Διονύσης Κυπριώτης: Καθ' οδόν (2016)

Η δεύτερη προσωπική δουλειά του ερασιτέχνη λαϊκού δημιουργού Διονύση Κυπριώτη υπό την αιγίδα του ρακοσυλλέκτη παραγωγού Κώστα Χατζηδουλή έμελλε να είναι και η τελευταία του σημαντικού αυτού ρέκτη της λαϊκής μας παράδοσης, ο οποίος μάλιστα είχε συνδεθεί με στενή φιλία με τον Κυπριώτη και γιαυτό εμπιστεύτηκε στα χέρια του το πολύτιμο αρχείο του. Πρόκειται για ένα άλμπουμ μικρής διάρκειας (21 λεπτά) με έξι λαϊκά τραγούδια υπό τον γενικό τίτλο Καθ' οδόν που εκδόθηκε το 2016 και πάλι ως ανεξάρτητη προσωπική παραγωγή.

Αν η προηγούμενη δουλειά του Διονύση Κυπριώτη είχε τον τίτλο Πάω για Ιθάκη (2012) σηματοδοτώντας ένα φαντασιακό ταξίδι προς ένα εξιδανικευμένο στόχο, θα έλεγα ότι με τη δεύτερη δουλειά του ο δημιουργός μας θυμίζει ότι το ταξίδι εκείνο ακόμη δεν είχε ολοκληρωθεί, αλλά βρισκόταν σε μια διαρκή εξέλιξη. Αν μάλιστα συνυπολογίσουμε και το ποιητικό μέρος αυτών των έξι τραγουδιών που βασίζεται σε στίχους εμβληματικών δημιουργών της κλασικής εποχής του λαϊκού τραγουδιού, δηλαδή του Κώστα Μάνεση, του Γιάννη Λελάκη, της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου και του Χαράλαμπου Βασιλειάδη, τότε καταλαβαίνουμε ίσως ότι το ταξίδι αυτό δεν είναι παρά ένας διαρκής νόστος στις πηγές του λαϊκού τραγουδιού που παραμένουν πάντα ολόφρεσκες εστίες έμπνευσης για τις νεότερες γενιές μουσικών. Ιδού πως το είδε όλο αυτό ο ίδιος ο συνθέτης:

«Τρικυμία με έπιασε όταν ο Κ. Χατζηδουλής μου έδωσε κάποιους στίχους του Γιάννη Λελάκη. Είπα πως δεν γίνεται ν’ απλώσω τα χέρια μου πάνω στα ιερά και τα όσια, θα τα μολύνω… Μου απάντησε "πιες δυο ουίσκια και θα τα φτιάξεις σίγουρα". Στην πραγματικότητα ήπια δυο μπουκάλια, ίσως και περισσότερα. Άρχισα σιγά σιγά να τα παλεύω… Στη συνέχεια μου έδωσε και από τους άλλους ιερούς (Τσάντας, Μάνεσης, Παπαγιαννοπούλου) δημιουργούς του δισκογραφικού λόγου… Είχα ήδη βουτήξει στη φωτιά και φοβόμουν λιγότερο. Ελπίζω να απέφυγα την ιεροσυλία… Απ’αυτούς τους φωτεινούς στίχους, με τα ιδιαίτερα και ασυνήθιστα θέματα, θα σταθώ στα λόγια της Ευτυχίας. Εκ πρώτης όψεως ίσως φαίνονται σκληρά και καταθλιπτικά, αλλά κρύβουν αισιοδοξία και υποδηλώνουν δίψα για τη ζωή...».

Πατώντας λοιπόν πάνω στους καίριους στίχους των τεσσάρων αυτών ιερών τεράτων του λαϊκού τραγουδιού που γράφτηκαν σε διαφορετικούς χρόνους από τη δεκαετία του '40 ως τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια ο συνθέτης σκάρωσε τις δικές μελωδίες έτσι όπως θεώρησε ότι ταίριαζαν καλύτερα στο ύφος και τη θεματολογία τους δείχνοντας και πάλι τη μαστοριά του στο χτίσιμο στέρεων λαϊκών σκοπών. Άξιοι ερμηνευτές των τραγουδιών στάθηκαν ο Μανώλης Μητσιάς, η Δήμητρα Γαλάνη, ο Μπάμπης Στόκας, η Σαββέρια Μαργιολά και ο Γρηγόρης Λαγουδάκος. Ο τελευταίος συμμετείχε και ως μουσικός παίζοντας κιθάρα και ενορχηστρώνοντας το υλικό με τη σύμπραξη του επικεφαλής της ορχήστρας και μπουζουξή Θοδωρή Κατσαρού.

Η πολύ φροντισμένη έκδοση υπό την εποπτεία του Κώστα Χατζηδουλή περιλαμβάνει πλούσιο ένθετο με λεπτομέρειες για τα τραγούδια και τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην παραγωγή, η οποία είναι αφιερωμένη στη μνήμη του μπουζουξή και συνθέτη Σπύρου Ιωαννίδη.

Διονύσης Κυπριώτης: Πάω για Ιθάκη (2012)

Κλείνουμε αυτό το άτυπο αφιέρωμα στις δισκογραφικές παραγωγές του ανήσυχου "ρακοσυλλέκτη" ερευνητή του λαϊκού μας τραγουδιού Κώστα Χατζηδουλή (1946-2019) με δύο μάλλον άγνωστες παραγωγές του, από τις τελευταίες που πρόλαβε να υποστηρίξει λίγο πριν φύγει από τη ζωή. Πρόκειται για δύο δισκογραφικές καταθέσεις του Διονύση Κυπριώτη (γενν. 1961), ερασιτέχνη δημιουργού που τον συνέδεε στενή φιλία με τον Χατζηδουλή, αφού άλλωστε είναι ο άνθρωπος που έχει σήμερα στη διάθεσή του το αρχείο του παραγωγού, το οποίο ελπίζουμε κάποια στιγμή να τροφοδοτήσει νέες δισκογραφικές εκδόσεις αντλημένες από το πλούσιο και εν πολλοίς ανεξερεύνητο θησαυροφυλάκιο του αυθεντικού λαϊκού μας τραγουδιού.

Το 2012 λοιπόν σε ανεξάρτητη παραγωγή εκδόθηκε το διάρκειας 29 λεπτών άλμπουμ Πάω για την Ιθάκη, η πρωτόλεια δισκογραφική δουλειά του Διονύση Κυπριώτη με εννιά πρωτότυπα τραγούδια γραμμένα πάνω στους αυθεντικούς δρόμους του λαϊκού μας τραγουδιού (ζεϊμπέκικο, καμηλιέρικο, χασάπικο, χασαποσέρβικο, καλαματιανός) σε στίχους του Θεόδωρου Ποάλα, του Βασίλη Λάμπρου, του Νίκου Παπαδόπουλου και του ίδιου του συνθέτη. Τα τραγούδια είναι καλογραμμένα και διαθέτουν την πηγαία ομορφιά του αληθινού ερασιτέχνη αποκαλύπτοντας ωστόσο και μια βαθιά αντίληψη της λαϊκής αισθητικής, χωρίς ανούσιους εντυπωσιασμούς και παραπλανητικές φιοριτούρες. 

Ο εξαίρετος σολίστ του μπουζουκιού και συνθέτης Σπύρος Ιωαννίδης - ένα μόλις χρόνο πριν φύγει από τη ζωή - συνέβαλε με τη δική του μαστοριά στο θαυμάσιο αποτέλεσμα ενορχηστρώνοντας το υλικό και παίζοντας μπουζούκι. Μαζί του και άλλοι άξιοι μουσικοί, όπως ο Παντελής Μπενετάτος (πιάνο), ο Σπύρος Παναγιωτόπουλος (κρουστά), ο Γιώτης Σαμαράς (κιθάρα) και ο Κώστας Κωνσταντίνου (μπάσο). Αντάξιοι του αυθεντικού αυτού υλικού στέκονται και οι ερμηνευτές του Μιχάλης Δημητριάδης, Εβελίνα Αγγέλου, Μανώλης Καϊτατζής και Γιώργος Ρωμοσιός.

Η λιτή έκδοση, παρά τον ιδιωτικό της χαρακτήρα, είναι ιδιαίτερα καλαίσθητη και φέρει τη σφραγίδα του τελειομανή Κώστα Χατζηδουλή με τα όμορφα εικαστικά του Αντώνη Καπίρη που κοσμούν το εξώφυλλο.

Ασεβή τροπάρια εικονογραφημένα (2000)

Μια πολύ ιδιαίτερη, αλλά εξαιρετική από κάθε άποψη παραγωγή του Κώστα Χατζηδουλή αποτελεί το άλμπουμ με τον χαρακτηριστικό τίτλο Ασεβή τροπάρια εικονογραφημένα που κυκλοφόρησε το 2000 από τη Virgin. Το υλικό του άλμπουμ προέρχεται από το προνομιακό πεδίο ενδιαφέροντος του ανήσυχου παραγωγού, δηλαδή το ρεμπέτικο τραγούδι, με ειδικό θεματικό κέντρο, όπως επισημαίνεται εύγλωττα και από τον τίτλο της έκδοσης και όπως μας εξηγεί με πλήρη ειλικρίνεια ο παραγωγός στο ένθετο σημείωμά του:

"Είναι παμπάλαια ιστορία. Προσωπικά την εζησα για πρώτη φορά πριν πάρα πολλά χρόνια, όταν πρωτοείδα στους τόμους του μεταεπαναστατικού Ελεύθερου Τύπου μερικά στιχάκια που εθεωρούντο (και είναι βέβαια) έμμετρη σάτιρα. Μια σάτιρα γιομάτη 'ασέβεια' τις πιότερες φορές, όπως και τα αυτοσχέδια δίστιχα του λαού που ακολούθησαν : 'Του Οθωνα το φέσι το κάνανε σκαμνί, να κάτσ' η Αμαλία να κάνει το παιδί! Του Οθωνα το φέσι το δέσαν σε κλαδί, να τρέξ η Αμαλία ν' αφήσει το παιδί! Ε, δεν ήθελα και πάρα πολύ για να αρχίσω, ξέρετε. Κι αφού έτσι το 'θελε η μοίρα, σας προσκαλώ τώρα να παρακολουθήσουμε μαζί το διάβα τούτης της ιστορίας που μοιραία με οδήγησε στο σκάρωμα μιας δημοσιογραφικής, σατιρικής, κοινωνικής και θρησκευτικής έκδοσης. 'Ασεβή' , 'ασεμνα' και 'ανήθικα΄ τροπάρια βρίσκουμε πάρα πολλά μέσα στον πλούτο της ανόθευτης ελληνικής δισκογραφίας. Άλλωστε η πρώτη επιβολή λογοκρισίας στα δισκογραφικά τραγούδια (το 1937) από την αηδιαστική δικτατορία Άγγλων - Γλίξμπουργκ - Μεταξά μετέβαλε αμέσως και την καραμέλα που είδαμε ('Απαγορεύονται διότι το περιεχόμενό τους καθάπτεται της πατρίδος, της θρησκείας και των ελληνικών ηθών και εθίμων κλπ) σε καθεστώς. Η προσωπική μου σχέση έμπαινε 'ανάμεσα' στη φοβερή σχέση δισκογραφικού τραγουδιού και Τύπου. Μια αδιανόητα ελκυστική σχέση που, επαναλαμβάνω, αποτέλεσε και το αρχικό - και οριακό - ερέθισμα για το σκάρωμα της έκδοσης που έχετε στα χέρια σας. Από την αρχή απέφυγα να φτιάξω ένα δίσκο αποκλειστικά με τραγούδια χασισοπότικα. Γιατί κυκλοφορούν πολλοί τέτοιοι δίσκοι στην αγορά φτιαγμένοι πάρα πολύ καλά, από πολλούς ανθρώπους. Επίσης δεν ήθελα να συμπεριλάβω πολλά τραγούδια γύρω από την ελευθεροστομία του λαού. Γιατί αυτό έγινε (μοναδικά μπορώ να πω) από τη Δόμνα Σαμίου. Αλλά και γιατί μια τέτοια έκδοση χρειάζεται πάρα πολύ μεγάλη (και ειδική) προετοιμασία. Μόνο ένα τέτοιο τραγούδι (ελευθερόστομο) έχουμε στο δίσκο μας και αυτό μπήκε από μόνο του επειδή θεώρησε ότι εδώ ήταν η θέση του. Και για να μην κουραζόμαστε: Με το κριτήριο του ερευνητή του ελληνικού Τύπου επέλεξα τα τραγούδια αυτής της έκδοσης. Δεν το έχω ξανακάνει. Και μου είναι πάρα πολύ δύσκολο να τα αναλύσω περισσότερο τώρα. Θα προσθέσω μόνον, κλείνοντας, το εξής: Πριν βρίσετε, αδέλφια, προσπαθήστε να μπείτε μέσα σ' αυτό. Η διάταξη των τραγουδιών μάλιστα βοηθάει πιστεύω για μια ελεύθερη περιπλάνηση μέσα στην όλη ιστορία... ".

