Κώστας Χατζής: Στις γειτονιές του κόσμου (1969)

Γενέθλια ημέρα η σημερινή για μια από τις πλέον εμβληματικές μορφές του ελληνικού τραγουδιού που γέννησε η γόνιμη δεκαετία του '60 κι από τους ελάχιστους πλέον αυθεντικούς τροβαδούρους που εξακολουθούν μέχρι σήμερα να είναι ενεργοί και δημιουργικοί. 

Ο λόγος για τον εξαίρετο κύριο Κώστα Χατζή (γενν. 1936) που αισίως σήμερα μπαίνει στο ενενηκοστό έτος της ηλικίας του, χωρίς πάντως αυτό να μοιάζει ανασταλτικό για να συνεχίζει να δίνει το παρών με επιλεγμένες ζωντανές εμφανίσεις, έχοντας πάντως ήδη χτίσει μια ζηλευτή δισκογραφική παρακαταθήκη με δεκάδες ηχογραφήσεις είτε με συνθέσεις άλλων δημιουργών, είτε με δικά του τραγούδια που ερμηνεύει ο ίδιος με το εντελώς ιδιαίτερο φωνητικό του μέταλλο συνοδευόμενος από με μια σόλο κιθάρα που επίσης παίζει ο ίδιος. 

Ο Κώστας Χατζής, αφού έχτισε αργά και μεθοδικά την ερμηνευτική του εικόνα για μια πενταετία (1961-1966) ερμηνεύοντας τραγούδια άλλων συνθετών και μάλιστα πρώτης γραμμής (Θεοδωράκης, Χατζιδάκις, Ξαρχάκος, Μαρκόπουλος, Πλέσσας, Λεοντής), από το 1967 αποφασίζει να παρουσιάσει πια και δικές του συνθέσεις, αρχικά για δίσκους 45 στροφών. Μάλιστα τα πρώτα του τραγούδια τα εμπιστεύθηκε σε άλλες φωνές, όπως η Έλενα Κυρανά και η Ζωζώ Κυριαζοπούλου. Το έτος 1968 στάθηκε οριακό για την καριέρα του για δυο βασικούς λόγους: Πρώτον, γιατί γνωρίστηκε με τη στιχουργό Σώτια Τσώτου που θα γίνει μόνιμη συνεργάτιδά του ως το τέλος της ζωής της με πρώτο καρπό αυτής της συμπόρευσης τα κλασικά τραγούδια "Ο Στρατής" και "Δε βαριέσαι αδερφέ". Και δεύτερον, γιατί την ίδια χρονιά παρουσίασε τον πρώτο ολοκληρωμένο προσωπικό του δίσκο με τίτλο Αναγέννησις Αλόννησος που ακούστηκε πολύ και τον επέβαλε οριστικά πλέον στις προτιμήσεις του φιλόμουσου κοινού.

Με το άλμπουμ αυτό ο Κώστας Χατζής δοκίμασε για πρώτη φορά να ντύσει τα τραγούδια του με ολόκληρη ορχηστρική συνοδεία φροντίζοντας μάλιστα ο ίδιος την ενορχήστρωση. Η πρώτη αυτή πετυχημένη απόπειρα  τον ενθάρρυνε να επαναλάβει τη συνταγή και να μας δώσει την αμέσως επόμενη χρονιά μια δεύτερη ανάλογου ύφους δουλειά με τίτλο Στις γειτονιές του κόσμου (που μοιάζει να παραπέμπει στην ομώνυμη ποιητική συλλογή του Γιάννη Ρίτσου). Με τη δεύτερη αυτή προσωπική του δουλειά διευρύνεται πλέον η συνεργασία του με τη Σώτια Τσώτου, η οποία υπογράφει τα επτά από τα δώδεκα τραγούδια του δίσκου, ενώ δύο έγραψε ο Τάσος Ζερβός, ένα ο Στέλιος Μάγερ και - η έκπληξη - άλλο ένα η κορυφαία λαϊκή στιχουργός Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου. Στο εσώφυλλο του δίσκου λανθασμένα αναφέρεται ως στιχουργός και ο ίδιος ο Κώστας Χατζής στο ομότιτλο κομμάτι, το οποίο ωστόσο είναι ορχηστρικό!

Ένα ειδικό ενδιαφέρον του δίσκου εστιάζεται στην παρουσία δύο νέων ερμηνευτών που εδώ κάνουν το δισκογραφικό τους ντεμπούτο. Για την ακρίβεια, ντεμπούτο κάνει η Λιλάντα Λυκιαρδοπούλου, η οποία στη συνέχεια ανέπτυξε μια πολύ αξιοπρόσεκτη καριέρα ως το τέλος της δεκαετίας του '70 συνεργαζόμενη με τους συνθέτες Γρηγόρη Σουρμαΐδη, Μίμη Πλέσσα και Αργύρη Κουνάδη, πριν φύγει πολύ πρόωρα από τη ζωή (1988). Ο δεύτερος ερμηνευτής που πρωτοεμφανίζεται εδώ είναι ο Γιώργος Μιχαλόπουλος, ο οποίος όμως δυστυχώς δεν μπόρεσε να έχει καμία δισκογραφική συνέχεια και περιορίστηκε στη μοναδική αυτή παρουσία με τα δυο τραγούδια που του εμπιστεύθηκε ο Κώστας Χατζής!

Ο δίσκος περιέχει μερικές πολύ όμορφες στιγμές, κλασικές ήδη και πολυτραγουδισμένες, με κορωνίδα το εναρκτήριο "Κάτι τρέχει", δίπλα στο οποίο στέκονται αξιοπρεπέστατα και πολλά από τα υπόλοιπα τραγούδια, όπως: "Κι άλλο παιδί γεννήθηκε απόψε", "Λεωφορείον ο Κόσμος", "Το τραγούδι του αλόγου", "Στις γειτονιές του κόσμου" και "Οδοιπόροι".

Ο "Θεόφιλος" του Παράσχου Μανιάτη και του λαϊκού ποιητή Δημήτρη Σιμιτσή

Αφού ολοκληρώσαμε χθες την παρουσίαση της δισκογραφημένης δουλειάς του Λέσβιου συνθέτη Παράσχου Μανιάτη, έχω τη χαρά να σταθώ σήμερα σ' ένα άγνωστο και ανέκδοτο μελοποιημένο ποίημα αφιερωμένο στον επίσης Λέσβιο λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο, κατά κόσμον Θεόφιλο Κεφαλά-Χατζημιχαήλ (περ. 1870-1934), ο οποίος έζησε σε απόλυτη ανέχεια περιπλανώμενος πότε στην περιοχή του Βόλου και πότε στον τόπο του, όπου πρόσφερε την ταπεινή του τέχνη κυριολεκτικά αντί πινακίου φακής φιλοτεχνώντας απλοϊκές (ναΐφ) εικόνες και τοιχογραφίες εμπνευσμένες από την ελληνική ιστορία και παράδοση. Μόνο μετά θάνατον αναγνωρίστηκε και μάλιστα πανηγυρικά η ξεχωριστή ποιότητα του έργου του που έγινε αντικείμενο αμέτρητων τεχνοκριτικών μελετών και δοκιμίων, μερικές φορές μάλιστα με τις βαριές υπογραφές ενός Σεφέρη, ενός Ελύτη ή ενός Εγγονόπουλου. 

Στο ελληνικό τραγούδι ανιχνεύονται κάποιοι στίχοι του Λευτέρη Παπαδόπουλου για τον Θεόφιλο στο τραγούδι «Δέκα παλικάρια» που μελοποίησε το 1970 ο Μάνος Λοΐζος για τις Θαλασσογραφίες του, την ίδια χρονιά που ο Νίκος Μαμαγκάκης μελοποίησε το ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου «Θεόφιλος Χατζημιχαήλ» για το δίσκο Συλλογή 1, ενώ το 1976 ο Άκος Δασκαλόπουλος μορφοποίησε σε ποιητικό λόγο μια σειρά από εικόνες που του ενέπνευσαν πίνακες του Θεόφιλου για τον κύκλο τραγουδιών Ζωγραφιές απ’ τον Θεόφιλο με μουσική του Νότη Μαυρουδή. Τέλος, το 1989 στο δίσκο Απρίλη ψεύτη οι αδελφοί Κατσιμίχα μας έδωσαν ένα όμορφο τραγούδι βασισμένο επίσης στο ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου που προαναφέραμε.

Η γενέθλια γη του μεγάλου ζωγράφου δεν ξέχασε βέβαια το εκλεκτό της τέκνο. Αυτό μου δίνει μια καλή ευκαιρία να σταθώ σ’ έναν ιδιαίτερο Λέσβιο ποιητή που, αν και περιορισμένης εγκύκλιας μόρφωσης (τέλειωσε μόνο το δημοτικό σχολείο), κατάφερε να γίνει σπουδαίος θεράπων της τέχνης του λόγου και να παρουσιάσει αξιόλογα ποιητικά δημιουργήματα ξεκινώντας το 1977 με την πρωτόλεια ποιητική του συλλογή «Μόχθος και ιδρώτας». Πρόκειται για τον Δημήτρη Σιμιτσή, γεννημένο στη Μυτιλήνη το 1934, ενεργό ακόμη και πάντα με ακμαίες τις πνευματικές του δυνάμεις. Ένα από τα πρώτα του ποιήματα ήταν εμπνευσμένο από τη ζωή του Θεόφιλου, την οποία περιέγραψε με βιογραφική ακρίβεια μέσα από ένα καλογραμμένο έμμετρο και ομοιοκατάληκτο ποίημα απλωμένο σε τέσσερις τετράστιχες στροφές («…Παντού ζωγράφιζε σκυφτός για μια φέτα ψωμί / μες στο βοριά που φύσαγε με βλέμμα θολωμένο / και προσπαθούσε να κρατά το χέρι τεντωμένο, / για να μπορεί στο έργο του να δώσει μια γραμμή…»).

Το ποίημα λοιπόν αυτό βρέθηκε στα χέρια του συνθέτη Παράσχου Μανιάτη, ο οποίος το μελοποίησε μαζί με πολλά ακόμη ποιήματα του Σιμιτσή και άλλων Λεσβίων ποιητών συγκροτώντας έτσι ένα μεγάλο σώμα μελοποιημένου ποιητικού υλικού που δυστυχώς παραμένει ανέκδοτο. Ευτυχώς τουλάχιστον που ο συνθέτης φρόντισε κατά καιρούς με ζωντανές του εμφανίσεις στο νησί, όπως η μεγάλη συναυλία που δόθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης στις 8 Νοεμβρίου 2012 στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 100 χρόνια της απελευθέρωσης της Λέσβου από τους Τούρκους,  να κοινωνήσει την εξαιρετική δουλειά του στους συντοπίτες του δίνοντάς μας έτσι την ευκαιρία να σταχυολογήσουμε και το συγκεκριμένο ηχογράφημα με τίτλο «Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος» που είναι γραμμένο σε ρυθμό τσάμικου και αποδίδεται όμορφα από τη λυρική ερμηνεύτρια Ελισάβετ Αθανασοπούλου.

Έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον να αφήσουμε τον ίδιο τον ποιητή Δημήτρη Σιμιτσή να μας μιλήσει από καρδιάς για τη γέννηση αυτού του ξεχωριστού στιχουργήματος: 

Από μικρό παιδί είχα ένα πάθος αυτό της μάθησης. Τα δύσκολα χρόνια όμως του πολέμου,  της κατοχής και του εμφύλιου μου στέρησαν την ευκαιρία να προχωρήσω και να κάνω το όνειρό μου πραγματικότητα (…). Μέσα στην πορεία αυτή του μόχθου και των δυσκολιών έρχονταν στο μυαλό μου αναπάντεχα τις νύχτες λέξεις, φράσεις που αργότερα έγιναν στίχοι. Αυτά τα βράδια έμενα ξάγρυπνος και έγραφα πολλές φορές πάνω στο πακέτο απ’ τα τσιγάρα μου, πάνω σε εφημερίδες ή όπου αλλού μπορούσα. Με το πέρασμα του χρόνου αυτό έγινε εντονότερο και έτσι με την παρότρυνση των φίλων μου έβγαλα την πρώτη ποιητική συλλογή «Μόχθος και ιδρώτας» το 1977. Στο βιβλίο αυτό ένα από τα ποιήματά μου αναφέρεται ζωγράφο Θεόφιλο, στον τσολιά, όπως τον έλεγα (…). Στην δεκαετία του '80 ένας ποιητής της εργατιάς συναντά ένα  επιστήμονα και συνθέτη τον Παράσχο Μανιάτη, ένα άξιο τέκνο της Λέσβου με μεγάλο έργο στην επιστήμη και την μουσική. Μαζί με τον  φιλόλογο Δημήτρη Πατίλα διοργάνωσαν μια εκδήλωση προς τιμή μου στο φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου και εκεί ακούστηκε για πρώτη φορά μελοποιημένο από τον Παράσχο το ποίημά μου «Ο τσολιάς» μόνο με μια κιθάρα. Αργότερα έγινε μια συναυλία στο κάστρο της Μυτιλήνης στα πλαίσια του Λεσβιακού καλοκαιριού, όπου διηύθυνε ο ίδιος την ορχήστρα και ακούστηκαν και άλλα μελοποιημένα ποιήματά μου (…).

