Η Μαρία Κάλλας ερμηνεύει την Carmen του Bizet (1964)

Σήμερα θα σταθούμε σε άλλη μια μεγάλη στιγμή της μυθικής καριέρας στο χώρο του λυρικού θεάτρου της διάσημης Ελληνίδας σοπράνο Μαρίας Κάλλας που έμελλε να είναι από τις τελευταίες ηχογραφήσεις ολοκληρωμένης όπερας, αφού στη συνέχεια περιορίστηκε σε κάποια σποραδικά ρεσιτάλ ή ηχογραφήσεις αποσπασμάτων από όπερες και τελικά αποσύρθηκε πλήρως από την ενεργό δράση.

Ο λόγος λοιπόν για τη δημοφιλέστατη όπερα Carmen του Γάλλου ρομαντικού συνθέτη Georges Bizet (1838-1875). Συμπτωματικά μάλιστα αυτή ήταν και για τον ίδιο η τελευταία μεγάλη δημιουργία της σύντομης ζωής του, αφού λίγες μόλις εβδομάδες μετά την πρεμιέρα που δόθηκε στο Παρίσι στις 3 Μαρτίου 1875, ο συνθέτης έφυγε ξαφνικά από τη ζωή αφήνοντας ωστόσο πίσω του ένα σπουδαίο έργο που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τις γνωστές όπερες «Αλιείς μαργαριταριών» και «Η ωραία κόρη του Περθ», την πανέμορφη σκηνική μουσική «Αρλεζιάνα», μια χαριτωμένη σύντομη Συμφωνία και την ορχηστρική σουίτα «Παιδικά παιχνίδια».

Η Carmen είναι μια όπερα σε τέσσερις πράξεις με λιμπρέτο των Henri Meilhac και Ludovic Halévy βασισμένο στην ομώνυμη νουβέλα του Prosper Mérimée. Το σκηνικό της όπερας είναι τοποθετημένο στη Σεβίλλη γύρω στα 1820 και η υπόθεση αφορά στον άτυχο έρωτα του στρατιώτη Χοσέ για την τσιγγάνα Κάρμεν, η οποία ωστόσο προτιμά τον φημισμένο ταυρομάχο Εσκαμίλιο, για να βρει τελικά το θάνατο από τον πληγωμένο εραστή. Ο συνθέτης έγραψε ένα αριστουργηματικό μουσικό έργο πλημμυρισμένο από εξαίσιες μελωδίες και ισπανικά ηχοχρώματα, με υπέροχα ορχηστρικά μέρη (εισαγωγή και ιντερμέδια), αλησμόνητης γοητείας άριες, όπως η εμβληματική «Habanera», αλλά και η «Σεβιλλιάνα», συναρπαστικά χορωδιακά μέρη και αφηγηματικές γέφυρες. 

Παρόλα τα ξεχωριστά αυτά προτερήματα η πρεμιέρα του έργου στο Παρίσι δεν ενθουσίασε το κοινό και χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια, ώσπου να αναγνωριστεί η ομορφιά του έργου και να καταξιωθεί πλέον στις κορυφαίες κατακτήσεις του λυρικού ρεπερτορίου, ενώ η σύγχρονη δισκογραφία είναι πλημμυρισμένη με αμέτρητες ηχογραφήσεις του. Μια από τις σημαντικότερες δισκογραφημένες εγγραφές του έργου είναι και η παρούσα που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι τον Ιούλιο του 1964 για λογαριασμό της EMI με τη Μαρία Κάλλας στον επώνυμο ρόλο, τον Nicolai Gedda στο ρόλο του Don Jose και τον Robert Massard στο ρόλο του Escamillo. Στην εκτέλεση του έργου συμμετέχει η Παιδική Χορωδία του Jean Pesneaud και η Χορωδία του Rene Duclos. Την Ορχήστρα του Εθνικού Θεάτρου της Όπερας του Παρισιού διευθύνει ο Γάλλος αρχιμουσικός Georges Prêtre.

Η Μαρία Κάλλας τραγουδά Rossini: Il barbiere di Siviglia (1958)

Σαν σήμερα, πριν από 102 χρόνια, στις 2 Δεκεμβρίου 1923 ήρθε στον κόσμο η κατά γενική ομολογία κορυφαία λυρική ερμηνεύτρια του 20ου αιώνα Μαρία Κάλλας (1923-1977), κατά κόσμον Μαρία Σοφία Άννα Καικιλία Καλογεροπούλου, η οποία γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη από Έλληνες μετανάστες, αλλά τις βασικές της μουσικές σπουδές τις ολοκλήρωσε στην Αθήνα στο Εθνικό Ωδείο και στο Ωδείο Αθηνών, όπου και πραγματοποίησε την πρώτη επίσημη εμφάνισή της στην Εθνική Λυρική Σκηνή το 1941 στα μαύρα χρόνια της Κατοχής, ενώ από το 1945 ξεκίνησε τη θριαμβευτική διεθνή της πορεία στα σημαντικότερα λυρικά θέατρα της Ευρώπης και της Αμερικής ερμηνεύοντας με απόλυτο τρόπο όλους τους μεγάλους οπερατικούς ρόλους υπό τη διεύθυνση των κορυφαίων μαέστρων της εποχής, όπως ο Tullio Serafin, o Herbert von Karajan, o Alceo Galliera, o Antonino Votti, ο Victor de Sabata, o Georges Pretre και άλλοι. Δυστυχώς η καταχρηστική έκθεση της φωνής της σε ρόλους διαφορετικών φωνητικών απαιτήσεων της προκάλεσε από τις αρχές της δεκαετίας του '60 σημαντικά φωνητικά προβλήματα που την οδήγησαν στη σταδιακή απόσυρση από την ενεργό δράση και στην απομόνωσή της στο διαμέρισμά της στο Παρίσι, όπου τη βρήκε ο θάνατος σε ηλικία μόλις 54 ετών.

Ανάμεσα στις εκλεκτότερες ερμηνευτικές στιγμές της Μαρίας Κάλλας περιλαμβάνεται και η ολοκληρωμένη εκτέλεση της κωμικής όπερας Il barbiere di Siviglia (Ο κουρέας της Σεβίλλης) του πολυγραφότατου Ιταλού οπερατικού συνθέτη Giochino Rossini (1792-1868) πάνω σε λιμπρέτο του Cesare Sterbini βασισμένο στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Γάλλου συγγραφέα Beaumarchais που ενέπνευσε επίσης την όπερα «Οι γάμοι του Φίγκαρο» του Mozart. Το έργο είναι δομημένο σε δύο πράξεις και πρωτοπαρουσιάστηκε στη Ρώμη το 1816. Η παρούσα ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο τον Νοέμβριο του 1957 κι εκδόθηκε σε δίσκο την επόμενη χρονιά από τη δισκογραφική εταιρεία EMI. Η παρούσα έκδοση περιορίζεται σε αποσπάσματα της ολοκληρωμένης ηχογράφησης περιλαμβάνοντας πάντως τις καλύτερες στιγμές του έργου, όπως η εμβληματική ορχηστρική εισαγωγή, η άρια του Φίγκαρο «Largo al factotum della citta», η άρια της Ροζίνας «Una voce poco fa» και το εντυπωσιακό φινάλε «Di si felice innesto» με τη συμμετοχή όλων των πρωταγωνιστών και χορωδίας.

Τους κύριους ρόλους ερμηνεύουν οι: Μαρία Κάλλας (σοπράνο) ως Ροζίνα, Luigi Alva (τενόρος) ως Κόμης Αλμαβίβα, Tito Gobbi (βαρύτονος) ως Φίγκαρο και Νίκος Ζαχαρίου (βαθύφωνος) ως Ντον Μπαζίλιο. Την Ορχήστρα (και χορωδία) Φιλαρμόνια του Λονδίνου διευθύνει ο σπουδαίος Ιταλός μαέστρος όπερας Alceo Galliera.

Μαρία Φαραντούρη, Cihan Türkoğlu: Beyond the Borders (2018)

Ολοκληρώνουμε το μικρό αυτό αφιέρωμα στη μεγάλη Ελληνίδα ερμηνεύτρια Μαρία Φαραντούρη με άλλη μια διεθνή συνεργασία της για λογαριασμό και πάλι της γερμανικής εταιρείας ECM. Πρόκειται για το άλμπουμ με τον αγγλόφωνο τίτλο «Beyond the Borders» που κυκλοφόρησε στη διεθνή αγορά το 2018. Αυτή τη φορά η Μαρία Φαραντούρη συνεργάζεται με τον Τούρκο μουσικό Cihan Türkoğlu, μεγάλο δεξιοτέχνη του σάζι, ο οποίος γεννήθηκε το 1983 και σπούδασε μουσική στην Κωνσταντινούπολη, ενώ από το 2009 είναι εγκατεστημένος στην Αθήνα παίζοντας μουσική με το συγκρότημά του και παράλληλα δίνοντας μαθήματα εστιασμένα στην παραδοσιακή και τζαζ μουσική. 

Εδώ πρέπει να επισημάνω ότι είναι η πέμπτη δισκογραφημένη σύμπραξη της Μαρίας Φαραντούρη με Τούρκους μουσικούς. Η αρχή βέβαια είχε γίνει πολύ παλιότερα με την ιστορική πια συνεργασία της με τον Zülfü Livaneli το 1982, η οποία μάλιστα ανανεώθηκε το 2005 με τη ζωντανή ηχογράφηση «Μνήμη του νερού». Το 2004 είχε συνεργαστεί με τον Fuat Saka στο άλμπουμ «Mosaic» και το 2010 με τον Taner Akyol στο άλμπουμ «Maria Farantouri Sings Taner Akyol». 

Το άλμπουμ «Beyond the Borders» γεφυρώνει τις μουσικές παραδόσεις της Ανατολής και της Δύσης ανατρέχοντας μάλιστα βαθιά στο χρόνο από το Μεσαίωνα ως τη νεότερη εποχή. Συνθέσεις του Cihan Türkoğlu πρωτότυπες ή βασισμένες σε παραδοσιακά μοτίβα από την Ελλάδα, την Τουρκία, το Λίβανο και την Αρμενία αποδίδονται φωνητικά στα ελληνικά με στίχους που έγραψαν η Αγαθή Δημητρούκα, η Μαρία Θωίδου και η Βασιλική Νευροκοπλή. Ανάμεσα στα μέρη του έργου βρίσκουμε και μελοποιημένα αποσπάσματα του αρχαϊκού Εφέσιου φιλοσόφου Ηράκλειτου σε νεοελληνική απόδοση της Αγαθής Δημητρούκα.

Η ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη αποπνέει το μυστηριακό μεγαλείο μιας ιέρειας μέσα στο ναό της άχρονης και δίχως σύνορα μουσικής ή, όπως εύστοχα τη χαρακτήρισε η ξένη κριτική, «... επιδεικνύει μεγαλείο και τραγικότητα σε ισορροπία με μια εντυπωσιακή ανθρωπιά» αποκαλύπτοντας όλο το βάθος του νοήματος από μια συχνά σκοτεινή και δυσνόητη ποίηση. Οι μουσικοί που τη συνοδεύουν συμβάλλουν αποφασιστικά στο συναρπαστικό αποτέλεσμα. Ο Cihan Türkoğlu παίζει σάζι και κοπούζ συνοδεύοντας φωνητικά τη Φαραντούρη, η Anja Lechner παίζει βιολοντσέλο, η Meri Vardanyan κανονάκι, ο Χρήστος Μπάρμπας νέι και ο İzzet Kizil κρουστά.

Μαρία Φαραντούρη, Charles Lloyd: Athens Concert (2011)

Συνεχίζοντας αυτό το μικρό αφιέρωμα στη Μαρία Φαραντούρη, θα ήθελα να σταθούμε σε κάποιες διεθνείς συνεργασίες της τα τελευταία χρόνια που πέρασαν στη δισκογραφία για λογαριασμό της γερμανικής εταιρείας ECM, η οποία ειδικεύεται στη λόγια, αλλά και στη διεθνή φολκ και τζαζ μουσική. Είναι η ετιαρεία άλλωστε που φιλοξενεί αρκετούς εκλεκτούς Έλληνες μουσικούς, όπως η Ελένη Καραΐνδρου, ο Βασίλης Τσαμπρόπουλος, ο Σωκράτης Σινόπουλος και άλλοι.

Το 2011 λοιπόν εκδόθηκε σε ζωντανή ηχογράφηση μια πολύ ξεχωριστή μουσική συνάντηση μεταξύ της Μαρίας Φαραντούρη και του διάσημου Αμερικανού τζαζ σαξοφωνίστα και συνθέτη Charles Lloyd (γενν. 1938), η οποία ήρθε ως επιστέγασμα μιας παλιάς τους γνωριμίας από το 2002 στην Καλιφόρνια, ενώ την ίδια χρονιά ο Lloyd είχε εμφανιστεί και στο Θέατρο Λυκαβηττού σε μια συναυλία που τον είχε κάνει να αγαπήσει την Ελλάδα και τον πολιτισμό της και να ψάχνει την ευκαιρία να επανέλθει. Αυτό συνέβη ένα καλοκαιρινό βράδυ του Ιουνίου του 2010, όταν εμφανίστηκε στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού συνοδευόμενος από το Sky Quartet και τη Μαρία Φαραντούρη στο φωνητικό μέρος. 