Η "αριθμητική" του δίσκου αναλύεται στα στοιχεία: 1+8+2. Ιδανικές αναλογίες για την ανάπτυξη ενός θέματος υπό μορφή σχολικής έκθεσης: Πρόλογος, κύριο θέμα, επίλογος. Κι εδώ ο πρόλογος δίνεται με το οργανικό θέμα "Προλεγόμενα", πρωτότυπη σύνθεση του μπουζουξή και συνθέτη Σπύρου Ιωαννίδη. Το κύριο θέμα που ακολουθεί περιλαμβάνει οκτώ παλιά λαϊκά τραγούδια που ανάγονται στα τέλη του 19ου αιώνα ως τη δεκαετία του '50 με συνθέσεις του Μάρκου Βαμβακάρη, του Βασίλη Τσιτσάνη, του Ανέστη Αθανασίου, του Στέλιου Χρυσίνη και του Στέλιου Πειραιώτη. Τέλος, το διπλό "Υστερόγραφο" (ο επίλογος δηλαδή) περιλαμβάνει δύο τραγούδια, από τα οποία το ένα είναι "Η λιτανεία του μάγκα" του Τσιτσάνη που το βρίσκουμε και στο κύριο σώμα της έκδοσης σε ρυθμό χασάπικου, ενώ στο "υστερόγραφο" έχει πάρει μορφή ζεϊμπέκικου! Το άλλο τραγούδι του "υστερόγραφου" είναι το πασίγνωστο τραγούδι "Πάρε πια το δρόμο σου" που υπογράφεται από τον Άκη Σμυρναίο και τον Μίμη Τραϊφόρο, δυο εκπροσώπους του "ελαφρού" τραγουδιού από την εποχή που είχαν αρχίσει να γεφυρώνονται οι δυο όχθες του τραγουδιού μας μέσω του λεγόμενου "αρχοντορεμπέτικου" κατά τη δεκαετία του '50.

Η ορχήστρα είναι απόλυτα ισορροπημένη, πιστή στην αυθεντική γραμμή του κλασικού λαϊκού τραγουδιού με την επιμέλεια του Σπύρου Ιωαννίδη. Τραγουδούν: Γιώργος Νταλάρας, Μιχάλης Δημητριάδης, Στέλιος Βαμβακάρης, Ερωφίλη, Χρυσούλα Χριστοπούλου, Εβελίνα Αγγέλου, Αρχέλαος και Χρήστος Νικολόπουλος. Σε κάποια τραγούδια μάλιστα συμμετέχει η αυτοσχέδια Ασεβέστατη Χορωδία σχηματισμένη από όλη την παρέα των ερμηνευτών.

Σπύρος Ιωαννίδης: Ο παράξενος ερωμένος (1994)

Συνεχίζουμε στην ίδια αισθητική γραμμή των τελευταίων παρουσιάσεων επικεντρώνοντας σε κάποιες ακόμη από τις προσεγμένες παραγωγές του εκλεκτικού παραγωγού Κώστα Χατζηδουλή (ή Ρακοσυλλέκτη). 

Σειρά λοιπόν έχει ο σημαντικός δεξιοτέχνης του μπουζουκιού και αξιόλογος, αν και ολιγογράφος, συνθέτης Σπύρος Ιωαννίδης, ο οποίος έφυγε πρόωρα από τη ζωή το 2013 σε ηλικία 58 χρόνων έχοντας πάντως προλάβει να γράψει τη δική του ενδιαφέρουσα ιστορία στο ελληνικό πεντάγραμμο. Η αθέατη πλευρά της δουλειάς του έχει να κάνει με τις αμέτρητες συμμετοχές του στις ηχογραφήσεις διαφόρων καλλιτεχνών, ενώ υπήρξε και μέλος του εξαιρετικού σχήματος Τρίχορδο δίπλα στον Κώστα Παπαδόπουλο και τον Χρήστο Κωνσταντίνου. 

Το 1994 λοιπόν ο Σπύρος Ιωαννίδης παρουσίασε τη μοναδική ολοκληρωμένη συνθετική του δουλειά σε παραγωγή του Κώστα Χατζηδουλή με τίτλο Ο παράξενος ερωμένος που εκδόθηκε από την ετικέτα Portrait της Sony Music. Πρόκειται για έναν κύκλο οκτώ καθαρόαιμων λαϊκών τραγουδιών που βασίζονται σε στίχους παλιών λαϊκών δημιουργών, όπως ο Λουκάς Νταράλας (πατέρας του Γιώργου Νταλάρα) και ο Γιάννης Λελάκης, αλλά και ο αιγυπτιώτης δημοσιογράφος και λόγιος Μάριος Βαϊανός (από δική του ποιητική συλλογή πήρε τον τίτλο ο δίσκος), καθώς και νεότερων, όπως η πανταχού παρούσα Λίνα Νικολακοπούλου, ο Αλέξανδρος Αλεξάνδρου (Θεόδωρος Ποάλας) και ο Κώστας Ερνάνης που δεν είναι άλλος από τον Κώστα Χατζηδουλή. 

Όλα τα τραγούδια, γραμμένα κατά το διάστημα 1988-1992, είναι θαυμάσια και είναι κρίμα που δεν πέρασαν στον κόσμο, καθώς μάλιστα ευτύχησαν και αντάξιων ερμηνειών με επικεφαλής τον Μανώλη Λιδάκη και συμμετοχή του Μιχάλη Δημητριάδη, της Σοφίας Βόσσου και της Αρλέτας. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Θύμιος Παπαδόπουλος, ενώ ο ίδιος ο συνθέτης είναι επικεφαλής της ορχήστρας με το μπουζούκι του πλαισιωμένος από σπουδαίους σολίστες, όπως ο Νίκος Σακελλαράκης (τρομπέτα και φιλικόρδο), ο Βασίλης Χριστόπουλος (όμποε), ο Αντώνης Απέργης (ταμπουρά και κανονάκι), ο Νίκος Τσεσμελής (μπάσο), ο Γιώργος Ζαχαρίου (πιάνο), ο Γιώτης Σαμαράς (κιθάρες) και άλλοι.

Αξίζει να προσθέσουμε ότι η ψηφιακή επανέκδοση του δίσκου περιέχει το υλικό του αναλογικού δίσκου επαυξημένο και με τις ορχηστρικές αποδόσεις των τραγουδιών.

Αργυρώ Καπαρού: Χειρολαβές (2012)

Μετά τις δυο πρώτες προσωπικές της δουλειές (Μετάξι είναι το βλέμμα σου, 2000, Μη μου χαλάσεις το όνειρο, 2003) η Αργυρώ Καπαρού συνέχισε να δίνει το δισκογραφικό της παρών με σκόρπιες συμμετοχές, για να επανέλθει δυναμικά στο προσκήνιο με μια τρίτη προσωπική δουλειά μετά από μια ολόκληρη δεκαετία. Το 2012 λοιπόν κυκλοφόρησε από την ετικέτα RTime το άλμπουμ Χειρολαβές με 18 καινούργια τραγούδια σε μουσική της πρωτοεμφανιζόμενης Δάφνης Αλεξανδρή και στίχους της πολύπειρης και παραγωγικότατης Λίνας Νικολακοπούλου που έχει επιμεληθεί και την παραγωγή του δίσκου.

Πρόκειται για πολύ ενδιαφέρον υλικό - που τροφοδότησε και την αντίστοιχη σκηνική παράσταση - πλημμυρισμένο από λυρικές μελωδίες ανάμικτες με λαϊκά και ροκ στοιχεία ενορχηστρωμένα με ακουστικά όργανα (κιθάρες, ακορντεόν, βιολί, μπαγλαμά, κλαρίνο, τζουρά και πλήκτρα) μέσα σε ένα λιτό ηλεκτρονικό περίβλημα, όλα με την ευθύνη της συνθέτριας, η οποία μας εξηγεί και το πνεύμα που διατρέχει όλο το έργο σημειώνοντας χαρακτηριστικά: "Χειρολαβή είναι η στιγμή που χωράς σ' ένα βλέμμα και κρατιέσαι από μια σκέψη, ένα χέρι. Είναι όταν σ' ακούνε αληθινά, όταν σε καταλαβαίνουν. Για μένα φωτεινή χειρολαβή είναι η Λίνα Νικολακοπούλου με την ποιότητά της, με τον υπέροχο και θαρραλέο λόγο της. Χειρολαβές είναι η ευκαιρία και το παράθυρο που ανοίγει στην ανθεκτική τελικά ομορφιά αυτού του κόσμου, σε πείσμα της επίμονης ασχήμιας που μας άλωσε...".

Οι στίχοι της Λίνας Νικολακοπούλου αποκαλύπτουν για μια ακόμη φορά τις ποιητικές καταβολές της έμπνευσής της που - πέρα από μια επίφαση παιχνιδίσματος και εκζήτησης - κρύβει στο βάθος μια διαρκή αναζήτηση της κρυμμένης ομορφιάς της ζωής μας επιζητώντας εναγώνια τη χαμένη ανθρωπιά μας. Η ερμηνευτική προσέγγιση της Αργυρώς Καπαρού ανταποκρίνεται με πλήρη επίγνωση και ωριμότητα στις απαιτήσεις του ποιητικού και μουσικού λόγου και μας δίνει μια υποδειγματική ερμηνεία. Μαζί της στα φωνητικά συμμετέχουν μέλη της ομάδας Σπείρα Σπείρα, αλλά και άλλοι μουσικοί, όπως ο Σταμάτης Κραουνάκης, η Χριστίνα Αργύρη, ο Βασίλης Μασσαλάς, ο Κώστας Νικολόπουλος και η συνθέτρια. Η Λίνα Νικολακοπούλου "παρεμβαίνει" με αναγνώσεις στα τραγούδια "Ο κόσμος" και "Πανδρόσου" συνεισφέροντας μάλιστα και τη μουσική στο τραγούδι "Πες μου". Αξίζει επίσης να επισημάνουμε ότι το τραγούδι "Τα φτερά" αποτελεί απόσπασμα από τον "Προφητικό" λόγο, μέρος της ευρείας ποιητικής σύνθεσης Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου του μεγάλου μας ποιητή Κωστή Παλαμά (1959-1943).

Αργυρώ Καπαρού: Μη μου χαλάσεις το όνειρο (2003)

Μετά την καλή υποδοχή της πρώτης προσωπικής της δουλειάς με τίτλο Μετάξι είναι το βλέμμα σου (2000) κι αφού είχε μερικές σκόρπιες συμμετοχές σε κάποιες τηλεοπτικές μουσικές (Βαθύ κόκκινο, 2000, Εν Ιορδάνη, 2002), το 2003 η Αργυρώ Καπαρού μας έδωσε τη δεύτερη προσωπική της δουλειά με τίτλο Μη μου χαλάσεις το όνειρο, πάλι από τη Legend, την ίδια χρονιά που συμμετείχε και στον παιδικό δίσκο Τα δώρα της Πανδώρας του Τάσου Γκρους.

Ο δίσκος Μη μου χαλάσεις το όνειρο δεν περιέχει πρωτότυπα τραγούδια, αλλά μόνο επανεκτελέσεις παλιών κλασικών τραγουδιών από το λαϊκό και "έντεχνο" πεντάγραμμο φανερώνοντας έτσι την πρόθεση της ερμηνεύτριας να προβάλει τις φωνητικές της δυνατότητες εν είδει ρεσιτάλ αναμετρώμενη με ένα δοκιμασμένο ρεπερτόριο που έφερε τη σφραγίδα μεγάλων ερμηνευτών του παρελθόντος. Έχουμε λοιπόν δώδεκα τραγούδια που απλώνονται σε ένα χρονικό ορίζοντα σχεδόν 50 χρόνων, αφού το παλιότερο ανατρέχει στην προπολεμική εποχή και το νεότερο στα μέσα της δεκαετίας του '80. Συγκεκριμένα, τα ορόσημα του επιλεγμένου υλικού είναι το προπολεμικό ρεμπέτικο "Απόψε να μην κοιμηθείς" που έγραψε ο Βασίλης Τσιτσάνης το 1938 και είχε ερμηνεύσει η Ρίτα Αμπατζή, και το λαϊκό τραγούδι "Κυριακή σε είχα βρει" του Χρήστου Νικολόπουλου και Μάνου Ελευθερίου που είχε πρωτοακουστεί το 1985 από την Ελένη Βιτάλη. Από το ενδιάμεσο διάστημα αυτής της μακράς περιόδου έχουμε κλασικά τραγούδια του Γιάννη Παπαϊωάννου, του Μανώλη Χιώτη, του Νίκου Δαλέζιου, του Μάνου Χατζιδάκι, του Σταύρου Ξαρχάκου και του Γιώργου Κοντογιώργου. Προνομιακή μεταχείριση έχει ο Μανώλης Χιώτης με τέσσερα τραγούδια και ο Σταύρος Ξαρχάκος με δύο. Στους στίχους βρίσκουμε επίσης σπουδαία ονόματα, όπως: Χρήστος Κολοκοτρώνης, Κώστας Κοφινιώτης, Χαράλαμπος Βασιλειάδης, Λευτέρης Παπαδόπουλος, Μάνος Ελευθερίου, Άκος Δασκαλόπουλος και άλλοι.