Παράσχος Μανιάτης: Τραγούδησέ μου (1998)

Η επόμενη δισκογραφική κατάθεση του Λέσβιου συνθέτη Παράσχου Μανιάτη ήρθε το 1998, αυτή τη φορά με έναν κύκλο τραγουδιών έντεχνου ύφους με γενικό τίτλο Τραγούδησέ μου. Δεκατέσσερα καλογραμμένα τραγούδια, άλλοτε μελωδικά και λυρικά κι άλλοτε εξωστρεφή και χορευτικά, συγκροτούν το σώμα της έκδοσης, τα περισσότερα (έξι συνολικά) σε στίχους του Γιώργου Καραούλη, ο οποίος επιμελήθηκε και την παραγωγή του δίσκου. Τα υπόλοιπα υπογράφονται από τους στιχουργούς Σπύρο Κωσταγιόλα (τρία τραγούδια), Γιάννη Π. Δαλάκα και Μάκη Τουρούκη.

Ο δίσκος συμπληρώνεται με τρία μελοποιημένα ποιήματα του παλιού Λέσβιου ποιητή και λογίου Αργύρη Εφταλιώτη (1849-1923), κατά κόσμον Κλεάνθη Μιχαηλίδη, ενός ποιητή που έχει μελοποιηθεί από αρκετούς συνθέτες μας, όπως ο Γιάννης Σπανός, η Μαίρη Δαλάκου, ο Ευγένιος Δερμιτάσογλου και βεβαίως ο επίσης Λέσβιος συνθέτης Νίκος Τσιριγώτης. Ο Μανιάτης επέλεξε τρία ποιήματα ("Τραγούδι της ζωής", "Τραγούδι της ταβέρνας", "Πατινάδα"), από τα οποία το "Τραγούδι της ταβέρνας" μάς είναι ιδιαίτερα οικείο από την εξαίρετη μελοποίηση του Γιάννη Σπανού για τη δεύτερη Ανθολογία του (1968). Επίσης το "Τραγούδι της ζωής" αξίζει να επισημάνουμε ότι το ερμηνεύει με στιβαρό ύφος ο πατέρας του συνθέτη Θεόδωρος Μανιάτης, ο οποίος υπήρξε μουσικοδάσκαλος της βυζαντινής μουσικής και πρωτοψάλτης στον Μητροπολιτικό Ναό της Μυτιλήνης. 

Εκτός από το "Τραγούδι της ζωής" που προαναφέραμε, όλα τα υπόλοιπα τραγούδια του δίσκου αποδίδει η υπέροχη, αλλά τόσο αδικημένη μεσόφωνος και λαϊκή ερμηνεύτρια Σοφία Μιχαηλίδη, η οποία υπηρετεί διακριτικά και με συνέπεια το ελληνικό τραγούδι από τη δεκαετία του '70 δίπλα σε σημαντικούς δημιουργούς, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μιχάλης Τρανουδάκης, ο Μιχάλης Τερζής, ο Θωμάς Μπακαλάκος, ο Κώστας Μυλωνάς, ο Γιάγκος Χαρτοφύλακας και άλλοι. Στην εκτέλεση των τραγουδιών συμμετέχει η Συμφωνική Ορχήστρα της Σόφιας υπό τη διεύθυνση του συνθέτη, καθώς και οι σολίστες Ερμιόνη Νάστου στο πιάνο και Χρήστος Μητρέντζης στο μπουζούκι. Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στα στούντιο της Βουλγαρικής Ραδιοφωνίας, ενώ ο δίσκος εκδόθηκε τον Σεπτέμβρη του 1998.

Παράσχος Μανιάτης: Αμβροσία (1994)

Έχουμε σήμερα ένα πολύ ενδιαφέρον δείγμα της δουλειάς του Λέσβιου συνθέτη Παράσχου Μανιάτη στο ιδιαίτερα απαιτητικό πεδίο της καθαρά συμφωνικής μουσικής γραφής. Πρόκειται για δυο συμφωνικά έργα που συνιστούν τη διπλή Συμφωνία του με αριθμό καταλόγου 40. Αμφότερα συγκροτούν το υλικό του δίσκου Αμβροσία που ηχογραφήθηκε στην Αμερική το 1994 σε ανεξάρτητη και πάλι παραγωγή. Είναι δυο συμφωνικά έργα επικού ύφους που ανήκουν στο είδος της προγραμματικής μουσικής με 35λεπτη περίπου διάρκεια το καθένα. Η έμπνευσή τους αντλείται εξολοκλήρου από τη νεότερη ελληνική ιστορία διατρέχοντας ένα χρονικό ορίζοντα άνω των δύο αιώνων, από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι την εποχή που γράφτηκαν (τέλη της δεκαετίας του '80).

Η πρώτη Συμφωνία έχει υπότιτλο: Αγώνες και θυσίες του ελληνικού λαού. Αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη με εναλλασσόμενη ρυθμική αγωγή και με ειδική ιστορική επισήμανση το καθένα: α) Ο χορός του Ζαλόγγου, Δεκέμβρης 1803, β) Το κρυφό σχολειό, γ) Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, Ιούνιος 1822, δ) Το κατέβασμα της χιτλερικής σημαίας στην Ακρόπολη από τον Μανόλη Γλέζο και τον Απόστολο Σάντα, Μάιος 1941.

Η δεύτερη Συμφωνία επιγράφεται: Η αναγέννηση της Ελλάδας. Και πάλι η ανάπτυξη είναι τετραμερής με τις εξής ιστορικές επισημάνσεις: α) Η πρώτη κυβέρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια, Ιανουάριος 1828, β) Η περίοδος Βενιζέλου μεταξύ 1912-1913, γ) Η Μεταπολίτευση, Ιούλιος 1974, δ) Η εθνική συμφιλίωση, καλοκαίρι 1989.

Τα έργα ηχογραφήθηκαν με χορηγία της Γενικής Γραμματεία Αποδήμου Ελληνισμού του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών. Τη συμφωνική ορχήστρα διευθύνει ο Αμερικανός αρχιμουσικός Gregory R. Jones. Στο εξώφυλλο δεσπόζει ο περίφημος "Ήλιος", το βασιλικό έμβλημα της αρχαίας Μακεδονίας, απηχώντας προφανώς την πολιτική επικαιρότητα της εποχής που εκδόθηκε ο δίσκος. 

Παράσχος Μανιάτης: Αντίκοσμος (1988)

Πριν από μερικά χρόνια είχαμε παρουσιάσει ένα σπάνιο δίσκο μελοποιημένης ποίησης με τίτλο Νοσταλγία (1983) που εκδόθηκε στη Σουηδία κι έφερε την υπογραφή του συνθέτη Παράσχου Μανιάτη. Επανέρχομαι λοιπόν σήμερα στον παραγνωρισμένο από το ελληνικό κοινό αυτόν συνθέτη, για να δούμε και το υπόλοιπο δισκογραφημένο του έργο, αλλά κυρίως για να γνωρίσουμε καλύτερα μια σημαντική προσωπικότητα διεθνούς εμβέλειας που είναι κάτι πολύ περισσότερο από απλό συνθέτη τραγουδιών.

Ο Παράσχος (Πάρης) Μανιάτης γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1957, ενώ έκανε σημαντικές σπουδές στον τομέα της Μηχανολογίας στη Σουηδία και στις ΗΠΑ και ανέπτυξε ακαδημαϊκή δραστηριότητα επί σειρά ετών μέχρι την πιο πρόσφατη στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Παράλληλα είχε και ολοκληρωμένες μουσικές σπουδές στη βυζαντινή και ευρωπαϊκή μουσική στο Εθνικό Ωδείο και το Ωδείο Αθηνών, αλλά και στο Πανεπιστήμιο Webster του Σεντ Λούις στις ΗΠΑ. Η ευρεία μουσική του κατάρτιση τού έδωσε τη δυνατότητα να αναπτύξει ένα πολυσύνθετο και ετερόκλητο συνθετικό έργο που περιλαμβάνει συνθέσεις λόγιου ύφους (συμφωνίες, κοντσέρτα, μουσική δωματίου, πιανιστικά έργα), αλλά και πληθώρα κύκλων τραγουδιών, πολλά από τα οποία βασίζονται σε ποιητικά κείμενα. Δυστυχώς το μεγαλύτερο μέρος αυτού του έργου παραμένει ανέκδοτο, αν και έχει επανειλημμένα παρουσιστεί σε ζωντανές εμφανίσεις του συνθέτη, κυρίως στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου δε σταμάτησε ποτέ να επιστρέφει και να αποτίει τον απαραίτητο φόρο τιμής επιλέγοντας μάλιστα συχνά να μελοποιεί Λέσβιους ποιητές ή να αξιοποιεί το ντόπιο μουσικό δυναμικό στις συναυλίες του.

Αφού λοιπόν μας έδωσε το 1983 ένα πρώτο δείγμα της μελοποιητικής του ευχέρειας με το άλμπουμ Νοσταλγία που προαναφέραμε, ο επόμενος δισκογραφικός σταθμός του Παράσχου Μανιάτη ήρθε το 1988 με το έργο Anticosmos (Αντίκοσμος) που αποτελεί ανεξάρτητη παραγωγή και ανήκει στο πεδίο της λόγιας δημιουργίας. Πρόκειται για έναν κύκλο δώδεκα μικρών συνθέσεων (η διάρκειά τους κυμαίνεται από 2,5 μέχρι 8 λεπτά) για σόλο πιάνο που συνιστούν το έργο 4 στον κατάλογο της επίσημης εργογραφίας του. Στοχαστικές μελωδίες με ισχυρό λυρικό φορτίο μας μεταφέρουν σε ένα κόσμο ονειρικό, πέρα από το πεδίο των αισθήσεων, έναν αντίκοσμο που αναδύεται αίφνης ως φιλόξενο καταφύγιο της κρυμμένης μας ευαισθησίας, η οποία μοιάζει να ακουμπά εκεί νωχελικά και εξαγνισμένη από την τριβή της καθημερινότητας. Χαρακτηριστικοί είναι κάποιοι τίτλοι: "Εωθινή ηχώ", "Κοσμογονία", "Μεσουράνηση", "Νέμεση", "Φωτονεφέλη".

Το έργο ερμηνεύει με άριστη τεχνική η αξιόλογη πιανίστρια Ερμιόνη Νάστου, μια δραστήρια μουσικός με καταγωγή από την Ήπειρο, εγκατεστημένη από παιδί στην Αθήνα, όπου είχε την τύχη να μελετήσει πιάνο δίπλα σε σημαντικούς δασκάλους, ενώ το 1977 βρέθηκε στη Σοβιετική Ένωση κι έκτοτε αποτελεί σταθερό μέλος του συλλόγου Εμείς που σπουδάσαμε στο Σοσιαλισμό. Είναι αξιοσημείωτο ότι η εκλεκτή αυτή πιανίστρια καταπιάστηκε και με τον τομέα της Αρχιτεκτονικής, πράγμα που φανερώνει ότι έχει παράλληλο βίο με αυτόν του συνθέτη και μηχανολόγου-οικονομολόγου Παράσχου Μανιάτη, με τον οποίο κάποια στιγμή διασταυρώθηκαν οι καλλιτεχνικές τους πορείες!

Λένα Παππά: Μελοποιημένα ποιήματα (1977-2024)

Έφυγε από τη ζωή πριν από μερικές ημέρες η σημαντική μεταπολεμική ποιήτρια Λένα Παππά (1932-2025), επί χρόνια εργαζόμενη στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας δίπλα στον συγγραφέα και ακαδημαϊκό Παντελή Πρεβελάκη. Στα γράμματα πρωτοεμφανίστηκε το 1956 με την ποιητική συλλογή "Ποιήματα", για να ακολουθήσουν δεκάδες άλλες ποιητικές συλλογές, αλλά και πεζογραφήματα (διηγήματα και μυθιστορήματα) που της χάρισαν πληθώρα τιμητικών διακρίσεων και βραβείων.