Το πρόγραμμα ήταν κυρίως ελληνικού περιεχομένου ανάμικτου με συνθέσεις του Lloyd. Περιλαμβάνονταν μουσικά θέματα του Μίκη Θεοδωράκη από τα έργα «Επιφάνια» σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη και «Ο ήλιος και ο χρόνος» σε ποίηση του συνθέτη, το τραγούδι «Ταξίδι στα Κύθηρα» της Ελένης Καραΐνδρου από το soundtrack της ομώνυμης ταινίας, επίσης το δημώδες «Βλέφαρό μου» του Νίκου Κυπουργού σε στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου, καθώς και μια οργανική «ελληνική» σουίτα σε τρία μέρη του Τάκη Φαραζή βασισμένη σε παραδοσιακά ελληνικά θέματα από την Ήπειρο, τα Δωδεκάνησα, τη Μαύρη Θάλασσα και τη Σμύρνη, ενώ η Αγαθή Δημητρούκα έγραψε ελληνικούς στίχους για τη σύνθεση «Requiem» του Charles Lloyd.

Η Μαρία Φαραντούρη ανταποκρίθηκε απόλυτα στο απαιτητικό αυτό υλικό αποδεικνύοντας την πρωτεϊκή ερμηνευτική της φύση. Σαξόφωνο (και φλάουτο) έπαιξε φυσικά ο Charles Lloyd, πιάνο ο Jason Moran και ο Τάκης Φαραζής, κοντραμπάσο ο Reuben Rogers, ντραμς ο Eric Harland και πολίτικη λύρα ο Σωκράτης Σινόπουλος.

Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδά Έλληνες & ξένους συνθέτες (1975-2003)

Χθες σταθήκαμε στη διαχρονική συμπόρευση της Μαρίας Φαραντούρη με τον Μίκη Θεοδωράκη, μια διαδρομή που κράτησε πάνω από τέσσερις δεκαετίες αδιάλειπτης συνεργασίας. Θεωρώ λοιπόν απαραίτητο σήμερα να δούμε και στην παράλληλη διαδρομή της κορυφαίας ερμηνεύτριας μέσα από τις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες συνεργασίες της και με άλλους Έλληνες (αλλά και ξένους) συνθέτες που συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην καθολική καταξίωσή της εντός κι εκτός των συνόρων.

Θα πρέπει βέβαια πρώτα απ' όλα να επισημάνουμε ότι η πρώτη δεκαετία της Φαραντούρη στο ελληνικό τραγούδι, από το 1965 δηλαδή που πρωτοεμφανίστηκε στη δισκογραφία ως τα μέσα της επόμενης δεκαετίας, όλη η δισκογραφημένη της δουλειά ήταν συνδεδεμένη αποκλειστικά με τον Μίκη Θεοδωράκη. Το 1975 σημειώθηκαν τα πρώτα της ανοίγματα σε άλλους δημιουργούς με δύο προσωπικούς δίσκους που υπέγραψαν δύο σπουδαίοι συνθέτες μας, ο Μάνος Λοΐζος με τα «Νέγρικα» σε στίχους του Γιάννη Νεγρεπόντη και η Ελένη Καραΐνδρου με τη «Μεγάλη αγρυπνία» σε στίχους του Κ.Χ. Μύρη. Η αλήθεια πάντως είναι ότι και τα δυο αυτά σημαντικά έργα είχαν αρχίσει να προετοιμάζονται αρκετά χρόνια νωρίτερα, αλλά τελικά βρήκαν το δρόμο της δισκογραφίας τη συγκεκριμένη χρονιά. Ένα χρόνο αργότερα ο Μάνος Χατζιδάκις επέλεξε τη Φαραντούρη ως βασική ερμηνεύτρια στο έργο «Τα παράλογα» σε στίχους Νίκου Γκάτσου, ενώ ο ίδιος συνθέτης - που πάντα δήλωνε την ξεχωριστή εκτίμηση που έτρεφε για την ερμηνεύτρια - την αξιοποίησε και σε αρκετές άλλες δουλειές του τα κατοπινά χρόνια, όπως: «Η εποχή της Μελισσάνθης» (1980), «Σκοτεινή μητέρα» (1986) και «Ρωμαϊκή Αγορά» (1986).

Την ίδια εποχή η Μαρία Φαραντούρη άρχισε να παρουσιάζει για λογαριασμό της εταιρείας Minos και μια σειρά θεματικών προσωπικών δίσκων με επανεκτελέσεις επιλεγμένου υλικού από το διεθνές ρεπερτόριο. Πρόκειται για τα άλμπουμ: «Τραγούδια διαμαρτυρίας απ' όλο τον κόσμο» (1977), «Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδάει Μπρεχτ» (1979), «Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδάει Λιβανελί» (1982), «Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδά Lucio Dalla» (1995), «H Μαρία Φαραντούρη τραγουδάει Gershwin» (2007). Παράλληλα συμμετείχε και σε αρκετούς δίσκους διάφορων άλλων δημιουργών, όπως: «Η αγάπη είναι ο φόβος» (1980) και «Μπλε» (2003) του Μιχάλη Γρηγορίου, «Κάπου Ανατολικοδυτικά» (1989) του Νότη Μαυρουδή, «Τα μυστικά του κήπου» (2001) του Νίκου Κυπουργού, «Τα χρωματιστά τραγούδια» (2002) της Μαρίζας Κωχ, καθώς και άλλες σκόρπιες μικρές συμμετοχές. 

Σημαντικό σταθμό στην προσωπική της δισκογραφία αποτέλεσε ο πολυσυλλεκτικός προσωπικός της δίσκος «17 Τραγούδια» (1990) με συνθέσεις (κυρίως επανεκτελέσεις) διαφόρων δημιουργών, μεταξύ των οποίων και ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, ενώ το 2000 συνεργάστηκε με τη Λένα Πλάτωνος στο άλμπουμ «Τρίτη πόρτα» που αποτελεί την τελευταία προσωπική τους δουλειά με πρωτότυπα τραγούδια. Μάλιστα το 2005 είχε μια δεύτερη συνεργασία (σε ζωντανή ηχογράφηση) με τον Τούρκο τραγουδοποιό Ζιλφί Λιβανελί με τίτλο «Η μνήμη του νερού», ενώ το 2007 ξανασυναντήθηκε με την Ελένη Καραΐνδρου στο άλμπουμ «Elegy of the Uprooting». Αξίζει, τέλος, να επισημάνουμε και κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες συνεργασίες της Φαραντούρη τα τελευταία χρόνια με Τούρκους μουσικούς, όπως ο Fuat Saka, ο Taner Akyol και ο Cihan Türkoğlu.

Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδά Μίκη Θεοδωράκη (1965-1998)

Η μεγάλη Ελληνίδα ερμηνεύτρια Μαρία Φαραντούρη συμπληρώνει σήμερα αισίως τα 78 της χρόνια, καθώς γεννήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 1947 στην Αθήνα, ενώ σε πολύ μικρή ηλικία, μόλις στα 16 της, είχε την τύχη να βρεθεί δίπλα στον Μίκη Θεοδωράκη, για να γίνει έτσι η ισόβια μούσα του, με την επική φωνή της οποίας είναι ταυτισμένο το μεγαλύτερο μέρος της έντεχνης λαϊκής μουσικής του. 

Θα αποτελούσε κοινοτοπία να γράψουμε για άλλη μια φορά τη σημασία αυτής της διαχρονικής συνεργασίας που ξεπέρασε τα ελληνικά σύνορα και - ειδικά στα χρόνια της χουντικής Επταετίας - έφτασε στα πέρατα της γης μέσα από τις εκατοντάδες συναυλίες του μεγάλου συνθέτη, όπου τον ακολουθούσε πάντα η Φαραντούρη. Εκείνο που μας ενδιαφέρει στο σημερινό αφιέρωμα είναι η συνεργασία των δύο κορυφαίων καλλιτεχνών σε επίπεδο δισκογραφίας, όπου ο σχετικός κατάλογος αριθμεί δεκάδες εκδόσεις, οι περισσότερες από την Columbia. Η αρχή έγινε το 1965 με το τραγούδι «Ματωμένο φεγγάρι» σε στίχους Νίκου Γκάτσου που εντάχθηκε στον κύκλο «Χρυσοπράσινο φύλλο», ενώ αργότερα συμπεριλήφθηκε και στον κύκλο «Θαλασσινά φεγγάρια» (1974). Την ίδια εποχή κυκλοφόρησε και ο εμβληματικός δίσκος «Η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν» με τέσσερα αριστουργηματικά τραγούδια σε ποίηση Ιάκωβου Καμπανέλλη μαζί με τον άτυπο «Κύκλο Φαραντούρη» με έξι πανέμορφα λυρικά λαϊκά τραγούδια γραμμένα για τη φωνή της Φαραντούρη. Παράλληλα ηχογραφήθηκε σε δεύτερη εκτέλεση και ο θεατρικός κύκλος «Ένας Όμηρος» που είχε πρωτοκυκλοφορήσει με τη φωνή του συνθέτη το 1964.

Στα χρόνια της Επταετίας ο συνθέτης ήταν πλέον απαγορευμένος κι αυτό ανέστειλε αναγκαστικά και τη δραστηριότητα της Μαρίας Φαραντούρη. Όταν ο συνθέτης κατάφερε να απαλλαγεί από τους περιορισμούς του καθεστώτος και να καταφύγει στο εξωτερικό, είχε την ευκαιρία να αναπτύξει μια έντονη δραστηριότητα με ζωντανές εμφανίσεις σε πολλές χώρες του εξωτερικού έχοντας πάντα δίπλα του τη Μαρία Φαραντούρη και μαζί της να ηχογραφήσει αρκετά από τα έργα που είχε ήδη συνθέσει στις φυλακές και τους τόπους απομόνωσης που του είχε επιβάλει το χουντικό καθεστώς. Είναι η εποχή που δημιουργήθηκαν έργα, όπως: «Ο ήλιος και ο χρόνος» (1967), «Romancero gitano» (1967) σε ποίηση F.G. Lorca και ελληνική απόδοση Οδυσσέα Ελύτη, «Μυθιστόρημα» (1968) σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη,  «Κατάσταση πολιορκίας» (1968), «Αρκαδία 8» (1969) σε ποίηση Μανώλη Αναγνωστάκη, «Πνευματικό εμβατήριο» (1969) σε ποίηση Άγγελου Σικελιανού και άλλα. Τα περισσότερα από τα έργα αυτά ηχογραφήθηκαν στο εξωτερικό κυρίως κατά το διάστημα 1971-1974 και φυσικά στην ελληνική αγορά κυκλοφόρησαν μαζικά αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση. 

Ο επόμενος μεγάλος σταθμός της συνεργασίας της Μαρίας Φαραντούρη με τον Μίκη Θεοδωράκη ήρθε το 1975 με τη ζωντανή ηχογράφηση της πρώτης εκδοχής του επικού έργου «Canto general» σε ποίηση του Pablo Neruda και μάλιστα στην πρωτότυπη γλώσσα, ενώ το 1979 κυκλοφόρησε ο μελοποιημένος ποιητικός κύκλος «Οι γειτονιές του κόσμου» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου και δυο χρόνια αργότερα ο κύκλος «Ο επιβάτης» σε στίχους του Κώστα Τριπολίτη. Μεσολάβησε μια σχετικά μακρά περίοδος χωρίς οι δυο καλλιτέχνες να παρουσιάσουν κάτι καινούργιο, για να ακολουθήσει την επόμενη δεκαετία ένας νέος κύκλος συνεργασίας που απέφερε τα έργα: «Η Βεατρίκη στην Οδό Μηδέν» (1994), «Τα Λυρικότερα» ή «Poetica» (1996), αμφότερα σε ποίηση Διονύση Καρατζά, «Τα λυρικότατα» ή «Άσματα» (1998) και «Σερενάτες» (1998). 

Με το νέο αιώνα έχουμε άλλες δυο δισκογραφικές συναντήσεις, μία το 2006 με το άλμπουμ «Ερημιά» (στίχοι Λευτέρη Παπαδόπουλου) με κοινούς ερμηνευτές τη Μαρία Φαραντούρη και τον Μανώλη Μητσιά που επιμελήθηκε ο Σταύρος Ξαρχάκος, και άλλη μία το 2007 με τον κύκλο «Οδύσσεια» σε ποίηση Κώστα Καρτελιά, για να ολοκληρωθεί έτσι η μακρά συνεργασία της Μαρίας Φαραντούρη με τον Μίκη Θεοδωράκη σε επίπεδο πρωτότυπης δημιουργίας. Φυσικά μέχρι και σήμερα δεν έπαψαν ποτέ να εκδίδονται αμέτρητες ανθολογίες ή επανεκτελέσεις ή ζωντανές ηχογραφήσεις βασισμένες στο σπουδαίο αυτό υλικό που σφράγισε με τις ανυπέρβλητες ερμηνείες της η μεγάλη ερμηνεύτρια.