Η Αργυρώ Καπαρού προσεγγίζει το σπουδαίο αυτό υλικό με σεβασμό, αλλά χωρίς καμία συμπλεγματική αναστολή απέναντι στις μεγάλες φωνές που το πρωτοτραγούδησαν, όπως μια Ρίτα Αμπατζή, μια Σωτηρία Μπέλλου, μια Μαίρη Λίντα, μια Βίκυ Μοσχολιού, ένας Σταμάτης Κόκοτας, ένας Γιάννης Πουλόπουλος ή ακόμη και μια Φλέρυ Νταντωνάκη! Ο Γιώργος Ζαχαρίου φρόντισε την ενορχήστρωση παίζοντας ο ίδιος πιάνο, συνεπικουρούμενος από εκλεκτούς μουσικούς, όπως ο Δημήτρης Μαριολάς στο μπουζούκι ή ο Ηρακλής Βαβάτσικας στο ακορντεόν.

Αργυρώ Καπαρού: Μετάξι είναι το βλέμμα σου (2000)

Άλλη μια ερμηνεύτρια που ανέδειξε η γόνιμη δεκαετία του '90 είναι και η Πειραιώτισσα Αργυρώ Καπαρού που διαθέτει εκφραστική φωνή μεσόφωνου και πρωτοεμφανίστηκε στο χώρο του τραγουδιού στα τέλη της δεκαετίας του '80, αλλά η πρώτη της δισκογραφική εμφάνιση σημειώθηκε μόλις το 1998 με το άλμπουμ του Τάσου Γκρους Του πόθου και του πάθους, όπου απέδωσε μαζί με τον Μιχάλη Δημητριάδη την υπέροχη μπαλάντα "Λουλουδάκι του χειμώνα", εγκαινιάζοντας έτσι τη μακρόχρονη συνεργασία της με τον συνθέτη.

Το 2000 λοιπόν η Αργυρώ Καπαρού παρουσίασε την πρώτη προσωπική της δισκογραφική κατάθεση που κυκλοφόρησε από τη Legend με τίτλο Μετάξι είναι το βλέμμα σου. Ο δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα τραγούδια έντεχνου λαϊκού ύφους με ανατολίτικες αποχρώσεις. Από αυτά τα πέντε φέρουν την υπογραφή του Τάσου Γκρους, ένα από τα οποία ("Ο Παναγής") βασίζεται σε αμελοποίητους στίχους της μεγάλης Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, ενώ τα υπόλοιπα έχουν στίχους του Ηλία Κατσούλη, της Καίτης Παπαδάκη και της Ανθούλας Αθανασιάδου. Μουσική επίσης έγραψαν οι Μ. Σαντάλ, Σωτήρης Γεραλής, Σταμάτης Χατζηευσταθίου και ο γνωστός στιχουργός Θεόδωρος Ποάλας που εδώ εμφανίζεται και ως συνθέτης τριών τραγουδιών. Περιλαμβάνεται επίσης σε δεύτερη εκτέλεση και το τραγούδι "Ο μέγας Ανατολικός" του Μίνωα Μάτσα, το οποίο είχε ερμηνεύσει λίγο νωρίτερα ο Μανώλης Χατζημανώλης στο δίσκο Ο μάγος της πόλης (1997).

Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Γιώργος Ζαχαρίου, ενώ στα φωνητικά συμπράττουν η Μαρία Σπυροπούλου και (σε ένα τραγούδι) ο Μανώλης Μητσιάς. Συμμετέχουν επίσης αξιόλογοι μουσικοί, όπως ο Δημήτρης Μαργιολάς (μπουζούκι, τζουρά, μπαγλαμά), ο Θανάσης Βασιλόπουλος (κλαρίνο, νέι) και ο Δημήτρης Μπαρμπαγάλας (ηλεκτρική κιθάρα). Την εικαστική επιμέλεια είχε η ζωγράφος (και σκηνογράφος) Μαρία Σεβαστάκη.

Ερωφίλη: Τραγουδάκι μου (2001)

Η τρίτη προσωπική δισκογραφική εμφάνιση της Ερωφίλης με τίτλο Τραγουδάκι μου κυκλοφόρησε το 2001, δυο χρόνια μετά το Στα μυστικά σου βάλε με (1999) και τέσσερα μετά το Πάμε για το Γιάχο Βάχο (1997). Αυτές είναι οι τρεις ολοκληρωμένες δουλειές που συνέβαλαν στην εδραίωσή της ερμηνεύτριας στο ελληνικό πεντάγραμμο, η οποία πάντως αμέσως μετά προτίμησε να ανακόψει την προσωπική της πορεία και να ενταχθεί στο φωνητικό σύνολο Τρίφωνο (μαζί με τον Νίκο Κουρουπάκη και τον Δημήτρη Υφαντή), όπου και θα παραμείνει για μια δεκαετία περίπου γνωρίζοντας σημαντική εμπορική επιτυχία.

Ο δίσκος Τραγουδάκι μου είναι ένας καλογραμμένος κύκλος τραγουδιών σε ύφος λαϊκής μπαλάντας με μουσική του πιανίστα Σάκη Βαρέμ και στίχους του Λάζαρου Παριανού, ο οποίος υπήρξε στη συνέχεια και συνεργάτης του Τρίφωνου. Ένα τραγούδι ("Και θα σε παντευτώ") έχει στίχους της Αθηνάς Παριανού. Συνολικά έχουμε εννέα καινούργια τραγούδια, από τα οποία το φερώνυμο του τίτλου ακούγεται σε διπλή εκδοχή, μία ορχηστρική ως εισαγωγή του δίσκου και μία φωνητική ως επίλογος. 

Η έκδοση φέρει και πάλι την υπογραφή του ακαταπόνητου ερευνητή του λαϊκού τραγουδιού και εκλεκτικού παραγωγού Κώστα Χατζηδουλή και κυκλοφόρησε από την ετικέτα V2 Records, χωρίς πάντως να ακουστεί ιδιαίτερα.

Ερωφίλη: Στα μυστικά σου βάλε με (1999)

Με το δίσκο 12 Ανέκδοτα της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου (1996), που είδαμε χθες, έκανε την πρώτη δισκογραφική της εμφάνιση ως δεύτερη φωνή η ερμηνεύτρια Ερωφίλη, κατά κόσμον Αθηνά Χανδράκη, η οποία γεννήθηκε στα Χανιά το 1968 και σπούδασε χορό, χορογραφία και φωνητική στην Αθήνα. Η πρώτη ολοκληρωμένη προσωπική της δουλειά ήρθε το 1997 με το άλμπουμ Πάμε για το Γιάχο Βάχο, ενώ ακολούθησε το 1999 το άλμπουμ Στα μυστικά σου βάλε με και το 2001 το Τραγουδάκι μου. Στη συνέχεια εντάχθηκε στο φωνητικό τρίο Τρίφωνο μαζί με τον Νίκο Κουρουπάκη και τον Δημήτρη Υφαντή, όπου παρέμεινε επί μία δεκαετία, για να συνεχίσει την προσωπική της πορεία αμέσως μετά ηχογραφώντας τον τελευταίο μέχρι στιγμής προσωπικό της δίσκο με τίτλο Στα λόγια της ψυχής που εκδόθηκε το 2018 από τον Μετρονόμο.

Ο δίσκος Στα μυστικά σου βάλε με αποτελεί άλλη μια εκλεκτή παραγωγή του Κώστα Χατζηδουλή κι εκδόθηκε από τη Minos-EMI. Περιλαμβάνει δέκα όμορφα λαϊκά τραγούδια, όλα σε στίχους του Αλέξανδρου Αλεξάνδρου που δεν είναι άλλος από τον γνωστό και πρόωρα χαμένο στιχουργό Θεόδωρο Ποάλα (1948-2012). Τη μουσική υπογράφουν παλιότεροι και νεότεροι λαϊκοί συνθέτες και συγκεκριμένα οι: Κώστας Παπαδόπουλος (ο γνωστός δεξιοτέχνης του μπουζουκιού), Χρήστος Νικολόπουλος, Τάσος Γκρους, Δομένικος Βαμβακάρης και Σπύρος Ιωαννίδης, ο τελευταίος ως πρώτο μπουζούκι και ενορχηστρωτής των τραγουδιών. Μεταξύ των συνθετών αναφέρεται και το όνομα Παντελής Σπυρογιώτης*, το οποίο ωστόσο δεν είναι παρά ένα ψευδώνυμο που σχηματίστηκε με συνδυασμό στοιχείων από τα ονόματα των μουσικών Σπύρου Ιωαννίδη (μπουζούκι), Παντελή Μπενετάτου (πιάνο), Σπύρου Παναγιωτόπουλου (κρουστά) και Γιώτη Σαμαρά (κιθάρες)!

Οι ερμηνείες της Ερωφίλης είναι χαμηλόφωνες και απόλυτα ταιριαστές με το ύφος και το χρώμα των τραγουδιών. Μάλιστα αρκετά τραγούδια τα αποδίδει έχοντας δίπλα της σημαντικές φωνές σε ρόλο σεγόντου, όπως ο Χρήστος Νικολόπουλος, ο Μιχάλης Δημητριάδης και - η έκπληξη - ο Γιάννης Πάριος! Κορυφαία στιγμή η τριφωνία της Ερωφίλης με τον Χρήστο Νικολόπουλο και τον Μιχάλη Δημητριάδη στην υπέροχη λαϊκή μπαλάντα "Φίλε, γλυκέ μου φίλε" που κλείνει με ένα σύντομο ταξιμάκι αφιερωμένο στον Γιώργο Ζαμπέτα. Το τραγούδι μάλιστα αυτό είχε πρωτοακουστεί νωρίτερα στον πρώτο προσωπικό δίσκο της Ερωφίλης Πάμε για το Γιάχο Βάχο (1997). 

12 Ανέκδοτα της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου (1996)

Με αφορμή την πρόσφατη παρουσίαση της δισκογραφίας του συνθέτη Τάσου Γκρους είχαμε την ευκαιρία να αναφερθούμε και σε κάποιους ερμηνευτές που συνεργάστηκαν με τον συνθέτη, για τους οποίους αξίζει να ρίξουμε μια δεύτερη ματιά, γιατί έχουν ήδη αξιοπρόσεκτη παρουσία στο ελληνικό τραγούδι κι ας μην έχουν καταφέρει ποτέ να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο.

Ξεκινώ λοιπόν με τον λαϊκό τραγουδιστή Μιχάλη Δημητριάδη (γενν. 1959), ερμηνευτή του άλμπουμ Του πόθου και του πάθους (1998), ο οποίος έκανε την πρώτη δισκογραφική του εμφάνιση το 1981 με το άλμπουμ Αφετηρία και στη συνέχεια αργά και σταθερά εδραιώθηκε στο χώρο του ελληνικού τραγουδιού με αξιόλογες συνεργασίες (Σταμάτης Σπανουδάκης, Γιάννης Μαρκόπουλος, Χρήστος Νικολόπουλος κ.ά.). Το 1996 ο εκλεκτικός παραγωγός Κώστας Χατζηδουλής τον επέλεξε για μια φιλόδοξη παραγωγή αφιερωμένη αποκλειστικά στη μεγάλη λαϊκή στιχουργό Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου (1893-1972) στο πλαίσιο μιας παλιάς δέσμευσης του παραγωγού απέναντι στη στιχουργό και στον Βασίλη Τσιτσάνη που είχε στην κατοχή του κάμποσα ανέκδοτα στιχάκια της, τα οποία δεν πρόλαβε να μελοποιήσει. Έτσι προέκυψε το σημαντικό άλμπουμ 12 Ανέκδοτα της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου που εκδόθηκε από την ετικέτα Portrait της Sony στο πλαίσιο της σειράς "Μικρά Πρακτικά του Ελληνικού Τραγουδιού".

Τι να πούμε άραγε για την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου που να μην έχει ήδη ειπωθεί και γραφτεί εκατοντάδες φορές! Η σπουδαιότερη αναμφισβήτητα γυναικεία παρουσία στο χώρο της ελληνικής στιχουργικής κατά την περίοδο του μεταρεμπέτικου λαϊκού τραγουδιού (δεκαετίες '50 και '60), πολυγραφότατη, ευφάνταστη, πρωτότυπη και ενίοτε αληθινή ποιήτρια του λαϊκού στίχου με εκατοντάδες υπέροχες στιγμές που έγιναν τραγούδια και πέρασαν στα χείλη όλου του λαϊκού κόσμου εδώ και πολλές δεκαετίες! Ο Απόστολος Καλδάρας ήταν ο συνθέτης που είχε μαζί της την πιο γόνιμη ποιοτικά και ποσοτικά συνεργασία, αλλά και πολλοί άλλοι εκλεκτοί δημιουργοί, όπως ο Βασίλης Τσιτσάνης, ο Γιάννης Παπαϊωάννου, ο Μανώλης Χιώτης, ο Μπάμπης Μπακάλης, ο Κώστας Καπλάνης, ο Σταύρος Τζουανάκος, ο Γιώργος Ζαμπέτας, ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Αντώνης Ρεπάνης, ο Αντώνης Κατινάρης, αλλά κι ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Σταύρος Ξαρχάκος και ο Κώστας Χατζής! Μεταθανάτια μάλιστα αρκετοί συνθέτες ανέσυραν από τα συρτάρια της ανέκδοτους στίχους και μας έδωσαν όμορφα τραγούδια, όπως ο Χρήστος Νικολόπουλος, ο Γιάννης Σπανός, ο Σταμάτης Κραουνάκης και η Δήμητρα Γαλάνη.