Στην ελληνική δισκογραφία η Λένα Παππά έχει μια ενδιαφέρουσα παρουσία και σ' αυτή θα σταθούμε μ' αυτό το μικρό αφιέρωμα. 14+1. Τόσα είναι τα μελοποιημένα ποιήματα της Λένας Παππά που πέρασαν στην επίσημη δισκογραφία, χωρίς να υπολογίζονται βέβαια οι επανεκτελέσεις μερικών από αυτά. Το πρώτο δισκογραφικό της φανέρωμα ήρθε το 1977 με το τραγούδι "Αν είμαι" που μελοποίησε ο Μίμης Πλέσσας για τον προσωπικό δίσκο Πες μου της Βασιλικής Λαβίνας. Μεσολάβησαν δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια μέχρι να την ξαναδούμε στην ελληνική δισκογραφία και μάλιστα πολύ πιο δυναμικά αυτή τη φορά, όταν οι σπουδαίοι Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας συμπεριέλαβαν τρία μελοποιημένα ποιήματά της ("Του έρωτα", "Το δωμάτιο", "Παλιά καλοκαίρια") στο άλμπουμ Της αγάπης μαχαιριά (1994), τραγούδια μάλιστα που γνώρισαν και αρκετές επανεκτελέσεις (Γιώργος Νταλάρας, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Χρήστος Δάντης, Μιχάλης Τζουγανάκης κ.ά.).

Την πιο συστηματική πάντως μελοποιητική δουλειά πάνω στο ποιητικό έργο της Λένας Παππά πιστώνεται ο καλός τραγουδοποιός Γιάννης Νικολάου, ο οποίος μας έδωσε ένα πρώτο δείγμα το 1997 με το τραγούδι "Πάει καιρός" από τον προσωπικό δίσκο της Καλλιόπης Βέττα Στη χώρα των ασμάτων. Την επόμενη χρονιά ο Νικολάου παρουσίασε ένα σώμα επτά μελοποιημένων ποιημάτων της Λένας Παππά στο δίσκο του Κακό παιδί ("Το κακό παιδί", "Αν", "Το κρίνο", "Μοίρα", "Νύχτα", Άνεμοι", "Χρώματα"), από τα οποία δύο ("Μοίρα", "Χρώματα") συμπεριέλαβε σε δεύτερη δική του εκτέλεση στο άλμπουμ Μπάντα του δρόμου (2004), ενώ άλλο ένα ("Το κρίνο") ερμήνευσε σε δεύτερη εκτέλεση και ο Παντελής Θαλασσινός στο άλμπουμ Οι άγγελοι του έρωτα (2005) μαζί με το πρωτότυπο "Πικρό τραγούδι".

Αξιοσημείωτο, τέλος, είναι ότι ο Πάνος Κατσιμίχας συμπεριέλαβε δύο στίχους της ποιήτριας στο τραγούδι του "Μην κοιτάζεις πίσω" από το δίσκο του Μπαλάντες των πολυκατοικιών (2004), ενώ μόλις το 2024 ο Γιώργος Αλτής μας έδωσε το τραγούδι "Μου λες θα φύγεις" με τη φωνή της Πέγκυς Ζάρρου που εκδόθηκε από το μουσικό περιοδικό Μετρονόμος.

Χρυσόστομος Σταμούλης: Γελάς (2020)

Το 2020 ο Χρυσόστομος Σταμούλης μας έδωσε την τελευταία ως τώρα δισκογραφική του δουλειά με τίτλο Γελάς που εκδόθηκε και πάλι σε μορφή βιβλίου με ένθετο τον ψηφιακό δίσκο από τις Εκδόσεις Αρμός. Είναι κι αυτή μια δουλειά που ακολουθεί τα χνάρια της προηγούμενης κατάθεσης του αξιόλογου συνθέτη, του κύκλου τραγουδιών Αγάπη σ' αγαπάω που είχε κυκλοφορήσει το 2013. Κι αν μ' εκείνη τη δουλειά ο δημιουργός μας χάρισε απλόχερα τα συναισθήματα αγάπης που πλημμύριζαν τα τραγούδια του, αυτή τη φορά μας χαρίζει ένα πλούσιο μπουκέτο με ανθισμένα χαμόγελα δείχνοντας έτσι την αισιόδοξη φύση του και την ισχυρή του κατάφαση στο φαινόμενο της ζωής και της ανθρώπινης επικοινωνίας.

Πρόκειται για ένα κύκλο τραγουδιών που βασίζονται και πάλι στον ποιητικό λόγο είτε με δικά του κείμενα, είτε με κείμενα σημαντικών νεωτερικών μας ποιητών, όπως ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, ο Γιώργος Σαραντάρης και ο Τάκης Βαρβιτσιώτης, μαζί με στίχους από την "Εκκλησιαστή" (ένα από τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης), αλλά και του Κύπριου Παναγιώτη Θωμά και του σύγχρονου στιχουργού Μάνου Ορφανουδάκη. Συνολικά ο δίσκος περιλαμβάνει δεκατρία κομμάτια, από τα οποία το ένα ("Λοξό καράβι") αποδίδεται σε δυο εκδοχές, άλλα δύο μέρη ("Σαν γέλασα", "Έχω δει τον ουρανό") είναι πεζά και τα διαβάζει ο συνθέτης, ενώ δύο τραγούδια αποδίδονται σε δεύτερη εκτέλεση, δηλαδή το "Λιταία πύλη" (από τον ομώνυμο δίσκο του 1998) και το "Κατάλευκο πουλί" (από το δίσκο Αγάπη σ' αγαπάω).

Τα τραγούδια ερμηνεύει μια θαυμάσια ομάδα νέων και παλιότερων ερμηνευτών και συγκεκριμένα ο Αλέξανδρος Τζουγανάκης, η Γεωργία Νταγάκη, ο Ανδρέας Καρακότας, ο Γεράσιμος Ανδρεάτος, η Λιζέτα Καλημέρη, ο Γιώργος Καλογήρου και ο Νίκος Ξυδάκης. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκαν ο Θάνος Σταυρίδης, ο Δημήτρης Λάππας, ο Κωνσταντίνος Δημηνάκης και ο συνθέτης. Οι ηχογραφήσεις πραγματοποιήθηκαν στο στούντιο Cue Productions της Θεσσαλονίκης κατά το διάστημα 2018-2020. Η έκδοση είναι υψηλής αισθητικής στα γνωστά πλέον στάνταρ που μας έχει συνηθίσει ο συνθέτης.

Χρυσόστομος Σταμούλης: Αγάπη σ' αγαπάω (2013)

Ο ορχηστρικός δίσκος Metamorphosis (2007) του Χρυσόστομου Σταμούλη έκλεινε με τον υπέροχο "Ύμνο της αγάπης" του Απόστολου Παύλου. Κι ακριβώς από την ίδια θεματική αφετηρία μοιάζει να γεννιέται η επόμενη δουλειά του αξιόλογου συνθέτη με τίτλο Αγάπη σ' αγαπάω που κυκλοφόρησε το 2013 σε μορφή βιβλίου από τις Εκδόσεις Αρμός.

Πρόκειται για έναν θαυμάσιο κύκλο οκτώ τραγουδιών με στίχους κυρίως του ίδιου του συνθέτη (πέντε τραγούδια) κι από ένα της Σόνιας Κούμουρου και του Παναγιώτη Θωμά, ενώ η κορύφωση του έργου έρχεται στο φινάλε με τη μελοποιημένη απόδοση στίχων του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη από το διήγημά του "Έρωτας στα χιόνια", γραμμένο το 1896, το οποίο μαζί με άλλα διηγήματα του μεγάλου Σκιαθίτη πεζογράφου έχει αποθανατίσει με την εμβληματική της ανάγνωση η σπουδαία ηθοποιός μας Σαπφώ Νοταρά σε παλιότερη ραδιοφωνική καταγραφή.

Η έκδοση είναι εξαιρετική από κάθε άποψη, καθώς συνδυάζει αρμονικά την ποίηση, τον πεζό λόγο, τη ζωγραφική και τη μουσική. Έχουμε δηλαδή ένα μουσικό βιβλίο που πέρα από τους στίχους των τραγουδιών περιέχει και άλλα ενδιαφέροντα λογοτεχνικά κείμενα. Φυσικά το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της έκδοσης είναι το ένθετο ψηφιακό δισκάκι με τα οκτώ χαμηλόφωνα τραγούδια του συνθέτη που ξεχειλίζουν από λυρισμό και ευαισθησία. Ο ίδιος χαρακτηρίζει τη δουλειά του ως "μια ιστόρηση της αγάπης με κείμενα, τραγούδια και ζωγραφιές". Το βιβλίο περιλαμβάνει μια ποικιλία κειμένων με κοινό άξονα την αναφορά στο κορυφαίο συναίσθημα της αγάπης και με βαρυσήμαντες υπογραφές, όπως του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη που προαναφέραμε, αλλά και του Σολομώντα, του Όσκαρ Ουάιλντ, του Μάνου Χατζιδάκι, του Τάσου Λειβαδίτη, του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, του Τάκη Βαρβιτσιώτη και άλλων. Την εικαστική επιμέλεια της έκδοσης είχαν οι Κύπριοι ζωγράφοι Χρίστος Πίτσιλλος και Ανδρέας Νικολάου.

Τα τραγούδια ερμηνεύουν τρεις εκλεκτοί εκπρόσωποι της νεότερης τραγουδιστικής γενιάς, η Μελίνα Κανά, ο Γεράσιμος Ανδρεάτος και ο Απόστολος Ρίζος. Δεύτερη φωνή η Κωνσταντίνα Τεντόγλου. Στην ενορχήστρωση μαζί με τον συνθέτη συνέπραξαν ο Θάνος Σταυρίδης και ο Δημήτρης Λάππας. Οι ηχογραφήσεις πραγματοποιήθηκαν στο υπερσύγχρονο στούντιο ηχοληψίας του ΑΠΘ την άνοιξη του 2013. Τη μετάφραση του σολομώντειου κειμένου έκανε ο Κύπριος ποιητής Κυριάκος Χαραλαμπίδης.

Χρυσόστομος Σταμούλης: Metamorphosis (2007)

Την ίδια εκείνη χρονιά (2007) που μας έδωσε το δίσκο Το τραγούδι του ερωδιού με τη μουσική για το ντοκιμαντέρ "Πρέσπα, ο τόπος της εύλαλης σιωπής" του Ιωάννη Λ. Παπακαρμέζη, ο συνθέτης Χρυσόστομος Σταμούλης παρουσίασε μια δεύτερη συνεργασία με τον σκηνοθέτη, ο οποίος αυτή τη φορά λειτούργησε με την ιδιότητα του εκδότη και παραγωγού, και το αποτέλεσμα ήταν ένας ορχηστρικός δίσκος με τον αγγλόφωνο (άγνωστο γιατί) τίτλο Metamorphosis που κυκλοφόρησε από την ILP Productions. 

Στην ιδιαίτερη αυτή δουλειά ο συνθέτης ξεδιπλώνει προσωπικές μνήμες και οικογενειακές στιγμές που τις ντύνει με όμορφες οργανικές μελωδίες παίζοντας επιδέξια με τα ηχοχρώματα που άλλοτε παραπέμπουν στην Ανατολή κι άλλοτε αποκτούν συμφωνικές προεκτάσεις. Για το σκοπό αυτό επιστρατεύτηκε κι ένα ορχηστρικό οπλοστάσιο ανάμικτο με μουσικά όργανα ανατολίτικων χρωμάτων (φλογέρα, ούτι, κανονάκι, νέι, λύρα, μπεντίρ, τουμπελέκι, ντέφι) και ακουστικά όργανα της δυτικής μουσικής (κιθάρα, μαντολίνο, όμποε, τσέμπαλο, φλάουτο, λαούτο, κλαρινέτο, βιολί, βιολοντσέλο και κρουστά). Ο Αντώνης Σουσάμογλου επιμελήθηκε την ενορχήστρωση υπογράφοντας μάλιστα και ως συνθέτης το θέμα "Ήχοι φτερών". Ο συνθέτης σημειώνει: "Ο δίσκος αυτός που αλλιώς ξεκίνησε και αλλιώς κατέληξε, καθώς υπέστη και αυτός μια μικρή μεταμόρφωση, είναι αποτέλεσμα της αγάπης πολλών ανθρώπων. Θα έλεγα πως πρόκειται για μια γιορταστική, αλλά χαμηλόφωνη λιτανεία στιγμών, στην οποία συμμετέχουν μυστικά τραγουδιστές, μουσικοί, τεχνικοί του ήχου, φίλοι σιωπηλοί…".

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το φινάλε του δίσκου, όπου περιέχεται ένα φωνητικό θέμα που αποτελεί μελοποίηση του περίφημου "Ύμνου της αγάπης" του Απόστολου Παύλου σε νεοελληνική απόδοση της Αναστασίας Δεληαργύρη-Φωτίου. Το ερμηνεύει ο Μανώλης Χατζημανώλης, ενώ τα αφηγηματικά μέρη αποδίδει ο σπουδαίος ηθοποιός του ΚΘΒΕ Δημήτρης Καρέλλης λίγους μήνες μόλις πριν φύγει απροσδόκητα από τη ζωή. Επίσης τα φωνητικά (βοκαλισμός) στο θέμα "Αισθήσεις" αποδίδουν η Νικολέττα Δημητρίου και ο Νίκος Σπανός. Τις ακουαρέλες που κοσμούν την προσεγμένη έκδοση σχεδίασε και πάλι ο Νικόλας Μπλιάτκας.