Πάνος Γαβαλάς: Από τους θησαυρούς των 45 στροφών (1994)

Η υστεροφημία του μεγάλου λαϊκού ερμηνευτή Πάνου Γαβαλά (1926-1988) φυσικό ήταν να οδηγήσει τις δισκογραφικές εταιρείς που φιλοξένησαν τις εκατοντάδες ηχογραφήσεις του στα 35 χρόνια της σπουδαίας καριέρας του - από το 1951 που παρουσίασε το πρώτο του τραγούδι «Πέφτουν τα φύλλα απ' τα κλαδιά» (1951) σε μουσική και στίχους του Γιώργου Μητσάκη ως το 1986 που ολοκλήρωσε αυτή τη διαδρομή με το δίσκο 33 στροφών «Μια ανάσα» - σε αλλεπάλληλες επανεκδόσεις σε μορφή ανθολογιών, όπως αυτή η μεγάλη συλλογή που είδαμε χθες.

Το 1994 λοιπόν η ΕΜΙ Columbia, η εταιρεία που κατέχει στα αρχεία της το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των ηχογραφήσεων αυτών, εξέδωσε ένα αφιέρωμα στον ερμηνευτή ενταγμένο στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σειρά «Από τους θησαυρούς των 45 στροφών», έστω κι αν ο τίτλος αυτός δεν είναι απόλυτα ακριβής, αφού ένα μέρος του υλικού (ηχογραφήσεις πριν από το 1960) προέρχεται από τις 78 στροφές και τους δίσκους γραμμοφώνου της εποχής. Ο δίσκος περιλαμβάνει είκοσι τραγούδια ηχογραφημένα κατά τη δεκαετία 1956-1965 που συνιστά και την πιο γόνιμη φάση της καριέρας του ερμηνευτή. Παλιότερο όλων είναι η δική του υπέροχη σύνθεση «Σιγανοψιχάλισμα», ενώ τα περισσότερα τραγούδια ανήκουν στη διετία 1964-1965. Με εξαίρεση δυο συνθέσεις του ίδιου του Γαβαλά, δηλαδή το «Σιγανοψιχάλισμα» (1956) και το «Φεύγω, γεια σου γεια σου» (1959), καθώς και το «Φθινόπωρο» (1965) του Γιώργου Ζαμπέτα, τα υπόλοιπα τραγούδια είναι από τα λιγότερο γνωστά του τραγουδιστή.

Τη μουσική, πέρα από τον ίδιο τον Γαβαλά και τον Γιώργο Ζαμπέτα που προαναφέραμε, υπογράφουν σημαντικοί δημιουργοί του κλασικού λαϊκού τραγουδιού, όπως: Γιάννης Καραμπεσίνης, Κώστας Καπλάνης, Γιώργος Λαύκας, Νίκος Μεϊμάρης, Νίκος Δαλέζιος, Βασίλης Βασιλειάδης, Χρήστος Κολοκοτρώνης, Στράτος Ατταλίδης, Θάνος Σοφός και ο νεότερος της παρέας Άκης Πάνου. Στίχους έγραψαν ο Πάνος Γαβαλάς, ο Χαράλαμπος Βασιλειάδης, ο Δημήτρης Χριστοδούλου, ο Γιάννης Καραμπεσίνης, ο Στράτος Ατταλίδης, ο Βασίλης Βασιλειάδης, ο Στέλιος Χρυσίνης και ο Σαράντης Τσιλιβερδής.

Πάνος Γαβαλάς: Κάθε καημός και δάκρυ (2005)

Πριν από 99 χρόνια, στις 26 Νοεμβρίου 1926, γεννήθηκε στηνν Αθήνα ο Πάνος Γαβαλάς (1926-1988) ένας από τους κορυφαίους ερμηνευτές του κλασικού λαϊκού τραγουδιού των δεκαετιών του '50 και '60 - του τρίτου βασικού πυλώνα, θα έλεγα, σε επίπεδο ερμηνείας, δίπλα στον Γρηγόρη Μπιθικώτση (1922-2005) και τον Στέλιο Καζαντζίδη (1931-2001) -, ο οποίος πρωτοεμφανίστηκε στο πάλκο αμέσως μετά τον πόλεμο, αρχικά ως μπουζουξής και λίγο αργότερα ως ερμηνευτής με πρώτο ηχογραφημένο τραγούδι το «Πέφτουν τα φύλλα απ' τα κλαδιά» (1951) του Γιώργου Μητσάκη. Το 1956 μάλιστα ηχογράφησε και την πρώτη δική του σύνθεση, το υπέροχο λαϊκό τραγούδι «Σιγανοψιχάλισμα», από τις ωραιότερες στιγμές ολόκληρης της καριέρας του. Είχε την τύχη βέβαια να εμφανιστεί στο προσκήνιο στην πιο γόνιμη περίοδο των κορυφαίων λαϊκών μας δημιουργών (Βασίλης Τσιτσάνης, Απόστολος Καλδάρας, Γιώργος Μητσάκης, Μανώλης Χιώτης, Κώστας Καπλάνης, Γιώργος Ζαμπέτας κ.ά.) και να χτίσει έτσι ένα ακαταμάχητο ρεπερτόριο με δεκάδες κοσμαγάπητα τραγούδια που εξακολουθούν να ακούγονται και να αποτελούν απαραίτητο υλικό σε κάθε γιορτινή λαϊκή εκδήλωση μέχρι τις μέρες μας.

Το 2005 η EMI Columbia, στο πλαίσιο της ιδιαίτερα επιμελημένης ηχητικά και αισθητικά σειράς δίσκων με τίτλο Capitol Original Masters, εξέδωσε ένα διπλό ψηφιακά επανεπεξεργασμένο (remastering) άλμπουμ με τίτλο «Κάθε καημός και δάκρυ», παρμένο προφανώς από το εμβληματικό τραγούδι των Γιώργου Κατσαρού και Πυθαγόρα «Κάθε λιμάνι και καημός» που πρωτοκυκλοφόρησε το 1963 σε δίσκο 45 στροφών. Η πλουσιότατη αυτή συλλογή περιλαμβάνει 40 τραγούδια με τη φωνή του Πάνου Γαβαλά ηχογραφημένα κατά την περίοδο 1954-1975, σχεδόν στο σύνολό τους προερχόμενα από δίσκους 78 και 45 στροφών, με εξαίρεση τρία τραγούδια («Θέλω ν απω τον πόνο μου», «Δοκιμασία», «Άσε με πια») που ανθολογήθηκαν από τον προσωπικό δίσκο 33 στροφών του τραγουδιστή «Θέλω να πω τον πόνο μου» (1975) σε μουσική του Κώστα Σταματάκη. Στη συλλογή θα βρούμε όλα σχεδόν τα γνωστά και διαχρονικά τραγούδια του Πάνου Γαβαλά, συνθέσεις των Βασίλη Τσιτσάνη, Απόστολου Καλδάρα, Μανώλη Χιώτη, Κώστα Καπλάνη, Γεράσιμου Κλουβάτου, Νίκου Μεϊμάρη, Βασίλη Βασιλειάδη, Γιώργου Ζαμπέτα, Αντώνη Ρεπάνη, Γιάννη Κυριαζή, Γιώργου Κόρου, Γιώργου Κοινούση, αλλά και των Μίκη Θεοδωράκη, Μάνου Χατζιδάκι, Σταύρου Ξαρχάκου και Γιώργου Κατσαρού.

Από το σπουδαίο, αν και αρκετά άνισο αυτό υλικό, ξεχωρίζουν ασφαλώς μερικές εμβληματικές στιγμές σφραγισμένες από την αξεπέραστη ερμηνεία του Πάνου Γαβαλά, όπως τρία τραγούδια του Απόστολου Καλδάρα: «Εβίβα ρεμπέτες» (γραμμένο το 1947, εδώ σε δεύτερη εκτέλεση του 1965), «Μένα με λένε Περικλή» (1955), «Θα βρω μουρμούρη μπαγλαμά» (1957). Και φυσικά τα τραγούδια: «Σιγανοψιχάλισμα» (1956) και «Εγώ είμαι ένα παλιόπαιδο» (1962) σε μουσική δική του, «Οι γλάροι» (1960) του Νίκου Μεϊμάρη (η περίφημη εισαγωγή του αποτέλεσε το σήμα των μουσικών εκπομπών της Columbia επί δεκαετίες), «Μείνε αγάπη μου κοντά μου» (1961) του Βασίλη Τσιτσάνη, «Κάποιο πρωινό στον Πειραιά» (1963) του Μίκη Θεοδωράκη, «Κάθε λιμάνι και καημός» (1963) του Γιώργου Κατσαρού (από την ταινία «Το κάθαρμα»), «Όνειρο δεμένο» (1964) του Σταύρου Ξαρχάκου (από την ταινία «Λόλα») και «Φθινόπωρο» (1965) του Γιώργου Ζαμπέτα. 

Τους στίχους, μεταξύ άλλων, υπογράφουν και οι: Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, Κώστας Βίρβος, Χρήστος Κολοκοτρώνης, Χαράλαμπος Βασιλειάδης, Πυθαγόρας, Βαγγέλης Γκούφας και Δημήτρης Χριστοδούλου. Μαζί με τον ερμηνευτή στα περισσότερα τραγούδια ακούγεται ως δεύτερη φωνή η διαχρονική του συνεργάτιδα Ρία Κούρτη, ενώ σε μερικά τραγούδια τον συνοδεύουν η Βούλα Γκίκα, η Μαρίκα Νίνου, η Μαίρη Λίντα, η Μπέμπα Φινέτη και η Ζωή Παναγιώτου. 

Ελένη Καραΐνδρου: Τρωάδες (2002)

Με αφορμή τα σημερινά γενέθλια της μεγάλης Ελληνίδας συνθέτριας Ελένης Καραΐνδρου που γεννήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 1941 και παραμένει - στα 84 ήδη χρόνια της - πάντα ενεργή και δημιουργική, θα ήθελα να σταθούμε σε μια ξεχωριστή στιγμή της συνθετικής της δημιουργίας μέσα από το πραγματικά αχανές έργο της για το θέατρο. Άλλωστε η ιδιαιτερότητα της κορυφαίας δημιουργού έγκειται στο γεγονός ότι το σύνολο σχεδόν του έργου της είναι γραμμένο για σκηνική χρήση, είτε αυτή είναι το θέατρο, είτε ο κινηματογράφος και η μικρή οθόνη. Κι αν η πολύχρονη συμπόρευσή της με τον κινηματογραφικό σκηνοθέτη Θόδωρο Αγγελόπουλο την έκανε διάσημη και πέρα από τα ελληνικά σύνορα, στο χώρο του θεάτρου, ένα χώρο εκ των πραγμάτων λιγότερο προβεβλημένο, η ισόβια κυριολεκτικά συμπόρευσή της με τον θεατρικό σκηνοθέτη και σύζυγό της Αντώνη Αντύπα (1941-2014) έχει απορροφήσει το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς της μέσα από δεκάδες σκηνικές δημιουργίες, μέρος των οποίων αποτυπώθηκε σε δυο άρτιες ψηφιακές εκδόσεις της Μικρής Άρκτου, πρώτα το 2010 με το τριπλό άλμπουμ «Μουσική για το θέατρο» και στη συνέχεια το 2015 με το διπλό άλμπουμ «Μουσική και τραγούδια για το Θέατρο».

Από τη γόνιμη συνεργασία λοιπόν της Ελένης Καραΐνδρου με τον Αντώνη Αντύπα επέλεξα σήμερα μια αυτοτελή έκδοση θεατρικής μουσικής που αφορά στο αρχαίο ελληνικό θέατρο και πιο συγκεκριμένα στην τραγωδία «Τρωάδες» του Ευριπίδη (480-406 π.Χ.), η οποία διδάχθηκε στην κλασική Αθήνα την άνοιξη του 415 π.Χ. και χάρισε στον ποιητή το 2ο βραβείο. Το έργο γράφτηκε σε μια φορτισμένη χρονική συγκυρία, καθώς μαίνονταν ακόμη ο Πελοποννησιακός Πόλεμος κι ετοιμαζόταν η εκστρατεία στην Σικελία, ενώ βάραινε έντονα τις συνειδήσεις των Αθηναίων πολιτών η πρόσφατη σφαγή των Μηλίων. Όλη αυτή η ατμόσφαιρα φαίνεται πως επηρέασε βαθιά τον Ευριπίδη ενεργοποιώντας τα αντιπολεμικά του αντανακλαστικά. Οι "Τρωάδες" λοιπόν αποτελούν ένα αιώνιο αντιπολεμικό μανιφέστο που με τόλμη αναδεικνύει την ανέλπιδη μοίρα των γυναικών της εκπορθημένης Τροίας επικεντρώνοντας στην τραγική φιγούρα της Εκάβης, αλλά και στην τραγική μοίρα όλων των γυναικών που μετατράπηκαν σε λάφυρα των εκπορθητών Αχαιών.  

