Μίκης Θεοδωράκης: Η Κασσιανή (1942/1978)

Μεγάλη Εβδομάδα. Το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης ψάλλεται στις εκκλησίες ο όρθρος της Μεγάλης Τετάρτης που κλείνει με το ιδιόμελο Τροπάριο της Κασσιανής ("Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή..."), της περίφημης Βυζαντινής υμνωδού που έζησε τον 9ο αιώνα μ.Χ. κι έγραψε τον σπουδαίο αυτό ύμνο θέλοντας να εκφράσει την απογοήτευσή της μετά την ατυχή συνάντησή της με τον αυτοκράτορα Θεόφιλο ως υποψήφια σύζυγός του, γεγονός που την οδήγησε στην απόφαση να μονάσει.

Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν μόλις 17 χρονών, όταν μέσα στα μαύρα χρόνια της γερμανικής Κατοχής (1942) μελοποίησε το ποίημα της Κασσιανής μαζί με μια σειρά Χερουβικών και άλλων ύμνων, τους οποίους μάλιστα διηύθυνε ο ίδιος στην πρώτη εκτέλεση που πραγματοποιήθηκε στο ναό της Αγίας Βαρβάρας στην Τρίπολη στις 26 Ιανουαρίου 1943. 

Το έργο είναι γραμμένο για τετράφωνη χορωδία και ορχήστρα και πρωτοκυκλοφόρησε σε δίσκο το 1978 από τη Minos σε ζωντανή ηχογράφηση από συναυλία που πραγματοποιήθηκε την 1η Απριλίου 1977 με καινούργια ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας από τον συνθέτη και μαέστρο Σωκράτη Βενάρδο, ενώ τα σόλο μέρη ερμήνευσε στα Χερουβικά ο Κυριάκος Καλαϊτζίδης. Ο δίσκος περιλαμβάνει τέσσερα μέρη έχοντας ως επίλογο το δοξαστικό Σε υμνούμεν.

Μάριος Τόκας: Αμμόχωστος Βασιλεύουσα (2001)

Η "κυπριακή τριλογία" του συνθέτη Μάριου Τόκα ολοκληρώνεται το 2001 με τον κορυφαίο κύκλο αυτής της θαυμάσιας σειράς υπό τον τίτλο "Αμμόχωστος Βασιλεύουσα". Είχαν προηγηθεί λίγο νωρίτερα οι κύκλοι "Ψυχή τε και σώματι" (1997) και "Φωνή πατρίδας" (1998), όλοι βασισμένοι σε κείμενα Κυπρίων ποιητών και αγωνιστών.

Ο κύκλος "Αμμόχωστος Βασιλεύουσα" περιλαμβάνει δώδεκα τραγούδια βασισμένα σε ποίηση του Κύπριου ποιητή και δημοσιογράφου Κυριάκου Χαραλαμπίδη (γενν. 1940), εμπνευσμένα από τη μαρτυρική πόλη της Αμμοχώστου, όπου ο ίδιος πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Περιλαμβάνονται επίσης και τρία αφηγηματικά μέρη που αποδίδει ο ίδιος ο ποιητής. Πρόκειται για μικρές ελεγείες με έντονο το στοιχείο της νοσταλγίας και του πόθου για τη χαμένη πατρίδα, την Αμμόχωστο, που μετά την εισβολή του Αττίλα μετατράπηκε σε πόλη φάντασμα. Το ποιητικό κείμενο αρχικά χρησιμοποιήθηκε για ένα θεατρικό δρώμενο που ανέβηκε στη σκηνή στις 29 Ιουνίου 1993 σε σκηνοθεσία Φώτη Φωτιάδη, ενώ η μουσική σύνθεση πρωτοπαρουσιάστηκε σε μεγάλη συναυλία που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 1996 στην αίθουσα τελετών της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ.

Ο συνθέτης έντυσε τους πικρούς αυτούς στίχους με όλη την ευαισθησία και το λυρισμό της μουσικής του γλώσσας και το αποτέλεσμα είναι μια σειρά από τρυφερές ελεγειακές μελωδίες (π.χ. "Κορούλα μου", "Μη μου πικραίνεσαι"), ενώ για την ερμηνεία τους επιστρατεύτηκαν τρεις σημαντικοί λαϊκοί τραγουδιστές, ο Μανώλης Μητσιάς, ο Δημήτρης Μητροπάνος και η Γλυκερία, οι οποίοι τις απέδωσαν με υποδειγματική εκφραστικότητα. Μαζί τους οι νεότεροι Μαρία Αλεξίου και Κώστας Χατζηχριστοδούλου, καθώς και ο ίδιος ο συνθέτης που ερμηνεύει το εισαγωγικό τραγούδι. Συμμετέχουν επίσης μέλη της χορωδία Φίλοι Μοντέρνας Μουσικής υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Παπαδημητρίου, ενώ την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Γιώργος Παγιάτης.

Μάριος Τόκας, Γιώργος Νταλάρας: Φωνή πατρίδας (1998)

Ο δεύτερος κατά σειρά "κυπριακός" δίσκος του Μάριου Τόκα, ένα χρόνο μετά το "Ψυχή τε και σώματι" ( 1997), είναι ο μικρός κύκλος τεσσάρων μελοποιημένων ποιημάτων με τίτλο "Φωνή πατρίδας" που κυκλοφόρησε το 1998 από την ΕΜΙ. Περιλαμβάνονται δύο ποιήματα ("Κερύνεια", "Στιγμές της εισβολής") του εθνικού ποιητή της Κύπρου Κώστα Μόντη (1914-2004) κι ένα ποίημα ("Εδώ κι εκεί") του παλιότερου Κύπριου λογοτέχνη Θεοδόση Πιερίδη (1908-1968). 

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η μελοποίηση ενός ποιήματος του Τουρκοκύπριου ποιητή Νεσιέ Γιασίν, ο οποίος γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1959 προερχόμενος από μεγάλη ποιητική οικογένεια. Ο Γιασίν έγραψε σε ηλικία 17 ετών το συγκλονιστικό ποίημα "Ποιο μισό" θέλοντας να εκφράσει τη βαθιά του οδύνη για τη διχοτόμηση της Μεγαλονήσου, το οποίο και μελοποίησε ο Μάριος Τόκας με τίτλο "Η δική μου η πατρίδα" σε μετάφραση της Έλλης Παιονίδου.

Λυρισμός και ελεγειακά χρώματα κυριαρχούν στις μελωδίες των τραγουδιών, τα οποία ερμηνεύει συγκινητικά ο Γιώργος Νταλάρας, ο οποίος έχει αφιερώσει σημαντικό κομμάτι της δουλειάς του στην Κύπρο συνεργαζόμενος με διάφορους κατά καιρούς δημιουργούς, όπως ο Δημήτρης Λάγιος, ο Μάριος Τόκας και ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης.

Μάριος Τόκας: Ψυχή τε και σώματι (1997)

Συμπληρώνονται σήμερα 16 χρόνια από τον πρόωρο θάνατο του σπουδαίου Κύπριου συνθέτη Μάριου Τόκα (1954-2008), ο οποίος έχτισε μια σημαντική καριέρα τραγουδοποιού στο ελληνικό πεντάγραμμο ξεκινώντας το 1978 με τον δημοφιλή κύκλο "Τραγούδια της παρέας" που ερμήνευσε ο Μανώλης Μητσιάς, ενώ την ίδια χρονιά παρουσίασε και τον κύκλο παιδικών τραγουδιών "Άρες μάρες κουκουνάρες". Ακολούθησε ο μελοποιημένος κύκλος "Πικραμένη μου γενιά" (1981) σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου και στη συνέχεια μια μεγάλη σειρά ευρείας εμπορικής απήχησης δίσκων με τους κορυφαίους Έλληνες ερμηνευτές (Αντώνης Καλογιάννης, Δήμητρα Γαλάνη, Γιάννης Πάριος, Χαρούλα Αλεξίου, Δημήτρης Μητροπάνος, Μανώλης Μητσιάς, Αλέκα Κανελλίδου κ.ά.).

Ο Τόκας πάντως δεν ξέχασε την πληγωμένη πατρίδα του και συχνά έσκυψε με σεβασμό στη μαρτυρική Μεγαλόνησο με αρκετές και άκρως ενδιαφέρουσες μουσικές συνθέσεις που ανήκουν στη μη εμπορική πλευρά του έργου του. Αν προηγήθηκε χρονικά ο ορχηστρικός δίσκος "Κύπρος στο ρυθμό του έρωτα" (1986), ο πρώτος ουσιαστικά δίσκος αυτής της κατηγορίας εκδόθηκε το 1997 από τη Minos με τίτλο "Ψυχή τε και σώματι" και είναι ένας κύκλος δέκα μελοποιημένων ποιημάτων πάνω σε κείμενα δύο Κύπριων αγωνιστών που θυσιάσαν τη ζωή τους στον απελευθερωτικό αγώνα κατά της αγγλοκρατίας κατά τη δεκαετία του '50. Πρόκειται για τέσσερα ποιήματα του Ευαγόρα Παλληκαρίδη (1939-1957) και δυο συγκλονιστικές επιστολές του Ανδρέα Ζάκου (1931-1956). Περιλαμβάνεται επίσης το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου "Αποχαιρετισμός στον Γρηγόρη Αυξεντίου", εθνικό ήρωα της Κύπρου, καθώς και δυο ποιήματα του Κύπριου δημοσιογράφου Σπύρου Κέττηρου.

Τα τραγούδια ερμηνεύει ο επίσης Κύπριος τραγουδιστής Κώστας Χατζηχριστοδούλου, τον οποίο συχνά αξιοποίησε σε δουλειές του ο Μάριος Τόκας ("Παρέα μ' ένα ήλιο", "Ψυχή τε και σώματι", "Θεογεννήτωρ Μαρία", "Αμμόχωστος βασιλεύουσα"). Ο ίδιος ο συνθέτης ερμηνεύει επίσης ένα τραγούδι. Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο αξιόλογος Κύπριος πιανίστας, συνθέτης και μαέστρος Σάββας Σάββα, ενώ η ηχογράφηση πραγματοποποιήθηκε στη Λευκωσία το 1995.

Θανάσης Παπακωνσταντίνου, Night on Earth: Second Hand (2008)

Σαν σήμερα, στις 26 Απριλίου 1959, γεννήθηκε στον Τύρναβο της Λάρισας ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου, ένας από τους κορυφαίους τραγουδοποιούς που ανέδειξε η δεκαετία του '90, ο οποίος συνεχίζει να μας δίνει συνεχώς καινούργιες δουλειές υψηλής αισθητικής και πρωτοτυπίας παράλληλα με τις περιζήτητες καλοκαιρινές του συναυλίες με ένα πολυπληθές κοινό πάντα να τον ακολουθεί. Η περίπτωση του Παπακωνσταντίνου είναι εντελώς ιδιαίτερη στο σύγχρονο ελληνικό τραγούδι, καθώς παρακολουθούμε εδώ και τρεις ήδη δεκαετίες έναν συνεχώς μεταλλασσόμενο και εξελισσόμενο δημιουργό, ο οποίος ξεκίνησε το 1993 ("Αγία Νοσταλγία") με συμβατικά τραγούδια σε ένα νεορεμπέτικο ύφος, αλλά σταδιακά άρχισε να ενσωματώνει ποικίλα στοιχεία απ' όλα τα μουσικά πεδία, ελληνικά και ξένα, χωρίς καμία επιφύλαξη είτε πρόκειται για στοιχεία φολκ, ροκ και τζαζ, είτε για στοιχεία βγαλμένα από την ελληνική παράδοση, ενώ με την ορχήστρα του πειραματίζεται ασταμάτητα σε ποικίλες ηχοχρωτικές και ρυθμικές αναζητήσεις.

Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη που το 2008 το συγκρότημα Night on Earth αποτελούμενο μεταξύ άλλων από τους Κωστή Ζουλιάτη ή Costinho, Δημήτρη Αρώνη, Γιάννη Κρητικό ή Juanito, Βασίλη Λαγό και Σοφία Σαρρή, μας παρουσίασε μια πρωτοποριακή εργασία με τίτλο "Second Hand" βασισμένη αποκλειστικά σε μελωδίες του Θανάση Παπακωνσταντίνου με ευφάνταστες οργανικές διασκευές σε χρωματισμούς τζαζ, μπλουζ και ροκ και ερμηνείες από τη Σοφία Σαρρή στα ελληνικά ή στα αγγλικά. Έχουν επιλεγεί βέβαια κυρίως μελωδίες της μετά το 2000 δισκογραφίας του συνθέτη και συγκεκριμένα μετά τον εμβληματικό "Βραχνό Προφήτη" (2000), το έργο που σηματοδοτεί την πιο οριακή στιγμή στην εξέλιξη του μουσικού ύφους του δημιουργού. Τα κομμάτια άλλοτε αποδίδονται με οργανικούς συνδυασμούς (πιάνο, βιολοντσέλο, βιόλα, τρομπέτα, κοντραμπάσο, σαξόφωνο ή συνθεσάιζερ) κι άλλοτε με σόλο συνοδεία της φωνής.

Εξαιρετικοί μουσικοί, είτε της μπάντας είτε συνεργαζόμενοι, συμβάλλουν αποφασιστικά στο άριστο αποτέλεσμα, όπως: Κωστής Ζουλιάτης (πιάνο, hammod, συνθεσάιζερ), Γιάννης Κρητικός (βιολί), Βασίλης Λαγός (ηλεκτρική κιθάρα), Πάνος Μουζουράκης (ακουστική και ηλεκτρική κιθάρα), Βασίλης Κοτζάμπασης (ντραμς), Παντελής Στόικος (τρομπέτα) και άλλοι. Η παραγωγή φέρει τη σφραγίδα της ιδιωτικής εταιρείας Αχός που διαχειρίζονται οι δυο γιοί του συνθέτη με έδρα το σπίτι τους στο Μεταξοχώρι Αγιάς υπό τη διεύθυνση του ίδιου.

Φαίδων Πρίφτης: Απολογισμός (1975)

Το 1975, μέσα στην καταιγιστική επιδρομή του πολιτικού τραγουδιού αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση, πέρασε απαρατήρητος ο σπάνιος δίσκος "Απολογισμός" του συνθέτη και ποιητή Φαίδωνα Πρίφτη που αποτελεί και τη μοναδική δισκογραφική του κατάθεση, παρόλο που είναι βεβαιωμένο ότι έχει γράψει αρκετά άλλα τραγούδια, τα οποία έχουν κυκλοφορήσει σε μια συγκεντρωτική έκδοση του 2000 με την επιμέλεια της συγγραφέως Κλεοπάτρας Πρίφτη, ενώ έχει μελοποιήσει και τις "Τερτσίνες" του Νίκου Καζαντζάκη.

Ο δίσκος κυκλοφόρησε σε ανεξάρτητη παραγωγή και είναι ένας πολύ ενδιαφέρων λόγιος κύκλος μελοποιημένης ποίησης σε φόρμα lied. Πήρε τον τίτλο του από το ομώνυμο ποίημα του παλιού (προπολεμικού) ποιητή Μάρκου Αυγέρη (1884-1973), το οποίο αποτελεί και τον επίλογο του κύκλου. Μάλιστα το προλογίζει ο ίδιος ο ποιητής σε μια σπάνια εγγραφή της φωνής του λίγο πριν φύγει από τη ζωή. Περιλαμβάνονται επίσης άλλα επτά μελοποιημένα ποιήματα των ποιητών Γιάννη Κουτσοχέρα (1904-1994), Έφης Πανσελήνου-Πλιάτσικα (1906-1997), Ντίνου Βλαχογιάννη (1910-1998), Ηλία Σιμόπουλου (1913-2015), Βικτωρίας Θεοδώρου (1925-2019), Χρήστου Κατσιγιάννη (1930-1999) και Γιώργη Μανουσάκη (1933-2008).

Ο συνθέτης προτίμησε να δώσει προτεραιότητα στον ποιητικό λόγο κι έτσι επέλεξε τη λιτή απόδοση για φωνή και πιάνο προσδίνοντας καθαρά λόγια μορφή στο έργο. Παίζει πιάνο η Νέλλη Μυροθέου και ερμηνεύει ο τενόρος Ευάγγελος Γαλανίδης, γνωστός κυρίως από κάποιες οπερατικές ηχογραφήσεις, όπως ο "Βαφτιστικός" (1966) του Θεόφραστου Σακελλαρίδη.

Γιάννης Μηλιώκας: Και άλλα πολλά εμπριμέ (1988)

Έχοντας ήδη εδραιώσει την παρουσία του στην ελληνική μουσική σκηνή με τις δύο πρώτες άκρως πετυχημένες εμπορικά δουλειές του ("Εδώ Θεσσαλονίκη", "Για το καλό μου"), ο τραγουδοποιός Γιάννης Μηλιώκας συνεχίζει την πορεία του και δυο χρόνια αργότερα μας δίνει τον τρίτο προσωπικό του δίσκο "Και άλλα πολλά εμπριμέ", αφού στο μεταξύ το 1987 πήρε μέρος στη μεγάλη μουσική παρέλαση που επιμελήθηκε ο Διονύσης Σαββόπουλος με την ιστορική σειρά "Ζήτω το ελληνικό τραγούδι".

Ο δίσκος περιλαμβάνει δέκα καινούργια τραγούδια, πάντα σε ροκ χρώμα, αλλά και με λάτιν ρυθμικές πινελιές, χωρίς το πιασάρικο χιουμοριστικό τραγούδι αυτή τη φορά που χαρακτήριζε τις δυο πρώτες δουλειές του. Κορυφαία στιγμή του δίσκου το τρυφερό "Ροζ", ίσως η καλύτερη στιγμή της καριέρας του, ένα ευαίσθητο λυρικό κομμάτι πεσιμιστικής διάθεσης που ερμηνεύει ο ίδιος μαζί με την Αφροδίτη Μάνου. Υπάρχουν κι άλλα ενδιαφέροντα τραγούδια στο δίσκο, όπως η καταγγελτική κραυγή διαμαρτυρίας "Να δεις που κάποτε θα μας πούνε και μαλάκες" και η ευαίσθητη ροκ μπαλάντα "Σχέδια" με το χαρακτηριστικό ελεγειακό χρωματισμό του κλαρίνου από τον Στέφανο Στεφανόπουλο, στον οποίο και είναι αφιερωμένο.

Και πάλι ο μαέστρος και πιανίστας Χάρης Ανδρεάδης επιμελήθηκε την ενορχήστρωση με τη σύμπραξη του συνθέτη, ενώ στα φωνητικά συμμετέχουν η Λία Βίσση, ο Γιάννης Σαββιδάκης, ο Γιάννης Πηλιούρης και η Εύα Τσελίδου. Μαζί του πάντα και οι γνωστοί μουσικοί που τον ακολουθούν από την πρώτη του δουλειά, όπως ο Νίκος Αντύπας, ο Θανάσης Μπίκος, ο Γιώργος Ζηκογιάννης, ο Βασίλης Γκίνος, αλλά και ο Άκης Τουρκογιώργης, ο Τάκης Μπουρμάς και άλλοι.

Γιάννης Μηλιώκας: Για το καλό μου (1986)

Ενθαρρυμένος από την απροσδόκητη επιτυχία του πρωτόλειου άλμπουμ του "Εδώ Θεσσαλονίκη" ( 1985) ο ροκ τραγουδοποιός Γιάννης Μηλιώκας προχώρησε την επόμενη κιόλας χρονιά στην ηχογράφηση του δεύτερου προσωπικού του δίσκου με τίτλο "Για το καλό μου", ενώ παράλληλα συμμετείχε και στα τραγούδια του soundtrack της ταινίας "Νοκ Άουτ" του Γιώργου Χατζηνάσιου.

Ο δίσκος "Για το καλό μου" περιλαμβάνει εννέα συνολικά τραγούδια στο ίδιο ύφος, όπως και στην προηγούμενη δουλειά του, χωρίς και πάλι να λείπει ένα πιασάρικο χιουμοριστικό τραγούδι. Τίτλος του τραγουδιού "Κακοσάλεσι" (γνωστό και ως "Βουβάλες") με ευρηματικούς στίχους που μοιάζουν σαν συνέχεια του ευφάνταστου "Ποιμενικού ροκ". Η μουσική του βέβαια δεν είναι πρωτότυπη, αλλά διασκευή πασίγνωστου ροκ εντ ρολ τραγουδιού ("Speedy Gonzales"), πάνω στο οποίο προσάρμοσε τους έξυμνους στίχους του ο Μηλιώκας.

Ωστόσο το κορυφαίο τραγούδι του δίσκου είναι αυτό που έδωσε και τον τίτλο του, μια πικρή ροκ ελεγεία που αποτυπώνει με αδρά χρώματα την παρανοϊκή περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής. Ο υπόλοιπος δίσκος έχει αρκετές καλές στιγμές, κυρίως το τρυφερό φινάλε ("Ο γιός μου") με έντονο εξομολογητικό χαρακτήρα. 

Στα φωνητικά συμμετέχουν η Λία Βίσση, η Κατερίνα Αδαμαντίδου, η Μαριάννα Ευστρατίου και ο Στέλιος Γουλιέλμος. Συμμετέχουν επίσης οι μουσικοί: Παναγιώτης Σαμαράς (κιθάρα), Γιώργος Ζηκογιάννης (μπάσο), Νίκος Αντύπας (ντραμς), Γιάννης Σπάθας (ηλεκτρική κιθάρα), Άγγελος Σκορδίλης (ηλεκτρική κιθάρα), David Lynch (σαξόφωνο), Γιώργος Ροϊλός (κρουστά), Γιώργος Μαγκλάρας (βιολί) και Βασίλης Γκίνος (συνθεσάιζερ). Την ενορχήστρωση υπογράφει ο πιανίστας και μαέστρος Χάρης Ανδρεάδης.

Γιάννης Μηλιώκας: Εδώ Θεσσαλονίκη (1985)

Ο Γιάννης Μηλιώκας αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση τραγουδοποιού από τη γενιά του '80 που εμφανίστηκε ξαφνικά κι απροσδόκητα στο προσκήνιο σε σχετικά μεγάλη ηλικία, έχοντας ήδη περάσει τα τριάντα του, κουβαλώντας ωστόσο στις αποσκευές του βιώματα τέτοια που του έδωσαν τη δυνατότητα να διαμορφώσει ένα εντελώς προσωπικό ύφος με ροκ και λαϊκές καταβολές διανθισμένες με λυρισμό και πηγαίο χιούμορ. Θεσσαλονικιός στην καταγωγή κατέβηκε για βιοπορισμό στην Αθήνα με κύριο ενδιαφέρον του τη ζωγραφική, την οποία είχε αποφασίσει να ασκήσει επαγγελματικά ανοίγοντας μάλιστα και γκαλερί. Είχε μάθει από μικρός κιθάρα κι έτσι κάποια στιγμή άρχισε να σκαρώνει τα δικά του τραγούδια, αλλά δυσκολεύτηκε πολύ μέχρι να βρει δισκογραφική στέγη, για να τα δημοσιοποιήσει.