Το άλμπουμ 12 Ανέκδοτα της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, πέρα από το ανέκδοτο υλικό που ανασύρει από τη λήθη, έχει κι ένα πολύ ειδικότερο ενδιαφέρον. Γιατί η βασική ιδέα του παραγωγού ήταν να μελοποιηθούν τα δώδεκα αυτά ανέκδοτα στιχάκια της Παπαγιαννοπούλου από δώδεκα διαφορετικούς συνθέτες, οι οποίοι να είναι ταυτόχρονα και ξεχωριστοί δεξιοτέχνες του μπουζουκιού καλύπτοντας μάλιστα και διαφορετικές γενιές μπουζουξήδων! Έτσι θα βρούμε εδώ να συνυπάρχουν οι παλιότεροι, όπως ο Γιώργος Ζαμπέτας, ο Τάκης Μπίνης, ο Νίκος Καρανικόλας, ο Θύμιος Στουραΐτης, ο Γιάννης Μωραΐτης, ο Κώστας Παπαδόπουλος και ο Στέλιος Ζαφειρίου με νεότερους εκπροσώπους, όπως ο  ο Χρήστος Νικολόπουλος, ο Θανάσης Πολυκανδριώτης, ο Γιώργος Ζήκας, ο Σπύρος Ιωαννίδης και ο Χρήστος Κωνσταντίνου. Ένα αληθινό καλειδοσκόπιο του λαϊκού μας τραγουδιού που απλώνεται σε όλους τους κλασικούς λαϊκούς δρόμους (ζεϊμπέκικο χιτζάζ και ουσάκ, χασάπικο, απτάλικο, σαμπάχ, τσιφτετέλι, καλαματιανό, μπολερό κ.ά.) και ενοποιείται κάτω από τη κοινή στέγη που προσφέρει η στιχουργική της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου!

Η ερμηνεία του Μιχάλη Δημητριάδη είναι σεμνή και απόλυτα ταιριαστή με το πνεύμα της έκδοσης, χωρίς εξάρσεις που επιδεικτικούς λαρυγγισμούς. Στα φωνητικά συμμετέχει και η Ερωφίλη, καθώς και η Βούλα Γκίκα, σύζυγος του συνθέτη και μπουζουξή Νίκου Καρανικόλα, εμβληματική λαϊκή φωνή από τα παλιά αποκλειστικά σε ρόλο σεγόντου δίπλα σε μεγάλους ερμηνευτές, όπως ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης.

Ο Γιάννης Πουλόπουλος τραγουδά Μίκη Θεοδωράκη (1974/1996)

Συμπληρώνονται σήμερα πέντε χρόνια από το θάνατο του Γιάννη Πουλόπουλου (1941-2020), κορυφαίου Έλληνα ερμηνευτή, από τους πιο δημοφιλείς του ελληνικού πενταγράμμου που μεγαλούργησε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του '60, αλλά συνέχισε και στην επόμενη δεκαετία με επιτυχία τη σπουδαία καριέρα του αφήνοντας πίσω του μια βαριά παρακαταθήκη δεκάδων αγαπημένων τραγουδιών. 

Και μιας και φέτος γιορτάζονται και τα 100 χρόνια του Μίκη Θεοδωράκη, τι πιο ταιριαστό θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς που να συνδυάζει τις δυο επετείους από την επιλογή ενός άλμπουμ  με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη ερμηνευμένα από τον Γιάνννη Πουλόπουλο; Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι και ο Πουλόπουλος ξεκίνησε δίπλα στον μεγάλο συνθέτη και μάλιστα στην Columbia, αφού το 1963 συμμετείχε στην ομάδα ερμηνευτών του έργου Η γειτονιά των αγγέλων με τα σπουδαία θεατρικά τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη και του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Λίγο αργότερα, στις αρχές του 1964, ο Γιάννης Πουλόπουλος ήταν ο πρώτος που ηχογράφησε για τις 45 στροφές δυο μεγάλα τραγούδια του Μίκη. Πρόκειται για τα τραγούδια: "Γωνιά γωνιά" σε στίχους Δημήτρη Χριστοδούλου και "Είναι μακρύς ο δρόμος σου" σε στίχους Πάνου Κοκκινόπουλου, τα οποία στη συνέχεια ηχογράφησε και ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης κι αποτέλεσαν μέρος του κύκλου Πολιτεία Β. Όλοι γνωρίζουμε βέβαια αυτά τα τραγούδια με τη φωνή του Μπιθικώτση, αλλά η αλήθεια είναι ότι η πρώτη τους εκτέλεση ανήκει στον Γιάννη Πουλόπουλο και ήταν η αποχαιρετιστήρια συνεργασία του με την Columbia, αφού την ίδια χρονιά μετακινήθηκε στη νεοσύστατη Lyra.

Ως γνωστόν, η ένταξη του Πουλόπουλου στο δυναμικό της Lyra απογείωσε βέβαια την καριέρα του, ειδικά μετά τη συνάντησή του με τον Μίμη Πλέσσα που του χάρισε υπέροχες και διαχρονικές επιτυχίες. Πάντως στο νέο του ξεκίνημα ο ερμηνευτής και πάλι στηρίχθηκε στα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη ηχογραφώντας μέσα στο 1965 για τις 45 στροφές αρκετά τραγούδια του σε δεύτερη εκτέλεση. Και παρόλο που οι πρώτες εκτελέσεις αυτών των τραγουδιών σφραγίστηκαν από τις εμβληματικές ερμηνείες ενός Γρηγόρη Μπιθικώτση ή ενός Στέλιου Καζαντζίδη ή μιας Μαρίας Φαραντούρη, οι ερμηνείες του Πουλόπουλου ξεχωρίζουν για εκείνη τη φρεσκάδα της ευαίσθητης φωνής του κι ακούγονται πάντα με ξεχωριστό ενδιαφέρον. 

Αξίζει να διευκρινίσουμε ότι το 1974, τη χρονιά της Μεταπολίτευσης και της εισβολής του πολιτικού τραγουδιού στη μουσική μας πραγματικότητα, η Lyra έσπευσε να εκδώσει μια συγκεντρωτική συλλογή με τις θεοδωρακικές αυτές ερμηνείες του Πουλόπουλου σε ένα αναλογικό άλμπουμ με δώδεκα τραγούδια υπό τον λιτό τίτλο: Ο Γιάννης Πουλόπουλος τραγουδά Μίκη Θεοδωράκη. Στη νεότερη ψηφιακή επανέκδοση του μάλιστα το άλμπουμ εμφανίζεται εμπλουτισμένο με τρεις επιπλέον ηχογραφήσεις από την περίοδο 1964-1965 ("Στράτα τη στράτα", "Από το παράθυρό σου", "Βράχο βράχο") κι έτσι ο συγκεντρωτικός αριθμός των τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη με τη φωνή του Γιάννη Πουλόπουλου ανέρχεται στα δεκαπέντε.

Τάσος Γκρους: Ό,τι αγαπάς, υπάρχει (2019)

Ολοκληρώνουμε σήμερα το αφιέρωμά μας στην προσωπική δισκογραφία του συνθέτη Τάσου Γκρους με ένα πολύ ιδιαίτερο άλμπουμ σε μορφή βιβλίου που εκδόθηκε το 2019 από τις εκδόσεις του μουσικού περιοδικού Μετρονόμος με τίτλο Ό,τι αγαπάς υπάρχει. Συμβολικός ο τίτλος, καθώς πρόκειται για έναν κύκλο τραγουδιών που γράφτηκαν και αφιερώθηκαν στη μνήμη του πρόωρα χαμένου γιου του συνθέτη Γιώργου Γκρους, ιδρυτή (μαζί με τον πατέρα του) της βραχύβιας δισκογραφικής εταιρείας Ο Κόκκινος Γάτος των Σύγχρονων Πολιτειών (2010-2014) με δυο όλες κι όλες δισκογραφικές εκδόσεις στο ρεπερτόριό της (Γενιές σημαδεμένες, 2011, Φυλάξου, 2014), αφού μετά το θάνατό του η εταιρεία ανέστειλε τη λειτουργία της.

Το πλούσιο αυτό άλμπουμ περιλαμβάνει συνολικά 17 τραγούδια βασισμένα σε ποιήματα και στίχους μιας πλειάδας δημιουργών, Ελλήνων ή ξένων. Ιδού τα ονόματα: Ιωάννης Βηλαράς, Πολ Ελιάρ, Πάμπλο Νερούδα, Γκίντερ Γκρας, Βαγγέλης Βελώνιας, Θοδωρής Γκόνης, Ηλίας Κατσούλης, Ιωάννης Πανουτσόπουλος, Θανάσης Βενέτης, Ηλίας Γκρης, Βαγγέλης Κάσσος, Γιώργος Μπασδέκης, Ηλίας Τσέχος και Άλις Τόρι. Για την ερμηνεία τους επιστρατεύτηκε αντίστοιχα μια πλειάδα Ελλήνων ερμηνευτών. Ιδού: Γιώργος Νταλάρας, Γιώργος Μεράντζας, Φωτεινή Βελεσιώτου, Καλλιόπη Βέττα, Παντελής Θαλασσινός Αργυρώ Καπαρού, Αλέξανδρος Καψοκαβάδης, Γιάννης Παλαμίδας, Μάρθα Φριντζήλα και Τάσος Γκρους. Κάποια από τα τραγούδια προέρχονται από παλιότερη ηχογράφηση του 1997 με τη σύμπραξη της Ορχήστρας Ποικίλης Μουσικής της ΕΡΤ υπό τη διεύθυνση του μαέστρου Ανδρέα Πυλαρινού. Τις ενορχηστρώσεις επιμελήθηκαν ο Νίκος Βελώνιας, ο Γιάννης Κ. Ιωάννου, ο Αλέξανδρος Καψοκαβάδης και ο Γιώργος Νταλάρας. Την απόδοση από τα γερμανικά στο ποίημα του Γκίντερ Γκρας έκανε ο Βαγγέλης Κάσσος, ενώ στο ποίημα του Νερούδα ο Ηλίας Ματθαίου και του Ελιάρ ο Σπύρος Γκίνης. Στον επίλογο του έργου ακούγεται το «Κόκκινο τριαντάφυλλο» που αποτελεί απόσπασμα από το ποίημα «Σώμα του πένθους» του Γιώργου Μπασδέκη και το απαγγέλλει ο Βαγγέλης Βελώνιας.

Συγκινητική είναι η αφιέρωση του συνθέτη στη μνήμη του γιου του: "Πέρασε ακριβώς ένας ολόκληρος χρόνος, από τότε που είπες «φεύγω». Ένα φευγιό αβάσταχτο και άδικο. Όμως το ξέρεις, ότι δεν έχει περάσει ούτε μια στιγμή χωρίς να είσαι εδώ. Μέσα στην καρδιά και την ψυχή μας. Το ξέρω. Θέλεις να εκφράσω την βαθιά ευγνωμοσύνη μας σε όλους τους ανθρώπους του νοσοκομείου Άγιος Σάββας, καθώς και στους γιατρούς στην Ιταλία, που έδωσαν την άνιση μάχη να σε κρατήσουν μαζί μας. Το έχω κάνει ήδη. Το ξέρω, θέλεις να εκφράσω και ένα μεγάλο ευχαριστώ στους ποιητές, στους στιχουργούς, σε όλους τους ενορχηστρωτές, τραγουδιστές, μουσικούς, ηχολήπτες, τεχνικούς, που εργάστηκαν με μεράκι και αγάπη γι’ αυτά τα τραγούδια που είναι αφιερωμένα στη μνήμη σου. Το έκανα κι αυτό. Μόλις τώρα. Εσύ μόνο να ξέρεις ότι εμείς, θα παίρνουμε στα χέρια μας την κιθάρα σου και θα ’ναι σαν να σ’ αγκαλιάζουμε. Έτσι, θα είσαι πάντα εδώ. Δεν θα λείπεις ούτε στιγμή. Το ακούς;".

Τάσος Γκρους: Φυλάξου! (2014)

Κάνοντας ένα μεγάλο χρονικό άλμα άνω των δέκα ετών περνάμε σήμερα σε μιαν εντελώς διαφορετική μουσική εργασία του συνθέτη Τάσου Γκρους που εκδόθηκε το 2014 με τίτλο Φυλάξου!, η οποία ήρθε τρία χρόνια μετά τον κύκλο Γενιές σημαδεμένες (2011) με μελοποιημένα ποιήματα του Bertolt Brecht, την ίδια χρονιά που ο συνθέτης συμμετείχε στο αφιερωματικό άλμπουμ Φεύγουν τα τραγούδια για τον εκλιπόντα στιχουργό και παλιό του συνεργάτη Ηλία Κατσούλη.