Χρυσόστομος Σταμούλης: Το τραγούδι του ερωδιού (2007)

Το 2007 στάθηκε η παραγωγικότερη χρονιά για τον Χρυσόστομο Σταμούλη, αφού είχε διπλή δισκογραφική παρουσία, πράγμα εντελώς σπάνιο για τους δικούς του ρυθμούς, μία με μια οργανική δουλειά κι άλλη μία με μουσική και τραγούδια για σκηνική λειτουργία.

Η σκηνική δουλειά που προανέφερα έχει τίτλο Το τραγούδι του ερωδιού και συνιστά και τη δεύτερη συνεχόμενη συνεργασία του συνθέτη με τον σκηνοθέτη και εκδότη Ιωάννη Λ. Παπακαρμέζη, με τον οποίο είχε συνεργαστεί δυο χρόνια νωρίτερα για τη μουσική επένδυση του ντοκιμαντέρ ...Και τα μάτια τους στάζουν Καππαδοκία (2005). Αυτή τη φορά η δουλειά του σκηνοθέτη στράφηκε στις εσχατιές της βορειοδυτικής Ελλάδας, στη μεθοριακή γραμμή με την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία, όπου δεσπόζει ο υδάτινος όγκος της λίμνης Πρέσπας, ανταποκρινόμενος σε κάλεσμα της τοπικής Μητρόπολης. Τίτλος του ντοκιμαντέρ: "Πρέσπα, ο τόπος της εύλαλης σιωπής". Το υλικό μάλιστα του ντοκιμαντέρ εκδόθηκε και σε μορφή βιβλίου. 

Η ομορφιά του τοπίου άρρηκτα δεμένη με τους μύθους και θρύλους που τη συντροφεύουν μαζί με τη γοητευτική χλωρίδα και πανίδα της περιοχής έδωσαν ισχυρή ώθηση στην έμπνευση του συνθέτη, ο οποίος συνέθεσε ένα συναρπαστικό έργο αποτελούμενο κυρίως από οργανικά θέματα πλημμυρισμένα από αέρινες μελωδίες που μοιάζουν να ξεπετάγονται αυθόρμητα μέσα από τις μικρές σπηλιές της λίμνης σαν τον αγέρα που χαϊδεύει νωχελικά τα ήρεμα νερά της. Ενδιάμεσα χώρεσαν και τρία όμορφα τραγούδια ("Τραγούδι του ερωδιού", "Τραγούδι των παιδιών", "Άγιος Έρωτας") σε στίχους του συνθέτη που ερμηνεύουν ο Γιώργος Καλογήρου, ο Μιχάλης Παπαζήσης, ο Φώτης Θεοδωρίδης και παιδική χορωδία υπό την καθοδήγηση της Ιωσηφίνας Κατωφλίδου, συζύγου του συνθέτη. 

Την ενορχήστρωση επιμελήθηκαν ο συνθέτης και ο Μανόλης Ανδρουλιδάκης καταφεύγοντας σε μια ελεύθερη οργανική σύνθεση με ακουστικά όργανα ανάμικτα ενίοτε με φυσικούς ήχους του περιβάλλοντος, ενώ δε λείπουν και οι χαρακτηριστικοί ήχοι των χάλκινων πνευστών που αποτελούν σήμα κατατεθέν της περιοχής. Η έκδοση, εξαιρετικά προσεγμένη και καλαίσθητη, περιλαμβάνει πολύ ενδιαφέροντα κείμενα που υπογράφουν ο σκηνοθέτης και ο συνθέτης, λεπτομερείς πληροφορίες για κάθε μουσικό θέμα και θαυμάσια εικαστική φροντίδα με ωραιότατες ακουαρέλες που ζωγράφισε ο Νικόλας Μπλιάτκας.

Χρυσόστομος Σταμούλης: Καππαδοκία (2005)

Αραιή, αλλά σταθερή και αδιάλειπτη είναι η δισκογραφική παρουσία του Χρυσόστομου Σταμούλη, ο οποίος χρειάστηκε επτά χρόνια από την πρώτη του κατάθεση (Λιταία Πύλη) μέχρι να παρουσιάσει τη δεύτερη προσωπική του δουλειά με πλήρη τίτλο "...και τα μάτια τους στάζουν Καππαδοκία" που εκδόθηκε το 2005 σε ανεξάρτητη παραγωγή της Θεσσαλονίκης υπό την ετικέτα ILP Productions. Το υλικό του δίσκου περιλαμβάνει τη μουσική και τα τραγούδια που έγραψε για το ομώνυμο ντοκιμαντέρ του Ιωάννη Λ. Παπακαρμέζη, το οποίο αναφέρεται στις χαμένες μικρασιατικές πατρίδες επικεντρώνοντας στον ελληνισμό της Καππαδοκίας, στην καρδιά της Μικρασιατικής γης. 

Από τα 21 θέματα του δίσκου τα δώδεκα είναι φωνητικά (τραγούδια) και βασίζονται σε ποιήματα του Σαμιώτη ποιητή Γιώργου Θέμελη (1900-1976), του Κύπριου Κυριάκου Χαραλαμπίδη (1940- ) και του συνθέτη. Μια εξαίσια πλημμυρίδα εμπνευσμένων μελωδιών κατακλύζει το έργο σε ένα ύφος έντονα ελεγειακό που φορτίζει το θυμικό του ακροατή προκαλώντας συναισθήματα βαθιάς συγκίνησης. Η μουσική του Σταμούλη χαρακτηρίζεται από ηχοχρωματισμούς βγαλμένους κατευθείαν από την πλούσια ελληνική λαϊκή ή θρησκευτική παράδοση. 

Ερμηνευτές των τραγουδιών είναι ο Παντελής Θεοχαρίδης, ο Μανώλης Χατζημανώλης, ο Γεράσιμος Ανδρεάτος, ο Αργύρης Μπακιρτζής, ο Γιώργος Καλογήρου και το μουσικό σχήμα Τρίφωνο. Συμμετέχει και πάλι η Χορωδία Νέων Ιωάννης Χρυσόστομος που διευθύνει ο συνθέτης, καθώς και το ένα έκτακτο Φωνητικό Σύνολο. Κείμενα διαβάζει με πολύ εκφραστικό ύφος ο εκλεκτός ηθοποιός Γιώργος Μιχαλακόπουλος που μας είχε δώσει πειστικά δείγματα της αφηγηματικής του ικανότητας λίγο παλιότερα συμμετέχοντας στο δίσκο του Γιώργου Τσαγκάρη Φυσάει (1993) βασισμένο σε ποίηση του Τάσου Λειβαδίτη. Τις ενορχηστρώσεις υπογράφουν ο Χρυσόστομος Σταμούλης, ο Μανόλης Ανδρουλιδάκης και ο Βασίλης Κασούρας. Το εικαστικό μέρος της έκδοσης επιμελήθηκε ο Νικόλας Μπλιάτκας.

Χρυσόστομος Σταμούλης: Λιταία Πύλη (1998)

Γενέθλια ημέρα η σημερινή για έναν εκλεκτό δημιουργό από την άτυπα λεγόμενη Σχολή της Θεσσαλονίκης, τον Χρυσόστομο Σταμούλη που γεννήθηκε στην Άφυτο της Χαλκιδικής στις 2 Αυγούστου του 1964 και μας πρωτοσυστήθηκε ως συνθέτης μόλις το 1998 με το άλμπουμ Λιταία Πύλη, ένα κρυφό διαμαντάκι της ελληνικής δισκογραφίας που αξίζει να ανασύρουμε από την αφάνεια και να χαρούμε την παραγνωρισμένη ομορφιά του. 

Βέβαια ο συγκεκριμένος δημιουργός δεν είναι κάποιος τυχαίος μουσικός που απλώς δεν ευτύχησε να κάνει μεγάλο όνομα. Γιατί ο Χρυσόστομος Σταμούλης αποτελεί σημαντική πνευματική μορφή της Θεσσαλονίκης, εν ενεργεία καθηγητής στη Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, με σοβαρές σπουδές στο φλάουτο και τη μουσική θεωρία στο Μακεδονικό Ωδείο, ενώ έχει ήδη στο ενεργητικό του και σοβαρό συγγραφικό έργο, αλλά και μουσική δραστηριότητα ως διευθυντής του νεανικού χορωδιακού και ορχηστρικού σχήματος "Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος" της Θεσσαλονίκης. Μετά την παρθενική του δισκογραφική εμφάνιση το 1998, συνέχισε να μας δίνει σε αραιά χρονικά διαστήματα κι άλλες αξιόλογες δουλειές, όπως οι μουσικές του επενδύσεις για τα ντοκιμαντέρ Καππαδοκία (2005) και Το τραγούδι του ερωδιού (2007), το οργανικό Metamorphosis (2007), αλλά και οι κύκλοι τραγουδιών Αγάπη σ' αγαπάω (2013) και Γελάς (2020).

Η Λιταία Πύλη είναι ένα άλμπουμ με μελωδικό πλούτο ανάμικτο με λαϊκούς και νεορεμπέτικους απόηχους και κυρίως με ένα καίριο ποιητικό υπόβαθρο, πάνω στο οποία χτίστηκαν οι μελωδίες των τραγουδιών. Παρόλο που είναι εμφανής ένας θρησκευτικός προσανατολισμός, αυτό γίνεται μ' ένα ανοιχτό πνεύμα και με μια διάθεση βαθύτερης ανθρώπινης επικοινωνίας. Η επιλογή των στίχων φανερώνει την απουσία κάθε θρησκοληπτικής εμμονής. Μια ψυχική ανάταση αναδίνεται στο άκουσμα αυτών των τρυφερών τραγουδιών. Ο ίδιος ο συνθέτης έγραψε στίχους, αλλά αξιοποίησε και ποιήματα του Βαγγέλη Βαρβαρέσου, του Παναγιώτη Λάιου, του Βενιζέλου Χριστοφορίδη και της Μαριλένας Φακέττι. Σημαντική στιγμή του δίσκου αποτελεί η μελοποίηση του "Πέμπτου Ευαγγελίου" του Άγγελου Σικελιανού (1884-1951), ενώ η κορύφωση έρχεται στο τέλος μ' έναν ωραιότατο μικρό κύκλο μελοποιημένων ποιημάτων του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη (1908-1993), εμβληματικής πνευματικής μορφής της μεταπολεμικής Θεσσαλονίκης, από την ποιητική συλλογή "Ο πεθαμένος και η ανάσταση" (1944). 

Τα τραγούδια αποδίδουν πολύ εκφραστικά οι τρεις νέοι τότε ερμηνευτές Πέτρος Γαϊτάνος, Μανώλης Χατζημανώλης και Μιχάλης Παπαζήσης. Συμμετέχει η Χορωδία Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος υπό τη διδασκαλία του συνθέτη και της Ελένης Μουμτζή, καθώς και το παιδικό της τμήμα που διευθύνει η Ιωσηφίνα Κατωφλίδου-Σταμούλη. Το τραγούδι "Χρώματα" ερμηνεύει η Μαριάννα Γκιουλέκα, ενώ το τραγούδι "Οδοιπόρος" είναι αφιερωμένο στον Σταύρο Κουγιουμτζή. Το εξώφυλλο φιλοτέχνησε η Ανδρομάχη Βουτσινά. Ένας συνολικά θαυμάσιος δίσκος, άδικα παραγκωνισμένος από την πλημμύρα των αναλώσιμων σουξέ.

100 Χρόνια Μίκης Θεοδωράκης: ΙV. Ο Πολιτικός Μίκης

Άφησα τελευταία την κατηγορία των επικών και πολιτικών τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη, όχι γιατί ανάμεσά τους δεν περιλαμβάνονται και μερικές σπουδαίες μουσικές στιγμές, αλλά κυρίως γιατί ήθελα να δώσω το προβάδισμα στις άλλες πτυχές του πολύπλευρου αυτού δημιουργού, οι οποίες - πλην της καθαρώς λαϊκής - παραμένουν στην άκρη υποτιμημένες, χωρίς να έχουν φωτιστεί όσο θα τους άξιζε και χωρίς να έχει εκτιμήσει επαρκώς την αξία τους το ευρύ κοινό, παρόλο που εκεί κυρίως κρύβονται τα αληθινά διαμάντια της μουσικής του.