Το μεγάλο αυτό έργο, βασισμένο στην έγκυρη νεοελληνική απόδοση του Κ.Χ. Μύρη (Γεωργουσόπουλου) και σκηνοθετημένο από τον Αντώνη Αντύπα, παρουσιάστηκε στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στο πλαίσιο του ετήσιου φεστιβάλ το καλοκαίρι του 2001. Τη μουσική της παράστασης έγραψε η Ελένη Καραΐνδρου συνθέτοντας μια μακρόσυρτη ελεγεία ήχων με ανατολίτικα όργανα (πολίτικη λύρα, κανονάκι, νέι, σαντούρι, λαούτο, ούτι, άρπα και κρουστά) «που χάνονται στα βάθη των αιώνων» σαν ένας οδυνηρός αντίλαλος της διαχρονικής φρίκης που προκαλεί ο πόλεμος. Ιδού πώς είδε το έργο η ίδια η συνθέτρια:

«...Όταν η παράσταση ξεδιπλώθηκε κάτω από τον έναστρο θόλο της Επιδαύρου, η μουσική πήρε τη θέση της, οι φωνές των γυναικών ενώθηκαν σε μιαν "ωδή των δακρύων" και όλα έγιναν ένα! Ήχοι, φωνές, χρώματα, λέξεις, κινήσεις, φως. Για μια ακόμη φορά στον ιερό χώρο της Επιδαύρου υψώθηκε η φωνή του ποιητή, της υπέρβασης, όπως τότε, το 415 π.Χ., όταν πάσχιζε με τις Τρωάδες του να αποτρέψει τους συμπολίτες του από τον παραλογισμό του πολέμου, διδάσκοντας τότε, όπως και τώρα, τον κόσμο ολόκληρο πως δεν υπάρχουν νικητές και νικημένοι, υπάρχει μόνο φρίκη και παραλογισμός. Και τότε, εκείνο το βράδυ στην Επίδαυρο, στις 31 Αυγούστου 2001, είδα στρατιές λαών ξεριζωμένων να διασχίζουν αργά τη σκηνή του αρχαίου θεάτρου και να περνάνε αμίλητοι: Αρμένιοι, Πόντιοι, Έλληνες της Σμύρνης, Εβραίοι, Κούρδοι, Κοσοβάροι, Αφγανοί... Είδα την περιφορά του μικρού Αστυάνακτα νεκρού και δάκρυσα για τη γενοκτονία των λαών κι ένιωσα ευγνωμοσύνη που αξιώθηκα να βιώσω μια τέτοια οδυνηρή στιγμή αυτογνωσίας...».

Στην παράσταση έλαβαν μέρος οι ηθοποιοί: Άρης Λεμπεσόπουλος, Γιάννα Νικολοπούλου, Μάρθα Βούρτση, Γεράσιμος Σκιαδαρέσης, Ταμίλα Κουλίεβα, Μάνια Παπαδημητρίου και Μπέσσυ Μάλφα. Επικεφαλής του φωνητικού συνόλου ήταν η σοπράνο Βερόνικα Ηλιοπούλου, ενώ τη χορωδία διηύθυνε ο Αντώνης Κοντογεωργίου. Στην ορχήστρα έλαβαν μέρος οι μουσικοί: Σωκράτης Σινόπουλος (πολίτικη λύρα, λαούτο), Χρήστος Τσιαμούλης (νέι, ούτι), Πάνος Δημητρακόπουλος (κανονάκι), Ανδρέας Κατσιγιάννης (σαντούρι), Maria Bildea (άρπα) κ.ά. Την παραγωγή για λογαριασμό της γερμανικής δισκογραφικής εταιρείας ECM υπογράφει ο σπουδαίος Γερμανός παραγωγός Manfred Eicher. Ο διεθνής τύπος υποδέχθηκε την έκδοση με διθυραμβικές κριτικές για τη μουσική της Καραΐνδρου, αξιώνοντάς την μάλιστα και με μια υποψηφιότητα για το διεθνές μουσικό βραβείο Grammy.

Μαργαρίτα Ζορμπαλά: Στην άκρη ενός φιλιού (2000)

Για το κλείσιμο αυτού του αφιερώματος στη δισκογραφία της εκλεκτής ερμηνεύτριας Μαργαρίτας Ζορμπαλά κράτησα τον κορυφαίο δίσκο της προσωπικής της καριέρας, ο οποίος κυκλοφόρησε το 2000 από την ετικέτα His Master's Voice της ΕΜΙ, σε μια περίοδο που την ευθύνη της παραγωγής είχε ο Θάνος Μικρούτσικος. Ο δίσκος φέρει τον ποιητικό τίτλο «Στην άκρη ενός φιλιού» που προέρχεται από τον τίτλο του ομώνυμου τραγουδιού, ενώ τη γενική ευθύνη της πολύ προσεγμένης αυτής έκδοσης φέρει η έμπειρη στιχουργός Λίνα Νικολακοπούλου, η οποία, όπως είναι φυσικό, υπογράφει και τους στίχους πολλών τραγουδιών του δίσκου.

Από το ένθετο σημείωμα της Λίνας Νικολακοπούλου πληροφορούμαστε ότι ο δίσκος ήρθε ως επιστέγασμα της συμμετοχής της ερμηνεύτριας σε μια μεγάλη συναυλία που διοργάνωσε η στιχουργός το 1999 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών με τίτλο «Να ξαναφέρουμε την Ευρυδίκη στο φως». Είχε προηγηθεί πάντως η εμπλοκή της ερμηνεύτριας και στην παλιότερη παράσταση «Άγριο μέλι», όπου είχε γράψει τη μουσική ο Θάνος Μικρούτσικος. Από εκείνη τη συνεργασία κρατήθηκε το ομώνυμο τραγούδι που ενσωματώθηκε στο δίσκο. 

Ο δίσκος περιλαμβάνει δεκατέσσερα συνολικά τραγούδια, τα μισά από τα οποία είναι σε δεύτερη εκτέλεση ή διασκευή. Τα πρωτότυπα τραγούδια υπογράφονται από τους συνθέτες Θάνο Μικρούτσικο, Αντώνη Μιτζέλο και Αχιλλέα Περσίδη, όλα υπέροχες λυρικές στιγμές που δίνουν την ευκαιρία στην ερμηνεύτρια να ξεδιπλώσει το ταλέντο και την εκφραστική της δύναμη. Από τα τραγούδια σε δεύτερη εκτέλεση τα τρία είναι ελληνικά σε μουσική των Μίκη Θεοδωράκη («Δρόμοι παλιοί»), Θάνου Μικρούτσικου («Θάλασσα») και Λαυρέντη Μαχαιρίτσα («Πόσο σε θέλω»). Τα υπόλοιπα τέσσερα αποτελούν διασκευή ξένων τραγουδιών με τις υπογραφές δημιουργών από διάφορα μέρη του κόσμου, δηλαδή της Κουβανέζας κιθαρίστριας και τραγουδοποιού Maria Teresa Vera («Veinte anos»), του Βραζιλιάνου τζαζ κιθαρίστα και συνθέτη Luiz Floriano Bonfa («Manha de carnaval»), του παλιού Γάλλου συνθέτη Pierre Mac-Orlan («Στην άκρη ενός φιλιού») και του Ρωσολιθουανού συνθέτη Oscar Strok  («Η πεταλούδα της φωτιάς»). Τα δυο τελευταία τραγούδια είναι μεταφερμένα στα ελληνικά από τη Λίνα Νικολακοπούλου.

Ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία αυτού του δίσκου η Μαργαρίτα Ζορμπαλά μας έδωσε μια πολύ όμορφη ζωντανή ηχογράφηση από συναυλία που έδωσε στο αρχαίο θέατρο Κουρίου (κοντά στη Λεμεσό) με τίτλο «Νύχτα μαγικιά», ενώ το 2003 ολοκλήρωσε την προσωπική της εμπλοκή στη δισκογραφία με το άλμπουμ «Νερό κι αλάτι» του Νίκου Ζούδιαρη, για να περιοριστεί στα επόμενα χρόνια σε λιγοστές σκόρπιες ηχογραφήσεις μεμονωμένων τραγουδιών, παράλληλα με αρκετές ζωντανές εμφανίσεις στην Ελλάδα και την Κύπρο.

Μαργαρίτα Ζορμπαλά: Καφενείον η Ελπίς (1997)

Η εκλεκτή ερμηνεύτρια Μαργαρίτα Ζορμπαλά ολοκληρώνοντας έναν πολύ γόνιμο δισκογραφικό κύκλο επί μία δεκαπενταετία (1975-1990) κι αφού έφτασε σε ένα σημείο που έμοιαζε εγκλωβισμένη σε μια τυποποιημένη ερμηνευτική μανιέρα με ένα ρεπερτόριο αναντίστοιχο των ερμηνευτικών της δυνατοτήτων, αποφάσισε να αποσυρθεί για λίγο από την άμεση εμπλοκή της στα μουσικά πράγματα, ενώ παράλληλα από το 1993 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της μόνιμα στην Κύπρο. Εκεί λοιπόν θα κάνει το νέο μουσικό της φανέρωμα μετά από μια επταετή παρένθεση παρουσιάζοντας έναν καινούργιο κύκλο τραγουδιών με έντονη την «κυπριακή» σφραγίδα.

Το 1997 λοιπόν η Μαργαρίτα Ζορμπαλά μας χάρισε το άλμπουμ «Καφενείον η Ελπίς» σε μια εξολοκλήρου κυπριακή παραγωγή. Ο δίσκος περιλαμβάνει ένδεκα μελωδικές μπαλάντες έντεχνου ύφους σε στίχους του ποιητή Ανδρέα Νεοφυτίδη (παλιού συνεργάτη του Μάριου Τόκα) και μουσική εξ αδιαιρέτου των Κυπρίων μουσικών Παναγιώτη Πολεμίτη και Νεοκλή Νεοφυτίδη. Ο δεύτερος είναι ανεψιός του ποιητή, αξιόλογος πιανίστας και ενορχηστρωτής με πολλές συνεργασίες με διάφορους Έλληνες συνθέτες (Σταύρος Ξαρχάκος, Χρήστος Λεοντής, Ηλίας Ανδριόπουλος, Νίκος Κυπουργός κ.ά.). Μάλιστα το 2009 από τις εκδόσεις «Μετρονόμος» κυκλοφόρησε και η πρώτη προσωπική του δουλειά με τίτλο «Φαγιούμ», ενώ αργότερα συνεργάστηκε με την Ηρώ Σαΐα στο άλμπουμ «Παραδώσου» (2020).

Την ενορχήστρωση του δίσκου έκανε ο αξιόλογος Κύπριος πιανίστας και συνθέτης Σάββας Σάββα (σύζυγος παλιότερα της Λίας Βίσση). Ο ίδιος επιμελήθηκε και τον προγραμματισμό των υπολογιστών, ενώ ο Βασίλης Χατζηλούκας έπαιξε κιθάρες και ο Νίκος Νικολαΐδης μπουζούκι και μπαγλαμά. Η ηχογράφηση έγινε εξολοκλήρου με τεχνολογία DDD.

Λάκης Παπαδόπουλος, Μαργαρίτα Ζορμπαλά: Χαίρω πολύ ! (1990)

Με το δίσκο «Κάτι γίνεται...» (1987) η Μαργαρίτα Ζορμπαλά ολοκληρώνει τη δεκάχρονη συνεργασία της με τη δισκογραφική εταιρεία Lyra και αναζητώντας νέα στέγη κάνει μια πρώτη στάση στην RCA με το άλμπουμ «Περιμένω σινιάλο» (1988) σε μουσική Σπύρου Παπαναστασίου, όπου μοιράζεται την ερμηνεία με τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, για να κατασταλάξει τελικά στη Minos και πάλι, όπως στην αρχή της καριέρας της, και να παρουσιάσει το 1990 μια καινούργια προσωπική δουλειά με τίτλο «Χαίρω πολύ!» 