Το άλμπουμ εκδόθηκε ως ένθετο βιβλίου που περιέχει κείμενα και στίχους του Ιωάννη Πανουτσόπουλου (γενν. 1960), σύγχρονου ποιητή και στιχουργού με πολλές ήδη συνεργασίες στο ενεργητικό του (Νότης Μαυρουδής, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Γιώργος Καζαντζής, Τάσος Γκρους, Ορφέας Περίδης κ.ά). Ο τίτλος της έκδοσης ("Φυλάξου") συνοδεύεται από τον υπότιτλο: Μύθοι και τραγούδια για ζόρικους καιρούς, με την πρόσθετη επεξήγηση: "Γιατί δε μας περισσεύει κανείς και οφείλουμε να μην ξεχάσουμε κανέναν!". Δεκαπέντε συνολικά τραγούδια περιέχει ο δίσκος γραμμένα άλλοτε σε λαϊκό και άλλοτε σε ροκ ήχο. Τα ερμηνεύουν οι: Φωτεινή Βελεσιώτου, Καλλιόπη Βέττα και Τάσος Γκρους. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Γιάννης Κ. Ιωάννου.

Αξίζει να θυμίσουμε ότι ήδη από το 2010 ο συνθέτης μαζί με τον πρόωρα χαμένο γιο του Γιώργο Γκρους είχαν ιδρύσει τη δισκογραφική εταιρεία Ο Κόκκινος Γάτος των Σύγχρονων Πολιτειών, όπου το 2011 είχε εκδοθεί ο δίσκος με τον μελοποιημένο Μπρεχτ, ενώ η αμέσως επόμενη έκδοση περιλάμβανε το άλμπουμ (+βιβλίο) Φυλάξου σε μια πολύ φροντισμένη παραγωγή που επιμελήθηκε εικαστικά ο Βαγγέλης Χερουβείμ, γνωστότερος ίσως από τα σκίτσα που δημοσιεύει καθημερινά στην εφημερίδα Η Αυγή.

Τάσος Γκρους: Τα τραγούδια της Πανδώρας (2003)

Μετά τον κύκλο τραγουδιών Του πόθου και του πάθους (1998) και αφού μεσολάβησε η συμμετοχή του με πέντε τραγούδια στον παρθενικό προσωπικό δίσκο της Αργυρώς Καπαρού Μετάξι είναι το βλέμμα σου (2000), ο συνθέτης Τάσος Γκρους επανέρχεται με καινούργιο υλικό το 2003 και μάλιστα με τραγούδια για παιδιά. 

Πρόκειται για ένα ψηφιακό δίσκο που εκδόθηκε ως ένθετος στο παιδικό βιβλίο Τα τραγούδια της Πανδώρας που κυκλοφόρησε το 2003 από τις εκδόσεις Κέδρος. Συγγραφέας του βιβλίου είναι η Ανθούλα Αθανασιάδου (γενν. 1957), η οποία έκανε σπουδές κινηματογράφου στο Παρίσι κι έχει γράψει αρκετά τηλεοπτικά σενάρια, ενώ η κύρια ενασχόλησή της με την παιδική λογοτεχνία έχει αποφέρει ως τώρα μεγάλο αριθμό βιβλίων, όπως το συγκεκριμένο που μεταπλάθει σε μια σύγχρονη εκδοχή τον κλασικό μύθο της Πανδώρας, η οποία μοιράζει σε όλα τα παιδιά του κόσμου τις όμορφες μελωδίες του δίσκου. 

Η ικανότητα του Τάσου Γκρους να μεταλλάσσεται από το ένα μουσικό ύφος σε άλλο και πάλι εδώ δίνει το παρών της! Δέκα χαριτωμένα τραγουδάκια σε στίχους της συγγραφέως είναι το υλικό του δίσκου, από τα οποία μάλιστα τα τρία αποδίδονται και σε ορχηστρική μορφή. Τα τραγούδια ερμηνεύουν οι:  Κρίστη Στασινοπούλου, Λιζέτα Καλημέρη, Αργυρώ Καπαρού, Κώστας Μάντζιος, Δανάη Παπαδοπούλου και Ζάχος Χατζηλούκας. Συμμετέχει μικρή χορωδία αποτελούμενη από μαθήτριες του Μουσικού Λυκείου Παλλήνης. Την εικονογράφηση της έκδοσης επιμελήθηκε η ζωγράφος Ρούλα Ακάλεστου.

Τάσος Γκρους, Μιχάλης Δημητριάδης: Του πόθου και του πάθους (1998)

Μετά τον πρώτο του λαϊκό κύκλο με το άλμπουμ Λέξεις μυστικές (1991) ο συνθέτης Τάσος Γκρους συνεχίζει στην ίδια γραμμή και μας δίνει το 1994 το δίσκο Καινούργια ρούχα με αποκλειστική ερμηνεύτρια τη Βούλα Σαββίδη, ενώ την επόμενη χρονιά συμμετέχει στο διπλό άμπουμ Τέσσερις Κύκλοι του Μανώλη Λιδάκη με πέντε λαϊκά τραγούδια που συγκροτούν τον κύκλο "Με τα φτερά του έρωτα". Η συνέχεια θα έρθει τρία χρόνια αργότερα με έναν ακόμη ολοκληρωμένο κύκλο λαϊκών τραγουδιών που εκδόθηκε από την ετικέτα Ε2 του ακαταπόνητου μουσικού ρέκτη Κώστα Χατζηδουλή.

Πρόκειται για το δίσκο Του πόθου και του πάθους που κυκλοφόρησε το 1998 και αποτελεί προσωπική δουλειά του καλού λαϊκού ερμηνευτή Μιχάλη Δημητριάδη, ο οποίος είχε ήδη μακρά πορεία στο λαϊκό πεντάγραμμο από τις αρχές της δεκαετίας του '80 συνεργαζόμενος με εκλεκτούς δημιουργούς, όπως ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Σταμάτης Σπανουδάκης, ο Χρήστος Νικολόπουλος, ο Γιώργος Ζήκας και ο Σπύρος Ιωαννίδης. Ο τελευταίος δίνει κι εδώ το παρών του επιφορτισμένος με τη μουσική επιμέλεια της ορχήστρας παίζοντας μάλιστα και μπουζούκι.

Ο Τάσος Γκρους μας δείχνει εδώ την ικανότητά του να γράφει στρογγυλεμένες λαϊκές μελωδίες που περνούν εύκολα στον ακροατή και μπορούν να σιγοψιθυρίζονται. Πρόκειται για δέκα όμορφα τραγούδια, γραμμένα μέσα στην προηγούμενη δεκαετία, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει η υπέροχη λαϊκή μπαλάντα "Λουλουδάκι του χειμώνα" σε στίχους του Ηλία Κατσούλη που, κατ' εξαίρεση, ερμηνεύει σε πρώτη δισκογραφική εμφάνιση η Αργυρώ Καπαρού (συνοδευόμενη από τον Μιχάλη Δημητριάδη ως δεύτερη φωνή), η οποία δυο χρόνια αργότερα θα παρουσιάσει τον πρώτο προσωπικό της δίσκο με τίτλο Μετάξι είναι το βλέμμα σου, όπου συμμετέχει και ο Τάσος Γκρους με πέντε τραγούδια.

Τους στίχους των τραγουδιών, εκτός από τον Ηλία Κατσούλη - σταθερό συνεργάτη του συνθέτη από τα παλιά - συμμετέχουν ο Μάνος Ελευθερίου, η Λίνα Νικολακοπούλου, ο Γιώργος Μιράνας και ο Αλέξανδρος Αλεξάνδρου, καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του στιχουργού Θεόδωρου Ποάλα. Το τραγούδι "Γεννήθηκα δύο φορές" ερμηνεύεται εδώ σε δεύτερη εκτέλεση, καθώς προέρχεται από το άλμπουμ Λέξεις μυστικές (1991). Στα φωνητικά συμμετέχουν ο Αρχέλαος και η Φίλη Γεωργιάδου.

Χρυσόστομος Σταμούλης (1964-2025)

Πέρασαν μόλις δύο εβδομάδες από την ημέρα των γενεθλίων του Χρυσόστομου Σταμούλη (2 Αυγούστου) που μας έδωσαν την αφορμή να παρουσιάσουμε ολοκληρωμένη τη λιγοστή, αλλά ιδιαίτερα εκλεκτή δισκογραφία του σπουδαίου αυτού ανθρώπου, εξαίρετου ακαδημαϊκού δασκάλου, συγγραφέα και συνθέτη, ο οποίος έφυγε σήμερα ξαφνικά από τη ζωή έχοντας μόλις συμπληρώσει 61 χρόνια ζωής.

Αν κάτι μπορώ να κρατήσω από τα κείμενα των παρουσιάσεών μου εδώ στο Δισκοβόλο, είναι η επίμονη επισήμανση της άριστης μουσικής δουλειάς του διακριτικού αυτού δημιουργού, η οποία αξίζει να κοινωνηθεί σε ένα ευρύτερο μουσικόφιλο κοινό.

Έξι ολοκληρωμένες δισκογραφικές εργασίες του συνθέτη (κύκλοι τραγουδιών, μελοποιημένη ποίηση, μουσική για ντοκιμαντέρ και οργανικές συνθέσεις) αποτελούν την οριστική του πια παρακαταθήκη που πλουτίζει το θησαυροφυλάκιο της σύγχρονης ελληνικής μουσικής. Η τελευταία από αυτές κυκλοφόρησε το 2020 με το συμβολικό τίτλο Γελάς. Κι έτσι χαμογελαστό και αισιόδοξο τον αποχαιρετούμε σήμερα...

Ιδού η συνολική δισκογραφική κληρονομιά του Χρυσόστομου Σταμούλη:

1998. Λιταία Πύλη

2005. Καππαδοκία...

2007. Το τραγούδι του ερωδιού

2007. Metamorphosis

2013. Αγάπη σ' αγαπάω

2020. Γελάς

Τάσος Γκρους: Λέξεις μυστικές (1991)

Λέγαμε χθες ότι ο Τάσος Γκρους έχει μια πρωτεϊκή διάσταση ως συνθέτης μεταλλασσόμενος με χαρακτηριστική ευκολία από τη μια δουλειά στην άλλη. Αφού έκανε το δισκογραφικό του ντεμπούτο το 1988 με το ροκ άλμπουμ Μορφές, στη συνέχεια και σε ολόκληρη την αρκετά παραγωγική δεκαετία του '90 στράφηκε με συνέπεια στο λαϊκό ήχο και μας έδωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα σειρά δίσκων - προσωπικών ή συμμετοχικών - που κινήθηκαν αποκλειστικά στο συγκεκριμένο πεδίο, πριν αποφασίσει στη συνέχεια να ανοιχτεί σε άλλα μουσικά μονοπάτια! Έτσι λοιπόν έχουμε κατά σειρά τους λαϊκούς δίσκους: Λέξεις μυστικές (1991), Καινούργια ρούχα (1994) με τη Βούλα Σαββίδη, Με τα φτερά του έρωτα από το άλμπουμ Τέσσερις κύκλοι (1995) του Μανόλη Λιδάκη, Του πόθου και του πάθους (1998) με τον Μιχάλη Δημητριάδη και Μετάξι είναι το βλέμμα σου (2000) με την Αργυρώ Καπαρού.

Το πρώτο άλμπουμ αυτής της σειράς με τίτλο Λέξεις μυστικές εκδόθηκε το 1991 και μάλιστα από τον Σείριο του Μάνου Χατζιδάκι, πράγμα που από μόνο του δηλώνει ότι ήδη ο μεγάλος συνθέτης είχε εκτιμήσει τη μουσική πρόταση που είχε κομίσει στο ελληνικό τραγούδι ο Τάσος Γκρους με το πρωτόλειο άλμπουμ του Μορφές (1988). Με το δίσκο αυτό ο συνθέτης μας δίνει τους πρώτους καρπούς της πολύ γόνιμης συνεργασίας του επί πολλά χρόνια με τον σπουδαίο στιχουργό Ηλία Κατσούλη (1939-2008) με επτά συνολικά τραγούδια, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει η έξοχη "Χαλκίδα", ένα τραγούδι που μας έγινε γνωστότερο από μια δεύτερη εκτέλεσή του την επόμενη χρονιά με τη φωνή του Μανώλη Λιδάκη από το άλμπουμ Καράβι απόψε το φιλί (1992). Πολύ όμορφο επίσης είναι και το εναρκτήριο τραγούδι "Γεννήθηκα δύο φορές" που ξανακούσαμε αρκετά χρόνια αργότερα σε δεύτερη εκτέλεση με τη φωνή του Μιχάλη Δημητριάδη από το άλμπουμ Του πόθου και του πάθους (1998). Ο στιχουργός Ηλίας Τσέχος που συμμετείχε και στην πρώτη δουλειά του συνθέτη, συνεισφέρει εδώ το πολύ μελωδικό τραγούδι "Τα νέα της λεωφόρου". Παρούσα επίσης και η Μπέττυ Κομνηνού, καθώς και ο Βαγγέλης Κάσσος με ένα τραγούδι ο καθένας.