Το 1985 λοιπόν από τη Minos κυκλοφόρησε ο πρώτος προσωπικός του δίσκος με τίτλο "Εδώ Θεσσαλονίκη". Περιλαμβάνει δέκα τραγούδια σε ύφος ροκ, τα οποία ερμηνεύει ο ίδιος, ενώ συμμετέχει το συγκρότημα Οι σούζες. Στο τραγούδι "Ευτυχώς ή δυστυχώς" μάλιστα συμμετέχει και η Ελένη Βιτάλη. Είχε την τύχη σ' αυτή την πρωτόλεια δουλειά του να έχει την υποστήριξη σπουδαίων μουσικών, όπως ο Νίκος Αντύπας, ο Γιώργος Ζηκογιάννης, ο Μπάμπης Λασκαράκης, ο Φίλιππος Τσεμπερούλης και ο Χάρης Ανδρεάδης. 

Ο δίσκος σημείωσε απροσδόκητη επιτυχία κι έγινε χρυσός, κυρίως χάρις στο ευρηματικό "Ποιμενικόν Rock", ένα πανέξυπνο χιουμοριστικό τραγούδι με αυτοβιογραφικές αναφορές. Το συγκεκριμένο τραγούδι επισκίασε το υπόλοιπο υλικό του δίσκου που έχει ενδιαφέρον και έδειξε εξαρχής ότι ο νεοφώτιστος τραγουδοποιός είχε να δώσει πράγματα στο ελληνικό τραγούδι, πράγμα που επιβεβαιώθηκε με τις επόμενες δουλειές του, κυρίως αυτές που ακολούθησαν στο δεύτερο μισό της ίδιας δεκαετίας ("Για το καλό μου", "Και άλλα πολλά εμπριμέ").

Τα τραγούδια της Χούντας

21η Απριλίου 1967 - 21η Απριλίου 2024. Σήμερα οι απανταχού νοσταλγοί του πατριδοκαπηλικού παρελθόντος γιορτάζουν την 57η επέτειο της Επαναστάσεως! Είναι απίστευτη η παράδοξη υστεροφημία ενός καθεστώτος ακραία αυταρχικού που ήρθε να ανατρέψει μια εύθραυστη δημοκρατία, η οποία είχε περιπέσει ήδη σε κατάσταση φαυλοκρατίας με τις συνεχείς παρεμβάσεις του Παλατιού στα πολιτικά πράγματα, τις αποστασίες εκλεκτών στελεχών του δημοκρατικού κέντρου, γόνος των οποίων σήμερα εξουσιάζει ως μονοκράτορας τον τόπο, και φυσικά τις συνεχείς διώξεις ενεργών αριστερών πολιτών. Σχεδόν φυσιολογική λοιπόν ήταν η πολιτική μετεξέλιξη σε ένα ακραιφνώς φασιστικό καθεστώς που εκμεταλλεύτηκε την αδύναμη δημοκρατία της εποχής. 

Το πώς κατάφερε ωστόσο αυτό το καθεστώς να χτίσει μια ισχυρή βάση πιστών οπαδών, οι οποίοι μισόν αιώνα μετά επιμένουν ότι επρόκειτο για ένα ήπιο και πολιτισμένο σύστημα ...δημοκρατικής διακυβέρνησης, χωρίς σκάνδαλα, χωρίς ρεμούλες και με τεράστια ανάπτυξη της χώρας που δημιούργησαν άνθρωποι αντικειμενικά αγράμματοι και άσχετοι με τους επιστημονικούς κανόνες της οικονομίας, αυτό είναι προς ανάλυση με ψυχιατρική επιστασία! Πάντως σήμερα αν ακούσει ένας νεότερος στο καφενείο κάποιον από αυτούς τους γραφικούς νοσταλγούς, μπορεί και να πιστέψει ότι εκείνη την εποχή η Ελλάδα πλημμύρισε από μεγάλα έργα, τότε για πρώτη φορά γίνανε δρόμοι και εργοστάσια. Τύφλα νάχουν τα σύγχρονα δρομάκια, όπως οι Εγνατίες, οι Ιόνιες Οδοί ή η Ολυμπία και ο Μορέας της Πελοποννήσου ή η ζεύξη Ρίου-Αντιρρίου!

Τέλος πάντων. Πέρα απ' όλες αυτές τις θλιβερές γραφικότητες, λίγο πολύ όλοι γνωρίζουμε την πραγματική αλήθεια για την Απριλιανή Χούντα. Γνωρίζουμε επίσης πόσο βαθιά επηρέασε τον πολιτισμό και την τέχνη με τη στυγνή λογοκρισία που εφάρμοσε από την πρώτη στιγμή εκτοπίζοντας παράλληλα και φυλακίζοντας κάθε αριστερό δημιουργό με πρώτο και καλύτερο τον Μίκη Θεοδωράκη που πάντως, ακόμη και υπό αυτές τις συνθήκες, συνέχισε να γράφει μουσική αναπροσαρμόζοντας βέβαια το ύφος του. Διασώζεται μάλιστα μια λαθραία ηχογράφηση με τίτλο "Την Πέμπτη ήμουν λεύτερος" που έγινε τον Ιούλιο του 1967 με τον ίδιο τον Μίκη να τραγουδά χτυπώντας το αριστερό του χέρι στο τραπέζι, για να δίνει το ρυθμό!

Βέβαια έχουν μείνει ιστορικές οι περίφημες Εορτές Πολεμικής Αρετής των Ελλήνων και οι Ολυμπιάδες τραγουδιού στο Καλλιμάρμαρο Στάδιο που οργανώνονταν τα πρώτα χρόνια κατά την ημέρα της επετείου του καθεστώτος. Είχαν καταφέρει μάλιστα να συγκεντρώνουν εκόντες άκοντες τους πιο γνωστούς ανθρώπους του ελληνικού τραγουδιού σ' αυτές τις φιέστες, όπως ο Γιώργος Ζαμπέτας, η Βίκυ Μοσχολιού και ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης παρά τις επίμονες παροτρύνσεις του Μίκη προς τον τελευταίο να το αποφύγει. Εκεί λοιπόν πρωτοακούστηκε και ο διαβόητος "Ύμνος της 21ης Απριλίου" με τη φωνή του ελαφρού τραγουδιστή και δεδηλωμένου υποστηρικτή του καθεστώτος Φώτη Δήμα. Το τραγούδι είχε στίχους του Γιώργου Οικονομίδη, ενώ τη μουσική φέρεται να είχε γράψει ο Γιώργος Κατσαρός! Πάντως αμφισβητείται η εγκυρότητα της σχετικής πληροφορίας, καθώς ο ίδιος ο Γιώργος Κατσαρός, ο οποίος ποτέ δεν εκδήλωσε φανερά κάποιου είδους συμπάθεια για το απριλιανό καθεστώς, έχει διευκρινίσει ότι η μουσική αυτού του εμβατηριακού τραγουδιού δεν ήταν δική του και ότι το όνομά του μπήκε εν αγνοία του, ενώ ο ίδιος απλώς δεν τόλμησε να αντιδράσει! Δεν ξέρω τι ισχύει στην πραγματικότητα, αλλά έτσι κι αλλιώς μιλάμε για ένα άθλιο προπαγανδιστικό κατασκεύασμα, ενδεικτικό πάντως των αισθητικών προτιμήσεων του καθεστώτος. 

Το ίδιο ενδεικτικό είναι και το χορωδιακό εμβατήριο "Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών" των Αλ. Κουντουρά και Γ. Καρυδάκη που αξιοποίησε το κυρίαρχο σύνθημα του χουντικού καθεστώτος. Και βέβαια δεν ξεχνάμε οι παλιότεροι ότι στα γλέντια και τα πανηγύρια της εποχής απαραίτητο ήταν το εμβληματικό καλαματιανό "Ωρέ Γιώργο Παπαδόπουλε" που αποθέωνε τον δικτάτορα ως ...κλειδοκράτορα της Ελλάδας! 

Άιντε και του χρόνου!

Κώστας Στρατηγόπουλος: Κορμοράνος (1991)

Το 1991 η PolyGram εξέδωσε το δίσκο "Κορμοράνος" του κιθαρίστα και τραγουδοποιού Κώστα Στρατηγόπουλου σε παραγωγή μάλιστα του Διονύση Σαββόπουλου, ο οποίος ήδη εκείνη την εποχή συνεργαζόταν αποκλειστικά με τη συγκεκριμένη δισογραφική εταιρεία. Ο δίσκος περιλαμβάνει ένδεκα τραγούδια σε ύφος ροκ μπαλάντας με την κιθάρα σε πρωταγωνιστικό ρόλο μαζί με κοντραμπάσο, ηλεκτρικό μπάσο και συνθεσάιζερ. Τραγουδούν η Όλγα Παπά, ο Πέτρος Συνοδινός και ο συνθέτης, ενώ στα φωνητικά συμμετέχει και ο Γιώργος Δημητριάδης.

Ο Κώστας Στρατηγόπουλος ωστόσο δεν ήταν καινούργιος στο χώρο, όταν εκδόθηκε ο συγκεκριμένος δίσκος. Ήδη από το 1975 είχε μια συνεχή παρουσία στα μουσικά μας πράγματα σε πάμπολλες ηχογραφήσεις και συναυλίες του Μίκη Θεοδωράκη, της Μαρίας Φαραντούρη, του Βασίλη Παπακωνσταντίνου και του Θάνου Μικρούτσικου, ενώ συνεργάστηκε και με το συγκρότημα Apocalypsis. Ο "Κορμοράνος" υπήρξε το δισκογραφικό του ντεμπούτο, ενώ ακολούθησε το 1998 μια δεύτερη προσωπική δουλειά με τίτλο "Σημάδια των καιρών". Για τον παρθενικό του δίσκο σημειώνει ο ίδιος:

"Αυτή η δουλειά βασίζεται στον ήχο της ακουστικής κιθάρας, όπου προσπάθησα να βγάλω ένα άκουσμα όσο το δυνατόν φυσικό, ανεπιτήδευτο, άμεσο, βασισμένο στα φυσικά αναλλοίωτα ακόρντα, με τέτοιο τρόπο ώστε να ξεπηδά και να δένει αβίαστα η μελωδία. Πιστεύω ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι ένα σμίξιμο από ελληνικές λαϊκές γεύσεις, ροκ μυρωδιές και λακωνικά στοιχεία. Είναι μια προσπάθεια να δοθεί κάτι που ήδη υπάρχει και γίνεται αναγνωρίσιμο μέσα από μια διαφορετική αισθητική φόρμα. Όλα αυτά βασίζονται στο δέσιμο του ύφους των οργάνων, της ορχήστρας εν γ΄νει και των φωνών. Θέλω να ελπίζω ότι πλησίασα το στόχο μου".

Γιώργος Σφυρίδης: Περι-ΘΩΡΙΟ (2002)

Λέγαμε χθες ότι στην "παράλληλη δισκογραφία" του Νίκου Παπάζογλου ο δίσκος "Περι-Θώριο" του Γιώργου Σφυρίδη είχε προνομιακή αντιμετώπιση με τρία επιλεγμένα τραγούδια. Ο λόγος ήταν ότι πρόκειται για μια παραγωγή του ίδιου του Παπάζογλου από την ετικέτα Στρογγυλοί Δίσκοι που διατηρούσε στη Θεσσαλονίκη, όπου άλλωστε στεγάστηκαν δεκάδες άλλες παραγωγές της λεγόμενης Σχολής της Θεσσαλονίκης.

Ο δίσκος "Περι-Θώριο" λοιπόν αποτελεί και τη μοναδική παρουσία του Γιώργου Σφυρίδη στην ελληνική δισκογραφία. Άλλωστε ο συνθέτης, ο οποίος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1964 και τελείωσε τη φιλοσοφική σχολή του ΑΠΘ, δεν ζει καν στην Ελλάδα, αφού από το 1989 είναι μόνιμα εγκατεστημένος στο Βερολίνο, όπου και δραστηριοπoιείται μουσικά με το πολυεθνικό συγκρότημα Cornucopia.