Πρίκειται για έναν εξωστρεφή κύκλο ανάλαφρων τραγουδιών σε μουσική του Λάκη Παπαδόπουλου και στίχους της Μαριανίνας Κριεζή. Αυτή ήταν η τρίτη συνεργασία του συνθέτη με τη στιχουργό της "Λιλιπούπολης", μετά το "Περίπου" (1984) και το "Τσάι γιασεμιού" (1985) που τραγούδησε η Αρλέτα. Αυτή τη φορά η ερμηνεία των τραγουδιών ανήκει εξολοκλήρου στη Μαργαρίτα Ζορμπαλά, η οποία μ' αυτό το δίσκο ολοκληρώνει έναν μεγάλο κύκλο στην καριέρα της κι αμέσως μετά θα αποσυρθεί από την άμεση εμπλοκή της στα μουσικά πράγματα και λίγο αργότερα (1993) θα εγκατασταθεί μόνιμα με την οικογένειά της στην Κύπρο, όπου παραμένει μέχρι σήμερα, ενώ στη δισκογραφία θα επανέλθει το 1997 με την πρώτη της «κυπριακή» παραγωγή.

Ο Λάκης Παπαδόπουλος εδώ έγραψε για τη φωνή της Ζορμπαλά ένδεκα απλά και εύηχα τραγουδάκια που θυμίζουν αρκετά τις παλιότερες δουλειές του, ενώ δείχνει και μια διάθεση να περάσει ακόμα και στον ελαφρολαϊκό ήχο! Η στιχουργική της Κριεζή μεταφέρει την αύρα της «Λιλιπούπολης» από το συμβολικό κόσμο του παραμυθιού και της αλληγορίας στην απλή καθημερινότητα με στίχους απλούς έως απλοϊκούς επιστρατεύοντας πολλά λεκτικά κλισέ και ευφυολογήματα. Σκηνές ζηλοτυπίας, ακκισμοί, μικροπαρεξηγήσεις, ερωτικές απογοητεύσεις και άλλα καθημερινά κι ασήμαντα συνθέτουν το στιχουργικό καμβά αυτών των τραγουδιών που παίζουν χαριτωμένα με το ροκ εντ ρολ και τους λαϊκότροπους σκοπούς. Πάντως το ομώνυμο τραγούδι ξεχωρίζει αμέσως για την τρυφερότητα και την ευαισθησία της μουσικής και των στίχων του, κομμένο και ραμμένο, θα έλεγα, πάνω στην αισθαντική φωνή της Μαργαρίτας Ζορμπαλά.

Αλέξης Παπαδημητρίου, Μαργαρίτα Ζορμπαλά: Κάτι γίνεται... (1987)

Το 1987, τρία χρόνια μετά τα «Κόκκινα πατίνια», η Μαργαρίτα Ζορμπαλά επανήλθε με καινούργια προσωπική δουλειά, την όγδοη κατά σειρά από το 1978 που εντάχθηκε στο δυναμικό της Lyra. Τίτλος του δίσκου: «Κάτι γένεται..». Συνθέτης ο Αλέξης Παπαδημητρίου, ένας δημιουργός που κινούνταν στο χώρο του ποπ και ελαφρολαϊκού ρεπερτορίου με πολλές εμπορικές επιτυχίες στο ενεργητικό του από τις συνεργασίες του με μεγάλα ονόματα του πενταγράμμου, όπως η Λίτσα Διαμάντη, η Δήμητρα Γαλάνη, η Μαρινέλλα, ο Γιάννης Πουλόπουλος, ο Αντώνης Καλογιάννης, ο Γιάννης Πάριος, ο Φίλιππος Νικολάου και άλλοι.

Πρόκειται για ένα κύκλο δώδεκα τραγουδιών σε ποπ ύφος, το οποίο είχε αρχίσει από την προηγούμενη δουλειά της να υιοθετεί η καλή ερμηνεύτρια και θα το συνεχίσει ως το τέλος της ίδιας δεκαετίας, πριν αποφασίσει να αποχωρήσει για λίγο από το προσκήνιο και να επαναπροσδιορίσει την πορεία της καριέρας της. Τους στίχους των τραγουδιών έγραψαν η Μαρί Μωραΐτη και η Ιφιγένεια Γιαννοπούλου, αμφότερες με ευδόκιμη θητεία στο συγκεκριμένο είδος. Τα τραγούδια χαρακτηρίζονται από τις εύπεπτες και ρυθμικές μελωδίες με στίχους που περιγράφουν απλές ερωτικές ιστορίες της καθημερινότητας, χωρίς να λείπουν πάντως και οι ευαίσθητες μελωδικές στιγμές («Φοβάμαι», «Σ' αγαπώ», «Τι κρίμα») που αναδεικνύουν την εκφραστική ικανότητα της ερμηνεύτριας.

Ο δίσκος έχει την απόλυτη σφραγίδα του δημιουργού του, καθώς ο ίδιος έκανε και την ενορχήστρωση κι έπαιξε όλα τα όργανα της ορχήστρας, ενώ μικρή συμμετοχή με την κιθάρα του είχε και ο Γιώργος Τζαβάρας. Η δεύτερη φωνή σε κάποια τραγούδια ανήκει στη Λία Βίσση.

Άγγελος Κατσίρης, Μαργαρίτα Ζορμπαλά: Τα κόκκινα πατίνια (1984)

Μετά τις δυο πρώτες της δουλειές («Μπαλάντες», 1975, «12 Ρούσικα λαϊκά τραγούδια», 1977) στη Minos η Μαργαρίτα Ζορμπαλά άλλαξε δισκογραφική στέγη και βρέθηκε στο περιβάλλον της Lyra, όπου θα παραμείνει για μια ολόκληρη δεκαετία, η οποία θα αποδειχθεί και η πιο παραγωγική της καριέρας της, αφού απέφερε οκτώ προσωπικούς δίσκους. Οι περισσότεροι από αυτούς στο πρώτο διάστημα (1979-1984) περιείχαν επανεκτελέσεις παλιότερου ρεπερτορίου είτε με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Χατζιδάκι («Τρεις κύκλοι», «Μεθυσμένο κορίτσι», «Επιβάτης»), είτε με υλικό από την εποχή του «ελαφρού» τραγουδιού («Πάμε σαν άλλοτε», «Ο εξαίρετρος κύριος Γιαννίδης»). 

Αναζητώντας λοιπόν ένα πιο προσωπικό ερμηνευτικό στίγμα από τα μέσα της δεκαετίας του '80 η Μαργαρίτα Ζορμπαλά στράφηκε σταδιακά προς ένα πιο ανάλαφρο τύπο τραγουδιού με μια σειρά προσωπικών της δίσκων, πρώτα με το άλμπουμ «Τα κόκκινα πατίνια» (1984) του Άγγελου Κατσίρη και στη συνέχεια με το «Κάτι γίνεται...» (1987) του Αλέξη Παπαδημητρίου, το «Περιμένω σινιάλο» (1988) του Σπύρου Παπαναστασίου (συμμετοχή μαζί με τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα) και το «Χαίρω πολύ» (1990) του Λάκη Παπαδόπουλου.

Ο δίσκος «Τα κόκκινα πατίνια» κυκλοφόρησε από τη Lyra το 1984. Είναι η πρώτη δουλειά της Μαργαρίτας Ζορμπαλά με πρωτότυπα τραγούδια από την εποχή του κύκλου «Ταξίδι μέσα στη νύχτα» (1978) του Μίκη Θεοδωράκη, με τον οποίο εγκανίασε τη συνεργασία της με τη Lyra. Περιλαμβάνει δώδεκα τραγούδια σε μουσική του πρωτοεμφανιζόμενου Άγγελου Κατσίρη, ενός αξιόλογου κιθαρίστα με μουσικές σπουδές στην Αθήνα και το Παρίσι, ο οποίος μας έδωσε άλλες δυο ολοκληρωμένες δουλειές («Θα τους ξεφύγουμε», 1990, «Μάης ολοκαίνουργιος», 1993) και στη συνέχεια χάθηκε από το δισκογραφικό προσκήνιο. 

Οι στίχοι των τραγουδιών ανήκουν στον Σωτήρη Κακίση, έναν πολυσχιδή άνθρωπο της τέχνης και των γραμμάτων, δημοσιογράφο, ποιητή, στιχουργό και μεταφραστή. Τα «Κόκκινα πατίνια» είναι η πρώτη από τις δύο όλες κι όλες ολοκληρωμένες στιχουργικές του καταθέσεις. Η άλλη είναι η «Σαπφώ», έκδοση του 1987 με μουσική του Σπύρου Βλασσόπουλου και ερμηνεία της Αλέκας Κανελλίδου πάνω σε μεταφρασμένα αποσπάσματα της αρχαίας ποιήτριας Σαπφώς.

Τα τραγούδια του δίσκου έχουν μια ποπ διάθεση με τζαζ και ροκ πινελιές που δίνουν την ευκαιρία στη Μαργαρίτα Ζορμπαλά να δείξει κι άλλες πτυχές του ερμηνευτικού της ταλέντου. Πραγματικά πανέμορφες ερμηνείες με τη δροσιά της σχεδόν εφηβικής ακόμα φωνής της που κάνουν πολύ εύηχο το συνολικό ακρόαμα. Ανάλογης αισθητικής, απόλυτα ταιριαστής με το ύφος των τραγουδιών, είναι και η ενορχήστρωση του έμπειρου μαέστρου Τζικ Νακασιάν. Στα φωνητικά συμμετέχει και ο Γιάννης Κούτρας.

Νίκος Ζούδιαρης, Μαργαρίτα Ζορμπαλά: Νερό κι αλάτι (2003)

Με την ευκαιρία των σημερινών γενεθλίων του Νίκου Ζούδιαρη που γεννήθηκε στις 19 Νοεμβρίου 1959 στην Αθήνα, θα σταθούμε σήμερα στη μοναδική, αλλά ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνεργασία του εκλεκτού τραγουδοποιού με τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά, η οποία ήρθε στην όψιμη φάση της καριέρας της, όταν πια είχε εγκατασταθεί στην Κύπρο και είχε αρχίσει να αποστασιοποιείται από το άμεσο δισκογραφικό προσκήνιο. Ο δίσκος ονομάζεται «Νερό κι αλάτι» κι εκδόθηκε το 2003 από τη Minos-EMI, δυο χρόνια μετά την κυκλοφορία μιας ζωντανής ηχογράφησης της ερμηνεύτριας από το αρχαίο θέατρο Κουρίου της Κύπρου με τίτλο «Νύχτα μαγικιά». 

Ο Νίκος Ζούδιαρης είχε κάνει έντονα αισθητή την παρουσία του μέσα στη δεκαετία του '90 με μια σειρά αξιόλογων προσωπικών δίσκων («Στην αγορά του κόσμου», «Όπως μυστικά και ήσυχα», «Αφήλιο», «Ένας κύκνος κλαίει») που κυκλοφόρησαν στο διάστημα 1993-2000. Χαρακτηριστικό των δίσκων αυτών ήταν ότι σχεδόν στο σύνολό τους τα τραγούδια τα είχαν ερμηνεύσει ανδρικές φωνές (Αλκίνοος Ιωαννίδης, Τάκης Μπουρμάς, Νίκος Κουρουπάκης, Απόστολος Ρίζος και ο ίδιος ο συνθέτης), αν εξαιρέσουμε μερικά σκόρπια τραγούδια που ερμήνευσαν η Δήμητρα Γαλάνη και η Τάνια Τσανακλίδου. Δέχθηκε λοιπόν με χαρά τη μεσολάβηση της γνωστής ραδιοφωνικής παραγωγού Γιώτας Τσουκαλά που τον έφερε κοντά στη Μαργαρίτα Ζορμπαλά, για να συναντηθούν έτσι δύο εντελώς διαφορετικές καλλιτεχνικές προσωπικότητες με παράλληλη πορεία στο ελληνικό τραγούδι και να προκύψει ένας όμορφος κύκλος ένδεκα τραγουδιών που κινούνται σε μουσικά μονοπάτια που γεφυρώνουν τους ήχους της Δύσης με τα χρώματα της Ανατολής. 

Ο δίσκος δεν είναι εύκολος σε μια πρώτη ακρόαση. Αν επιμείνει κανείς, σίγουρα θα ανακαλύψει μερικές πολύ τρυφερές και μελωδικές στιγμές που αναδεικνύονται με τον καλύτερο τρόπο από τη θαυμαστή ισορροπία μεταξύ μουσικής, στίχων και ερμηνείας. Η πιο χαρακτηριστική τέτοια στιγμή είναι το αισθαντικό «Μια καλημέρα» που ερμηνεύουν διαλεκτικά η Μαργαρίτα Ζορμπαλά και ο συνθέτης. Άλλες ενδιαφέρουσες στιγμές είναι τα τραγούδια «Όλο γυρνώ» και «Νερό κι αλάτι» που κλείνει όμορφα το δίσκο μ' αυτή τη συμβολική χειρονομία φιλίας και συνδιαλλαγής. Την προσεγμένη ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Δημήτρης Μπαρμπαγάλας.