Την καλοδουλεμένη ενορχήστρωση επιμελήθηκαν ο Θόδωρος Αναστασίου και ο Κώστας Καραγιάννης. Τα τραγούδια ερμηνεύει με ευαισθησία ο άσημος ερμηνευτής Κωνσταντίνος Χατζημιχάλης, τον οποίο μας είχε συστήσει τρία χρόνια νωρίτερα ο Κώστας Καλδάρας με το άλμπουμ Νυχτερινή κυβέρνηση (1988). Τρυφερή κι εύθραυστη ερμηνεία από μια πολύ ενδιαφέρουσα φωνή, η οποία δυστυχώς δεν μπόρεσε να σταθεί στο χώρο και χάθηκε ανεξήγητα και οριστικά μετά το δίσκο αυτό.

Τάσος Γκρους: Μορφές (1988)

Επανέρχομαι στον συνθέτη Τάσο Γκρους, για να δούμε και τις υπόλοιπες προσωπικές του δουλειές, διάσπαρτες μέσα στο χρόνο από το 1988 που πρωτοεμφανίστηκε στη δισκογραφία μέχρι και τα πιο πρόσφατα χρόνια. Κάνοντας μάλιστα αυτά τα χρονικά άλματα θα διαπιστώσουμε εύκολα ότι έχουμε να κάνουμε με έναν πολύ ιδιαίτερο δημιουργό που δε διστάζει να δοκιμάζει τις δυνάμεις του σε όλες τις μουσικές φόρμες μεταπηδώντας με την ίδια ευκολία και χωρίς καμία προκατάληψη από το πεδίο του ροκ στο καθαρόαιμο λαϊκό τραγούδι κι αμέσως μετά στο χώρο της ηλεκτρονικής πειραματικής μουσικής και της τζαζ!

Παρόλο που η πρώτη δισκογραφική εμφάνιση του συνθέτη σημειώθηκε το 1988, όταν πια είχε φτάσει στα 37 του χρόνια, πολύ αργά δηλαδή σε σχέση με τον συνήθη χρόνο πρώτης εμφάνισης ενός καλλιτέχνη, στην πραγματικότητα η εμπλοκή του με τη μουσική είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, αφού ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του '70 - παράλληλα με τις σπουδές Βιολογίας στην Πάρμα της Ιταλίας - είχε αρχίσει να συνθέτει τραγούδια και μάλιστα μελοποιώντας ποιητικά κείμενα (Βάρναλης, Ρίτσος, Πανσέληνος, Μπρεχτ, Νερούδα και άλλοι), ελάχιστα από τα οποία πέρασαν τελικά και στη δισκογραφία. Μόλις το 1986 έδωσε ένα πρώτο επίσημο στίγμα συμμετέχοντας στο μουσικό φεστιβάλ της Ιθάκης, όπου μάλιστα απέσπασε και το πρώτο βραβείο με το τραγούδι «Με μια παλιά φυσαρμόνικα».

Έτσι φτάνουμε στο 1988, όταν πια μπαίνει στο στούντιο και ηχογραφεί τον παρθενικό του κύκλο τραγουδιών με τίτλο Μορφές που εκδόθηκε από τη δισκογραφική εταιρεία Polyphone σε παραγωγή του ποιητή και στιχουργού Σαράντη Αλιβιζάτου. Το άλμπουμ περιλαμβάνει εννέα αντισυμβατικά τραγούδια βασισμένα σε ποιητικούς στίχους των Σαράντη Αλιβιζάτου, Ηλία Τσέχου, Γιώργου Μπασδέκη, Στέλιου Καραγιάννη και Μπέττυς Κομνηνού. Η μουσική κινείται στο χώρο της ροκ με ηλεκτρονικά στοιχεία στην ενορχήστρωση που επιμελήθηκε ο Γιάννης Ιωάννου. Ο συνθέτης σημειώνει: «Τα 9 τραγούδια που ακούγονται στο δίσκο αποτελούν σύντομα μουσικά πορτρέτα απεικόνισης της σημερινής πραγματικότητας που εκφράζονται μέσα από τη σύγχρονη γραφή νέων αλλά καταξιωμένων στο χώρο της δισκογραφίας φίλων μου ποιητών...». Η θεματολογία των τραγουδιών πράγματι πατάει γερά και άμεσα στην καθημερινότητα, χωρίς να προσπαθεί να ωραιοποιήσει τις σκοτεινές ή δυσνόητες πλευρές της (ναρκωτικά, πορνεία, ομοφυλοφιλία κλπ.). 

Τα τραγούδια ενισχύει με το κύρος της παρουσίας της η σπουδαία ερμηνεύτρια Νένα Βενετσάνου και μαζί της δυο άσημοι τότε ερμηνευτές, ο Αντρέας Μπονάτσος, ανεψιός του Βλάση Μπονάτσου, στο δισκογραφικό του ντεμπούτο και ο παλιότερος Γιάννης Γερογιάννης που είχε πρωτοεμφανιστεί λίγα χρόνια νωρίτερα με λαϊκό ρεπερτόριο.

Βίκυ Μοσχολιού: Δεν ξέρω πόσο σ' αγαπώ (ζωντανό αφιέρωμα, 2006)

Συμπληρώνονται σήμερα 20 χρόνια μιας μεγάλης απουσίας. Ήταν 16 Αυγούστου του 2005, όταν έφυγε πρόωρα από τη ζωή η κορυφαία Ελληνίδα λαϊκή ερμηνεύτρια Βίκυ Μοσχολιού (1943-2005), μόλις στα 62 της χρόνια. Πρόλαβε ωστόσο να σμιλεύσει έναν συναρπαστικό μύθο και μια ζηλευτή καριέρα που κράτησε 42 χρόνια, από το πρώτο της ξεκίνημα το 1962 με λαϊκά τραγούδια του Σταύρου Τζουανάκου, του Απόστολου Καλδάρα, του Γιάννη Καραμπεσίνη και του Κώστα Καρουσάκη ως το κύκνειο δισκογραφικό της άσμα με το άλμπουμ Βραδινό σινιάλο (2004). 

Η καταξίωσή της ήρθε το 1964 με το τραγούδι "Χάθηκε το φεγγάρι" του Σταύρου Ξαρχάκου και του Βαγγέλη Γκούφα που τραγούδησε για την ταινία "Λόλα", όπου μάλιστα έκανε και το πρώτο κινηματογραφικό της πέρασμα. Ως το τέλος της δεκαετίας του '60 είχε καταφέρει να εδραιωθεί σταθερά στην κορυφή του ελληνικού πενταγράμμου γνωρίζοντας τεράστιες επιτυχίες με σπουδαία τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου, του Απόστολου Καλδάρα, του Γιώργου Ζαμπέτα, του Δήμου Μούτση, του Άκη Πάνου, του Γιώργου Κατσαρού και του Βαγγέλη Πιτσιλαδή. Συνέχισε με την ίδια επιτυχία και στην επόμενη δεκαετία, όπου συνάντησε και άλλους σπουδαίους δημιουργούς, όπως ο Μίμης Πλέσσας, ο Γιάννης Σπανός, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο Χρήστος Λεοντής, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Γιώργος Χατζηνάσιος, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, αλλά και ο Βασίλης Τσιτσάνης και ο Μίκης Θεοδωράκης! Μόνο ο Μάνος Χατζιδάκις απουσιάζει από τη λαμπρή αυτή λίστα, αν και η εκτίμηση του μεγάλου συνθέτη για την ερμηνεύτρια ήταν δεδομένη.

Από τις αρχές της δεκαετίας του '80 συναντήθηκε η πορεία της με τον Σταμάτη Κραουνάκη που φρόντισε να την κρατήσει για ένα μικρό ακόμη διάστημα στην πρώτη γραμμή, ωστόσο η φωνή της είχε αρχίσει σταδιακά να χάνει την παλιά της λαμπερότητα κι έτσι η ίδια σταδιακά άρχισε να αραιώνει την παρουσία της, χωρίς ποτέ πάντως να χαθεί από το προσκήνιο.

Το μοιραίο εκείνο καλοκαίρι του 2005, λίγες μόλις ημέρες πριν η μεγάλη ερμηνεύτρια μας πει το στερνό της αντίο, φρόντισαν δέκα εκλεκτές συναδέλφισσές της να οργανώσουν μια λαμπρή τιμητική βραδιά για κείνη μέσα από μια μεγάλη συναυλία που πραγματοποιήθηκε στο Θέατρο Βράχων στις 7 Ιουλίου με γενικό τίτλο: Δεν ξέρω πόσο σ' αγαπώ. Φυσικά ο τίτλος παραπέμπει στο ομότιτλο εμβληματικό τραγούδι του Απόστολου Καλδάρα που ερμήνευσε η Βίκυ Μοσχολιού το 1965 και στάθηκε ένα από τα μεγάλα βήματά της στο ελληνικό πεντάγραμμο, δίπλα σε αριστουργήματα, όπως: "Χάθηκε το φεγγάρι", "Βάλε κι άλλο πιάτο στο τραπέζι", "Τα τρένα που φύγαν", "Ο Λευτέρης", "Πήρα απ' τη νιότη χρώματα", "Ένα αστέρι πέφτει πέφτει", "Λες κι οργώνω μες στα βράχια", "Μην τα φιλάς τα μάτια μου", "Ξημερώματα", "Τα δειλινά", "Χωρισμός", "Πάει πάει", "Πού να 'βρω ταχυδρόμο", "Σ' έβλεπα στα μάτια", "Πέρα από τη θάλασσα", "Δεν κλαίω για τώρα" κι αργότερα: "Ξύπνησε η πόλη", "Τα χέρια", "Αλήτη", "Κοιμήσου παλικάρι", "Μιλώ για τα παιδιά μου", "Νυν και αεί", "Μεγάλη Παρασκευή", "Κάτω απ' τη μαρκίζα" και τόσα άλλα!

Την αλησμόνητη εκείνη συναυλία προλόγισε η Λίνα Νικολακοπούλου κι έλαβαν μέρος κορυφαίες ερμηνεύτριες της παλιότερης και νεότερης γενιάς: Μαρινέλλα, Δήμητρα Γαλάνη, Χάρις Αλεξίου, Τάνια Τσανακλίδου, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Γλυκερία, Ελένη Τσαλιγοπούλου, Μελίνα Κανά, Μελίνα Ασλανίδου και Ανδριάνα Μπάμπαλη. Το πρόγραμμα περιλάμβανε 29 μεγάλα τραγούδια που είχε σφραγίσει με την εμβληματική της ερμηνεία η Βίκυ Μοσχολιού, αντιπροσωπευτικά όλων των περιόδων και των συνεργασιών της κατά το διάστημα της μεγάλης της ακμής, δηλαδή τη δεκαπενταετία 1964-1978, με τελευταίο σταθμό τα υπέροχα "Θερινά σινεμά" του Λουκιανού Κηλαηδόνη που αυτή ερμήνευσε πρώτη για το δίσκο Είμαι ένας φτωχός και μόνος καουμπόι (1978). Τη μουσική επιμέλεια της βραδιάς είχε ο Χάρης Ανδρεάδης. Το ηχογραφημένο υλικό αυτής της ιστορικής συναυλίας εκδόθηκε από τη Minos-EMI σε διπλό ψηφιακό δίσκο ένα χρόνο αργότερα (2006) ως αφιέρωμα στη μνήμη της μεγάλης ερμηνεύτριας με αφορμή την πρώτη επέτειο του θανάτου της.

Κώστας Χατζής: Πέτρα και φως (1972)

Ο δημιουργικός οίστρος του Κώστα Χατζή κορυφώθηκε το 1972, χρονιά που παρουσίασε απανωτά δύο προσωπικά άλμπουμ με πρωτότυπες συνθέσεις συνεχίζοντας στο δρόμο που είχε ανοίξει με τις τρεις προηγούμενες δουλειές του (Αναγέννησις Αλόννησος, Στις γειτονιές του κόσμου, Ο Κώστας Χατζής τραγουδά Κώστα Χατζή). Πρώτα κυκλοφόρησε το διπλό άλμπουμ Πέτρα και φως, πιθανότατα μάλιστα μέσα στο 1971, αν και στο οπισθόφυλλο αναγράφεται ως έτος κυκλοφορίας το 1972, κι αμέσως μετά το άλμπουμ Κώστας Χατζής που έχουμε ήδη παρουσιάσει στο Δισκοβόλο.

Με το διπλό άλμπουμ Πέτρα και φως ο τραγουδοποιός φανερώνει εμφαντικά τη δημιουργική ευφορία που είχε εκείνη την περίοδο, αφού ο δίσκος περιλαμβάνει, ούτε λίγο ούτε πολύ, 31 τραγούδια, τα περισσότερα μάλιστα γραμμένα σε ένα ύφος πιο δυναμικό που αγγίζει ακόμη και το ροκ ανάμικτο με τζαζ και λαϊκά στοιχεία. Ίσως ήταν μια πράξη εκτόνωσής του από πιεσμένες εσωτερικές ιδέες που βρήκαν μαζική διέξοδο στο βινύλιο, για να ηρεμήσει στη συνέχεια, αφού στο διάστημα 1973-1976 περιορίστηκε μόνο σε ένα πρωτότυπο άλμπουμ (Δεκατρία τραγούδια, 1975), εμπλουτίζοντας ωστόσο ασταμάτητα την προσωπική του δισκογραφία με αλλεπάλληλες ζωντανές ηχογραφήσεις (Ουαί, 1973, Ο γιος της άνοιξης, 1974, Ρεσιτάλ, 1976).