Θα ήταν περιττολογία βέβαια να τονίσω κι εγώ το αγωνιστικό πνεύμα που διατρέχει το βίο και το έργο του συνθέτη από τα νεανικά του ήδη χρόνια, πράγμα άλλωστε που του κόστισε ακριβά σε εποχές ιδεολογικής μισαλλοδοξίας που επικράτησαν στον τόπο μας κατά την εμφυλιακή και μετεμφυλιακή περίοδο με αποκορύφωμα βέβαια τα σκοτεινά χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Τίποτε και ποτέ πάντως δε στάθηκε πραγματικό εμπόδιο για την πορεία αυτού του ελεύθερου πνεύματος, για να μην πω μάλιστα ότι οι ανελέητες διώξεις που υπέστη μάλλον πυροδότησαν πιο δυναμικά τον δημιουργικό του οίστρο και οδήγησαν στη σύνθεση σημαντικών έργων. 

Η αλήθεια είναι ότι το "πολιτικό" στοιχείο ήταν παρόν σε πολλά έργα του συνθέτη που δεν το έδειχναν αυτό και τόσο καθαρά, ακόμη κι αυτά που είχαν κυρίαρχη τη σφραγίδα του λαϊκού, όπως τα τραγούδια του Επιτάφιου (1960) και ασφαλώς το Τραγούδι του νεκρού αδελφού (1962) με τις συμβολικές αναφορές στον οδυνηρό εμφύλιο που είχε προηγηθεί. Το 1964 πάντως μας έδωσε ένα πιο ξεκάθαρου πολιτικού προσανατολισμού έργο, τη μουσική για το θεατρικό Ένας Όμηρος που αναφέρεται στον απελευθερωτικό αγώνα των Ιρλανδών κατά των Άγγλων, ενώ το πρώτο ακραιφνώς "πολιτικό" του δημιούργημα κατά την προδικτατορική εποχή ήταν η εμβληματική Ρωμιοσύνη (1966) σε ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Κατά τη διάρκεια του χουντικού καθεστώτος συνέθεσε σχεδόν αποκλειστικά έργα με πολιτικό και αγωνιστικό περιεχόμενο, όπως η μεγάλη σειρά των Αρκαδιών, η Κατάσταση Πολιορκίας, ο Ήλιος και ο Χρόνος, το Μυθιστόρημα, τα Τραγούδια του Ανδρέα, Τα λαϊκά, η Νύχτα θανάτου, το Πνευματικό Εμβατήριο, Τα τραγούδια του Αγώνα, Τα 18 Λιανοτράγουσα της πικρής πατρίδας και το Canto General. Τα έργα αυτά κατά κανόνα δισκογραφήθηκαν στο εξωτερικό (όσο διαρκούσε το ανελεύθερο καθεστώς) ή και στην Ελλάδα μετά την πτώση της δικτατορίας. Και φυσικά η Μεταπολίτευση έφερε ως κατακλυσμιαίο ξέσπασμα την απόλυτη αποθέωση των πολιτικών τραγουδιών του Μίκη επισκιάζοντας για ένα διάστημα κάθε άλλη μορφή τραγουδιού.

Η συλλογή που σας παρουσιάζω περιλαμβάνει 20 εμβληματικά πολιτικά και αγωνιστικά τραγούδια του μεγάλου συνθέτη ηχογραφημένα κατά το διάστημα 1966-1980, ξεκινώντας με τη Ρωμιοσύνη και το θεατρικό κύκλο Ένας όμηρος (στη δεύτερη εκτέλεση του 1966) και καταλήγοντας στην κινηματογραφική μουσική για την ταινία Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο (1980). Σημαντικοί ποιητές και στιχουργοί προσθέτουν βάρος με το κύρος του ποιητικού τους λόγου στα συγκεκριμένα τραγούδια, όπως οι: Ανδρέας Κάλβος, Άγγελος Σικελιανός, Γιώργος Σεφέρης, Γιάννης Ρίτσος, Μανόλης Αναγνωστάκης, Γιάννης Θεοδωράκης, Μάνος Ελευθερίου και Ιάκωβος Καμπανέλλης. Το όνομα της Μαρίας Φαραντούρη κυριαρχεί στο επίπεδο των ερμηνευτών, μαζί με άλλα σημαντικά ονόματα, όπως: Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Στέλιος Καζαντζίδης, Αντώνης Καλογιάννης, Μαρία Δημητριάδη, Βασίλης Παπακωνσταντίνου και Μαργαρίτα Ζορμπαλά.

100 Χρόνια Μίκης Θεοδωράκης: ΙΙΙ. Ο Λυρικός Μίκης

Παρά την ευρύτατη δημοφιλία των τραγουδιών και της μουσικής του Μίκη Θεοδωράκη, νομίζω πως ο πολύς κόσμος έχει μια μάλλον στρεβλή εντύπωση για το έργο του επηρεασμένος προφανώς από την καταλυτική δύναμη των επικών του τραγουδιών που κυριάρχησαν στο δημόσιο βίο μας μετά τη Μεταπολίτευση. 

Στην πραγματικότητα όμως ο Μίκης είναι κάτι πολύ διαφορετικό από αυτή την επιφανειακή εντύπωση. Και δεν αναφέρομαι μόνο στο κολοσσιαίο σε όγκο και αξία λόγιο έργο του που ακροθιγώς παρουσιάσαμε στο πρώτο μέρος αυτού του αφιερώματος, ούτε στην ακαταμάχητη γοητεία των υπέροχων λαϊκών του τραγουδιών, αλλά στην καθαρώς λυρική πλευρά της μουσικής του προσωπικότητας που εκφράστηκε είτε μέσα από σύνθετες δημιουργίες στο πεδίο του λυρικού θεάτρου, είτε και μέσα από μια ευρύτατη σειρά απλών τραγουδιών με έκδηλο το μελωδικό στοιχείο και την προσεγμένη "έντεχνη" οργανική συνοδεία. 

Ο ποιητικός λόγος στάθηκε και πάλι η κινητήρια δύναμη για τις εξαίσιες λυρικές συνθέσεις του Μίκη με το πρώτο φανέρωμα ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '50, όταν μελοποίησε σκόρπιους στίχους του αδελφού του Γιάννη Θεοδωράκη δημιουργώντας τον αριστουργηματικό λυρικό κύκλο Λιποτάκτες που πρώτος ερμήνευσε ο ίδιος και στη συνέχεια πολλοί άλλοι ερμηνευτές. Με τον αδελφό του άλλωστε ο συνθέτης μας έδωσε πολλά ακόμη υπέροχα λυρικά τραγούδια με χαρακτηριστικότερη ίσως στιγμή το σαγηνευτικό ερωτικό θέμα της ταινίας Φαίδρα που ερμήνευσε με αξεπέραστο τρόπο η Μελίνα Μερκούρη.

Η μικρή αυτή συλλογή λυρικών τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη καλύπτει έναν ευρύτατο χρονικό ορίζοντα που διατρέχει ουσιαστικά ολόκληρο το δημιουργικό του βίο. Οριακοί σταθμοί αυτής της περιόδου στάθηκαν οι Λιποτάκτες (1960) που προαναφέραμε και ο νεότερος κύκλος τραγουδιών για φωνή και πιάνο Η Βεατρίκη στην Οδό Μηδέν (1994) σε ποίηση του Διονύση Καρατζά. Πλην των δυο προαναφερομένων ποιητών, του Γιάννη Θεοδωράκη και του Διονύση Καρατζά,, περιλαμβάνονται επίσης σπουδαία τραγούδια σε ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, του Οδυσσέα Ελύτη, του Νίκου Γκάτσου, του Δημήτρη Χριστοδούλου, του Ιάκωβου Καμπανέλλη, του Μανόλη Αναγνωστάκη, του Τάσου Λειβαδίτη, του Μάνου Ελευθερίου, της Αγγελικής Ελευθερίου, της Δήμητρας Μαντά και του συνθέτη. Τα ερμηνεύουν οι: Μίκης Θεοδωράκης, Μαίρη Λίντα, Ντόρα Γιαννακοπούλου, Μελίνα Μερκούρη, Μαρία Φαραντούρη, Βέρα Ζαβιτσιάνου, Αντώνης Καλογιάννης, Πέτρος Πανδής, Μαργαρίτα Ζορμπαλά, Δήμητρα Γαλάνη και Angelique Ionatos.

100 Χρόνια Μίκης Θεοδωράκης: ΙΙ. Ο Λαϊκός Μίκης

Αν στις δεκαετίες του '40 και '50 ο Μίκης Θεοδωράκης αφιέρωσε όλες του τις δημιουργικές δυνάμεις στο πεδίο της λόγιας μουσικής, οι δυο επόμενες δεκαετίες σηματοδότησαν την εντυπωσιακή του στροφή στον τομέα του απλού τραγουδιού με αφετηρία την ιστορική έκδοση του εμβληματικού κύκλου τραγουδιών Επιτάφιος (1960), με τον οποίο ο συνθέτης έδωσε το ισχυρό πρότυπο της σύμπλευσης μουσικής και ποιητικού λόγου δημιουργώντας έτσι το λεγόμενο "έντεχνο" λαϊκό τραγούδι που στη συνέχεια υπηρετήθηκε με συνέπεια και από τον ίδιο και από πολλούς επιγονικούς συνθέτες σε μια μεγάλη εκστρατεία να κοινοποιηθεί η υψηλή ποίηση στον απλό καθημερινό άνθρωπο.

Ο Επιτάφιος αποτελεί την επιτομή της λαϊκής μας μουσική έκφρασης με μουσικούς δρόμους αντλημένους από το θησαυροφυλάκιο της λαϊκής και δημοτικής μας παράδοσης. Γιαυτό και ο συνθέτης επέμεινε - παρά τις ισχυρές αντιδράσεις - στην αυθεντική λαϊκή απόδοση του έργου με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση, ο οποίος έγινε ο πιο πιστός του συνεργάτης κατά τη γόνιμη περίοδο 1960-1967 αποδίδοντας με το ξεχωριστό φωνητικό του μέταλλο τους περισσότερους κύκλους τραγουδιών του συνθέτη που παρουσιάστηκαν κατά την προδικτατορική εποχή, όπως: Επιτάφιος (1960), Πολιτεία Α' (1960-61), Αρχιπέλαγος (1960-61), Επιφάνια (1961), Όμορφη πόλη (1962), Τραγούδι του νεκρού αδελφού (1962), Άξιον Εστί (1964), Μαγική πόλη (1964), Πολιτεία Β' (1964), Χρυσοπράσινο φύλλο (1964), Ρωμιοσύνη (1966), Θαλασσινά φεγγάρια (1967).

Η συγκεκριμένη ανθολογία κορφολογεί μερικές από τις πιο ξεχωριστές λαϊκές στιγμές του συνθέτη από ηχογραφήσεις της περιόδου 1960-1964. Βασικός ερμηνευτής είναι φυσικά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Δίπλα του σε μερικά τραγούδια ο μέγας Στέλιος Καζαντζίδης αχώριστος εκείνη την εποχή από τη Μαρινέλλα ως δεύτερη φωνή, αλλά και η υπέροχη Μαίρη Λίντα συνοδευόμενη σταθερά από τον απαράμιλλο δεξιοτέχνη του μπουζουκιού Μανώλη Χιώτη. Το στιχουργικό μέρος των τραγουδιών υπογράφουν κορυφαίοι ποιητές μας, όπως ο Κώστας Βάρναλης, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Τάσος Λειβαδίτης, ο Νίκος Γκάτσος, ο Δημήτρης Χριστοδούλου και ο Ιάκωβος Καμπανέλλης. Τραγούδια, αληθινά διαμάντια αγέραστης ομορφιάς και γοητείας!

100 Χρόνια Μίκης Θεοδωράκης: Ι. Ο Λόγιος Μίκης

Η σημερινή ημέρα αποτελεί μια πολύ ξεχωριστή ιστορική στιγμή για τη μουσική μας, αλλά και ευρύτερα για τον νεοελληνικό πολιτισμό. Συμπληρώνονται λοιπόν σήμερα 100 χρόνια, ένας ολόκληρος αιώνας, από τις 29 Ιουλίου 1925 που ήρθε στον κόσμο ο μέγας Έλληνας δημιουργός Μίκης Θεοδωράκης (1925-2021), ο οποίος μας αποχαιρέτησε μόλις πριν από 4 χρόνια πλήρης ημερών αφήνοντας πίσω του μιαν ανυπολόγιστης αξίας μουσική κληρονομιά ενός ογκωδέστατου έργου υψηλής αισθητικής αξίας που γαλούχησε και σημάδεψε βαθιά γενιές και γενιές Ελλήνων είτε από την απλή καθημερινή ζωή, είτε και από το χώρο της τέχνης, όπου μάλιστα η επιρροή του έχει υπερβεί τα ελληνικά σύνορα κι έχει δώσει στο έργο του τη σφραγίδα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Στο Δισκοβόλο έχει φιλοξενηθεί μεγάλο μέρος του πολυσήμαντου αυτού έργου, ασφαλώς όλοι οι δημοφιλείς κύκλοι τραγουδιών του από την εποχή του Επιτάφιου (1960) και δώθε, σημαντικό επίσης μέρος από το θεατρικό και κινηματογραφικό του έργο, αλλά και μέρος του λόγιου, χωρίς φυσικά να είναι δυνατή η ολοκληρωμένη κάλυψη μιας τόσο ογκώδους εργογραφίας που διατρέχει ολόκληρο το φάσμα της μουσικής έκφρασης. Ως ένα μικρό λοιπόν αφιέρωμα στη σπουδαία επέτειο των 100 χρόνων του Μίκη Θεοδωράκη σκέφτηκα να παρουσιάσω ένα κορφολόγημα από σημαντικές και κατά το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτικές στιγμές αυτού του έργου ταξινομώντας το σε τέσσερις διακριτές ενότητες που φανερώνουν και την ευρύτητα της μουσικής του ιδιοφυίας. Οι ενότητες είναι: Ι. Ο λόγιος Μίκης, ΙΙ. Ο λαϊκός Μίκης, ΙΙΙ. Ο λυρικός Μίκης, IV. Ο πολιτικός Μίκης.

