδά Έλληνες & ξένους συνθέτες (1975-2003)

Χθες σταθήκαμε στη διαχρονική συμπόρευση της Μαρίας Φαραντούρη με τον Μίκη Θεοδωράκη, μια διαδρομή που κράτησε πάνω από τέσσερις δεκαετίες αδιάλειπτης συνεργασίας. Θεωρώ λοιπόν απαραίτητο σήμερα να δούμε και στην παράλληλη διαδρομή της κορυφαίας ερμηνεύτριας μέσα από τις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες συνεργασίες της και με άλλους Έλληνες (αλλά και ξένους) συνθέτες που συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην καθολική καταξίωσή της εντός κι εκτός των συνόρων.

Θα πρέπει βέβαια πρώτα απ' όλα να επισημάνουμε ότι η πρώτη δεκαετία της Φαραντούρη στο ελληνικό τραγούδι, από το 1965 δηλαδή που πρωτοεμφανίστηκε στη δισκογραφία ως τα μέσα της επόμενης δεκαετίας, όλη η δισκογραφημένη της δουλειά ήταν συνδεδεμένη αποκλειστικά με τον Μίκη Θεοδωράκη. Το 1975 σημειώθηκαν τα πρώτα της ανοίγματα σε άλλους δημιουργούς με δύο προσωπικούς δίσκους που υπέγραψαν δύο σπουδαίοι συνθέτες μας, ο Μάνος Λοΐζος με τα «Νέγρικα» σε στίχους του Γιάννη Νεγρεπόντη και η Ελένη Καραΐνδρου με τη «Μεγάλη αγρυπνία» σε στίχους του Κ.Χ. Μύρη. Η αλήθεια πάντως είναι ότι και τα δυο αυτά σημαντικά έργα είχαν αρχίσει να προετοιμάζονται αρκετά χρόνια νωρίτερα, αλλά τελικά βρήκαν το δρόμο της δισκογραφίας τη συγκεκριμένη χρονιά. Ένα χρόνο αργότερα ο Μάνος Χατζιδάκις επέλεξε τη Φαραντούρη ως βασική ερμηνεύτρια στο έργο «Τα παράλογα» σε στίχους Νίκου Γκάτσου, ενώ ο ίδιος συνθέτης - που πάντα δήλωνε την ξεχωριστή εκτίμηση που έτρεφε για την ερμηνεύτρια - την αξιοποίησε και σε αρκετές άλλες δουλειές του τα κατοπινά χρόνια, όπως: «Η εποχή της Μελισσάνθης» (1980), «Σκοτεινή μητέρα» (1986) και «Ρωμαϊκή Αγορά» (1986).

Την ίδια εποχή η Μαρία Φαραντούρη άρχισε να παρουσιάζει για λογαριασμό της εταιρείας Minos και μια σειρά θεματικών προσωπικών δίσκων με επανεκτελέσεις επιλεγμένου υλικού από το διεθνές ρεπερτόριο. Πρόκειται για τα άλμπουμ: «Τραγούδια διαμαρτυρίας απ' όλο τον κόσμο» (1977), «Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδάει Μπρεχτ» (1979), «Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδάει Λιβανελί» (1982), «Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδά Lucio Dalla» (1995), «H Μαρία Φαραντούρη τραγουδάει Gershwin» (2007). Παράλληλα συμμετείχε και σε αρκετούς δίσκους διάφορων άλλων δημιουργών, όπως: «Η αγάπη είναι ο φόβος» (1980) και «Μπλε» (2003) του Μιχάλη Γρηγορίου, «Κάπου Ανατολικοδυτικά» (1989) του Νότη Μαυρουδή, «Τα μυστικά του κήπου» (2001) του Νίκου Κυπουργού, «Τα χρωματιστά τραγούδια» (2002) της Μαρίζας Κωχ, καθώς και άλλες σκόρπιες μικρές συμμετοχές. 