Για το συγκεκριμένο δίσκο επέλεξε ποιητικά κείμενα, για να τα ντύσει με τη μουσική του. Έχουμε λοιπόν ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη, του Γιάννη Σκαρίμπα, του Τάκη Βαρβιτσιώτη, του Γιώργου Ιωάννου, του Αλέξανδρου Μπάρα, του Θωμά Κοροβίνη, του Λάζαρου Κοζάρη, του Σίμου Ιωαννίδη και των Τούρκων Imbrahim Karaca και Taner Akyol. Υπάρχει επίσης και το παραδοσιακό ρουμάνικο τραγούδι "Inghetatai Dunarea". 

Βασική ερμηνεύτρια του δίσκου είναι η Μαρία Θωίδου, ενώ ο Νίκος Παπάζογλου ερμηνεύει τρία τραγούδια. Ο Τούρκος μουσικός Taner Akyol ερμηνεύει ο ίδιος τις συνθέσεις του. Στα φωνητικά συμμετέχει επίσης και ο ίδιος ο συνθέτης. Οι ηχογραφήσεις πραγματοποιήθηκαν στο Βερολίνο και στη Θεσσαλονίκη. Το αποτέλεσμα ηχεί άκρως ενδιαφέρον με μια αίσθηση πειραματισμού μέσα από μια πανσπερμία ανατολίτικων ηχοχρωμάτων και αυτοσχεδιασμών.

Νίκος Παπάζογλου: Ήμουν κι εγώ εκεί (2009)

Η πρώτη δεκαετία του νέου αιώνα έμελλε να είναι και η τελευταία του Νίκου Παπάζογλου, μέσα στην οποία πρόλαβε να ηχογραφήσει έναν ακόμη προσωπικό δίσκο με τίτλο "Μά'ισσα σελήνη" (2005), ενώ το 2006 καταγράφηκε η τελευταία συμμετοχή του στο δίσκο "Και με οδηγό μου ένα παιδί" των Μικρών Περιπλανήσεων.

Μόλις δυο χρόνια ωστόσο πριν από το θάνατό του η δισκογραφική εταιρεία Lyra, στην οποία παρέμεινε πιστός ως το τέλος, παρουσίασε ένα συγκεντρωτικό άλμπουμ με την "παράλληλη δισκογραφία" του Νίκου Παπάζογλου, μια συλλογή δηλαδή από τις συμμετοχές του σε δουλειές άλλων καλλιτεχνών. Τίτλος της έκδοσης: "Ήμουν κι εγώ εκεί". 

Ο δίσκος περιλαμβάνει συνολικά 18 τραγούδια ηχογραφημένα σε διάστημα περίπου 30 χρόνων (1977-2006), όσο κράτησε και η καριέρα του στο ελληνικό πεντάγραμμο. Έχουμε λοιπόν τραγούδια από τους δίσκους: "Αχαρνής" (1977) του Διονύση Σαββόπουλου, "Τα δήθεν" του Νίκου Ξυδάκη, "Χειμερινοί Κολυμβητές" (1981), "Όλοι δικοί μας είμαστε" (1984) του Χρήστου Νικολόπουλου, "Εν Αθήναις" (1986) του Νίκου Κυπουργού, "Πότε Βούδας, πότε Κούδας" (1986) του Πέτρου Βαγιόπουλου, "Ζήτω το ελληνικό τραγούδι" (1987) του Διονύση Σαββόπουλου, "Παραμύθια" (1991) του Σωκράτη Μάλαμα, "Πύλη της άμμου" (1997) του Λουδοβίκου των Ανωγείων, "Ο χασομέρης" (2001) του Παντελή Χατζηκυριάκου, "Από τον πουνέντη" (2001) με την Ορχήστρα του Αιγαίου, "Αγρύπνια" (2002) του Θανάση Παπακωνσταντίνου, "Περι-θώριο" (2002) του Γιώργου Σφυρίδη, "Μια φορά κι ένα καιρό" (2002) συλλογή παραμυθιών, "Και με οδηγό μου ένα παιδί" (2006) των Μικρών Περιπλανήσεων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι από το δίσκο "Περι-θώριο" έχουν επιλεγεί τρία τραγούδια, ενώ παραδόξως περιλαμβάνεται κι ένα τραγούδι ("Με το τραγούδι, με το κρασί") από τον προσωπικό του δίσκο "Χαράτσι" (1984), ενώ απουσιάζουν εντελώς οι συμμετοχές του από τους δίσκους: "Η εκδίκηση της γυφτιάς" (1978), "Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά" (1988), "Μέρες μουσικής" (1992). Σε κάποια τραγούδια ακούγονται μαζί του ο Διονύσης Σαββόπουλος, η Έλλη Πασπαλά, ο Σωκράτης Μάλαμας, ο Λουδοβίκος των Ανωγείων και η Μαρία Θωίδου.

Νίκος Παπάζογλου: Στον Λυκαβηττό (1991)

Συμπληρώνονται σήμερα 13 χρόνια από τον πρόωρο θάνατο στις 17 Απριλίου 2011 του σπουδαίου ερμηνευτή και τραγουδοποιού (και ηχολήπτη και παραγωγού) Νίκου Παπάζογλου (1948-2011), ο οποίος έγινε γνωστός στα τέλη της δεκαετίας του '70 με τη συμμετοχή του στους "Αχαρνής" (1977) του Διονύση Σαββόπουλου και στην "Εκδίκηση της γυφτιάς" (1978) και "Τα δήθεν" (1979) του Νίκου Ξυδάκη, ενώ η επόμενη δεκαετία στάθηκε η πιο λαμπρή φάση της καριέρας του μέσα από μια σειρά προσωπικών δίσκων και κυρίως μέσα από την άμεση επαφή του με το ευρύ κοινό οργώνοντας απ' άκρη σ' άκρη την Ελλάδα με τις ιστορικές του πλέον συναυλίες.

Παρόλο που είναι δεδομένο ότι ο Νίκος Παπάζογλου αποτελεί την πιο χαρακτηριστική συναυλιακή παρουσία των τελευταίων δεκαετιών και σε πλήρη αντίθεση μ' αυτό που συμβαίνει με άλλους γνωστούς καλλιτέχνες, η δισκογραφική καταγραφή των ζωντανών εμφανίσεών του είναι ελάχιστη, αφού μόλις το 1991 η Lyra εξέδωσε ένα και μοναδικό live του καλλιτέχνη με λιγοστά ζωντανά δείγματα από μια συναυλία του στο Λυκαβηττό στις 30 Σεπτεμβρίου της ίδιας χρονιάς. 

Μόλις δέκα τραγούδια συνιστούν το σώμα του δίσκου με τραγούδια κυρίως χορευτικά, συνθέσεις δικές του, αλλά και της Βάσως Αλλαγιάννη, του Πέτρου Βαγιόπουλου και του Γιώργου Ζήκα από τους δίσκους: "Χαράτσι" (1984), "Μέσω νεφών" (1986), "Πότε Βούδας, πότε Κούδας" (1986), "Σύνεργα" (1990). Το εναρκτήριο τραγούδι "Η αγάπη η δική μου" ακούγεται για πρώτη φορά σ' αυτό το δίσκο. Ανάμεσα στους μουσικούς είναι και ο Σωκράτης Μάλαμας με την κιθάρα του.

Γιοβάννα: Ο δικός μου κόσμος (1980)

Η Γιοβάννα (γενν. 1938), κατά κόσμον Ιωάννα Φάσσου Καλπαξή, είναι μια ξεχωριστή προσωπικότητα με σπουδαία καριέρα στο χώρο του τραγουδιού από το 1959, όταν πρωτοεμφανίστηκε στο πρώτο Φεστιβάλ Τραγουδιού του Ε.Ι.Ρ. στην Αθήνα ("Μια συννεφιά" του Μίμη Πλέσσα και "Φεύγεις αγάπη μου" του Αλέκου Γεωργιάδη), αλλά και με πολύπλευρα πνευματικά ενδιαφέροντα, αφού έχει εκδώσει εννέα ποιητικές συλλογές, καθώς και μια σειρά θεατρικά έργα και πεζογραφήματα, κάποια από τα οποία μεταφέρθηκαν με επιτυχία  στον κινηματογράφο ("Άντε γεια") και στην τηλεόραση ("Βαμμένος ήλιος"). 

Έλαβε μέρος σε πολλά διεθνή φεστιβάλ, όπως στη Eurovision (1965), ενώ για ένα διάστημα βρέθηκε να κάνει μεγάλη καριέρα στη Σοβιετική Ένωση!  Οι πρώτες μεγάλες της επιτυχίες ήταν το χαριτωμένο τραγουδάκι "Καλοκαιράκι" του Σπήλιου Μεντή (κέρδισε το 2ο βραβείο στο Φεστιβάλ του 1960), καθώς και το εμβληματικό "Αν θυμηθείς τ' όνειρό μου" του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους του Νίκου Γκάτσου. Ακολούθησαν δεκάδες ηχογραφήσεις με τραγούδια των Μίμη Πλέσσα, Σπήλιου Μεντή, Σταύρου Ξαρχάκου, Νίκου Μαμαγκάκη, Κώστα Καπνίση, Αλέκου Σπάθη, Γιάννη Σπανού και άλλων.

Μετά την υπερδραστήρια δεκαετία του '60 η Γιοβάννα χάθηκε ξαφνικά από το προσκήνιο κι αίφνης επανεμφανίστηκε το 1980 με ένα προσωπικό δίσκο αποκλειστικά δικό της, αφού όλα τα τραγούδια είχαν τη δική της υπογραφή σε μουσική, στίχους και ερμηνεία. Τίτλος του δίσκου: "Ο δικός μου κόσμος". Εκδόθηκε από τη CBS σε αναλογικό δίσκο που ποτέ δεν επανεκδόθηκε σε ψηφιακή μορφή. Ο δίσκος περιλαμβάνει δώδεκα ευχάριστα τραγουδάκια με καλογραμμένες μελωδίες και απλούς στίχους που δεν πολυακούστηκαν, εκτός ίσως από το "Γύρω γύρω" που έγινε αρκετά γνωστό. Η ίδια σημειώνει στο οπισθόφυλλο: "...Από καιρό έγραφα στίχους και πάντα την ώρα εκείνη γεννιόταν μια μελωδία. Δεν της έδινα σημασία. Πίστευα πως δεν είχα την ξεχωριστή πηγή της σύνθεσης. Κάποτε αποφάσισα να σκύψω με προσοχή πάνω σ' αυτές τις μελωδίες. Σήμερα με τούτα τα τραγούδια σας μιλώ τρεις φορές, με τρις τρόπους. Κι είναι σαν να έρχομαι τρεις φορές πιο κοντά σας, σαν να σας φέρνω τρεις φορές πιο κοντά μου".

Την ενορχήστρωση επιμελήθηκε ο Γιάννης Κιουκτσόγλου, ενώ έλαβαν μέρος εκλεκτοί μουσικοί, όπως: Κώστας Γανωσέλης (πιάνο, συνθεσάιζερ), Γιώργος Τσουπάκης (ντραμς), Ανδρέας Ροδουσάκης (μπάσο), Δημήτρης Μαργιολάς (μπουζούκι), Γιάννης Κιουρκτσόγλου (ακουστική και ηλεκτρική κιθάρα).

Γιάννης Φέρτης (1938-2024)

Έφυγε χθες από τη ζωή ο εκλεκτός ηθοποιός Γιάννης Φέρτης (1938-2024), απόφοιτος της περίφημης σχολής του Θεάτρου Τέχνης του Καρόλου Κουν κι ένας από τους πιο ταλαντούχους ζεν πρεμιέ του παλιού ελληνικού κινηματογράφου κατά τη δεκαετία του '60, με κορυφαία κινηματογραφική του εμφάνιση το 1962 στην "Ηλέκτρα" του Μιχάλη Κακογιάννη, ενώ συνέχισε να δίνει το παρών στη μεγάλη οθόνη ακόμη και στην περίοδο του λεγόμενου Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου. 