Μαργαρίτα Ζορμπαλά, Γιάννης Ρίτσος: 12 Ρούσικα λαϊκά τραγούδια (1977)

Η Μαργαρίτα Ζορμπαλά γεννήθηκε το 1957 στην Τασκένδη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, νυν πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν, κι έζησε τα πρώτα παιδικά της χρόνια στη Μόσχα. Ο πατέρας της Σταύρος ήταν κοινωνιολόγος, ενώ η μητέρα της Κατίνα είχε στενή σχέση με τον καλλιτεχνικό χώρο, αφού ήταν φιλόλογος, αλλά και ηθοποιός και τραγουδίστρια. 

Το 1975 μετακινήθηκαν οικογενειακώς στην Ελλάδα κι εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, όπου η Μαργαρίτα είχε την τύχη αμέσως να βρεθεί στο χώρο της δισκογραφίας συμμετέχοντας μαζί με τον Πέτρο Πανδή στο εμβληματικό έργο «Μπαλάντες» (1975) του Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση Μανώλη Αναγνωστάκη. Ακολούθησε μια εντυπωσιακή πορεία στο ελληνικό πεντάγραμμο με σπουδαίες στιγμές δίπλα στον Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, τον Αλέξη Παπαδημητρίου, τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, τον Λάκη Παπαδόπουλο και άλλους που την κράτησαν στην πρώτη γραμμή ως το τέλος της δεκαετίας του '80, ενώ στη συνέχεια εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της μόνιμα στην Κύπρο αραιώνοντας σταδιακά την εμπλοκή της στα εγχώρια μουσικά πράγματα.

Μετά την επιτυχημένη πρώτη της δισκογραφική εμφάνιση η Μαργαρίτα Ζορμπαλά είχε την τύχη να βρεθεί δίπλα στον μεγάλο ποιητή Γιάννη Ρίτσο, ο οποίος της ετοίμασε στα ελληνικά μια θαυμάσια σειρά ρωσικών λαϊκών τραγουδιών που κυκλοφόρησε το 1977 με τον τίτλο «12 Ρούσικα λαϊκά τραγούδια». Ο ποιητής μετέφερε με απλό και οικείο λόγο ελληνικό λόγο τα τραγούδια αυτά, τα περισσότερα με ερωτική θεματολογία από την καθημερινότητα λαϊκών ανθρώπων. Αρκετές από τις μελωδίες πάντως ήταν ήδη γνωστές στο ελληνικό κοινό, αφού κάποιες είχαν ήδη χρησιμοποιηθεί παλιότερα, για να επενδύσουν στίχους αντάρτικων τραγουδιών, όπως η υπέροχη παραδοσιακή μελωδία για τον ηγέτη των Κοζάκων και επαναστάτη Στένκα Ράζιν (17ος αιώνας). Κορυφαία στιγμή ωστόσο είναι το συγκινητικό τραγούδι των περίφημων «Γερανών» («Zhuravli»), μια εξαίσια μελωδία γραμμένη το 1969 από τον Σοβιετικό συνθέτη Γιαν Φρένκελ πάνω σε στίχους του ποιητή Ρασούλ Γκαμζάτοφ εμπνευσμένους από το μνημείο μιας δωδεκάχρονης Γιαπωνέζας που πέθανε από λευχαιμία που της προκάλεσε η ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα το 1945.

Η Μαργαρίτα Ζορμπαλά ερμηνεύει τα οκτώ τραγούδια του δίσκου, ενώ τα υπόλοιπα τέσσερα τα αποδίδει με εξαιρετική εκφραστικότητα η μητέρα της Κατίνα Ζορμπαλά. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Τάσος Καρακατσάνης, ενώ την εικαστική επιμέλεια της έκδοσης υπογράφει ο ίδιος ο Γιάννης Ρίτσος.

Τάσος Γκρους: Οι ρίζες του κόσμου (2024)

Με αφορμή τη σημερινή 52η επέτειο της ιστορικής εξέγερσης του Πολυτεχνείου στις 17 Νοέμβρη του 1973 νομίζω πως αξίζει να σταθούμε στην πιο πρόσφατη δουλειά του συνθέτη Τάσου Γκρους με τίτλο «Οι ρίζες του κόσμου» που κυκλοφόρησε μόλις το 2024 από τις εκδόσεις «Μετρονόμος». Άλλωστε ο υπότιτλος της έκδοσης μας προσανατολίζει πολύ άμεσα στο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο: «1970-1974 Τραγούδα ενάντια στη δικτατορία». 

Με την έκδοση αυτή ο συνθέτης ολοκληρώνει ένα άτυπο ποιητικό τρίπτυχο, μια δισκογραφική σειρά δηλαδή με περιεχόμενο αποκλειστικά μελοποιημένη ποίηση Ελλήνων και ξένων δημιουργών. Η αρχή είχε γίνει το 2011 με το άλμπουμ «Γενιές σημαδεμένες» βασισμένο σε ποίηση του Μπέρτολτ Μπρεχτ, για να ακολουθήσει το 2019 το άλμπουμ «Ό,τι αγαπάς, υπάρχει» που περιλαμβάνει μια ευρεία γκάμα μελοποιημένης ποίησης με κείμενα, μεταξύ άλλων, του Πολ Ελιάρ, του Πάμπλο Νερούδα, του Γκίντερ Γκρας, αλλά και του Ιωάννη Βηλαρά.

Με τον καινούργιο αυτό ποιητικό κύκλο ο συνθέτης επαναφέρει στο προσκήνιο παλιότερες συνθέσεις του γραμμένες στα χρόνια της δικτατορίας, τότε που ήταν αδύνατον να δουν το φως της δημοσιότητας, πράγμα που είχε ως συνέπεια να μείνουν στο αρχείο και να επανέλθουν στο προσκήνιο με καθυστέρηση μισού αιώνα με τον συνθέτη να νιώθει την ανάγκη να ξεκαθαρίσει τις προθέσεις του με τα πρώτα πρώτα λόγια που διαβάζουμε μόλις ανοίξουμε το βιβλιαράκι της πολύ επιμελημένης έκδοσης: 

«Η έκδοση μετά από πενήντα χρόνια τμήματος ενός έργου που θέμα του έχει τον αγώνα ενάντια στη δικτατορία των συνταγματαρχών είναι εύκολο να προκαλέσει πολλά και αντιφατικά συναισθήματα όπως επίσης και αντικρουόμενες τοποθετήσεις. Προσωπικά νιώθω ανακούφιση γιατί έστω και τώρα όλα όσα δημιούργησα θα φτάσουν στο κοινό που ενδιαφέρεται και έχει άποψη για τα γεγονότα της εποχής. Παράλληλα θεωρώ ότι δίνεται η δυνατότητα να φανεί ότι η πορεία που ακολούθησα δεν είχε και δεν έκρυβε καμία υστεροβουλία για εκμετάλλευση σε προσωπικό επίπεδο των γεγονότων. Δεν έγινε το άλογο που θα με έφερνε στην κορυφή και την εμπορική επιτυχία. Ήταν και εξακολουθεί και σήμερα να είναι η έκφραση της γενικότερης θεώρησής μου σε ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο...».

Το έργο περιλαμβάνει δεκαπέντε ποιήματα  τριών Ελλήνων ποιητών, του Κώστα Βάρναλη (1884-1974), του Κώστα Καρυωτάκη (1896-1928) και του Γιάννη Ρίτσου (1909-1990), καθώς και δύο ξένων, του Χιλιανού Πάμπλο Νερούδα (1904-1973) και του Τούρκου Ναζίμ Χικμέτ (1902-1963), όλα μελοποιημένα στην Ιταλία κατά το διάστημα 1970-1974, όταν ο νεαρός συνθέτης ξεκινούσε τα πρώτα μουσικά του βήματα υπό τη φυσιολογική επήρεια της μουσικής των σημαντικών συνθετών της εποχής του, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης ή ο Μάνος Λοΐζος και ο Χρήστος Λεοντής που έχουν εμφανή τα σημάδια τους στις μελωδίες αυτών των νεανικών τραγουδιών. Ο Αλέξανδρος Καψοκαβάδης, παλιότερος συνεργάτης του συνθέτη, ο οποίος μάλιστα συμμετέχει και ως ερμηνευτής, επιμελήθηκε την ενορχήστρωση χρησιμοποιώντας συμβατικά ακουστικά όργανα, όπως κιθάρες, λαούτο, τζουρά, μπαγλαμά, βιολί, φαγκότο, φυσαρμόνικα, κλαρινέτο, φλάουτο και βιολοντσέλο. Τραγουδούν επίσης η Αργυρώ Καπαρού και ο συνθέτης, ενώ συμμετέχει και χορωδία. Την εικαστική επιμέλεια της έκδοσης φρόντισε ο κόρη του συνθέτη Αλέξια Γκρους.

Δήμητρα Γαλάνη 3: Λεπτομέρειες (1975)

Ο τρίτος προσωπικός δίσκος της Δήμητρας Γαλάνη με τίτλο «Λεπτομέρειες» κυκλοφόρησε το 1975, δύο χρόνια μετά τον προηγούμενο. Στο ενδιάμεσο διάστημα είχε άλλη μια προσωπική δουλειά που δε λογίζεται στην ίδια σειρά, αφού ο δίσκος «Ο κάμπος» (1974) δεν είχε το χαρακτήρα πολυσυλλεκτικής έκδοσης, αλλά τραγούδια ενός αποκλειστικά συνθέτη, του Γιώργου Κατσαρού. 

Στο ίδιο διάστημα (1974-1975) η ερμηνεύτρια είχε πολυάριθμες συμμετοχές σε αξιόλογες δουλειές διαφόρων συνθετών, όπως: «Σταθμός 0» του Μίμη Πλέσσα, «Ακολουθία», «Τα παιδικά» και «Δροσουλίτες» του Χριστόδουλου Χάλαρη, «Εσύ κι εγώ» του Γιώργου Χατζηνάσιου, «Αποχαιρετισμός» του Λίνου Κόκοτου, «Σκοπευτήριο» του Βασίλη Τσιτσάνη και «Χρυσός δίσκος 1974» με συνθέσεις νέων δημιουργών.

Δώδεκα τραγούδια αποτελούν και πάλι το περιεχόμενο κι αυτής της προσωπικής δουλειάς της ερμηνεύτριας. Από αυτά μόνο τα μισά είναι σε πρώτη εκτέλεση, ενώ άλλα τόσα αποτελούν νέα εκτέλεση παλιότερων τραγουδιών που είχαν ακουστεί νωρίτερα από άλλους ερμηνευτές. Συγκεκριμένα, σε πρώτη εκτέλεση έχουμε δύο συνθέσεις του Λουκιανού Κηλαηδόνη («Δώδεκα τρελά παιδιά», «Τι να την κάνω τη ζωή»), μία του Χρήστου Λεοντή («Ώρα τρεις το μεσονύχτι») και άλλες δύο του Γιάννη Σπανού («Ένα παλικάρι», «Οκτώ μικρά παιδιά»), οι μελωδίες των οποίων (ελαφρά παραλλαγμένες και με διαφορετικούς στίχους) είχαν πρωτοακουστεί στο δίσκο «Μέρες αγάπης» (1973). Σε πρώτη εκτέλεση είναι επίσης το τραγούδι «Η γη όπου ανθεί φαιδρά πορτοκαλέα» που είχε ωστόσο κυκλοφορήσει νωρίτερα με το άλμπουμ «Ακολουθία» (1974). 

Σε δεύτερη εκτέλεση έχουμε δυο τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου («Ο ξένος», «Ήταν τα λόγια σου φωτιά»), ένα του Χρήστου Λεοντή («Ρημαγμένοι κήποι» ή «Το σπίτι γέμισε με λύπη»), δύο του Δήμου Μούτση («Αν είσαι συ», «Το κομοδίνο») κι ένα του Διονύση Σαββόπουλου («Είδα την Άννα κάποτε»). 

Στίχους έγραψαν ο Νίκος Γκάτσος, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο Μάνος Ελευθερίου, ο Κώστας Κινδύνης και ο Γιάννης Κακουλίδης. Όλα τα τραγούδια του δίσκου, σε πρώτη ή δεύτερη εκτέλεση, είναι πανέμορφα και τα αποδίδει με μοναδική εκφραστικότητα η μελωδική φωνή της Δήμητρας Γαλάνη στην ωραιότερη φάση της καριέρας της. 

Δήμητρα Γαλάνη, αρ.2 (1973)

Χθες, 14 Νοεμβρίου, είχε τα γενέθλιά της η κορυφαία ερμηνεύτρια του «έντεχνου» και λαϊκού ρεπερτορίου Δήμητρα Γαλάνη (γενν. 1952), η οποία ήδη το 1969 - έφηβη ακόμη - έκανε την εμφάνισή της στην ελληνική δισκογραφία με τέσσερα τραγούδια του Δήμου Μούτση και του Νίκου Γκάτσου, τα δύο («Κάποιο τρένο», «Βράδιασε») στο άλμπουμ «Ένα χαμόγελο» (1969) και τα άλλα δύο («Μια Παρασκευή», «Ρήνα, Κατερίνα») σε δίσκο 45 στροφών. Την ίδια χρονιά ηχογράφησε για τις 45 στροφές ακόμη τέσσερα τραγούδια, δύο του Γιάννη Σπανού («Με πνίγει ετούτη η σιωπή», «Τι αγάπη») και άλλα δύο της πρωτοεμφανιζόμενης συνθέτριας Ελένης Καραΐνδρου («Ποια πόρτα να χτυπήσω», «Μια νύχτα σ' έχασα»).