Σημαντικό σταθμό στην προσωπική της δισκογραφία αποτέλεσε ο πολυσυλλεκτικός προσωπικός της δίσκος «17 Τραγούδια» (1990) με συνθέσεις (κυρίως επανεκτελέσεις) διαφόρων δημιουργών, μεταξύ των οποίων και ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, ενώ το 2000 συνεργάστηκε με τη Λένα Πλάτωνος στο άλμπουμ «Τρίτη πόρτα» που αποτελεί την τελευταία προσωπική τους δουλειά με πρωτότυπα τραγούδια. Μάλιστα το 2005 είχε μια δεύτερη συνεργασία (σε ζωντανή ηχογράφηση) με τον Τούρκο τραγουδοποιό Ζιλφί Λιβανελί με τίτλο «Η μνήμη του νερού», ενώ το 2007 ξανασυναντήθηκε με την Ελένη Καραΐνδρου στο άλμπουμ «Elegy of the Uprooting». Αξίζει, τέλος, να επισημάνουμε και κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες συνεργασίες της Φαραντούρη τα τελευταία χρόνια με Τούρκους μουσικούς, όπως ο Fuat Saka, ο Taner Akyol και ο Cihan Türkoğlu.

Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδά Μίκη Θεοδωράκη (1965-1998)

Η μεγάλη Ελληνίδα ερμηνεύτρια Μαρία Φαραντούρη συμπληρώνει σήμερα αισίως τα 78 της χρόνια, καθώς γεννήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 1947 στην Αθήνα, ενώ σε πολύ μικρή ηλικία, μόλις στα 16 της, είχε την τύχη να βρεθεί δίπλα στον Μίκη Θεοδωράκη, για να γίνει έτσι η ισόβια μούσα του, με την επική φωνή της οποίας είναι ταυτισμένο το μεγαλύτερο μέρος της έντεχνης λαϊκής μουσικής του. 

Θα αποτελούσε κοινοτοπία να γράψουμε για άλλη μια φορά τη σημασία αυτής της διαχρονικής συνεργασίας που ξεπέρασε τα ελληνικά σύνορα και - ειδικά στα χρόνια της χουντικής Επταετίας - έφτασε στα πέρατα της γης μέσα από τις εκατοντάδες συναυλίες του μεγάλου συνθέτη, όπου τον ακολουθούσε πάντα η Φαραντούρη. Εκείνο που μας ενδιαφέρει στο σημερινό αφιέρωμα είναι η συνεργασία των δύο κορυφαίων καλλιτεχνών σε επίπεδο δισκογραφίας, όπου ο σχετικός κατάλογος αριθμεί δεκάδες εκδόσεις, οι περισσότερες από την Columbia. Η αρχή έγινε το 1965 με το τραγούδι «Ματωμένο φεγγάρι» σε στίχους Νίκου Γκάτσου που εντάχθηκε στον κύκλο «Χρυσοπράσινο φύλλο», ενώ αργότερα συμπεριλήφθηκε και στον κύκλο «Θαλασσινά φεγγάρια» (1974). Την ίδια εποχή κυκλοφόρησε και ο εμβληματικός δίσκος «Η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν» με τέσσερα αριστουργηματικά τραγούδια σε ποίηση Ιάκωβου Καμπανέλλη μαζί με τον άτυπο «Κύκλο Φαραντούρη» με έξι πανέμορφα λυρικά λαϊκά τραγούδια γραμμένα για τη φωνή της Φαραντούρη. Παράλληλα ηχογραφήθηκε σε δεύτερη εκτέλεση και ο θεατρικός κύκλος «Ένας Όμηρος» που είχε πρωτοκυκλοφορήσει με τη φωνή του συνθέτη το 1964.