Ωστόσο το κύριο ενδιαφέρον του ήταν εντοπισμένο στο θέατρο, όπου πρωτοεμφανίστηκε το 1959, ενώ αργότερα με το δικό του θίασο (μαζί με τη σύζυγό του Ξένια Καλογεροπούλου) εντρύφησε και στο κλασικό ρεπερτόριο με ξεχωριστή επιτυχία ως τα πολύ πρόσφατα χρόνια, καθώς το 2017 εμφανίστηκε στην Επίδαυρο με το Εθνικό Θέατρο στην παράσταση "Άλκηστις" του Ευριπίδη, την οποία έτυχε να παρακολουθήσω και προσωπικά.

Ο Φέρτης διέθετε μια από τις πιο εκφραστικές φωνές του ελληνικού θεάτρου κι αυτό τον έκανε κατάλληλο ως αφηγητή, αλλά ακόμη και ως τραγουδιστή. Με το διπλό αυτό ρόλο καταγράφονται αρκετές ηχογραφήσεις του στην ελληνική δισκογραφία. Κατά το διάστημα 1963-1967 ηχογράφησε μια σειρά παιδικών δίσκων (Η Κοκκινοσκουφίτσα, Τα Τρία Γουρουνάκια, Η Χιονάτη και οι 7 Νάνοι, Από την ελληνική μυθολογία). Το 1969 ο Γιάννης Μαρκόπουλος τον αξιοποίησε ως αφηγητή στην εισαγωγή του έργου "Ήλιος ο πρώτος". Ακολούθησε μια πολύχρονη συνεργασία με τον Γιάννη Σπανό, ο οποίος του έδωσε την ευκαιρία να αναδείξει και τα ερμηνευτικά του προσόντα με τους σκηνικούς δίσκους "Οι πεταλούδες είναι ελεύθερες" (1970), "Εκείνο το καλοκαίρι" (1971), "Ο Μορμόλης" (1974). Το 1972 είχε μια μικρή συμμετοχή στο τραγούδι "Τι να θυμηθώ, τι να ξεχάσω" από η "Μικρά Ασία" του Απόστολου Καλδάρα, όπως και το 1998, όταν ο Ηλίας Ανδριόπουλος αξιοποίησε τη φωνή του ηθοποιού στο αφηγηματικό ιντερμέδιο του "Τραγουδιού του παλιού καιρού" από το δίσκο "Αργοναύτες", ενώ και πάλι ως αφηγητής έλαβε μέρος και στα "Υακίνθεια" (2001) του Λουδοβίκου των Ανωγείων.

Ο Θάνος Μικρούτσικος τραγουδά Μικρούτσικο (1998)

Σαν σήμερα, στις 13 Απριλίου 1947, γεννήθηκε ένας από τους κορυφαίους και πολυδιάστατους Έλληνες συνθέτες της μεταπολεμικής περιόδου με έργο ποιοτικά και ποσοτικά τεράστιο που μάλιστα κατάφερε να ξεπεράσει και τα όρια της ελληνικής επικράτειας. Είναι ο Θάνος Μικρούτσικος (1947-2019), ένας δημιουργός που άφησε βαριά κληρονομιά έχοντας καταπιαστεί με όλα τα πεδία της μουσικής τέχνης, από το απλό τραγούδι ως τις σύνθετες μορφές της αυτοσχεδιαστικής και avant-garde μουσικής.

Από το ξεκίνημα της δισκογραφικής του δραστηριότητας ο Θάνος Μικρούτσικος συνήθιζε αραιά και πού να ερμηνεύει και ο ίδιος κάποια τραγούδια του επιδεικνύοντας την εκφραστικότητα που απαιτούν οι συνθέσεις του, έστω κι αν δε διέθετε ασφαλώς την τυπική καλλιφωνία ενός ερμηνευτή κι επιπλέον ούτε την καθαρή άρθρωση των φράσεων με κείνο το χαρακτηριστικό ψεύδισμα στην εκφορά του "σ". Επίσημα το πρώτο τραγούδι που ερμήνευσε ήταν η "Μπαλάντα για τους ασφαλίτες" σε ποίηση Βολφ Μπίρμαν (μετάφραση Δημοσθένη Κούρτοβικ) από τα "Πολιτικά Τραγούδια" (1975). Ακολούθησαν αρκετές ακόμη ερμηνείες του στις επόμενες ηχογραφήσεις του στη Lyra (Φουέντε Οβεχούνα, Μουσική πράξη στον Μπρεχτ), αλλά σε άλλες εταιρείες κατά τις δεκαετίες του '80 και '90, όπως στο "Εμπάργκο" (1982) για τη CBS, "Όσο κρατάει ένας καφές" (1989), "Γραμμές των οριζόντων" (1991) και "Συγγνώμη για την άμυνα" (1992) για τη Minos.

Το 1998 η ΕΜΙ συγκέντρωσε το μεγαλύτερο μέρος από αυτό το σκόρπιο υλικό σε μια συλλογή με τίτλο "Ο Θάνος Μικρούτσικος τραγουδά Θάνο Μικρούτσικο" που περιλαμβάνει συνολικά ένδεκα τραγούδια με τη φωνή του συνθέτη κι έναν οργανικό επίλογο ("Κι αυτό κακόηθες, παιδιά"), όπου ο συνθέτης δίνει ρεσιτάλ στο πιάνο σε ένα εντυπωσιακό αυτοσχεδιαστικό κρεσέντο από το δίσκο "Αραπιά για λίγο πάψε..." (1983). Ανάμεσα στα τραγούδια αυτά ξεχωρίζουν τέσσερις στιγμές που προσωπικά τις τοποθετώ στις ακρώρειες της συνθετικής τέχνης του μεγάλου δημιουργού. Το πρώτο ("Για το φτωχό Β.Β.") προέρχεται από τον κύκλο "Μουσική πράξη στον Μπρεχτ" (1978) και βασίζεται σε ποίηση του Bertolt Brecht με ελληνική απόδοση του Πέτρου Μάρκαρη. Ακολουθούν το αριστουργηματικό "Κακόηθες μελάνωμα" σε ποίηση Άλκη Αλκαίου από το δίσκο "Εμπάργκο" (1982), το εμβληματικό "Οι εφτά νάνοι στο S/S Cyrenia" σε ποίηση Νίκου Καββαδία από τις "Γραμμές των οριζόντων" (1991), πιθανότατα το πιο πολυπαιγμένο τραγούδι του συνθέτη με πολλαπλές ερμηνευτικές παραλλαγές, και τέλος το "Σιντάρτα" σε ποίηση Άλκη Αλκαίου, ένα δυνατό τραγούδι που για πρώτη φορά συμπεριλήφθηκε στην παρούσα συλλογή και παραπέμπει στο ομότιτλο λογοτεχνικό αριστούργημα του Hermann Hesse.

Βασίλης Δημητρίου: Σεργιάνι στον παράδεισο (1976)

Μιας και αναφερθήκαμε χθες στην "έντεχνη" περίοδο της μεγάλης λαϊκής ερμηνεύτριας Σωτηρίας Μπέλλου, ευκαιρία σήμερα να σταθούμε σε άλλη μια συμμετοχή της σε ανάλογης φύσης υλικό, το δίσκο "Σεργιάνι στον παράδεισο" του καλού συνθέτη Βασίλη Δημητρίου, ο οποίος γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 12 Απριλίου 1945, κι έφυγε από τη ζωή το 2015. Ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1976 από τη Lyra και αποτελεί την τρίτη δισκογραφική του κατάθεση μετά τους θεατρικής προέλευσης κύκλους τραγουδιών "Ω, τι κόσμος μπαμπά" (1974) και "Δόξα και θάνατος" (1975). 

Πρόκειται για έναν κύκλο ένδεκα συνολικά τραγουδιών γραμμένο σε καθαρό λαϊκό ύφος πάνω σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου, από τη χρυσή εποχή του μεγάλου στιχουργού. Ο ίδιος μάλιστα στο εσώφυλλο του δίσκου επισημαίνει ότι ο συγκεκριμένος κύκλος αποτελεί την ολοκλήρωση μιας στιχουργικής αναζήτησης για το χαμένο κόσμο της Σμύρνης που τον απασχόλησε για μακρά περίοδο της ζωής του.

 Παρόλο που τα τραγούδια δε γνώρισαν μεγάλη επιτυχία, ασφαλώς κι αξίζουν τη προσοχή για τις στέρεες μελωδίες τους και τις ωραίες ερμηνείες. Δίπλα στη Σωτηρία Μπέλλου εμφανίζονται ο Γιάννης Μπογδάνος και η Έλενα Κωστή. Θα ξεχώριζα ίσως λίγο παραπάνω τα τραγούδια: "Ο κόσμος είναι σαν μπαξές", "Σμύρνη Κωνσταντινούπολη", "Το πιτσιρικάκι" και "Οι φιλίες του στρατού".

Δημήτρης Λάγιος, Σωτηρία Μπέλλου: Ο Άη Λαός (1983)

Πέρασαν κιόλας 33 χρόνια από τις 11 Απριλίου 1991, όταν έφυγε από τη ζωή μόλις στα 39 του χρόνια ένας εκλεκτός κι αγαπημένος άνθρωπος της μουσικής, ο συνθέτης Δημήτρης Λάγιος (1952-1991) που είχε ήδη φτάσει στα τριάντα του, για να κάνει το εντυπωσιακό του ντεμπούτο στη δισκογραφία το 1982 με τον εμβληματικό ποιητικό κύκλο "Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας" σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη. Στα λιγοστά χρόνια που έμελλε να έχει στη διάθεσή του, πρόλαβε να μας δώσει μια σπουδαία δισκογραφική παρακαταθήκη με κύκλους πρωτότυπων τραγουδιών, αλλά και πολύ αξιόλογες δουλειές πάνω στην παράδοση της ιδιαίτερης πατρίδας του της Ζακύνθου.

Το 1983 ήταν η λαϊκή χρονιά του Δημήτρη Λάγιου, αφού τη χρονιά αυτή παρουσίασε δύο κύκλους λαϊκών τραγουδιών, ένα με τον Αντώνη Καλογιάννη ("Εδώ που γεννηθήκαμε") κι άλλον ένα με τη Σωτηρία Μπέλλου. Τίτλος του δεύτερου δίσκου: "Ο Άη Λαός". Κυκλοφόρησε από τη Lyra. Περιλαμβάνει δέκα τραγούδια κι ένα χορωδιακό φινάλε βασισμένο στο τραγούδι "Θα με δικάσει", όλα σε στίχους του Μιχάλη Μπουρμπούλη, που διακρίνονται για τη στιβαρή τους γλώσσα και τις αδρές εικόνες με ευθύβολες αναφορές στις πικρές εμπειρίες της νεότερης ιστορίας του τόπου. Ανάλογα λιτή κι απέριττη είναι και η μουσική του Λάγιου, χωρίς κανένα άγχος να δημιουργήσει τα μεγάλα σουξέ και γιαυτό λειτουργεί τόσο αυθόρμητα και πηγαία, λες και προϋπήρχε και περίμενε τη φωνή της μεγάλης λαϊκής ερμηνεύτριας. 