Η εντυπωσιακή αυτή αρχή στάθηκε το ισχυρό εφαλτήριο για μια λαμπρή συνέχεια, πρώτα με συνθέσεις του Μάνου Χατζιδάκι και του Νίκου Γκάτσου για τα άλμπουμ «Επιστροφή» (1970) και «Της γης το χρυσάφι» (1971) και παράλληλα με αρκετούς άλλους συνθέτες, όπως ο Βαγγέλης Πιτσιλαδής, ο Βασίλης Δημητρίου, ο Γεράσιμος Λαβράνος, ο Λάκης Καρνέζης, ο Μιχάλης Αρχοντίδης, ο Νάσος Νάκος και ο Σωκράτης Βενάρδος. Με τον σπουδαίο αυτό υλικό ήδη στη φαρέτρα της η ερμηνεύτρια αξιώθηκε τον πρώτο προσωπικό της δίσκο με τίτλο το όνομά της που εκδόθηκε το 1971 και σχηματίστηκε από σταχυολογημένη υλικό αυτής της πρώτης περιόδου. 

Ακολούθησαν πολύ σημαντικές συμμετοχές της σε δίσκους διαφόρων συνθετών, όπως του Γιώργου Χατζηνάσιου («4.5.3», «Έχει ο Θεός», «Διαδρομή»), του Λουκιανού Κηλαηδόνη («Κόκκινη κλωστή»), του Βασίλη Τσιτσάνη («Τα ωραία του Τσιτσάνη») και του Γιάννη Σπανού («Μέρες αγάπης», «Παύλος Μελάς») κι έτσι φτάσαμε το 1973 στον δεύτερο προσωπικό της δίσκο με τίτλο Δήμητρα Γαλάνη 2.

Το συγκεκριμένο άλμπουμ περιλαμβάνει δώδεκα επιλεγμένες στιγμές από τις 45 και 33 στροφές της διετίας 1972-1973. Τη μουσική υπογράφουν οι συνθέτες Γιάννης Σπανός, Γιώργος Κατσαρός, Λουκιανός Κηλαηδόνης, Γιώργος Χατζηνάσιος και Βασίλης Δημητρίου, ενώ τους στίχους οι Νίκος Γκάτσος, Λευτέρης Παπαδόπουλος, Πυθαγόρας, Γιάννης Λογοθέτης και Χρήστος Στίππας. Τα δυο τραγούδια του Βασίλη Δημητρίου («Το μοιρολόι», «Κανάρι μου») αποτελούν όμορφες διασκευές παραδοσιακών τραγουδιών.

Γιάννης Κακουλίδης: Τραγούδια 1964-1977

Συμπληρώνονται σήμερα δέκα χρόνια από το θάνατο του Γιάννη Κακουλίδη (1946-2015), ενός πολυσύνθετου πνευματικού ανθρώπου, στιχουργού, ποιητή, θεατρικού συγγραφέα και πολιτικού, ο οποίος άφησε το δικό του χνάρι στο ελληνικό τραγούδι, κυρίως στα νεανικά του χρόνια, αφού μόλις στα 18 του μπήκε στη δισκογραφία και με τον συνομήλικό του συνθέτη Νότη Μαυρουδή μας χάρισε μερικές πανέμορφες στιγμές εκεί στα μέσα της δεκαετίας του '60, κυρίως με τη φωνή του Γιώργου Ζωγράφου («Άκρη δεν έχει ο ουρανός», «Τα γιορτινά σου φόρεσε», «Αυγή θλιμμένη», «Αλλού χορεύει η χαρά», «Σε ψάχνω» κ.ά.), αλλά και με άλλες νεοκυματικές φωνές.

Αργότερα ο στιχουργός διεύρυνε τον κύκλο των συνεργασιών του και με άλλους συνθέτες, όπως ο Χρήστος Λεοντής, ο Μίμης Πλέσσας, ο Γιώργος Κοντογιώργος, ο Γιώργος Κριμιζάκης και ο Γιώργος Κοτσώνης, ενώ στα μέσα της δεκαετίας του '70 ξεκίνησε μια μακροχρόνια και πολύ γόνιμη συνεργασία με τον Χριστόδουλο Χάλαρη που απέφερε τρεις ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών («Τροπικός της Παρθένου», «Ακολουθία», «Πάθη απόκρυφα»). Το ευρηματικό του πνεύμα μάλιστα τον οδήγησε και σε μια εντελώς διαφορετική συνεργασία, καρπός της οποίας ήταν μια μακρά σειρά χιουμοριστικών και σατιρικών δίσκων με τον Χάρρυ Κλυνν («Δοξάστε με», «Πατάτες», «Μαλακά πιο μαλακά», «Έθνος ανάδελφον», «Natin Fatin») που άφησαν εποχή και γνώρισαν τεράστια εμπορική επιτυχία.

Από την σημαντική λοιπόν προσφορά του Γιάννη Κακουλίδη στο ελληνικό τραγούδι σταχυολόγησα μερικές χαρακτηριστικές στιγμές από την πιο γόνιμη δημιουργική του περίοδο, το διάστημα 1964-1977. Είναι μια ανθολογία 24 τραγουδιών που μοιράζονται σε δυο ισοδύναμες μικρές ενότητες. Η πρώτη περιλαμβάνει αποκλειστικά τραγούδια σε μουσική του Νότη Μαυρουδή από το διάστημα 1964-1967, τα οποία ερμηνεύουν ο Γιώργος Ζωγράφος, η Αρλέτα, η Σούλα Μπιρμπίλη και ο Αλέξης Γεωργίου. Η δεύτερη ενότητα είναι αφιερωμένη στις συνεργασίες του στιχουργού κατά το διάστημα 1966-1977 με άλλους συνθέτες, δηλαδή: Χρήστος Λεοντής, Γιώργος Κοντογιώργος, Γιώργος Κοτσώνης, Γιώργος Κριμιζάκης, Χριστόδουλος Χάλαρης και Μίμης Πλέσσας. Τραγουδούν: Βαγγέλης Περπινιάδης, Γιώργος Ζωγράφος, Μιχάλης Βιολάρης, Χριστόδουλος Χάλαρης, Νίκος Ξυλούρης, Δήμητρα Γαλάνη, Χρύσανθος, Ρένα Κουμιώτη, Γιώργος Μαρίνος και Βούλα Σαββίδη.

Θανάσης Μωραΐτης: Εικόνες για τη θλίψη των ξανθών κοριτσιών (2010)

Ολοκληρώνουμε αυτό το μικρό αφιέρωμα στον ποιητή Κώστα Καρυωτάκη με μια πολύ ιδιαίτερη έκδοση που ανήκει στο χώρο της λόγιας μουσικής, αλλά υπογράφεται μουσικά από έναν δημιουργό που τον γνωρίσαμε μέσα από ένα πολύ διαφορετικό μουσικό πρόσωπο. 

Πρόκειται για τον Θανάση Μωραΐτη που μας πρωτοσυστήθηκε ως ερμηνευτής στο έργο «Διόνυσος» (1985), αλλά και σε άλλα έργα του Μίκη Θεοδωράκη («Τα πρόσωπα του ήλιου», «Μνήμη της πέτρας»), αργότερα πάλι ως ερμηνευτής σε ένα πολύ ενδιαφέροντα κύκλο «Αρβανίτικων τραγουδιών» κι ένα κύκλο με παλιά λαϊκά τραγούδια του Δημήτρη Ατραΐδη (1995), αλλά και σε μια σειρά εξαιρετικών επανεκτελέσεων τραγουδιών του Μάνου Χατζιδάκι («Μέσα απ' των άστρων τα κλαδιά», 2001, «Φεγγάρια μου παλιά, καινούργια μου πουλιά», 2002).

Το 2010 όμως ο Μωραΐτης μας επιφύλασσε μια εντυπωσιακή έκπληξη παρουσιάζοντας ένα διπλό ψηφιακό άλμπουμ με δικές του συνθέσεις και μάλιστα στο πεδίο της συμφωνικής μουσικής. Το άλμπουμ με τον μακροσκελή τίτλο «Εικόνες για τη θλίψη των ξανθών κοριτσιών και της Ελένης» κυκλοφόρησε από την ΕΜΙ και περιλαμβάνει έξι συμφωνικές συνθέσεις γραμμένες κατά το διάστημα 2000-2009 και παιγμένες από εκλεκτούς σολίστ κλασικών και παραδοσιακών οργάνων. Τα έργα παρουσιάζουν πολύ διαφορετική δομή και ανάπτυξη μεταξύ τους και μοιάζουν σαν γέφυρες που προσπαθούν να ενοποιήσουν την παράδοση (βυζαντινή μουσική, ρεμπέτικο και λαϊκό τραγούδι) με τη συμφωνική γραφή και τη μουσική δωματίου σε μια εντυπωσιακή οργανική πολυφωνία με πρωταγωνιστές άλλοτε τη φωνή, άλλοτε την κλασική κιθάρα, το βιολοντσέλο, αλλά και το σαντούρι και το κανονάκι. Ειδικότερα, έχουμε τα έργα:

Ι. Κύκλος τραγουδιών σε ποίηση Κώστα Καρυωτάκη: Έργο για φωνή και ορχήστρα εγχόρδων και πνευστών, γραμμένο στο Άμστερνταμ το 2001. Το έργο αναπτύσσεται σε πέντε μέρη ξεκινώντας με μια ελεγειακή συμφωνική εικόνα βασισμένη στο ποίημα «Άνοιξη», ενώ ακολουθούν τέσσερα μελοποιημένα ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη («Όλα τα πράγματά μου», «Ευγένεια», «Νοσταλγία», «Gala») που ερμηνεύει η σοπράνο Σόνια Θεοδωρίδου συνοδευόμενη από την Καμεράτα-Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής υπό τη διεύθυνση του Αλέξανδρου Μυράτ. 

II. Ελεγεία για σόλο βιολοντσέλο σε ένα μέρος («Appassionato»), σύνθεση του 2009 με σολίστ τον Ρενάτο Ρίπο.

ΙΙΙ. Κουαρτέτο Εγχόρδων αρ. 1 σε χρωματικούς τρόπους, σύνθεση του 2009 σε δύο μέρη (i. Adagio cantabile agitato, ii. Vivo, energico con fuoco) ερμηνευμένη από το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο (Γιώργος Δεμερτζής και Δημήτρης Χανδράκης βιολί, Αγγέλα Γιαννάκη βιόλα και Άγγελος Λιακάκης βιολοντσέλο).

IV. Κοντσέρτο του Άμστερνταμ, για Κιθάρα και Ορχήστρα Εγχόρδων, έργο που ξεκίνησε να γράφεται στο Άμστερνταμ (εξού και ο τίτλος) το 2000 και ολοκληρώθηκε στην Αθήνα το 2001 σε συνεργασία με τον κιθαριστή Αριστείδη Χατζησταύρου. Αναπτύσσεται σε τρία μέρη (i. Agitato e cantabile, ii. Andante, iii. Allegro maestoso) και ερμηνεύεται από την Καμεράτα-Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής υπό τη διεύθυνση του Αλέξανδρου Μυράτ με σολίστ στην κλασική κιθάρα τον Δημήτρη Κοτρωνάκη.

V. Ιστορίες της γιαγιάς θάλασσας, σύνθεση του 2006 σε ένα μέρος («Allegro delicatamente e maestoso») με σολίστ στο σαντούρι την Ουρανία Λαμπροπούλου συνοδευόμενη από τους Τάκη Φαραζή στο τσέμπαλο, Ρενάτο Ρίπο στο βιολοντσέλο και Βασίλη Λαμπρόπουλο στο κοντραμπάσο.

VI. Φαγιούμ, σύνθεση του 2009 σε ένα μέρος («Affettuoso e appassionato») με σολίστ στο κανονάκι τη Σοφία Λαμπροπούλου συνοδευόμενη από τους Σωκράτη Σινόπουλο στην πολίτικη λύρα, Χάρη Λαμπράκη στο νέι, Ρενάτο Ρίπο στο βιολοντσέλο και Βαγγέλη Ζωγράφο στο κοντραμπάσο.