Ο δίσκος Πέτρα και φως έχει τις προδιαγραφές ενός ολοκληρωμένου έργου με συγκροτημένη εσωτερική δομή. Συγκεκριμένα, χωρίζεται σε τέσσερις επιμέρους ενότητες, καθεμιά και με ιδιαίτερο χαρακτήρα. Η πρώτη ενότητα που θα μπορούσε να φέρει και την τίτλο ολόκληρου του έργου, περιλαμβάνει πέντε μελοποιημένα ποιήματα του γνωστού θεατρικού συγγραφέα και στιχουργού Ηλία Λυμπερόπουλου (1921-1984), σταθερού συνεργάτη του συνθέτη από το ξεκίνημα της καριέρας του. Ο Χατζής τα μελοποίησε μέσα στο 1971 σε ένα πιο δυναμικό ύφος από αυτό που δίνει συνήθως στις μελωδίες του προσθέτοντας μάλιστα και ρεαλιστικούς ήχους από γύφτικο σιδεράδικο! Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει ένα μικρό ανθολόγημα από γνωστά του τραγούδια που κινούνται στο ίδιο ύφος, τα οποία είχαν ήδη ηχογραφηθεί από τις ζωντανές τους εμφανίσεις, αλλά εδώ πλέον αποδίδονται με νέα ενορχήστρωση και με εγγραφή στο στούντιο. Η τρίτη ενότητα περιλαμβάνει μια σειρά πρωτότυπων συνθέσεων με ερωτική θεματολογία, ενώ η τέταρτη έχει και πάλι πρωτότυπο υλικό, αλλά με θεματολογία κοινωνικού προσανατολισμού μέσα από την καταγραφή κωμικοτραγικών καταστάσεων της καθημερινότητας.

Εκτός από τον Ηλία Λυμπερόπουλο, στίχους για τα τραγούδια έγραψαν η Σώτια Τσώτου, ο Ξενοφών Φιλέρης, ο Όμηρος Αθηναίος, η Σέβη Τηλιακού, η Μαρία Αλιφεροπούλου (η γνωστή ηθοποιός Μαρία Αλιφέρη), ο Αντώνης Τσιρμπίνος, ο Στέλιος Μάγερ, ο Νίκος Ζακόπουλος, ο Δημήτρης Κατσίνης, η Μαρία Αντώνοβα, η Ν. Ζηρίδου, η σύζυγος του συνθέτη Ούρσουλα Γιόρντη και ο ίδιος ο Κώστας Χατζής. Ο δίσκος γνώρισε μεγάλη εμπορική αποδοχή και υπήρξε ο πρώτος "χρυσός" στην καριέρα του καλλιτέχνη. Όλα τα τραγούδια τα ερμηνεύει ο συνθέτης, ενώ σε ένα από αυτά ("Η φρεγάδα του ψαρά") συμμετέχει και η Βούλα Ξεναρίου, την οποία είχε αξιοποιήσει περισσότερο στο άλμπουμ Δρόμοι μικροί που είχε κυκλοφορήσει λίγο νωρίτερα. 

Ο Κώστας Χατζής τραγουδά Κώστα Χατζή (1970)

Η τρίτη κατά σειρά προσωπική δουλειά του Κώστα Χατζή ως ολοκληρωμένου τραγουδοποιού - μετά τα Αναγέννησις Αλόννησος (1968) και Στις γειτονιές του κόσμου (1969) - ήρθε το 1970 με το άλμπουμ Ο Κώστας Χατζής τραγουδά Κώστα Χατζή που εκδόθηκε από τη Philips και περιλαμβάνει δώδεκα τραγούδια σε μουσική δική του πάνω στα χνάρια του γνώριμου πια ύφους του, ανάμικτου με στοιχεία μελωδικής ή ρυθμικής μπαλάντας και λεπτού χιούμορ, πάντα όμως με έκδηλη την κοινωνική ευαισθησία που υπηρετούν κατάλληλα και οι ανάλογοι στίχοι. Παρούσα και πάλι η Σώτια Τσώτου, αυτή τη φορά με πέντε τραγούδια, καθώς και καινούργιοι στιχουργοί, όπως η Σέβη Τηλιακού, ο Αντώνης Τσιρμπίνος, ο Ξενοφών Φιλέρης και η σύζυγός του Μάρθα Βούρτση, η γνωστή ηθοποιός του παλιού ελληνικού κινηματογράφου, η οποία εδώ υπογράφει δύο τραγούδια, το ένα μάλιστα ("Κουράστηκα να ζω με την ελπίδα") ασφαλώς από τα ωραιότερα που έγραψε ποτέ ο Χατζής.

Αυτή τη φορά ο ίδιος ερμηνεύει όλα τα τραγούδια του δίσκου είτε με απλή κιθαριστική συνοδεία που παίζει ο ίδιος, είτε με πλήρη συνοδευτική ορχήστρα ενορχηστρωμένη σε λιτή γραμμή πάλι από τον ίδιο. Αρκετά από τα τραγούδια του δίσκου ξεχώρισαν κι ακούστηκαν πολύ στην εποχή τους, όπως: "Ξέχασέ με και προχώρα", "Νυχτώνει δόξα τω Θεώ", "Τι σήμερα τι αύριο τι χθες", "Τρελός ή παλικάρι", "Η θεία μας η Κατίνα", "Κουράστηκα να ζω με την ελπίδα". Ίσως ο καλύτερος δίσκος της καριέρας αυτού του τόσο ξεχωριστού καλλιτέχνη με τραγούδια αλησμόνητα που αντέχουν στο χρόνο δείχνοντας ότι εκείνη την εποχή σαφώς και διήνυε την πιο εμπνευσμένη φάση του. Κι όπως το συνήθιζε πάντα, το θαυμάσιο υλικό κι αυτού του δίσκου το αξιοποίησε εμπλουτίζοντας το ρεπερτόριο των ζωντανών του προγραμμάτων στις πλακιώτικες μπουάτ, όπου σταθερά εμφανιζόταν μπροστά σε ένα πιστό κοινό που τον ακολουθούσε και που πλήθαινε συνεχώς με τον καιρό μέχρι την απόλυτη κορύφωση που ήρθε το 1976 με το περίφημο Ρεσιτάλ. 

Κώστας Χατζής: Στις γειτονιές του κόσμου (1969)

Γενέθλια ημέρα η σημερινή για μια από τις πλέον εμβληματικές μορφές του ελληνικού τραγουδιού που γέννησε η γόνιμη δεκαετία του '60 κι από τους ελάχιστους πλέον αυθεντικούς τροβαδούρους που εξακολουθούν μέχρι σήμερα να είναι ενεργοί και δημιουργικοί. 

Ο λόγος για τον εξαίρετο κύριο Κώστα Χατζή (γενν. 1936) που αισίως σήμερα μπαίνει στο ενενηκοστό έτος της ηλικίας του, χωρίς πάντως αυτό να μοιάζει ανασταλτικό για να συνεχίζει να δίνει το παρών με επιλεγμένες ζωντανές εμφανίσεις, έχοντας πάντως ήδη χτίσει μια ζηλευτή δισκογραφική παρακαταθήκη με δεκάδες ηχογραφήσεις είτε με συνθέσεις άλλων δημιουργών, είτε με δικά του τραγούδια που ερμηνεύει ο ίδιος με το εντελώς ιδιαίτερο φωνητικό του μέταλλο συνοδευόμενος από με μια σόλο κιθάρα που επίσης παίζει ο ίδιος. 

Ο Κώστας Χατζής, αφού έχτισε αργά και μεθοδικά την ερμηνευτική του εικόνα για μια πενταετία (1961-1966) ερμηνεύοντας τραγούδια άλλων συνθετών και μάλιστα πρώτης γραμμής (Θεοδωράκης, Χατζιδάκις, Ξαρχάκος, Μαρκόπουλος, Πλέσσας, Λεοντής), από το 1967 αποφασίζει να παρουσιάσει πια και δικές του συνθέσεις, αρχικά για δίσκους 45 στροφών. Μάλιστα τα πρώτα του τραγούδια τα εμπιστεύθηκε σε άλλες φωνές, όπως η Έλενα Κυρανά και η Ζωζώ Κυριαζοπούλου. Το έτος 1968 στάθηκε οριακό για την καριέρα του για δυο βασικούς λόγους: Πρώτον, γιατί γνωρίστηκε με τη στιχουργό Σώτια Τσώτου που θα γίνει μόνιμη συνεργάτιδά του ως το τέλος της ζωής της με πρώτο καρπό αυτής της συμπόρευσης τα κλασικά τραγούδια "Ο Στρατής" και "Δε βαριέσαι αδερφέ". Και δεύτερον, γιατί την ίδια χρονιά παρουσίασε τον πρώτο ολοκληρωμένο προσωπικό του δίσκο με τίτλο Αναγέννησις Αλόννησος που ακούστηκε πολύ και τον επέβαλε οριστικά πλέον στις προτιμήσεις του φιλόμουσου κοινού.

Με το άλμπουμ αυτό ο Κώστας Χατζής δοκίμασε για πρώτη φορά να ντύσει τα τραγούδια του με ολόκληρη ορχηστρική συνοδεία φροντίζοντας μάλιστα ο ίδιος την ενορχήστρωση. Η πρώτη αυτή πετυχημένη απόπειρα  τον ενθάρρυνε να επαναλάβει τη συνταγή και να μας δώσει την αμέσως επόμενη χρονιά μια δεύτερη ανάλογου ύφους δουλειά με τίτλο Στις γειτονιές του κόσμου (που μοιάζει να παραπέμπει στην ομώνυμη ποιητική συλλογή του Γιάννη Ρίτσου). Με τη δεύτερη αυτή προσωπική του δουλειά διευρύνεται πλέον η συνεργασία του με τη Σώτια Τσώτου, η οποία υπογράφει τα επτά από τα δώδεκα τραγούδια του δίσκου, ενώ δύο έγραψε ο Τάσος Ζερβός, ένα ο Στέλιος Μάγερ και - η έκπληξη - άλλο ένα η κορυφαία λαϊκή στιχουργός Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου. Στο εσώφυλλο του δίσκου λανθασμένα αναφέρεται ως στιχουργός και ο ίδιος ο Κώστας Χατζής στο ομότιτλο κομμάτι, το οποίο ωστόσο είναι ορχηστρικό!

Ένα ειδικό ενδιαφέρον του δίσκου εστιάζεται στην παρουσία δύο νέων ερμηνευτών που εδώ κάνουν το δισκογραφικό τους ντεμπούτο. Για την ακρίβεια, ντεμπούτο κάνει η Λιλάντα Λυκιαρδοπούλου, η οποία στη συνέχεια ανέπτυξε μια πολύ αξιοπρόσεκτη καριέρα ως το τέλος της δεκαετίας του '70 συνεργαζόμενη με τους συνθέτες Γρηγόρη Σουρμαΐδη, Μίμη Πλέσσα και Αργύρη Κουνάδη, πριν φύγει πολύ πρόωρα από τη ζωή (1988). Ο δεύτερος ερμηνευτής που πρωτοεμφανίζεται εδώ είναι ο Γιώργος Μιχαλόπουλος, ο οποίος όμως δυστυχώς δεν μπόρεσε να έχει καμία δισκογραφική συνέχεια και περιορίστηκε στη μοναδική αυτή παρουσία με τα δυο τραγούδια που του εμπιστεύθηκε ο Κώστας Χατζής!

Ο δίσκος περιέχει μερικές πολύ όμορφες στιγμές, κλασικές ήδη και πολυτραγουδισμένες, με κορωνίδα το εναρκτήριο "Κάτι τρέχει", δίπλα στο οποίο στέκονται αξιοπρεπέστατα και πολλά από τα υπόλοιπα τραγούδια, όπως: "Κι άλλο παιδί γεννήθηκε απόψε", "Λεωφορείον ο Κόσμος", "Το τραγούδι του αλόγου", "Στις γειτονιές του κόσμου" και "Οδοιπόροι".