Η πρώτη ενότητα (Ο Λόγιος Μίκης) αποτελεί ένα μικρό αφιέρωμα στο "λόγιο" έργο του συνθέτη, αυτό που κοινώς (αλλά μάλλον άστοχα) αποκαλείται "κλασική μουσική". Είναι το πεδίο που απασχόλησε τον συνθέτη σε όλο του το βίο, αλλά που το υπηρέτησε με απόλυτη προσήλωση στα πρώτα κυρίως δημιουργικά του χρόνια κατά τις δεκαετίες του '40 και '50, όταν, παράλληλα με τις μουσικές του σπουδές, αλλά και την αδιάκοπη πολιτική του δράση που στα δύσκολα εκείνα χρόνια του κόστισε ακριβά με φυλακίσεις, εξορίες και κατ' οίκον περιορισμούς, είχε ταχτεί συνειδητά στο συγκεκριμένο μουσικό πεδίο κι έγραψε μεγάλο όγκο συνθέσεων σε διάφορες φόρμες, από απλά θέματα για πιάνο ή συνθέσεις δωματίου για μικρά οργανικά σύνολα μέχρι ολοκληρωμένες συμφωνικές δημιουργίες (συμφωνίες ή μπαλέτα). Μετά το 1960 και την έκδοση του Επιτάφιου ο συνθέτης ανέκοψε κάπως το δημιουργικό οίστρο του στο συγκεκριμένο πεδίο αφιερώνοντας το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς του στο χώρο του λαϊκού τραγουδιού σε μια συνειδητή προσπάθεια να περάσει την υψηλή ποίηση στον απλό καθημερινό άνθρωπο, ενώ από τη δεκαετία του '80 επανήλθε δυναμικά στο λόγιο έργο του είτε με νέες δημιουργίες, είτε με αναμορφώσεις και ανασυνθέσεις παλιότερων έργων του.

Η μικρή ανθολογία από το λόγιο έργο του Μίκη Θεοδωράκη αναγκαστικά περιορίζεται σε μερικές ακρώρειες, χαρακτηριστικές πάντως της μουσικής του ιδιοφυίας. Έχουν επιλεγεί λοπόν αποσπάσματα από το συμφωνικό του έργο, όπως: Πρώτη Συμφωνία (γραμμένη στο διάστημα 1948-1953), Οιδίπους Τύραννος (1948-1958), Ελληνική Αποκριά (1947-1953), Ζορμπάς (μεταγραφή σε μπαλέτο από το υλικό της κινηματογραφικής σύνθεσης) και Canto General (1975), αλλά και επιλεγμένα δείγματα μουσικής δωματίου, όπως το πρώιμο Τρίο για Πιάνο, Βιολί και Βιολοντσέλο (1947) και οι δυο θαυμάσιες Σονατίνες για Βιολί και Πιάνο (1952 και 1958). Υπέροχη στιγμή από την όψιμη δημιουργική φάση του συνθέτη αποτελεί το μελωδικότατο Adagio για Φλάουτο, έγχορδα και κρουστά γραμμένο το 1993 για τα θύματα του αιματηρού βοσνιακού πολέμου. Στην εκτέλεση των έργων συμμετέχουν ελληνικές και ξένες συμφωνικές ορχήστρες. Προτίμησα εκτελέσεις κυρίως με αρχιμουσικό τον ίδιο τον συνθέτη για λόγους μεγαλύτερης εκφραστικής αυθεντικότητας, χωρίς να λείπουν πάντως και κάποιες λαμπερές διεθνείς ηχογραφήσεις, όπως η έκδοση της Decca με την περίφημη Συμφωνική Ορχήστρα του Μόντρεαλ υπό τη διεύθυνση του διάσημου Ελβετού αρχιμουσικού Charles Dutoit.

Ο Τάσος Γκρους μελοποιεί Μπρεχτ: Γενιές σημαδεμένες (2011)

Κλείνοντας (προσωρινά) το άτυπο αυτό αφιέρωμα στη δισκογραφία του καλού συνθέτη Τάσου Γκρους θα σταθούμε σήμερα σε μια προγενέστερη δουλειά του που κυκλοφόρησε το 2011, με την οποία μας έδειξε ένα πολύ διαφορετικό μουσικό πρόσωπο αποκαλύπτοντας έτσι την πολύπλευρη σχέση του με τη μουσική, παρόλο που στο ευρύ κοινό είναι πιο γνωστός για τις λαϊκές του δημιουργίες μέσα από τις πολύ ενδιαφέρουσες συνεργασίες του με καταξιωμένους ερμηνευτές, όπως ο Μανώλης Λιδάκης, η Βούλα Σαββίδη, η Αργυρώ Καπαρού, η Λιζέτα Καλημέρη και άλλοι.

Πρόκειται για έναν ευρύ κύκλο μελοποιημένης ποίησης βασισμένο στο εμβληματικό ποιητικό και θεατρικό έργο του κορυφαίου Γερμανού δημιουργού Bertolt Brecht (1898-1956), ο οποίoς βέβαια είναι πολύ γνωστός στο ελληνικό μουσικόφιλο κοινό μέσα από τις πολυάριθμες μελοποιήσεις του έργου του από συνθέτες, όπως ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Νίκος Μαμαγκάκης, ο Θάνος Μικρούτσικος και άλλοι. Ο Τάσος Γκρους έσκυψε με πολύ ιδιαίτερο και εντελώς προσωπικό τρόπο στο σημαντικό αυτό έργο και συνέθεσε μια σειρά τραγουδιών σε ύφος ροκ διανθισμένων όμως και με μικρές γέφυρες από πεζά αφηγηματικά μέρη. Έτσι το έργο που επιγράφεται Γενιές σημαδεμένες αποκτά μια μορφή σκηνικής σύνθεσης, κάτι σαν μοντέρνα όπερα, η οποία μάλιστα δομείται σε τρεις διακριτές ενότητες με τους τίτλους: «Κοσμογονία – Πόλεμος – Αμφισβήτηση». Καθεμιά περιλαμβάνει τραγούδια και αφηγηματικά μέρη. Ατυχώς, η αρχική μορφή του έργου δεν πέρασε ολοκληρωμένη στη δισκογραφημένη του εκδοχή, γιατί ο γερμανικός εκδοτικός οίκος Suhrkamp που έχει τον έλεγχο των πνευματικών δικαιωμάτων της μπρεχτικής εργογραφίας απαίτησε την αφαίρεση αρκετών πεζών και μελοποιημένων μερών κι έτσι στο δίσκο το αρχικό υλικό των 40 μερών περιορίστηκε στα 26, από τα οποία τα 16 είναι τραγούδια, τα 9 αναγνώσεις κειμένων, ενώ υπάρχει και μια οργανική εισαγωγή.

Γράφει σχετικά με την έκδοση ο ίδιος ο συνθέτης: "Στην εποχή του σύγχρονου μεσαίωνα ο λόγος του Μπέρτολτ Μπρεχτ στροβιλίζεται σαν σίφουνας στα καλντερίμια της ανθρώπινης ιστορίας, αποδομεί το σύστημα εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και συμβάλλει με τον τρόπο αυτό σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά στην τελική προσπάθεια για την έφοδο στον ουρανό. Ας ακούσουμε λοιπόν τον σκληρό αλλά ανθρώπινο λόγο του, όπως τον διαβάσαμε και τον καταγράψαμε οι συνεργάτες μου κι εγώ. Το έργο είναι αφιερωμένο στους συναγωνιστές από την Ιταλία".

Στην εκτέλεση του έργου παίρνει μέρος ένα μεγάλο επιτελείο μουσικών και ερμηνευτών. Τραγουδούν ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, η Καλλιόπη Βέττα, η Μαρία Παπαγιάννη-Κόμη, ο Τάσος Αντωνίου και ο συνθέτης. Τα αφηγηματικά μέρη αποδίδουν οι ηθοποιοί Μάνια Παπαδημητρίου με τον σύζυγό της Ανδρέα Μαυραγάνη (που χάθηκε πριν από μερικούς μήνες), η συγγραφέας και πολιτικός Νάντια Βαλαβάνη  που έκανε την επιλογή των κειμένων και ο συνθέτης. Συμμετέχει επίσης η πολυμελής Παιδική Χορωδία του Ελληνικού Ωδείου (Παράρτημα Πειραιά) που διευθύνει η Ανθή Γουρουντή και η τριμελής Χορωδία του Κόκκινου Γάτου που διευθύνει ο Γιάννης Κ. Ιωάννου, ο οποίος έχει και τη γενική ενορχηστρωτική επιμέλεια του έργου.

Αξιοσημείωτο είναι ότι το συγκεκριμένο ηχογράφημα υπήρξε η πρώτη έκδοση της δισκογραφικής εταιρείας Ο Κόκκινος Γάτος των Σύγχρονων Πολιτειών που ίδρυσε το 2010 ο γιος του συνθέτη Γιώργος Γκρους, ο πρόωρος ωστόσο θάνατος του οποίου οδήγησε σύντομα στην αναστολή λειτουργίας της. Το εικαστικό μέρος της έκδοσης επιμελήθηκε η κόρη του συνθέτη Αλέξια Γκρους.

Τάσος Γκρους: Κι όλα είν' αλλιώς (2023)

Ένα χρόνο μετά τη μικρή συμμετοχή της στιχουργού Μαρίας Τσιμικλή με δυο τραγούδια στο δίσκο του Τάσου Γκρους και της Βούλας Σαββίδη Το έργο, ήρθε μια ολοκληρωμένη συνεργασία της με τον συνθέτη που απέφερε το άλμπουμ Κι όλα είν' αλλιώς, το οποίο κυκλοφόρησε το 2023 από τις εκδόσεις του Μετρονόμου σε μια πολύ επιμελημένη έκδοση σε μορφή βιβλίου με πλούσιο και καλαίσθητο περιεχόμενο.

Με εξαίρεση την παρουσία του συνθέτη Τάσου Γκρους, θα λέγαμε ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα δίσκο ...γένους θηλυκού! Η στιχουργός Μαρία Τσιμικλή - που καταθέτει μια σειρά καλογραμμένους στίχους με έκδηλη τη γυναικεία ευαισθησία - και μαζί της οι τέσσερις ερμηνεύτριες των ένδεκα τραγουδιών του δίσκου, η νεότερη της παρέας Βιολέτα Ίκαρη και οι καταξιωμένες ήδη Αργυρώ Καπαρού, Κατερίνα Σιάπαντα και Μόρφω Τσαϊρέλη, συγκροτούν μια δυναμική γυναικεία ομάδα που διεκπεραιώνει υποδειγματικά το έργο και μας δίνει ένα άκρως ενδιαφέρον αποτέλεσμα, σπάνιο πια για την εποχή μας, με αποκορύφωμα το φινάλε με το ομότιτλο τραγούδι, όπου συναντιούνται οι φωνές και των τεσσάρων ερμηνευτριών.

Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε και πάλι ο σταθερός συνεργάτης του συνθέτη Νίκος Βελώνιας, ο οποίος παίζει πιάνο και άλλα πληκτροφόρα όργανα, ενώ το εικαστικό μέρος της έκδοσης επιμελήθηκε η ζωγράφος Δήμητρα Λαμπρέτσα.