Στα χρόνια της Επταετίας ο συνθέτης ήταν πλέον απαγορευμένος κι αυτό ανέστειλε αναγκαστικά και τη δραστηριότητα της Μαρίας Φαραντούρη. Όταν ο συνθέτης κατάφερε να απαλλαγεί από τους περιορισμούς του καθεστώτος και να καταφύγει στο εξωτερικό, είχε την ευκαιρία να αναπτύξει μια έντονη δραστηριότητα με ζωντανές εμφανίσεις σε πολλές χώρες του εξωτερικού έχοντας πάντα δίπλα του τη Μαρία Φαραντούρη και μαζί της να ηχογραφήσει αρκετά από τα έργα που είχε ήδη συνθέσει στις φυλακές και τους τόπους απομόνωσης που του είχε επιβάλει το χουντικό καθεστώς. Είναι η εποχή που δημιουργήθηκαν έργα, όπως: «Ο ήλιος και ο χρόνος» (1967), «Romancero gitano» (1967) σε ποίηση F.G. Lorca και ελληνική απόδοση Οδυσσέα Ελύτη, «Μυθιστόρημα» (1968) σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη,  «Κατάσταση πολιορκίας» (1968), «Αρκαδία 8» (1969) σε ποίηση Μανώλη Αναγνωστάκη, «Πνευματικό εμβατήριο» (1969) σε ποίηση Άγγελου Σικελιανού και άλλα. Τα περισσότερα από τα έργα αυτά ηχογραφήθηκαν στο εξωτερικό κυρίως κατά το διάστημα 1971-1974 και φυσικά στην ελληνική αγορά κυκλοφόρησαν μαζικά αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση. 

Ο επόμενος μεγάλος σταθμός της συνεργασίας της Μαρίας Φαραντούρη με τον Μίκη Θεοδωράκη ήρθε το 1975 με τη ζωντανή ηχογράφηση της πρώτης εκδοχής του επικού έργου «Canto general» σε ποίηση του Pablo Neruda και μάλιστα στην πρωτότυπη γλώσσα, ενώ το 1979 κυκλοφόρησε ο μελοποιημένος ποιητικός κύκλος «Οι γειτονιές του κόσμου» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου και δυο χρόνια αργότερα ο κύκλος «Ο επιβάτης» σε στίχους του Κώστα Τριπολίτη. Μεσολάβησε μια σχετικά μακρά περίοδος χωρίς οι δυο καλλιτέχνες να παρουσιάσουν κάτι καινούργιο, για να ακολουθήσει την επόμενη δεκαετία ένας νέος κύκλος συνεργασίας που απέφερε τα έργα: «Η Βεατρίκη στην Οδό Μηδέν» (1994), «Τα Λυρικότερα» ή «Poetica» (1996), αμφότερα σε ποίηση Διονύση Καρατζά, «Τα λυρικότατα» ή «Άσματα» (1998) και «Σερενάτες» (1998). 

Με το νέο αιώνα έχουμε άλλες δυο δισκογραφικές συναντήσεις, μία το 2006 με το άλμπουμ «Ερημιά» (στίχοι Λευτέρη Παπαδόπουλου) με κοινούς ερμηνευτές τη Μαρία Φαραντούρη και τον Μανώλη Μητσιά που επιμελήθηκε ο Σταύρος Ξαρχάκος, και άλλη μία το 2007 με τον κύκλο «Οδύσσεια» σε ποίηση Κώστα Καρτελιά, για να ολοκληρωθεί έτσι η μακρά συνεργασία της Μαρίας Φαραντούρη με τον Μίκη Θεοδωράκη σε επίπεδο πρωτότυπης δημιουργίας. Φυσικά μέχρι και σήμερα δεν έπαψαν ποτέ να εκδίδονται αμέτρητες ανθολογίες ή επανεκτελέσεις ή ζωντανές ηχογραφήσεις βασισμένες στο σπουδαίο αυτό υλικό που σφράγισε με τις ανυπέρβλητες ερμηνείες της η μεγάλη ερμηνεύτρια.