Συνολικά πρόκειται για ένα ομοιογενές και ισοβαρές σύνολο, χωρίς κάποιο τραγούδι να ξεχωρίζει παραπάνω, αν και ακούστηκε λίγο περισσότερο το "Θα με δικάσει". Κι αυτό είναι ασφαλώς ένας τίτλος τιμής γι' αυτόν τον αξιόλογο αυτό κύκλο τραγουδιών. Και κάτι παραπάνω: Παρόλο που πέρασαν ήδη σαράντα χρόνια από την πρώτη έκδοση του δίσκου, νομίζω πως μπορεί να λειτουργήσει πολύ καλά ακόμη και σήμερα. Κι αυτός είναι ένας δεύτερος τίτλος τιμής που του αξίζει. Ο τρίτος τίτλος τιμής δεν μπορεί να είναι άλλος από τη δωρική ερμηνεία της Σωτηρίας Μπέλλου, η οποία στα τελευταία χρόνια της ζωής της έμελλε να συνδέσει το όνομά της με σπουδαίες συνεργασίες στο πεδίο του λεγόμενου "έντεχνου" λαϊκού τραγουδιού ξεκινώντας το 1973 με τον Αργύρη Κουνάδη ("Δεν περισσεύει υπομονή") και στη συνέχεια με τον Διονύση Σαββόπουλο ("Δέκα χρόνια κομμάτια"), τον Βασίλη Δημητρίου ("Σεργιάνι στον παράδεισο"), τον Ηλία Ανδριόπουλο ("Λαϊκά προάστια", "Ξένες πόρτες"), τον Δήμο Μούτση ("Φράγμα") και τον Λίνο Κόκοτο ("Το ποτάμι").

Νίκος Μαμαγκάκης: Τραγούδια για τη Μελίνα (2003)

Ολοκληρώνουμε σήμερα αυτό το αφιέρωμα στην όψιμη δισκογραφία του Νίκου Μαμαγκάκη με έναν δεύτερο κύκλο τραγουδιών που εξέδωσε μέσα στο 2003 ταυτόχρονα σχεδόν με τον κύκλο "Τα τραγούδια της παλιάς πόλης", πάλι από την Alpha Records. Πρόκειται για τα "Τραγούδια για τη Μελίνα" με αποκλειστική ερμηνεύτρια τη Μελίνα Κανά, με την οποία είχε κάνει παλιότερα τα "Μυστικά τραγούδια" (1991). Αξιοσημείωτο είναι ότι με το δίσκο αυτό κάνει για πρώτη φορά την εμφάνισή της η ετικέτα "Ιδαία", η οποία στη συνέχεια θα εξελιχθεί σε ανεξάρτητη δισκογραφική εταιρεία υπό την ιδιοκτησία του συνθέτη.

Τα "Τραγούδια για τη Μελίνα" αποτελούν έναν πολύ ενδιαφέροντα κύκλο λαϊκών τραγουδιών πάνω σε στίχους δύο γυναικών, της Αθηνάς Καραταράκη και της Βικτωρίας Μακρή, με τις οποίες ο συνθέτης είχε ξανασυνεργαστεί και νωρίτερα στον κύκλο "Στεναγμός ανατολίτης" (1996). Στο δίσκο επίσης περιλαμβάνεται ένα παλιό τραγούδι ("Δώδεκα χτύπησαν οι δείχτες") σε ποίηση Γιώργου Θέμελη που είχε πρωτοτραγουδήσει το 1961 ο Μανώλης Καναρίδης, άλλο ένα σε ποίηση Federico Garcia Lorca μεταφρασμένο από τον καθηγητή Ξενοφώντα Κοκόλη ("Έξι τσιγγάνες") κι ένα ακόμη σε ποίηση της Σαπφώς (μετάφραση Αθηνάς Καραταράκη).

Ο δίσκος πάντως επαναφέρει την απορία που είχα εκφράσει στην παρουσίαση του δίσκου "Δρόμοι της Νύχτας". Γιατί αν σ' εκείνη την περίπτωση το παράδοξο είχε να κάνει με την επανεκτέλεση της ίδιας δουλειάς με χρονική απόσταση πέντε χρόνων, εδώ έχουμε την επανεκτέλεση του ίδιου έργου σε διάστημα μόλις τριών χρόνων, αφού το έργο σε νέα εκτέλεση επανακυκλοφόρησε το 2006 από την Ιδαία με το νέο τίτλο "Σμύρνη, Κερί κι Ασήμι". Ακόμη πιο περίεργο είναι ότι ο συγκεκριμένος κύκλος και στην πρώτη του εκτέλεση με τη Μελίνα Κανά έφερε ήδη την ετικέτα της Ιδαία, σε αντίθεση με τα άλλα έργα που ενσωματώθηκαν στην Ιδαία, των οποίων τουλάχιστον οι πρώτες τους εκτελέσεις ανήκαν σε άλλες εταιρείες (κυρίως στη Lyra)! Άβυσσος τελικά η ψυχή του Μαμαγκάκη!

Νίκος Μαμαγκάκης: Τα τραγούδια της παλιάς πόλης (2003)

O Νίκος Μαμαγκάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1929. Ο τόπος καταγωγής του αποτέλεσε μέσα στο έργο του σταθερό σημείο αναφοράς και πολλές συνθέσεις του μορφοποιούν τη σημειολογία του νόστου σε ποικίλες μουσικές εκφράσεις. Νωρίς σχετίστηκε με το περιβάλλον του συντοπίτη του μεγάλου συγγραφέα και στοχαστή Παντελή Πρεβελάκη (1909-1986), του οποίου άλλωστε μελοποίησε την ποιητική σύνθεση "Νέος Ερωτόκριτος" (1975), ενώ νωρίτερα (1967) είχε συνθέσει την ορχηστρική σουίτα "Αρκάδι" βασισμένη στο θεατρικό του έργο "Ηφαίστειο" (1962).

Ο δίσκος "Τα τραγούδια της Παλιάς Πόλης" είναι ακόμη ένα προσκύνημα του συνθέτη στη γενέθλια γη. Ο τίτλος αλλά και το περιεχόμενο των τραγουδιών παραπέμπουν εμμέσως στο περίφημο έργο "Το χρονικό μιας πολιτείας" (1938) του Πρεβελάκη. Οι στίχοι των τραγουδιών προέρχονται από την ομώνυμη ποιητική συλλογή του ποιητή Γιώργη Καλομενόπουλου (1897-1963), αν και στην τελική τους μορφή υποβλήθηκαν σε μια μικρή διασκευή από τον συνθέτη, για να πατούν σωστότερα στα μουσικά μέτρα.

Με τον συγκεκριμένο ποιητή είχε αναπτύξει μια ιδιαίτερη σχέση τα τελευταία του χρόνια ο συνθέτης. Ένα πιο πρόσφατο έργο του με τίτλο "Κρήτη - Ορατόριο των Χρονικών" (2007) ήταν επίσης αφιερωμένο στην ποίηση του Καλομενόπουλου. Μάλιστα από τη δισκογραφική του εταιρία Ιδαία κυκλοφόρησαν και τα "Ποιήματα" του Καλομενόπουλου, όπου το 2006 επανεκδόθηκαν σε νέα εκτέλεση και τα "Τραγούδια της παλιάς πόλης".

Τα τραγούδια του δίσκου έχουν βιωματικό χαρακτήρα, καθώς περιγράφουν εικόνες και πρόσωπα αληθινά από την παλιά εποχή της πόλης του Ρεθύμνου, ενώ αποτίεται και ο απαραίτητος φόρος τιμής στο διαχρονικό σύμβολο του κρητικού πολιτισμού, τον "Ερωτόκριτο". Η μουσική είναι προσαρμοσμένη αρμονικά στο ύφος και το χρώμα του ποιητικού λόγου και κινείται στους ρυθμούς της κρητικής παράδοσης με έντεχνη, συχνά περίτεχνη, επεξεργασία.

Άξιος ερμηνευτής αυτού του εκλεκτού υλικού αναδεικνύεται ο σπουδαίος κρητικός λαουτιέρης, τραγουδιστής και συνθέτης Μιχάλης Τζουγανάκης, ενώ συμμετέχουν με ένα κομμάτι η Φωτεινή Δάρα και ο ίδιος ο συνθέτης σε ρόλο ...παλιού τελάλη.

Νίκος Μαμαγκάκης: Δρόμοι της νύχτας (2002)

Ο χαλκέντερος δημιουργός Νίκος Μαμαγκάκης υπήρξε πάντα ανήσυχος, επιθετικός κι απόλυτος, συχνά αυτοαναιρούμενος, με μια ιδιότυπη εγωκεντρική οπτική, χωρίς ωστόσο να αυτοκολακεύεται, καθώς συχνά εκφραζόταν για το έργο του με μια αποδομητική διάθεση, ιδιαίτερα το νεανικό, αυτό που έχουμε αγαπήσει, όσοι τέλος πάντως το αγαπήσαμε, κι αυτό που τον έχει εγκαταστήσει στέρεα στη χορεία των μεγάλων έντεχνων συνθετών.

Ιδού ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: Μιλήσαμε χθες για τον κύκλο τραγουδιών "Στεναγμός Ανατολίτης", από τις αξιολογότερες δουλειές της ώριμης περιόδου του που κυκλοφόρησε το 1996 από τη Lyra με ερμηνεύτρια τη Σοφία Παπάζογλου. Δεν πέρασαν παρά μόλις έξι χρόνια και ο συνθέτης προχώρησε σε μια αναθεωρημένη επανέκδοση μέρους αυτού του υλικού με την προσθήκη και μερικών νέων τραγουδιών υπό τον τίτλο "Δρόμοι της νύχτας" επιλέγοντας για ερμηνευτή αυτή τη φορά τον λαϊκό τραγουδιστή Δημήτρη Κοντογιάννη, παλιό του γνώριμο από το σπουδαίο κύκλο τραγουδιών "Κέντρο διερχομένων" (1982)!

Ο ίδιος o συνθέτης έχει εξηγήσει με διάφορες ευκαιρίες την ανάγκη αυτών των αναθεωρήσεων πιστεύοντας ότι έτσι πετύχαινε τη σωστότερη απόδοσή τους. Προσωπικά όμως δύσκολα θα ταυτιζόμουν απόλυτα μ' αυτήν την άποψη. Κάθε σύγκριση μεταξύ νέας και παλιάς εκτέλεσης όλων των έργων του, όπως αυτά που συγκρότησαν το πλούσιο ρεπερτόριο της δισκογραφικής του εταιρείας "Ιδαία", έχω την εντύπωση ότι αποβαίνει σε βάρος της νέας. Τέλος πάντων, προφανώς ο ίδιος γνώριζε καλύτερα την εσωτερική του ανάγκη για όλη αυτή την τιτάνια προσπάθεια που ανέλαβε σε μια τόσο προχωρημένη φάση της ζωής του, πράγμα που ασφαλώς από κάθε άποψη είναι εντυπωσιακό κι αξιοθαύμαστο, αν και γεννά εύλογα ερωτήματα.

Ο δίσκος, πέρα από τα κοινά τραγούδια με το "Στεναγμός Ανατολίτης", όπου η σύγκριση της ερμηνείας του Δημήτρη Κοντογιάννη με την αντίστοιχη της Σοφίας Παπάζογλου αναδεικνύει νικήτρια κατά κράτος τη δεύτερη, περιλαμβάνει επίσης και καινούργια τραγούδια σε στίχους του Δημήτρη Ιατρόπουλου και του Πάρη Μήτσου, καθώς και δύο πρωτότυπα μελοποιημένα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου ("Ντύνεται", "Τα ερωτικά"), μαζί με άλλο ένα σε επανεκτέλεση ("Πουκάμισο") κι ένα οργανικό θέμα. Στα φωνητικά συμμετέχει η Ειρήνη Δερέμπεη, ενώ η έκδοση κοσμείται με θαυμάσιες εικόνες του ζωγράφου Κορνήλιου Διαμαντόπουλου.