Τάσος Γκρους, Βούλα Σαββίδη: Το έργο (2022)

Ο συνθέτης Τάσος Γκρους επανασυνδέεται με τη Βούλα Σαββίδη σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά την πρώτη τους συνάντηση που είχε αποφέρει τον ωραίο κύκλο τραγουδιών Καινούργια ρούχα (1994). Η νέα τους συνεργασία έχει τίτλο Το έργο κι αποτελεί έναν κύκλο δεκατεσσάρων τραγουδιών που εκδόθηκε από το μουσικό περιοδικό Μετρονόμος το 2022. Σημειώνει μάλιστα χαρακτηριστικά ο συνθέτης: 

"Και νά λοιπόν, 28 χρόνια μετά, που έχουμε τη δυνατότητα μαζί με τη Βούλα να εκθέσουμε για ακόμη μια φορά την ψυχή μας γυμνή στον αδέκαστο κριτή, το χρόνο. Αυτή τη φορά με διαφορετική σύνθεση προσώπων, αλλά πάντοτε με την ίδια αγάπη, το ίδιο μεράκι και την ίδια θέληση για πραγματική δημιουργία (...) Είμαστε λοιπόν τώρα στην ευχάριστη θέση να παρουσιάσουμε τη νέα μας δουλειά με γενικό τίτλο Το έργο. Κύκλος τραγουδιών απόρροια των γεγονότων που μας σημάδεψαν και καθόρισαν την πορεία μας στο χρόνο. Προσωπικά νιώθω ευλογημένος που είχα την τύχη να συνεργαστώ με όλους τους υπέροχους αυτούς ανθρώπους. Τυχερός που γιατί στη ζωή μου και στην καλλιτεχνική μου πορεία γνώρισα και συνεργάστηκα με τη Βούλα Σαββίδη, ιερό τέρας της μουσικής σκηνής της χώρας μας. Άτομο με μεγάλη ευαισθησίαμ βαθύ προβληματισμό για όσα συμβαίνουν γύρω μας, προικισμένη από τη φύση με μια ανεπανάλπτη φωνή, την οποία δεν εξαργύρωσε για προσωπικό όφελος, αλλά την έθεσε στην υπηρεσία των απλών ανθρώπων και της τέχνης...".

Από τα δεκατέσσερα τραγούδια του δίσκου τα ένδεκα έχουν στίχους του Βαγγέλη Βελώνια, ενώ δύο έγραψε η Μαρία Τσιμικλή κι ένα η ίδια η Βούλα Σαββίδη. Όμορφη μουσική με καθαρόαιμες λαϊκές στιγμές στο γνώριμο ύφος του συνθέτη, αλλά και τρυφερές μπαλάντες που αναδεικνύουν την ευαισθησία της σπουδαίας ερμηνεύτριας, η φωνή της οποίας εξακολουθεί να διατηρεί την εκφραστική της δύναμη, αν και τα σημάδια του χρόνου μοιάζουν πλέον ορατά. Την ενορχήστρωση έκανε ο Νίκος Βελώνιας. Η έκδοση του Μετρονόμου είναι ιδιαίτερα επιμελημένη σε μορφή βιβλίου με πλούσιο υλικό που περιλαμβάνει κείμενα, τους στίχους φυσικά των τραγουδιών και άλλα ενδιαφέροντα πληροφοριακά στοιχεία γύρω από την πολύ ενδιαφέρουσα αυτή δισκογραφική κατάθεση.

Βούλα Σαββίδη: Αλκυονίδα μέρα (1996)

Η γόνιμη δισκογραφική περίοδος 1992-1996 ολοκληρώνεται για τη Βούλα Σαββίδη με τον τρίτο δίσκο της σειράς που κυκλοφόρησε από τη Lyra το 1996 με τον ποιητικό τίτλο Αλκυονίδα μέρα. Αφού προηγήθηκε ο δίσκος Καινούργια ρούχα που ήταν περιορισμένος σε συνθέσεις ενός δημιουργού (Τάσος Γκρους), τώρα επιστρέφουμε και πάλι στο πολυσυλλεκτικό πρότυπο του δίσκου Το φίλημα του χρόνου. Βασικοί συνθέτες των τραγουδιών είναι ο Γιώργος Καζαντζής και ο Γιώργος Αρσενίδης με τέσσερα τραγούδια ο καθένας, ενώ δύο τραγούδια υπογράφει ο Θωμάς Κοροβίνης (το ένα σε συνεργασία με τον Κώστα Βόμβολο) κι από ένα ο Δημήτρης Μαρκατόπουλος και ο στιχουργός Γιάννης Τσατσόπουλος που μοιράζεται τη μουσική με τον Γιώργο Καζαντζή στο ομότιτλο τραγούδι.

Στίχους έγραψαν οι Ηλίας Κατσούλης, Γιώργος Αθανασόπουλος, Οδυσσσέας Ιωάννου και φυσικά ο Γιάννης Τσατσόπουλος και ο Θωμάς Κοροβίνης στα δικά τους τραγούδια. Ξεχώρισε το τρυφερό "Το Μάη λένε πως θα βρέξει", αλλά όλα τα τραγούδια είναι προσεγμένα και αποδίδονται με την εγγυημένη εκφραστική δύναμη της καλής ερμηνεύτριας. Ο Κώστας Βόμβολος και ο Γιώργος Καζαντζής είχαν τη μουσική και ενορχηστρωτική επιμέλεια του δίσκου. Ο Βόμβολος συμμετέχει και στην ορχήστρα παίζοντας ακορντεόν και κανονάκι, ενώ ο Κυριάκος Γκουβέντας παίζει βιολί, ο Μπάμπης Παπαδόπουλος κιθάρα και ο Δημήτρης Ψαρράς μπουζούκι και λαούτο.

Είναι αξιοσημείωτο ότι η Lyra το 2008 επανεξέδωσε τις τρεις αυτές προσωπικές δουλειές της Βούλα Σαββίδη ενσωματώνοντας όλο το υλικό σε δύο ψηφιακούς δίσκους, σε καθένα από τους οποίους διαμοιράστηκε ιδοσύναμα (από έξι τραγούδια) το περιεχόμενο του δίσκου Αλκυονίδα μέρα. 

Τάσος Γκρους, Βούλα Σαββίδη: Καινούργια ρούχα (1994)

Η καλή υποδοχή του δίσκου Το φίλημα του χρόνου (1992) ξανάφερε για τα καλά στο προσκήνιο τη Βούλα Σαββίδη και στάθηκε το εφαλτήριο για μια συνέχεια, η οποία ήρθε αρκετά γρήγορα με τον κύκλο τραγουδιών Καινούργια ρούχα που κυκλοφόρησε το 1994 από τη Lyra. Μάλιστα με το δίσκο αυτό η καλή ερμηνεύτρια εγκαινίασε τη συνεργασία της με τον συνθέτη Τάσο Γκρους, μια συνεργασία που καρποφόρησε και πάλι πρόσφατα (2022) με τον πέμπτο και τελευταίο προσωπικό της δίσκο (Το έργο), καθιστώντας έτσι τον συγκεκριμένο συνθέτη ως τον πιο γενναιόδωρο τροφοδότη του ισχνού της ρεπερτορίου.

Ο Τάσος Γκρους (γενν. 1951) αποτελεί μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση τραγουδοποιού της νεότερης γενιάς που εμφανίστηκε αργά στην ελληνική δισκογραφία, μόλις το 1988, με το άλμπουμ Μορφές, όταν ήταν ήδη 37 χρονών. Ακολούθησε το 1991 το άλμπουμ Λέξεις μυστικές που εκδόθηκε από τον Σείριο του Μάνου Χατζιδάκι και τρίτος στη σειρά προσωπικός του δίσκος ήταν το άλμπουμ Καινούργια ρούχα με αποκλειστική ερμηνεύτρια τη Βούλα Σαββίδη. Πρόκειται για ένα κύκλο δώδεκα λαϊκών τραγουδιών σε στίχους του Θοδωρή Γκόνη, του Ηλία Κατσούλη, του Οδυσσέα Ιωάννου και του Γιάννη Τσατσόπουλου. Απλοί λαϊκοί ρυθμοί χωρίς εξάρσεις και χωρίς κανένα τραγούδι να ξεχωρίζει ιδιαίτερα, όλα όμως ευχάριστα και καλογραμμένα. 

Η ερμηνεία της Βούλας Σαββίδη είναι απόλυτα εκφραστική με μια τελετουργική σχεδόν θρησκευτικότητα που αρμόζει στο καθαρό λαϊκό ύφος των τραγουδιών. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε και πάλι ο Γιάννης Ιωάννου, ενώ μεταξύ των μουσικών είναι κι ο ίδιος ο ενορχηστρωτής παίζοντας διάφορα όργανα (πιάνο, ακορντεόν, μπάσο κλπ), ο Αχιλλέας Περσίδης στο λαούτο, ο Νίκος Χατζόπουλος στο βιολί και ο Δημήτρης Μαριολάς στα λαϊκά έγχορδα (τζουρά, μπαγλαμά, μπουζούκι, μαντολίνο). Την αυτοσχέδια χορωδία απαρτίζουν ο Νικόλας Μητσοβολέας, ο Κώστας Μάντζιος, ο Γιάννης Ιωάννου και ο συνθέτης.

Βούλα Σαββίδη: Το φίλημα του χρόνου (1992)

Περνάμε σήμερα στην πιο γόνιμη δισκογραφική φάση της Βούλας Σαββίδη που σημειώθηκε κατά το διάστημα 1992-1996, όταν και μας έδωσε τρεις συνεχόμενους προσωπικούς δίσκους κάνοντας μάλιστα τη δυναμική επανεμφάνισή της στο προσκήνιο μετά από μακροχρόνια απουσία, αφού οι τελευταίες σημαντικές της παρουσίες μας γυρνάνε πολλά χρόνια πίσω, στα μέσα της δεκαετίας του '70 με τους δίσκους Τα πέριξ (1974) του Μάνου Χατζιδάκι και Τα χαμένα χρόνια (1977) του Μίμη Πλέσσα, αν και στο ξεκίνημα της δεκαετίας του '90 είχε μια μικρή παρουσία με ...μισό τραγούδι στο δίσκο Θα τραγουδήσω απόψε για μένα (1990) του Ηλία Λιούγκου (μαζί του μοιράζεται την ερμηνεία) κι άλλο ένα στο πολυσυλλεκτικό άλμπουμ Μαθήματα πατριδογνωσίας (1991).

Με προίκα της λοιπόν τη βαριά κληρονομιά των Πέριξ η ερμηνεύτρια επανήλθε στο προσκήνιο για τον πρώτο προσωπικό της δίσκο με πρωτότυπο υλικό και το αποτέλεσμα ήταν ο κύκλος τραγουδιών Το φίλημα του χρόνου που κυκλοφόρησε από τη Lyra το 1992. Το άλμπουμ περιλαμβάνει ένδεκα καινούργια τραγούδια που μοιάζουν να κουβαλούν τον απόηχο των Πέριξ. Πρώτα πρώτα το εναρκτήριο τραγούδι έχει τίτλο "Στα πέριξ" και το έγραψε ο Νότης Μαυρουδής σε στίχους του Θάνου Φουργιώτη, ενώ το ίδιο τραγούδι κλείνει το δίσκο σε χορωδιακή απόδοση. Η ερμηνεύτρια μάλιστα φρόντισε να αφιερώσει το γνωστότερο τραγούδι του δίσκου ("Θέλω απόψε") στη Μαρίκα Νίνου, στην οποία ήταν αφιερωμένα Τα Πέριξ από τον Μάνο Χατζιδάκι! 

Ο Νότης Μαυρουδής υπογράφει επίσης τη μουσική ενός ακόμη τραγουδιού, αλλά τη μερίδα του λέοντος έχει ο Παντελής Θαλασσινός, στο ξεκίνημα ακόμη της προσωπικής του καριέρας, με τέσσερα τραγούδια σε στίχους των Ηλία Κατσούλη, Παρασκευά Καρασούλου και Μάνου Ελευθερίου, ενώ από ένα τραγούδι συνεισέφεραν ο Διονύσης Τσακνής, η Δήμητρα Γαλάνη, ο Δημήτρης Λέκκας, η Βάσω Αλλαγιάννη και ο Βαγγέλης Κονιτόπουλος. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Γιάννης Ιωάννου, ενώ συμμετέχει και το κουαρτέτο εγχόρδων Ορίζοντες. Το όμορφο εξώφυλλο με την προσωπογραφία της ερμηνεύτριας σχεδίασε ο ζωγράφος Νίκος Γαζέπης.

Βούλα Σαββίδη: 40 Χρόνια ...κομμάτια (1971-2012)

Η Βούλα Σαββίδη (γενν. 1953) αποτελεί μιαν εντελώς ιδιότυπη περίπτωση ερμηνεύτριας με πολύ προσωπικό φωνητικό ηχόχρωμα που το χαρακτηρίζει μια γοητευτική θαμπάδα, αυτή που έψαχνε ο Μάνος Χατζιδάκις, για να αποδώσει τα τραγούδια του κύκλου Τα πέριξ (1974) που ήθελε να αφιερώσει στις μεγάλες ερμηνεύτριες του ρεμπέτικου Σωτηρία Μπέλλου και Μαρίκα Νίνου.