Ο "Θεόφιλος" του Παράσχου Μανιάτη και του λαϊκού ποιητή Δημήτρη Σιμιτσή

Αφού ολοκληρώσαμε χθες την παρουσίαση της δισκογραφημένης δουλειάς του Λέσβιου συνθέτη Παράσχου Μανιάτη, έχω τη χαρά να σταθώ σήμερα σ' ένα άγνωστο και ανέκδοτο μελοποιημένο ποίημα αφιερωμένο στον επίσης Λέσβιο λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο, κατά κόσμον Θεόφιλο Κεφαλά-Χατζημιχαήλ (περ. 1870-1934), ο οποίος έζησε σε απόλυτη ανέχεια περιπλανώμενος πότε στην περιοχή του Βόλου και πότε στον τόπο του, όπου πρόσφερε την ταπεινή του τέχνη κυριολεκτικά αντί πινακίου φακής φιλοτεχνώντας απλοϊκές (ναΐφ) εικόνες και τοιχογραφίες εμπνευσμένες από την ελληνική ιστορία και παράδοση. Μόνο μετά θάνατον αναγνωρίστηκε και μάλιστα πανηγυρικά η ξεχωριστή ποιότητα του έργου του που έγινε αντικείμενο αμέτρητων τεχνοκριτικών μελετών και δοκιμίων, μερικές φορές μάλιστα με τις βαριές υπογραφές ενός Σεφέρη, ενός Ελύτη ή ενός Εγγονόπουλου. 

Στο ελληνικό τραγούδι ανιχνεύονται κάποιοι στίχοι του Λευτέρη Παπαδόπουλου για τον Θεόφιλο στο τραγούδι «Δέκα παλικάρια» που μελοποίησε το 1970 ο Μάνος Λοΐζος για τις Θαλασσογραφίες του, την ίδια χρονιά που ο Νίκος Μαμαγκάκης μελοποίησε το ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου «Θεόφιλος Χατζημιχαήλ» για το δίσκο Συλλογή 1, ενώ το 1976 ο Άκος Δασκαλόπουλος μορφοποίησε σε ποιητικό λόγο μια σειρά από εικόνες που του ενέπνευσαν πίνακες του Θεόφιλου για τον κύκλο τραγουδιών Ζωγραφιές απ’ τον Θεόφιλο με μουσική του Νότη Μαυρουδή. Τέλος, το 1989 στο δίσκο Απρίλη ψεύτη οι αδελφοί Κατσιμίχα μας έδωσαν ένα όμορφο τραγούδι βασισμένο επίσης στο ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου που προαναφέραμε.

Η γενέθλια γη του μεγάλου ζωγράφου δεν ξέχασε βέβαια το εκλεκτό της τέκνο. Αυτό μου δίνει μια καλή ευκαιρία να σταθώ σ’ έναν ιδιαίτερο Λέσβιο ποιητή που, αν και περιορισμένης εγκύκλιας μόρφωσης (τέλειωσε μόνο το δημοτικό σχολείο), κατάφερε να γίνει σπουδαίος θεράπων της τέχνης του λόγου και να παρουσιάσει αξιόλογα ποιητικά δημιουργήματα ξεκινώντας το 1977 με την πρωτόλεια ποιητική του συλλογή «Μόχθος και ιδρώτας». Πρόκειται για τον Δημήτρη Σιμιτσή, γεννημένο στη Μυτιλήνη το 1934, ενεργό ακόμη και πάντα με ακμαίες τις πνευματικές του δυνάμεις. Ένα από τα πρώτα του ποιήματα ήταν εμπνευσμένο από τη ζωή του Θεόφιλου, την οποία περιέγραψε με βιογραφική ακρίβεια μέσα από ένα καλογραμμένο έμμετρο και ομοιοκατάληκτο ποίημα απλωμένο σε τέσσερις τετράστιχες στροφές («…Παντού ζωγράφιζε σκυφτός για μια φέτα ψωμί / μες στο βοριά που φύσαγε με βλέμμα θολωμένο / και προσπαθούσε να κρατά το χέρι τεντωμένο, / για να μπορεί στο έργο του να δώσει μια γραμμή…»).

Το ποίημα λοιπόν αυτό βρέθηκε στα χέρια του συνθέτη Παράσχου Μανιάτη, ο οποίος το μελοποίησε μαζί με πολλά ακόμη ποιήματα του Σιμιτσή και άλλων Λεσβίων ποιητών συγκροτώντας έτσι ένα μεγάλο σώμα μελοποιημένου ποιητικού υλικού που δυστυχώς παραμένει ανέκδοτο. Ευτυχώς τουλάχιστον που ο συνθέτης φρόντισε κατά καιρούς με ζωντανές του εμφανίσεις στο νησί, όπως η μεγάλη συναυλία που δόθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης στις 8 Νοεμβρίου 2012 στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 100 χρόνια της απελευθέρωσης της Λέσβου από τους Τούρκους,  να κοινωνήσει την εξαιρετική δουλειά του στους συντοπίτες του δίνοντάς μας έτσι την ευκαιρία να σταχυολογήσουμε και το συγκεκριμένο ηχογράφημα με τίτλο «Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος» που είναι γραμμένο σε ρυθμό τσάμικου και αποδίδεται όμορφα από τη λυρική ερμηνεύτρια Ελισάβετ Αθανασοπούλου.

Έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον να αφήσουμε τον ίδιο τον ποιητή Δημήτρη Σιμιτσή να μας μιλήσει από καρδιάς για τη γέννηση αυτού του ξεχωριστού στιχουργήματος: 

Από μικρό παιδί είχα ένα πάθος αυτό της μάθησης. Τα δύσκολα χρόνια όμως του πολέμου,  της κατοχής και του εμφύλιου μου στέρησαν την ευκαιρία να προχωρήσω και να κάνω το όνειρό μου πραγματικότητα (…). Μέσα στην πορεία αυτή του μόχθου και των δυσκολιών έρχονταν στο μυαλό μου αναπάντεχα τις νύχτες λέξεις, φράσεις που αργότερα έγιναν στίχοι. Αυτά τα βράδια έμενα ξάγρυπνος και έγραφα πολλές φορές πάνω στο πακέτο απ’ τα τσιγάρα μου, πάνω σε εφημερίδες ή όπου αλλού μπορούσα. Με το πέρασμα του χρόνου αυτό έγινε εντονότερο και έτσι με την παρότρυνση των φίλων μου έβγαλα την πρώτη ποιητική συλλογή «Μόχθος και ιδρώτας» το 1977. Στο βιβλίο αυτό ένα από τα ποιήματά μου αναφέρεται ζωγράφο Θεόφιλο, στον τσολιά, όπως τον έλεγα (…). Στην δεκαετία του '80 ένας ποιητής της εργατιάς συναντά ένα  επιστήμονα και συνθέτη τον Παράσχο Μανιάτη, ένα άξιο τέκνο της Λέσβου με μεγάλο έργο στην επιστήμη και την μουσική. Μαζί με τον  φιλόλογο Δημήτρη Πατίλα διοργάνωσαν μια εκδήλωση προς τιμή μου στο φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου και εκεί ακούστηκε για πρώτη φορά μελοποιημένο από τον Παράσχο το ποίημά μου «Ο τσολιάς» μόνο με μια κιθάρα. Αργότερα έγινε μια συναυλία στο κάστρο της Μυτιλήνης στα πλαίσια του Λεσβιακού καλοκαιριού, όπου διηύθυνε ο ίδιος την ορχήστρα και ακούστηκαν και άλλα μελοποιημένα ποιήματά μου (…).

Παράσχος Μανιάτης: Τραγούδησέ μου (1998)

Η επόμενη δισκογραφική κατάθεση του Λέσβιου συνθέτη Παράσχου Μανιάτη ήρθε το 1998, αυτή τη φορά με έναν κύκλο τραγουδιών έντεχνου ύφους με γενικό τίτλο Τραγούδησέ μου. Δεκατέσσερα καλογραμμένα τραγούδια, άλλοτε μελωδικά και λυρικά κι άλλοτε εξωστρεφή και χορευτικά, συγκροτούν το σώμα της έκδοσης, τα περισσότερα (έξι συνολικά) σε στίχους του Γιώργου Καραούλη, ο οποίος επιμελήθηκε και την παραγωγή του δίσκου. Τα υπόλοιπα υπογράφονται από τους στιχουργούς Σπύρο Κωσταγιόλα (τρία τραγούδια), Γιάννη Π. Δαλάκα και Μάκη Τουρούκη.

Ο δίσκος συμπληρώνεται με τρία μελοποιημένα ποιήματα του παλιού Λέσβιου ποιητή και λογίου Αργύρη Εφταλιώτη (1849-1923), κατά κόσμον Κλεάνθη Μιχαηλίδη, ενός ποιητή που έχει μελοποιηθεί από αρκετούς συνθέτες μας, όπως ο Γιάννης Σπανός, η Μαίρη Δαλάκου, ο Ευγένιος Δερμιτάσογλου και βεβαίως ο επίσης Λέσβιος συνθέτης Νίκος Τσιριγώτης. Ο Μανιάτης επέλεξε τρία ποιήματα ("Τραγούδι της ζωής", "Τραγούδι της ταβέρνας", "Πατινάδα"), από τα οποία το "Τραγούδι της ταβέρνας" μάς είναι ιδιαίτερα οικείο από την εξαίρετη μελοποίηση του Γιάννη Σπανού για τη δεύτερη Ανθολογία του (1968). Επίσης το "Τραγούδι της ζωής" αξίζει να επισημάνουμε ότι το ερμηνεύει με στιβαρό ύφος ο πατέρας του συνθέτη Θεόδωρος Μανιάτης, ο οποίος υπήρξε μουσικοδάσκαλος της βυζαντινής μουσικής και πρωτοψάλτης στον Μητροπολιτικό Ναό της Μυτιλήνης. 

Εκτός από το "Τραγούδι της ζωής" που προαναφέραμε, όλα τα υπόλοιπα τραγούδια του δίσκου αποδίδει η υπέροχη, αλλά τόσο αδικημένη μεσόφωνος και λαϊκή ερμηνεύτρια Σοφία Μιχαηλίδη, η οποία υπηρετεί διακριτικά και με συνέπεια το ελληνικό τραγούδι από τη δεκαετία του '70 δίπλα σε σημαντικούς δημιουργούς, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μιχάλης Τρανουδάκης, ο Μιχάλης Τερζής, ο Θωμάς Μπακαλάκος, ο Κώστας Μυλωνάς, ο Γιάγκος Χαρτοφύλακας και άλλοι. Στην εκτέλεση των τραγουδιών συμμετέχει η Συμφωνική Ορχήστρα της Σόφιας υπό τη διεύθυνση του συνθέτη, καθώς και οι σολίστες Ερμιόνη Νάστου στο πιάνο και Χρήστος Μητρέντζης στο μπουζούκι. Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στα στούντιο της Βουλγαρικής Ραδιοφωνίας, ενώ ο δίσκος εκδόθηκε τον Σεπτέμβρη του 1998.

Παράσχος Μανιάτης: Αμβροσία (1994)

Έχουμε σήμερα ένα πολύ ενδιαφέρον δείγμα της δουλειάς του Λέσβιου συνθέτη Παράσχου Μανιάτη στο ιδιαίτερα απαιτητικό πεδίο της καθαρά συμφωνικής μουσικής γραφής. Πρόκειται για δυο συμφωνικά έργα που συνιστούν τη διπλή Συμφωνία του με αριθμό καταλόγου 40. Αμφότερα συγκροτούν το υλικό του δίσκου Αμβροσία που ηχογραφήθηκε στην Αμερική το 1994 σε ανεξάρτητη και πάλι παραγωγή. Είναι δυο συμφωνικά έργα επικού ύφους που ανήκουν στο είδος της προγραμματικής μουσικής με 35λεπτη περίπου διάρκεια το καθένα. Η έμπνευσή τους αντλείται εξολοκλήρου από τη νεότερη ελληνική ιστορία διατρέχοντας ένα χρονικό ορίζοντα άνω των δύο αιώνων, από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι την εποχή που γράφτηκαν (τέλη της δεκαετίας του '80).

Η πρώτη Συμφωνία έχει υπότιτλο: Αγώνες και θυσίες του ελληνικού λαού. Αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη με εναλλασσόμενη ρυθμική αγωγή και με ειδική ιστορική επισήμανση το καθένα: α) Ο χορός του Ζαλόγγου, Δεκέμβρης 1803, β) Το κρυφό σχολειό, γ) Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, Ιούνιος 1822, δ) Το κατέβασμα της χιτλερικής σημαίας στην Ακρόπολη από τον Μανόλη Γλέζο και τον Απόστολο Σάντα, Μάιος 1941.

Η δεύτερη Συμφωνία επιγράφεται: Η αναγέννηση της Ελλάδας. Και πάλι η ανάπτυξη είναι τετραμερής με τις εξής ιστορικές επισημάνσεις: α) Η πρώτη κυβέρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια, Ιανουάριος 1828, β) Η περίοδος Βενιζέλου μεταξύ 1912-1913, γ) Η Μεταπολίτευση, Ιούλιος 1974, δ) Η εθνική συμφιλίωση, καλοκαίρι 1989.

Τα έργα ηχογραφήθηκαν με χορηγία της Γενικής Γραμματεία Αποδήμου Ελληνισμού του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών. Τη συμφωνική ορχήστρα διευθύνει ο Αμερικανός αρχιμουσικός Gregory R. Jones. Στο εξώφυλλο δεσπόζει ο περίφημος "Ήλιος", το βασιλικό έμβλημα της αρχαίας Μακεδονίας, απηχώντας προφανώς την πολιτική επικαιρότητα της εποχής που εκδόθηκε ο δίσκος.