Νίκος Μαμαγκάκης: Στεναγμός ανατολίτης (1996)

Ο συνθέτης Νίκος Μαμαγκάκης είχε μιαν ιδιαίτερη και βαθιά σχέση με το λαϊκό τραγούδι, καθώς η θητεία του στο περιβάλλον των παλιών λαϊκών τραγουδοποιών της μετεμφυλιακής εποχής ήταν μακροχρόνια και γόνιμη. Είναι αλήθεια ότι τα δικά του λαϊκά τραγούδια έχουν πολύ ιδιόμορφα χαρακτηριστικά, συνέπεια της εκκεντρικής φύσης του ιδίου. Σπάνια μας δίνει στρογγυλεμένες μελωδίες που να κυλούν αβίαστα ή να στέκονται πειθαρχημένα στους χορευτικούς βηματισμούς, αν και - όταν το επιδίωξε - απέδειξε μιαν απίστευτη ικανότητα να φτιάχνει "κανονικά" τραγούδια, όπως στη περίπτωση του εξαιρετικού δίσκου "11 Λαϊκά Τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου" (1972). Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις έχει μια διάθεση να ντύνει τα τραγούδια του με "τεθλασμένες" μελωδίες που συχνά δίνουν την εντύπωση του πειραματισμού. Το έκανε αυτό και στην αρχή, είτε με τα πρώτα 45άρια του, είτε και σε δίσκους, όπως: "Μπολιβάρ" (1968), "Συλλογή 1" (1970), "Αγωνιστές της λευτεριάς" (1971), "Σκλάβοι πολιορκημένοι" (1974). Το συνέχισε και σε νεότερες δουλειές του, όπως: "Κέντρο Διερχομένων" (1982) και "Μυστικά Τραγούδια" (1991), αλλά και σε πάμπολλα κινηματογραφικά του τραγούδια.

Έτσι, φτάνουμε στο δίσκο "Στεναγμός Ανατολίτης", που κυκλοφόρησε το 1996 και μας σύστησε τη θαυμάσια λαϊκή τραγουδίστρια Σοφία Παπάζογλου, μία από τις τρεις ωραιότερες φωνές της δεκαετίας του '90. Οι άλλες δύο ήταν η Μελίνα Κανά και η Λιζέτα Καλημέρη. Και τι σύμπτωση! Όλες αυτές βγήκαν μέσα από το μουσικό "εργαστήρι" του Νίκου Μαμαγκάκη, όπως είχε συμβεί στο παρελθόν με πολλές άλλες θαυμάσιες γυναικείες φωνές. 

Ο δίσκος είναι - κατά τη γνώμη μου - από τους σπουδαιότερους εκείνης της δεκαετίας! Εδώ ο συνθέτης αποφασίζει να γίνει λίγο πιο συμβατικός με πιο στρογγυλεμένες μελωδίες. Ράθυμοι λαϊκοί ρυθμοί με ανατολίτικα χρώματα, ζεϊμπέκικα, χασάπικα, τσιφτετέλια ή ακόμη και ταγκό, με μιαν έντονη σοφιστικέ διάθεση ενισχυμένη και από τους στίχους που διάλεξε για τα συγκεκριμένα τραγούδια, γραμμένους από δύο νεοφερμένες στο χώρο γυναικείες δημιουργούς, τη Βικτώρια Μακρή και την Αθηνά Καραταράκη. Προσέξτε, ας πούμε, το "Λόγια του έρωτα" για την εντελώς πρωτότυπη θεματική του. Στα δύο άκρα του δίσκου έχουμε δύο μελοποιημένα ποιήματα των Γιάννη Ρίτσου ("Πουκάμισο") και Ναπολέοντα Λαπαθιώτη ("Το παλιό τραγούδι"). Το τελευταίο γράφτηκε για την ταινία "Μη μου άπτου" του Δημήτρη Γιατζουζάκη. Από τα τραγούδια του δίσκου ξεχωρίζω κυρίως το "Ευτυχώς" και το "Χαλκοκονδύλη", που ακούστηκαν κιόλας λίγο παραπάνω από ένα δίσκο πάντως που, αν και στην εποχή του πέρασε σχεδόν απαρατήρητος, εξακολουθεί να διατηρεί ζωντανούς τους χυμούς του και ίσως "ανακαλυφθεί" σε χρόνο μέλλοντα.

Ο δίσκος εκδόθηκε από τη Lyra και αποτελεί την τελευταία συνεργασία του συνθέτη με τη συγκεκριμένη εταιρεία, με την οποία συμπορεύτηκε πολύ γόνιμα επί 32 χρόνια από την εποχή του ιστορικού "Ερωτόκριτου" (1964). Δέκα χρόνια αργότερα ο συνθέτης θα ηχογραφήσει εκ νέου το συγκεκριμένο κύκλο τραγουδιών με άλλους ερμηνευτές για λογαριασμό της ιδιωτικής του εταιρείας Ιδαία. Ερμηνευτικός πληθωρισμός, σπανιότατο φαινόμενο στην ελληνική δισκογραφία, κάτι που μόνο σε πολύ παλιότερες εποχές μπορούσαμε να το συναντήσουμε! Αλλά έτσι ήταν ο Μαμαγκάκης: Πάντα αντισυμβατικός κι απρόβλεπτος!

Νίκος Μαμαγκάκης: Μυστικά τραγούδια (1991)

Δέκα σχεδόν χρόνια μετά την κυκλοφορία του "Κέντρου διερχομένων" (1982) ο Νίκος Μαμαγκάκης επανέρχεται στη φόρμα του απλού τραγουδιού με τον κύκλο "Μυστικά Τραγούδια" που περιλαμβάνει ένδεκα καινούργια τραγούδια σε στίχους του Μιχάλη Γκανά. Πρόκειται για τραγούδια κατ' επίφασιν λαϊκά με περίπλοκη ρυθμική αγωγή απόλυτα ταιριαστή με το ιδιόμορφο συνθετικό ύφος του δημιουργού. 

Βασική ερμηνεύτρια του υλικού είναι η Μελίνα Κανά που την ίδια χρονιά έχει κάνει το δισκογραφικό της ντεμπούτο συμμετέχοντας παράλληλα και στο δίσκο "Παραμύθια" του Σωκράτη Μάλαμα. Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι ο Μαμαγκάκης ήταν αυτός που την έφερε ουσιαστικά στο τραγούδι, όπως είχε κάνει παλιότερα με τη Νένα Βενετσάνου, την Ελευθερία Αρβανιτάκη και τη Σαβίνα Γιαννάτου! Στο δίσκο επίσης συμμετέχει και ο Δημήτρης Ζερβουδάκης ερμηνεύοντας τρία τραγούδια.

Ο συνθέτης, πάντα ριζοσπαστικός και αυτοϋπονομευτικός, επισημαίνει:

Τα τραγούδια αυτού του δίσκου δεν είναι λαϊκά. Είναι λαϊκής καταγωγής. Ούτε ντρέπονται ούτε υπερηφανεύονται γι' αυτή την καταγωγή. Οι αρετές και τα ελαττώματά τους οφείλονται σε μας που τα φτιάξαμε. Κάναμε ό,τι καλύτερο μπορούσαμε και νά το αποτέλεσμα: 11 τραγούδια ενώπιον του ακροατηρίου... Θα θέλαμε να ακουστούν, θα θέλαμε να συγκινήσουν, θα θέλαμε να εξηγηθούμε: Μετά 10 χρόνια από το "Κέντρο Διερχομένων" με στίχους του Γιώργου Ιωάννου, συνεργάστηκα με τον Μιχάλη Γκανά. Καρπός αυτής της συνεργασίας που κράτησε 3 χρόνια είναι 24 τραγούδια. Οι στίχοι των περισσοτέρων γράφτηκαν το ίδιο διάστημα στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας. Τα πρώτα 11 που αποτελούν αυτόν το δίσκο, τα θεωρώ βαθιά κατεργασμένες μεταμορφώσεις λαϊκών ή ρεμπέτικων τραγουδιών, αλλά πρόκειται φυσικά για εξ υπαρχής αυτόνομες συνθέσεις...

Σημειώνω ότι ο συγκεκριμένος κύκλος σε νέα ενορχήστρωση και εκτέλεση επανακυκλοφόρησε από την Ιδαία το 2006 με ερμηνευτές τους Μιχάλη Τζουγανάκη, Μαρία Λούκα, Μαρία Εγγλέζου, Μαρίνα Δακανάλη, Παναγιώτη Παπαϊωάννου και Εύη Ανδριώτη.

Νίκος Μαμαγκάκης: Εαρινή Συμφωνία (1990)

Την άνοιξη του 1938, παραμονές του Μεγάλου Πολέμου, ο Γιάννης Ρίτσος (1909-1990) νοσηλευόμενος στο σανατόριο της Πάρνηθας και ζώντας άμεσα μέσα στη φύση στην καλύτερη στιγμή της, εμπνεύστηκε και συνέθεσε το σημαντικό ποίημα "Ερωτική Συμφωνία", ένα από τα δύο (μαζί με το "Μονόγραμμα" του Οδυσσέα Ελύτη) κορυφαία ερωτικά ποιήματα της νεότερης λογοτεχνίας μας. Ο ποιητής οραματίζεται τον ιδανικό έρωτα με μια αγαπημένη μορφή που αναδύεται μέσα από την χειροπιαστή ομορφιά της φύσης που απολαμβάνει άμεσα ο ποιητής. Όλο το έργο λοιπόν αποτελεί έναν τρυφερό ύμνο στον έρωτα συνδυασμένο με μιαν ισχυρή κατάφαση στην ίδια τη ζωή.

Ο Νίκος Μαμαγκάκης, έχοντας προσωπική φιλία με τον ποιητή, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του '70 μας είχε δώσει ένα πολύ αξιόπιστο δείγμα της μελοποιητικής του ικανότητας πάνω στο έργο του με τον κύκλο τραγουδιών "11 Λαϊκά Τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου" (1972). Την ίδια εποχή άρχισε να καταπιάνεται και με την "Εαρινή Συμφωνία", χωρίς ωστόσο να ολοκληρώσει τη μελοποίησή της, η οποία μετά από μακρά διακοπή ολοκληρώθηκε το 1990 και κυκλοφόρησε σε δίσκο από τη Lyra.

Το αποτέλεσμα είναι ένα συμπαγές έργο λόγιας γραφής με φωνητικά μέρη σε μορφή ασμάτων και ρετσιτατίβων για ανδρική κυρίως φωνή και συνοδεία κλασικής κιθάρας κι ενός διακριτικού κουιντέτου εγχόρδων σε δευτερεύοντα ρόλο. Βασικός ερμηνευτής είναι ο σπουδαίος βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος στην πρώτη του δισκογραφική εμφάνιση. Τη γυναικεία φωνή αποδίδει η γνωστή ηθοποιός Μπέσυ Μάλφα. Παίζει κλασική κιθάρα η Έλενα Παπανδρέου, ενώ το κουιντέτο εγχόρδων απαρτίζουν οι Δημήτρης Βράσκος και Δημήτρης Βοριάς (βιολί), Κώστας Κινδύνης (βιόλα), Στέλιος Ταχιάτης (βιολοντσέλο) και Τάκης Καπογιάννης (κοντραμπάσο).

Νίκος Μαμαγκάκης: Ερωτική μουσική για σόλο κιθάρα (1981)

Επανέρχομαι για μια ακόμη φορά στον κορυφαίο, αρκετά ιδιόμορφο και αδίκως υποτιμημένο Έλληνα συνθέτη Νίκο Μαμαγκάκη (1929-2013), έναν πολυσύνθετο δημιουργό με ογκώδες έργο απλωμένο σε όλα τα μουσικά πεδία και με σημαντική διεθνή αναγνώριση στον τομέα της avant-garde μουσικής, για να σταθώ σήμερα σε μια ξεχωριστή δημιουργία του που εντάσσεται στην κατηγορία της λόγιας μουσικής.