Η ιδιομορφία όμως της ερμηνεύτριας έχει κι άλλα χαρακτηριστικά. Είναι ασφαλώς εντυπωσιακό ότι βρίσκεται στο προσκήνιο ήδη εδώ και 54 χρόνια, από το 1971 που μας την πρωτοσύστησε ο Χρήστος Λεοντής με τον κύκλο τραγουδιών Δώδεκα παρά πέντε ίσαμε την πρόσφατη δισκογραφική της κατάθεση με τίτλο Το Έργο (2022) που εκδόθηκε από το περιοδικό Μετρονόμος, μια μακρά περίοδος ωστόσο που τη χαρακτηρίζουν τα πολλά και ενίοτε μακροχρόνια διαλείμματα με παντελή απουσία της ερμηνεύτριας από το προσκήνιο. Θα λέγαμε ότι δύο είναι οι πιο δραστήριες περίοδοι της καριέρας της: Η πρώτη ανήκει στη δεκαετία του '70 με συμμετοχές στους αξιόλογους δίσκους Δώδκεκα παρά πέντε (1971) του Χρήστου Λεοντή και Τα χαμένα χρόνια (1977) του Μίμη Πλέσσα μαζί με δυο δυσεύρετα πλέον δισκάκια 45 στροφών που κυκλοφόρησαν στο διάστημα 1971-1972 με μουσική του Κώστα Μυλωνά ("Η ανάσα μου κουράστηκε", "Ήταν αγόρι όμορφο") και του Σπύρου Παπαβασιλείου ("Κάποτε θα το σκεφτείς", "Πέφτει το φύλλο"), καθώς και με τον πρώτο προσωπικό της δίσκο, τα περίφημα Πέριξ (1974) του Μάνου Χατζιδάκι με υλικό από το ρεμπέτικο τραγούδι. Η δεύτερη περίοδος ανήκει στη δεκαετία του '90, όταν και παρουσίασε τρεις αλλεπάλληλους προσωπικούς δίσκους (Το φίλημα του χρόνου, Καινούργια ρούχα, Αλκυονίδα μέρα) κατά το διάστημα 1992-1996.

Στη συλλογή που σας παρουσιάζω είναι συγκεντρωμένα τα λιγοστά σκόρπια τραγούδια της Βούλας Σαββίδη που ηχογραφήθηκαν κατά το διάστημα 1971-2012, μέχρι δηλαδή τη συμμετοχή της στο δίσκο Μην αργήσεις απόψε του Θωμά Βάκουλη. Μόλις 16 τραγούδια είναι όλα κι όλα, αλλά δυστυχώς στάθηκε αδύνατον να βρω τα τέσσερα τραγούδια από τις 45 στροφές που προανέφερα. Εξαιρουμένων λοιπόν αυτών, καθώς και των πέντε ολοκληρωμένων προσωπικών δίσκων της ερμηνεύτριας, η συλλογή περιορίζεται σε 12 μόλις τραγούδια διάσπαρτα μέσα σε τέσσερις δεκαετίες. Τα υπογράφουν οι συνθέτες: Χρήστος Λεοντής, Μίμης Πλέσσας, Ηλίας Λιούγκος, Χρήστος Νικολόπουλος, Θωμάς Κοροβίνης και Θωμάς Βάκουλης.

Πλούταρχος Ρεμπούτσικας: Τσιγάρο στα κλεφτά (2003)

Αναφερθήκαμε χθες στη δραστήρια μουσική οικογένεια των αδελφών Ρεμπούτσικα, η οποία μάλιστα ως Κουαρτέτο Ρεμπούτσικα (πιάνο, δυο βιολιά και βιολοντσέλο) είχε για κάποιο διάστημα δραστηριοποιηθεί και στο χώρο της λόγιας μουσικής, ενώ επί σειρά ετών η Μαρία Ρεμπούτσικα και ο αδελφός της Πλούταρχος ήταν ενεργά μέλη της Ορχήστρας Ποικίλης Μουσικής της ΕΡΤ, αλλά και σταθεροί μουσικοί σε διάφορες ηχογραφήσεις πολλών καλλιτεχνών στο στούντιο. 

Ας δούμε λοιπόν σήμερα και το δημιουργικό πρόσωπο του μοναδικού αρσενικού μέλους της μουσικής αυτής οικογένειας, του Πλούταρχου Ρεμπούτσικα, ο οποίος λειτουργεί κυρίως με τη διπλή ιδιότητα του βιολοντσελίστα και του ενορχηστρωτή. Με την ιδιότητα ωστόσο του συνθέτη έχει μια μικρή, αλλά πολύ ενδιαφέρουσα παρουσία μέσα από δύο προσωπικές δουλειές. Η πρώτη ήταν η μουσική του για τη δημοφιλή τηλεοπτική σειρά Ο Ιούδας φιλούσε υπέροχα (1999), από την οποία το ομότιτλο τραγούδι με τη φωνή της Γλυκερίας ακούστηκε πολύ.

Το 2003 ο Πλούταρχος Ρεμπούτσικας μας έδωσε κι έναν ολοκληρωμένο κύκλο λαϊκών τραγουδιών με τίτλο Τσιγάρο στα κλεφτά που εκδόθηκε από τη Lyra. Και παρόλο που ως τραγουδοποιός δεν είχε κάποια προγενέστερη θητεία, ο συγκεκριμένος κύκλος αποκαλύπτει έναν ώριμο δημιουργό που είναι άξιο απορίας γιατί δεν συνέχισε σ' αυτό το δρόμο. Τα τραγούδια του είναι καλογραμμένα με ολοφάνερη τη γνώση της τέχνης που προϋποθέτει το σκάρωμα σωστών λαϊκών τραγουδιών με καλοζυγισμένη ρυθμική γραμμή, χωρίς επιδεικτικές εξάρσεις ή ενορχηστρωτικές υπερβολές. 

Οι στίχοι των τραγουδιών υπογράφονται από τους Ηλία Κατσούλη, Λίνα Δημοπούλου, Αργύρη Χατζηνάκη, Θανάση Βούτσινο και Καίτη Παπαδάκη. Την ενορχήστρωση έκανε ο συνθέτης. Η ερμηνεία ανήκει εξολοκλήρου στον πρωτοεμφανιζόμενο Γιάννη Παναγιωτόπουλο, ο οποίος διαθέτει σωστή λαϊκή φωνή, αν και δεν κατάφερε ποτέ να εδραιωθεί στο χώρο, παρόλο που συνεχίζει μέχρι σήμερα να δίνει το δισκογραφικό του παρών, ενίοτε μάλιστα και ως συνθέτης.

Μαρία Ρεμπούτσικα: Με αέρα και πνοή (1999)

Οι αδελφοί Ρεμπούτσικα είναι η πιο γνωστή εν ενεργεία ελληνική μουσική οικογένεια. Επιφανέστερο μέλος της η Ευανθία, εξαιρετική βιολονίστρια και διαπρεπής συνθέτρια, σύζυγος του επίσης συνθέτη Παναγιώτη Καλαντζόπουλου. Η Ιωάννα Ρεμπούτσικα ειδικεύτηκε στο πιάνο, ενώ ο Πλούταρχος Ρεμπούτσικας, το αρσενικό μέλος της οικογένειας, είναι σολίστ του βιολοντσέλου, παράλληλα όμως και καλός ενορχηστρωτής και συνθέτης. 

Το τέταρτο και μικρότερο μέλος της οικογένειας είναι η Μαρία Ρεμπούτσικα που επίσης παίζει βιολί, αλλά προτιμά να λειτουργεί περισσότερο ως αφανής ήρωας συμμετέχοντας σε ορχήστρες και ηχογραφήσεις διαφόρων άλλων καλλιτεχνών. Παρόλα αυτά με το κλείσιμο του περασμένου αιώνα μας έδωσε κι ένα πολύ ενδιαφέρον δείγμα του δημιουργικού της ταλέντου με το μοναδικό προσωπικό της άλμπουμ που κυκλοφόρησε το 1999 από τη WEA με τίτλο Με αέρα και πνοή, έναν κύκλο δέκα τραγουδιών που έχουν την απόλυτη προσωπική της σφραγίδα, αφού η ίδια υπογράφει τη μουσική, τους στίχους και την ερμηνεία.

Πρόκειται για δέκα δροσερά τραγουδάκια με εύκολους ρυθμούς (π.χ. "Τι τάζει η ζωή"), εύηχες μελωδίες (π.χ. "Το φιλί", "Έλα κοντά μου") και καλογραμμένους στίχους, όμορφα ενορχηστρωμένα από τον Πλούταρχο Ρεμπούτσικα με ένα επιτελείο θαυμάσιων μουσικών, όπως ο Κώστας Χατζόπουλος στην κλασική κιθάρα, ο Παναγιώτης Καλαντζόπουλος στην ακουστική κιθάρα, ο Γιώργος Κοντογιάννης στο μπουζούκι και το μπαγλαμά, ο Πλούταρχος Ρεμπούτσικας στο βιολοντσέλο και το ακορντεόν και η ίδια η Μαρία Ρεμπούτσικα στο βιολί. Στις δεύτερες φωνές συμμετέχουν ο Νίκος Καλλίνης και η Καίτη Κουλλιά.

Δημήτρης Παπαδημητρίου, Κώστας Μακεδόνας: Ο γκρεμιστής (2024)

Ολοκληρώνουμε σήμερα το εκτενές αφιέρωμα στον συνθέτη Δημήτρη Παπαδημητρίου και στους κύκλους τραγουδιών που μας παρουσίασε από το ξεκίνημα της δεκαετίας του '90 μέχρι και σήμερα με την πιο πρόσφατη δουλειά του στο συγκεκριμένο πεδίο, το άλμπουμ Ο γκρεμιστής που κυκλοφόρησε μόλις το 2024 με αποκλειστικό ερμηνευτή τον καλό λαϊκό τραγουδιστή Κώστα Μακεδόνα.

Πρόκειται για έναν καθαρόαιμο κύκλο οκτώ λαϊκών τραγουδιών που πήρε τον τίτλο του από το ομώνυμο ποίημα του Κωστή Παλαμά (1859-1943), το οποίο γράφτηκε το 1907 και αφιερώθηκε στον Ίωνα Δραγούμη, ενώ πρωτοεκδόθηκε το 1928 ως μέρος της ποιητικής συλλογής "Δειλοί και κρυφοί στίχοι". Το συγκεκριμένο ποίημα μελοποιημένο από τον Δημήτρη Παπαδημητρίου αποτελεί και το εισαγωγικό μέρος του δίσκου, ενώ ακολουθεί το ωραίο χασάπικο "Αποχρωματισμοί" σε ποίηση Βύρωνα Λεοντάρη (1932-2014). Και τα δυο αυτά τραγούδια είχαν ακουστεί στη σειρά συναυλιών του συνθέτη με θέμα τη μελοποιημένη ποίηση που είχαν παρουσιαστεί σε τρεις κύκλους κατά την περίοδο 2019-2021 με γενικό τίτλο "Ο Μεγάλος Αιρετικός". 

Το υπόλοιπο μέρος του δίσκου περιλαμβάνει πέντε τραγούδια σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου (1938-2018) με κορυφαία στιγμή το θαυμάσιο "Οι σταθμάρχες", αλλά και το τρυφερό "Τρεις νύχτες νήστεψα νερό" που κλείνει όμορφα το δίσκο, ο οποίος συμπληρώνεται με το τραγούδι "Η στοργή σου με προσμένει" σε ποίηση του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη (1888-1944). Το τραγούδι μάλιστα "Οι σταθμάρχες" το είχε ερμηνεύσει πρώτος ο Γιώργος Νταλάρας στο δίσκο Πάντα κάτι μένει (2008) που ήταν αφιερωμένος στον Μάνο Ελευθερίου.

Η ερμηνεία του Κώστα Μακεδόνα είναι άρτια και αποδίδει τα τραγούδια με γνήσια λαϊκή έκφραση, παρόλο που το υλικό είναι μάλλον ανισοβαρές και σε κάποιες περιπτώσεις δεν ξεφεύγει από μια στερεότυπη μανιέρα. Στις δεύτερες φωνές είναι ο Γιώργος Φλωράκης και η Βερόνικα Δαβάκη. Διευθύνει ο συνθέτης, ο οποίος σημειώνει: "Μια οκτάδα λαϊκών τραγουδιών, έτσι όπως αξίζει να τα εννοεί κανείς:  Από το ατόφιο αισθητικό ύφος έως το μεγάλο, ανεπιτήδευτο συναίσθημα. Από το θυμόσοφο χιούμορ έως την επαναστατική δίψα. Αυτήν που μόνο ποιητές όπως ο Κωστής Παλαμάς μπορούν να οραματισθούν και μόνο οι λαοί, όπως οι Έλληνες, μπορούν να πραγματώσουν. Και όλα με την ερμηνεία του Κώστα Μακεδόνα. Ενός μεγάλου λαϊκού τραγουδιστή, έτσι όπως αξίζει να εννοούμε τις έννοιες μεγάλος και λαϊκός".