Τα έργα ηχογραφήθηκαν στο διάστημα από τον Ιούλιο μέχρι τον Νοέμβριο του 2009 κι εκδόθηκαν το 2010 ενταγμένα στην εκλεκτή σειρά «classics» της ΕΜΙ σε μια πολύ επιμελημένη έκδοση με πλούσιο ένθετο φυλλάδιο κι εξώφυλλο που κοσμείται από ζωγραφικό πίνακα του Σπύρου Βασιλείου.

Photis Ionatos: Ithaque (1988)

Άλλη μια δισκογραφική δουλειά που περιέχει μελοποιημένα ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη έχει σειρά σήμερα. Αυτή τη φορά μας έρχεται από έναν σημαντικό Έλληνα μουσικό της διασποράς που ζει και εργάζεται εδώ και δεκαετίες στο Βέλγιο.

Ο Photis Ionatos (πλήρες ελληνικό όνομα: Φώτης Ιωαννάτος) είναι αδελφός της σπουδαίας Ελληνίδας μουσικού Angelique Ionatos (1954-2021), μαζί με την οποία ξεκίνησαν τη διεθνή τους καριέρα στις αρχές της δεκαετίας του '70 και συμπορεύτηκαν στα πρώτα χρόνια τους με δυο κοινές δισκογραφικές δουλειές («Resurrection», 1972, «Angelique & Photis Ionatos», 1975), πριν αποφασίσουν να ακολουθήσουν ανεξάρτητες πορείες και να γράψουν τη δική τους εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιστορία στο χώρο της μουσικής με κέντρο δράσης τους το γαλλόφωνο κοινό του Βελγίου και της Γαλλίας, χωρίς πάντως να αποκοπούν τελείως οι δρόμοι τους, αφού περιστασιακά τους ξαναβρίσκουμε μαζί.

Δεινός δεξιοτέχνης της κιθάρας ο Φώτης καταπιάστηκε ιδιαίτερα με το ρεμπέτικο τραγούδι ερμηνεύοντας στο ξένο κοινό σημαντικά ελληνικά τραγούδια, χωρίς ωστόσο να παραμελήσει και το δημιουργικό του έργο, το οποίο έχει καταθέσει σε μια σειρά προσωπικών του δίσκων, όπως: «Photis Ionatos chante Kavafis, Elytis, Ritsos» (1979), «Ithaque» (1988), «Periples» (2015), «Elegio» (2018).

Όπως και η αδελφή του, το ίδιο και ο Φώτης έδειξε ξεχωριστό ενδιαφέρον για τη μελοποιημένη μεταφορά της ελληνικής ποίησης στο γαλλικό μουσικόφιλο κοινό. Ήδη με την πρώτη προσωπική του δουλειά («Photis Ionatos chante Cavafis, Elytis, Ritsos») έκανε φανερή την πρόθεσή του αυτή, η οποία βρήκε την καλύτερη και ωριμότερη στιγμή της με το άλμπουμ «Ithaque» που εκδόθηκε το 1988 από τη γαλλική δισκογραφική εταιρεία Auvidis, όπου την ίδια χρονιά η αδελφή του είχε ηχογραφήσει το άλμπουμ της «Le Monogramme». Πρόκειται για έναν ευρύ κύκλο (διάρκειας 64 λεπτών) μελοποιημένης ελληνικής ποίησης που περιλαμβάνει 13 ποιήματα μεγάλων Ελλήνων ποιητών, καθώς και δύο τραγούδια σε δικούς του στίχους. Ο ίδιος ερμηνεύει κιόλας όλα τα τραγούδια. Η μουσική κινείται στο ύφος της φολκ μπαλάντας με μια παρεΐστικη διάθεση και χρώματα λαϊκά, όπου η κιθάρα μεταμφιέζεται ενίοτε σε κατά συνθήκην μπουζούκι. Συμπαθητικές διφωνίες, σκοποί ζεϊμπέκικοι και λυρικές νησίδες ντύνουν μουσικά μερικά πολύ σημαντικά ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη, του Κώστα Καρυωτάκη, του Γιάννη Ρίτσου και του Οδυσσέα Ελύτη. Tο ποίημα «Συνήθειες» του Γιάννη Ρίτσου το είχε μελοποιήσει παλιότερα και η Αγγελική στο δίσκο της «O hélios o héliatoras» (1983). Ως ερμηνευτής ο Φώτης αποδίδει πολύ καλά τα τραγούδια του διατηρώντας την καθαρή ελληνική άρθρωση του λόγου. 

Βασίλης Δημητρίου: Κ.Γ. Καρυωτάκης (2009)

Διπλή επέτειος η σημερινή. Σαν σήμερα πριν από 25 χρόνια έφυγε από τη ζωή ο κορυφαίος ποιητής Γιάννης Ρίτσος. Σαν σήμερα επίσης, στις 11 Νοεμβρίου 1896, γεννήθηκε στην Τρίπολη ο ποιητής Κώστας Καρυωτάκης, του οποίου ο ανεκπλήρωτος έρωτας για την ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη και η αυτοχειρία του στην Πρέβεζα στις 21 Ιουλίου 1928 τροφοδότησαν μια μονοδιάστατη υστεροφημία επικαλύπτοντας σε μεγάλο βαθμό την αξία του ποιητικού του έργου. Ο ποιητής εντάσσεται στην άτυπα λεγόμενη «Γενιά του '20», τη γενιά του Μεσοπολέμου και του πεσιμισμού που κυριάρχησε στο χώρο της τέχνης μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ θεωρείται και ο εισηγητής του μοντερνισμού που χαρακτήριζε την ακμαία Γενιά του Τριάντα (Σεφέρης, Ρίτσος, Ελύτης).

Ο σκηνοθέτης Τάσος Ψαρράς εμπνεύστηκε από τη ζωή και τη δράση του Κώστα Καρυωτάκη κι έγραψε το σενάριο της τηλεοπτικής σειράς «Κ. Γ. Καρυωτάκης» που προβλήθηκε σε είκοσι επεισόδια από την Ελληνική Τηλεόραση το 2009 σε δική του σκηνοθεσία. Του κεντρικούς ρόλους ερμήνευσαν ο Δημοσθένης Παπαδόπουλος ως Καρυωτάκης και η Μαρία Κίτσου ως Πολυδούρη.

Τη μουσική της σειράς έγραψε ο αρχιμάστορας του είδους Βασίλης Δημητρίου, ο οποίος είχε ειδικευτεί στις μουσικές επενδύσεις τηλεοπτικών παραγωγών εποχής και μάλιστα αυτών που βασίζονταν σε λογοτεχνικά κείμενα ή πρόσωπα. Ο συνθέτης πιστώνεται με μερικές από τις ωραιότερες τηλεοπτικές μουσικές πλημμυρισμένες από μελωδικά θέματα και μπόλικα τραγούδια, πολλά από τα οποία συχνά γίνονταν και εμπορικές επιτυχίες. Και η μουσική του για τον Καρυωτάκη έχει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά με μια ιδιαίτερα προσεγμένη ενορχήστρωση, επιμελημένη πάντα από τον ίδιο, που στηρίζεται σε ακουστικά όργανα (πιάνο, κιθάρα, ακορντεόν, φυσαρμόνικα, μαντολίνο, βιολοντσέλο, φλάουτο, σαξόφωνο), τα οποία χρωματίζουν πολύ μελωδικά την εικόνα και δημιουργούν αποτελεσματικά μια έντονα νοσταλγική διάθεση, κατάλληλη για την ατμόσφαιρα εποχής που περιγράφουν.

Στο συγκεκριμένο δίσκο ο συνθέτης μελοποίησε τρία ποιήματα: Δύο του Κώστα Καρυωτάκη («Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες…», «Η ψυχή μου») κι ένα της Μαρίας Πολυδούρη («Δεν τραγουδώ παρά γιατί μ’ αγάπησες»). Χρησιμοποίησε επίσης άλλα δύο ποιήματα («Τι νέοι που φτάσαμεν εδώ…» του Καρυωτάκη και «Κι ήταν μια νύχτα ωραία» της Πολυδούρη) σε απαγγελία με μουσική υπόκρουση. Τα υπόλοιπα επτά μέρη είναι οργανικά. Τα τραγούδια ερμηνεύουν, από ένα ο καθένας, ο Μανώλης Μητσιάς, ο Χρήστος Θηβαίος και η Μάγδα Πένσου. Στις απαγγελίες είναι οι ηθοποιοί και πρωταγωνιστές της σειράς Δημοσθένης Παπαδόπουλος και Μαρία Κίτσου.

Η Μαίρη Λίντα τραγουδά Θεοδωράκη, Χατζιδάκι και Μαρκόπουλο

Μπορεί το ρεπερτόριο της Μαίρης Λίντα στη χρυσή της εποχή (τέλη της δεκαετίας του '50 και πρώτο μισό της δεκαετίας του '60) να χτίστηκε με το ακαταμάχητης γοητείας υλικό που της χάρισε ο Μανώλης Χιώτης, αλλά έχει μεγάλο ενδιαφέρον ότι παράλληλα την ίδια περίπου εποχή η μεγάλη ερμηνεύτρια κίνησε το ενδιαφέρον και άλλων συνθετών και μάλιστα των κορυφαίων της εποχής, δηλαδή του Μίκη Θεοδωράκη, του Μάνου Χατζιδάκι και του Γιάννη Μαρκόπουλου. 

Ειδικά με τον Μίκη Θεοδωράκη η συνεργασία της ίδιας και του Μανώλη Χιώτη στις αρχές του '60 ήταν συνεχής και απέφερε αρκετές ηχογραφήσεις κλασικών τραγουδιών σε πρώτη ή και δεύτερη εκτέλεση, τις οποίες σφράγισε ανεξίτηλα με τις αξεπέραστες ερμηνείες της. Πρόκειται για 22 συνολικά ηχογραφήσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά το διάστημα 1960-1963. Σ' αυτές περιλαμβάνονται δώδεκα τραγούδια από τον κύκλο Αρχιπέλαγος σε στίχους του Νίκου Γκάτσου, του Γιάννη Θεοδωράκη, του Πάνου Κοκκινόπουλου, του Οδυσσέα Ελύτη και του Μίκη Θεοδωράκη, τα οποία ηχογραφήθηκαν κατά τη διετία 1960-1961 παράλληλα με τις αντίστοιχες ηχογραφήσεις με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση. Ανάμεσά τους και η «Απαγωγή», το τραγούδι που κατέκτησε το πρώτο βραβείο στο τρίτο Φεστιβάλ τραγουδιού του 1961. Έχουμε επίσης δύο τραγούδια από τον κύκλο Πολιτεία («Μάνα μου και Παναγιά», «Δραπετσώνα») σε στίχους του Τάσου Λειβαδίτη ηχογραφημένα το 1960/61, καθώς και τα οκτώ τραγούδια από τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου στην τρίτη ολοκληρωμένη εγγραφή του έργου - και κατά τη γνώμη την καλύτερη - που πραγματοποιήθηκε το 1963, τρία χρόνια μετά τις δύο πρώτες με τη Νάνα Μούσχουρη και τον Γρηγόρη Μπιθικώτση.

Κατά το διάστημα 1961-1964 η Μαίρη Λίντα είχε την τύχη να συνεργαστεί και με τον Μάνο Χατζιδάκι και το αποτέλεσμα ήταν τέσσερα πανέμορφα τραγούδια που γράφτηκαν για τον κινηματογράφο κι εκδόθηκαν σε δίσκους 45 στροφών. Παλιότερο όλων το χασάπικο «Ξημερώνει» (1961) σε στίχους Βαγγέλη Γκούφα από την ταινία «Η Λίζα και η άλλη», για να ακολουθήσουν τα τραγούδια «Θαλασσοπούλια» και «Τραγούδι της Σειρήνας» (και τα δυο από την ταινία «Aliki my Love», 1963) και «Κάνε το δάκρυ σου χαρά» (1964) γραμμένο για την ταινία «In the Cool of the Day», όλα σε στίχους του Νίκου Γκάτσου.

Δυο τραγούδια όλα κι όλα είναι η σοδειά από τη συνεργασία της Μαίρης Λίντα με τον Γιάννη Μαρκόπουλο την εποχή που ο συνθέτης έκανε ακόμα τα πρώτα του βήματα και πειραματιζόταν στο λαϊκό ήχο. Πρόκειται για τα τραγούδια «Άι γοργόνα καλομοίρα» σε στίχους του Κώστα Γεωργουσόπουλου και «Σπίτι μου» σε στίχους του συνθέτη, αμφότερα ηχογραφημένα στα τέλη του 1962 και στις αρχές του 1963 και προορισμένα για δίσκο 45 στροφών που για κάποιο λόγο δεν κυκλοφόρησε ποτέ. Το πρώτο εκδόθηκε για πρώτη φορά πολύ αργότερα στο άλμπουμ Άκου τ' αηδόνια (1987), ενώ το δεύτερο - στη συγκεκριμένη εκτέλεση, γιατί το 1964 κυκλοφόρησε με τη φωνή της Νίκης Καμπά - παραμένει ανέκδοτο.