Αναφέρομαι στο έργο "Ερωτική μουσική για σόλο κιθάρα" που κυκλοφόρησε σε αναλογικό δίσκο το 1981 από τη Lyra, όπου μάλιστα επανεκδόθηκε δυο χρόνια αργότερα σε νέα εκτέλεση (Έλενα Παπανδρέου). Το έργο περιλαμβάνει επτά μέρη γραμμένα αποκλειστικά για σόλο κλασική κιθάρα με βαθιά λυρική διάθεση που αποδίδει την ερωτική αντίληψη του συνθέτη εκφρασμένη με νότες, είτε σε ελεύθερη ανάπτυξη είτε σε φόρμες χορευτικές (βαλς, ταγκό). Όπως μας εξηγεί κι ο ίδιος, η περιορισμένη μουσική εργογραφία για ένα τόσο δημοφιλές μουσικό όργανο, όπως η κιθάρα, στάθηκε η βασική αιτία να καταπιαστεί με το συγκεκριμένο πεδίο προσπαθώντας να κρατήσει μια ισορροπία μεταξύ πρωτοτυπίας της γραφής και ψυχαγωγικού χαρακτήρα του τελικού αποτελέσματος.

Πρέπει να θυμίσω ότι ο Νίκος Μαμαγκάκης ανήκει στους λιγοστούς και εκλεκτούς δημιουργούς που ασχολήθηκαν με πραγματικό ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο όργανο. Το 1966 και το 1968 αντίστοιχα μας είχε δώσει δυο υπέροχα soundtrack για τις ταινίες του Τάκη Κανελλόπουλου "Εκδρομή" και "Παρένθεση" με θέματα για κλασική κιθάρα, ενώ κατά τη δεκαετία του '80 επανήλθε στο συγκεκριμένο όργανο με βασική συνεργάτιδά του την Έλενα Παπανδρέου, με την οποία παρουσίασε τρεις δίσκους για κλασική κιθάρα (Ερωτική μουσική, 22 Κομμάτια για σόλο κιθάρα, Νέa Εκδρομή).

Στην πρώτη εκδοχή του έργου "Ερωτική μουσική για σόλο κιθάρα" βασική σολίστ είναι η πρόσφατα χαμένη κορυφαία κιθαρίστρια Στέλλα Κυπραίου (1955-2023), ενώ συμμετέχουν και οι Γιάννης Μανωλιδάκης (συνθέτης και εθνομουσικολόγος) και Γιώργος Κερτσόπουλος (γενν. 1952). Το εξώφυλλο του δίσκου σχεδίασε ο φίλος του συνθέτη και σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος.

Ρένα Κουμιώτη: Ανθολογία 1969-1974

Πριν από ένα χρόνο, στις 3 Απριλίου 2023, έφυγε από τη ζωή η κορυφαία ερμηνεύτρια του λαϊκού μας τραγουδιού Ρένα Κουμιώτη (1941-2023) με την καθαρή δωρική φωνή της, μια από τις μούσες του μεγάλου (και ήδη αιωνόβιου) συνθέτη μας Μίμη Πλέσσα, ο οποίος υπήρξε ο βασικός αιμοδότης του εξαιρετικού της ρεπερτορίου, αρχής γενομένης με τη συμμετοχή της στον εμβληματικό δίσκο "Ο δρόμος" (1969), όπου ερμήνευσε τα κλασικά τραγούδια "Πρώτη φορά" και "Δώσε μου το στόμα σου", ταυτόχρονα σχεδόν με τη συμμετοχή της στο δίσκο "Οι ώρες" του Λίνου Κόκοτου. 

Η καριέρα της Κουμιώτη ήταν σχετικά σύντομη. Η κύρια φάση της (1969-1974) ήταν ταυτισμένη με τη δισκογραφική εταιρεία Lyra, όπου ευτύχησε να ηχογραφήσει μερικές δεκάδες τραγούδια σε δίσκους 45 στροφών, μαζί με τέσσερις προσωπικούς δίσκους (1970-1974) και κυρίως με τη συμμετοχή της σε μερικούς σπουδαίους δίσκους 33 στροφών με τραγούδια των Μίμη Πλέσσα (Ο Δρόμος, Μέρες του καλοκαιριού, Μίλα μου για τη Λευτεριά, Θάλασσα πικροθάλασσα), Λίνου Κόκοτου (Οι ώρες, Το θαλασσινό τριφύλλι), Γιώργου Κοντογιώργου (Γύφτισσα μέρα, Παράθυρο στη θάλασσα), Θόδωρου Τζίφα (Γειτονιές: Αθήνα-Θεσσαλονίκη), Βασίλη Κουμπή (12 μήνες), Βαγγέλη Πιτσιλαδή (Τα κίτρινα ρολόγια), Γιώργου Μητσάκη (Μονά ζυγά) και Αργύρη Κουνάδη (Ρόδα είναι και γυρίζει). 

Από τη σύντομη αλλά πολύ παραγωγική αυτή διαδρομή της σπουδαίας ερμηνεύτριας έχω επιλέξει 28 τραγούδια που συνιστούν κι ένα απολύτως αντιπροσωπευτικό της πορτρέτο που αποτυπώνει όλες τις μεγάλες συνεργασίες της κατά την πενταετία 1969-1974 με τραγούδια πασίγνωστα και πολυτραγουδισμένα. Στην πρώτη γραμμή φυσικά δεσπόζουν τα τραγούδια του Μίμη Πλέσσα κι ακολουθούν τα τραγούδια του Λίνου Κόκοτου, των δύο συνθετών που όχι μόνο ποιοτικά, αλλά και ποσοτικά καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις στο ρεπερτόριο της Ρένας Κουμιώτη.

Duo Choriambus: Dialogues (2008)

Ο ελληνιστικός μουσικός όρος "χορίαμβος" δήλωνε ένα ιδιαίτερο μετρικό πόδι που συνδύαζε τον τροχαίο (ή χορείο) με τον ίαμβο τονίζοντας τις λέξεις στην 1η και 4η συλλαβή. Η ίδια λέξη στη νεότερη εποχή κατέληξε να χρησιμοποιείται συχνότατα στις ονομασίες διαφόρων χορευτικών συλλόγων της επαρχίας. Την ίδια ωστόσο λέξη αποφάσισε να πάρει για την ονομασία του το λόγιο σχήμα Duo Choriambus, αποτελούμενο από τους αξιόλογους μουσικούς Νίκο Νικόπουλο και Γωγώ Ξαγαρά, οι οποίοι παράλληλα εργάζονται και ως κορυφαίοι σολίστες του φλάουτου και της άρπας αντίστοιχα στην Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, αλλά και στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, ενώ η μακρόχρονη προσωπική τους συνεργασία έχει επισφραγιστεί με μια μεγάλη δραστηριότητα σε πολλές πόλεις της Ελλάδας ή διάσημα φεστιβάλ του εξωτερικού, καθώς και συνεργασίες με διαπρεπείς Έλληνες συνθέτες, οι οποίοι έγραψαν έργα γι' αυτούς.

Η εξειδικευμένη σε τέτοιου είδους ρεπερτόριο δισκογραφική εταιρεία Puzzlemusik εξέδωσε το 2008 το δίσκο "Dialogues" με αποκλειστικούς ερμηνευτές τους δύο θαυμάσιους αυτούς σολίστες του Duo Chorimbus, οι οποίοι αποδίδουν με ξεχωριστά ονειρικά ηχοχρώματα ένα επιλεγμένο ρεπερτόριο από Έλληνες και Γάλλους συνθέτες με ποικίλο υλικό σε μορφή γοητευτικών διαλόγων του φλάουτου και της άρπας. Ειδικότερα, περιλαμβάνονται έργα τριών Γάλλων (Camille Saint-Saens, Claude Debbusy, Pierre Octave Ferroud) και τριών Ελλήνων (Θεόδωρος Αντωνίου, Νέστωρ Ταίηλορ, Απόστολος Ντάρλας) συνθετών που λειτουργούν ως διάλογοι μεταξύ των δύο αυτών μουσικών σχολών γεφυρώνοντας τον 20ο με τον 21ο αιώνα. 

Πιο συγκεκριμένα, έχουμε τα έργα: Arabesque (1888) και La fille aux cheveax de lin (Το κορίτσι με τα κατάξανθα μαλλιά, 1909-10), γραμμένα αρχικά για πιάνο από τον Claude Debussy (1862-1918), Φαντασία, op.124 (αρχικά για βιολί και άρπα) του Camille Saint-Saens (1835-1921), Τρία κομμάτια για φλάουτο (1921-22) του Pierre Octave Ferroud (1900-1936), Διάλογοι για φλάουτο και άρπα (2004) του Θεόδωρου Αντωνίου (1935-2018), έργο γραμμένο αρχικά το 1961 για φλάουτο και κιθάρα, Θρήνος για τη Μισέλ (1988) επίσης του Θεόδωρου Αντωνίου, Μικρή προσευχή (2008) του Ελληνοαυστραλού συνθέτη Νέστορα Τείηλορ (γενν. 1963) και Ελπήνωρ ΙΙ, έργο του Απόστολου Ντάρλα (γενν. 1972) εμπνευσμένο από τη νέκυια της Οδύσσειας, αφιερωμένο στο Duo Choriambus.

Φατμέ, Νίκος Πορτοκάλογλου: Ψέματα (1983)

Πρωταπριλιά σήμερα κι αναζητώντας υλικό κατάλληλο για τη μέρα που επιτρέπει τα αθώα ψεματάκια διάλεξα ένα δίσκο που δεν το κρύβει ότι ...λέει ψέματα! Το λέει δηλαδή φαρδιά πλατιά με τον τίτλο του κιόλας: "Ψέματα"! Και δεν είναι βέβαια άλλος από ένα παλιό δίσκο του Νίκου Πορτοκάλογλου που μας γυρίζει πολύ πίσω, στο 1983 και στα χρόνια των Φατμέ (Νίκος Πορτοκάλογλου, Οδυσσέας Τσάκαλος, Μιχάλης Μουστάκης, Μίμης Ντούτσουλης, Δημήτρης Καλατζής), όταν κυκλοφόρησε από την ΕΜΙ η δεύτερη προσωπική δουλειά του πολύ αξιόλογου αυτού ροκ συγκροτήματος που πρωτοεμφανίστηκε στη δισκογραφία το 1981.

"Ψέματα" λοιπόν μας φωνάζει ξεδιάντροπα ο επικεφαλής των Φατμέ διευκρινίζοντας: "Φωνάζω ψέματα θα πει πάω κόντρα στην πραγματικότητα κι αυτή η παράλογη επανάσταση άλλοτε σώζει κι άλλοτε σκοτώνει - μη γελάς, δεν κάνω πλάκα. Εμένα, ας πούμε, σε κάτι τέτοιες κρίσεις μού βγαίνουνε τραγούδια σαν ψέματα κι αυτά είναι που μου δίνουν τη δύναμη να γυρίσω πίσω σ' αυτήν που περιμένει πάντα εδώ έτσι γλυκιά κι ανελέητη...".

Μπορεί ο Πορτοκάλογλου να τα βλέπει όλα αυτά σαν ψέματα, αλλά μέσα από τέτοια ψέματα αναδύεται μια μεγάλη αλήθεια: Γιατί ακούγοντας τραγούδια που ξεπετάχτηκαν απ' αυτό το δίσκο, όπως "Πάλκο", "Πάντα μετρημένος", "Σαββάτο βράδυ", "Όνειρο για δύο" και - τι ειρωνεία! - "Ψέματα", σκέφτεσαι σίγουρα ότι εδώ μέσα κρύβεται ένας σπουδαίος τραγουδοποιός κι αυτό ήρθε ο χρόνος που ακολούθησε, για να το αποδείξει πανηγυρικά!